Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
Im. Witelona w Legnicy
Marzena Drabik
Temat: Wypalenie zawodowe- przyczyny, objawy i konsekwencje dla funkcjonowania społecznego jednostki.
Spis treści
WSTĘP
Sposobem dobrego funkcjonowania w środowisku pracy jest umiejętne zarządzanie samym sobą, własnym czasem, zdolnościami, umiejętnościami i predyspozycjami. W tym ujęciu rozumie się zagrożenie związane z funkcjonowaniem określonej roli zawodowej i umiejętności przeciwdziałania ich potencjalnych skutków. Jednym z przejawów nieumiejętnie zarządzania sobą jest wypalenie zawodowe, które coraz częściej dotyka rożnych przedstawicieli zawodów. Obciążenie jest pojęciem naturalnym dlatego może mieć pozytywne i negatywne skutki, które na długą metę może zagrażać zdrowiu psychicznemu.
Definicja wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe pojawiło się jako podmiot badań amerykańskiego psychiatry H. J. Freudenberga. Jako pierwszy scharakteryzował on pojecie wypalenia zawodowego jako syndrom psychicznego i fizycznego wyczerpania, niecierpliwością, nadmierną skłonnością do zdenerwowania połączoną z cynizmem i uczuciem znudzenia, skłonnością izolowania się i tłumienia emocji z jednoczesnym poczuciem niedocenienia i podejrzliwością.
Według Emenera (1972) „… to stan fizyczny i psychiczny wyczerpania, który powstaje w wyniku działań długotrwałych negatywnych uczuć rozwijających się w pracy i w obrazie własnym człowieka”.
W ostatnich latach to pojecie stało się popularne wśród osób zawodowo trudniących się udzieleniem pomocy. Poprzedzony jest on charakterystycznym długotrwałym przyrostem wymagań bez odpowiedniego środka równoważącego.
W koncepcji Christiny Maslach głównym wyznacznikiem wypalenia są wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja i ocena wydajności.
Według Gillespie (1980) rozróżniamy aktywne wypalenie i wypalenie bierne.
wypalenie aktywne- wywołane przez instytucje pracy (zbyt duże wymagania).
wypalenie bierne- reakcja wewnętrzna na uprzednio występujące kłopoty (zbyt mało obrony własnej).
Zjawisko to charakterystyczne jest również dla ludzi którzy pracują krótko ale z zapałem, entuzjazmem i stawiających sobie bardzo wysokie wymagania. Wypalenie pojawia się w trakcie napotkania trudności w pracy. Gdzie jednostka nie może ich sama przezwyciężyć. Wypalenie dotyka wielu ludzi np.: pracowników socjalnych, menadżerów, kadrę kierownicza, nauczycieli, terapeutów czy duchownych. Nie ulega wątpliwości ze także w innych grupach zawodowych można dostrzec to zjawisko.
Przyczyny wypalenia
Przyczyny wypalenia zawodowego są bardzo indywidualne, obejmują one strefę osobistą, interpersonalną i organizacyjną:
problemy osobiste wymagające dużego zaangażowania emocjonalnego,
zadania mające charakter ciągły- gdzie sukces jest trudny do osiągnięcia,
frustracja będąca wynikiem z nie wiedzy wykonywanego zadania, braku przygotowania,
cechy osobowości wśród których najważniejsze to impulsywność i niecierpliwość, niska samoakceptacja i niedojrzałość psychiczna,
nadmierne wymagania, ograniczenie możliwości twórczych pracownika, słabe kontakty miedzy pracownikami, złe kierownictwo,
uzależnienie od pracy,
brak wsparcia ze strony rodziny, przyjaciół, znajomych czy instytucji .
Wypalenie pociąga za sobą rożne konsekwencje w życiu człowieka. W tym czasie nie można np.: realizować swoich zadań, obniżać relacji ze znajomymi, przyjaciółmi czy rodziną. No i co najważniejsze to zdrowie, wzrasta ryzyko chorób psychosomatycznych, psychicznych i uzależnień. Spada efektywność w pracy, a zmęczenie może powodować niebezpieczne wypadki w pracy.
Etapy rozwoju wypalenia zawodowego
Według Burisch (1989) wyróżnia następujące stopnie:
Symptomy ostrzegawcze fazy początkowej.
Zredukowane zaangażowanie (wobec klientów, itp.).
Reakcje emocjonalne (poczucie winy, depresja, agresja).
Rozpad.
Spłycenie.
Reakcje psychosomatyczne.
Zwątpienie.
Fazy te nie występują po kolei, te ostatnie mogą być pierwszymi, te pierwsze zaś ostatnimi, to zależy od indywidualności człowieka. Jest jeszcze możliwość powrotu do wcześniejszej fazy z etapu późniejszego. Te zjawiska ni są zauważalne przez samą osobę, która je przeżywa tylko przez osoby trzecie- naszych kolegów czy koleżanki.
Model wypalenia
Według Christiny Maslach są trzy rodzaje wypaleń:
Emocjonalne wyczerpanie- przejawia się w ciągłym zmęczeniu, wyczerpaniu energii. Charakterystyczne dla tego wymiaru są: poczucie zmęczenia, brak zapału do pracy, brak radości z życia, drażliwość, impulsywność. Głównymi cechami wyczerpania są: nadmiar obowiązków czy konflikty w pracy, itp.
Depersonalizacja- jest to nadmierny stosunek jednostki do innych, cechuje się on: negatywnym cynizmem, nadmiernym dystansowaniem się w kontaktach z innymi. Relacje z innymi tracą swój bieżący kontakt, staja się wyobcowane a nawet negatywne. Depersonalizacja jest efektem nadmiernego wyczerpania.
Obniżone zadowolenie z osiągnięć zawodowych- przejawia się: spadkiem pracy, aktywności co prowadzi do niskiej efektywności działania, może wiązać się z depresja, problemami radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz ze stresem.
Sygnały ostrzegawcze
Sygnałami ostrzegawczymi, na które zwrócił uwagę Kaslow i Schuman, są miedzy innymi:
poczucie przepracowania- brak chęci do dalszej pracy,
niechęć wychodzenia do pracy,
izolacja, osamotnienie,
negatywne postawy osamotnienia,
brak skoncentrowania, cierpliwości, drażliwość,
częste choroby,
negatywne myślenie.
Te punkty zwracają uwagę na zmianę zachowań w sferze emocjonalnej czy w sferze zachowań człowieka.
Objawy
w sferze funkcjonowania fizycznego człowieka są to:
bóle głowy, żołądka.
zaburzenia snu,
podwyższone ciśnienie,
zmniejszenie odporności organizmu,
uczucie osłabienia.
w sferze funkcjonowania emocjonalnego są to:
poczucie bezradności,
przygnębienie,
brak wiary we własne możliwości,
zmiana nastroju,
obniżona samoocena.
w sferze zachowań są to:
konflikty w pracy,
mała wydajność pracy,
wzrost liczby wypadków,
obojętność wobec klientów,
złe zarządzanie czasem.
Objawy wypalenia dotykają nie tylko osoby, które temu wypaleniu uległy ale również ich znajomych, rodziny czy klientów. Nie ma pod tym względem żadnej hierarchii.
Radzenie sobie i zapobieganie
Ze względu na osobiste i negatywne konsekwencje omawianego zjawiska, do najprostszych i najczęściej stosowanych sposobów radzenia sobie z wypaleniem zawodowym jest :
unikanie sytuacji trudnych, tzn. nie dopuszczanie do powstania sytuacji potencjalnie stresotworczej, która może uruchomić lub przyśpieszyć proces wypalenia się.
Stany napięcia które najczęściej towarzysza, napięcia w pracy mogą mieć zgubne relacje ze współpracownikami, pacjentami, rodzina czy przyjaciółmi . Aby sobie z tym radzić nie które zawody powinny mieć dystans miedzy praca a domem. Oraz powinni zwracać uwagę na duże obciążenie polegające na dekompensacji. Gwarantuje ono zapobieganie niekontrolowanemu rozwojowi kryzysu emocjonalnego.
Kolejnym sposobem jest zdobywanie doświadczenia i wprawy w wykonywaniu zadań zawodowych czy nawet poszerzanie własnych kompetencji oraz poszukiwanie rzetelnych informacji o zdarzeniu lub sytuacji.
Innymi technikami radzenia sobie z negatywnymi skutkami wypalenia zawodowego i stresu to wizualizacja- czyli przewidywanie zdarzeń, które maja nastąpić i wcześniejsze emocjonalne ich przezywanie. Technika ta umożliwia poznanie i analizę własnych reakcji - dlatego rozwija umiejętności panowania nad sytuacja i własnymi odczuciami.
Wśród sposobów radzenia sobie ze stresem lub wypalenia zawodowego można wymienić identyfikacje z grupa np.:
grupy wsparcia- zasadniczym celem ich funkcjonowania jest poszukiwanie konstruktywnego sposobu radzenia sobie z przezywanymi trudnościami życia zawodowego i rodzinnego. Ludzie będący w trudnej sytuacji życiowej potrzebują przekonania, że samodzielnie lub przy niewielkiej pomocy innych przezwycięża swoje problemy i znaleźć ich rozwiązanie.
Istnieje wiele technik radzenia sobie z e stresem w pracy zawodowej. Jedna z nich jest :
intelektualizacja - polegająca na tym, że kontakt z pacjentem przebiega według ściśle określonego scenariusza. Spotkaniu towarzyszy najczęściej zawodowy klimat, natomiast rozmowa ma charakter konkretny i chłodny.
Inna technika zaradcza jest dystansowanie się od źródła problemu, które polega na unikaniu bezpośredniego kontaktu z pacjentem.
Wśród technik społecznych dystansowania się można wymienić:
poszukiwanie wsparcia ze strony grupy,
sytuacje żartobliwą (może być korzystnym sposobem rozładowania napięcia emocjonalnego).
Aby rozgraniczyć zjawisko wypalenia się w grupie zawodowej podejmowane działania powinny dotyczyć :
zmiany organizacji i warunków pracy,
motywowania pracowników do efektywnego wykorzystania czasu pracy oraz planowania własnych działań,
udzielanie wsparcia osoba wypalonym zawodowo przez ich bezpośrednich przełożonych,
tworzenie grup wsparcia (bezpieczeństwo, więź emocjonalna z innymi osobami, wymiana myśli).
Przeciwdziałanie wypaleniu
Wśród profilaktycznych środków uwarunkowanych na wypalenie zawodowe można wymienić następujące :
Szeroko pojętą edukacje uświadamiająca, czyli zapoznanie jak największej rzeszy pracowników z istnieniem zjawiska wypalenia zawodowego z czynnikami podmiotowymi.
Opracowanie planów doskonalenia, odnoszących się za równo do pracy samej firmy jaki do pracy jej pracowników w celu zmniejszenia zagrożenia wypaleniem zawodowym.
Konieczności otoczenia, ochrony pracowników zatrudnionych w zawodach i na stanowiskach najbardziej zagrożonych wypaleniem zawodowym.
Wypoczynek fizyczny i psychiczny, zagwarantowane dni wolne od pracy, umiejętności aktywnego relaksu.
Koszty wypalenia
Koszty wypalenia zawodowego obciążają wszystkich obywateli, nawet jeśli wypalenie nie jest bezpośrednio ich problemem. American Institute of Stress podaj, że prawie polowa osób pracujących zawodowo odczuwa dolegliwości będące konsekwencją wypalenia zawodowego, a straty, jakie ponosi corocznie gospodarka amerykańska z powodu stresu w pracy, sięgają już 300 bilionów dolarów. Są one spowodowane głównie absencja pracowników, zmniejszeniem ich produktywności, fluktuacja kadr, a co za tym idzie- koniecznością przyuczenia ich do nowych zadań, wydatkami związanymi z leczeniem pracowników i funduszem ubezpieczeniowym czy choćby rozprawami sadowymi.
Jak nie wypalić się w pracy:
wyznaczyć sobie realistyczne cele,
gorliwie odpoczywać,
jeśli w pracy masz wiele kontaktów z ludźmi dbaj o momenty wyciszenia i wycofania się,
traktuj sprawy zawodowe mniej osobiście,
ucz się czegoś nowego, nie poddawaj się rutynie,
poznawaj siebie, swoje reakcje, ograniczenia,
zauważaj to co dobre, nawet jeśli są to drobne sprawy.
Wypalenie zawodowe jest zbyt niebezpiecznym zjawiskiem, ażeby rozpatrywać je w kategoriach czysto teoretycznych. Przyczynia się ono bowiem nie tylko do zmniejszenia efektywności pracy i tym samym zysków firmy, ale przede wszystkim stanowi źródło poważnych cierpień ludzi, pracowników rożnych organizacji. Dlatego tez postulat przeciwdziałania wypaleniu stanowi niezmiernie ważne zadanie społeczne.
Bibliografia:
Jörg Fengler „Pomaganie meczy- Wypalenie w pracy zawodowej.”
Helena Sęk „Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie.”
J. E. Karney „Psychopedagogika pracy.”
Alicja Senejko „Podmiotowe czynniki wypalenia zawodowego.”
2
Legnica, 2008/09
Pedagogika, rok 1, gr. 2