Julian Ursyn Niemcewicz

ŚPIEWY HISTORYCZNE

Zaczynają się „Bogurodzicą”.

PIAST

- zjazd w Kruszwicy po śmierci nowego Popiela, w celu wyboru nowego króla,

- w Polsce panowała zła sytuacja,

- Bóg okazał litość i zesłał Piasta, który słynął z dobroci i szlachetności,

- Piast i Rzepicha obchodzili postrzyżyny Piasta, gdy wśród biesiadników pojawiło się dwóch wspaniałych młodzieńców, mnożył się pokarm i napoje,

- lud chciał, by Piast został królem Polski, lecz odrzeka, że nie jest godzien,

- dumał nad wydarzeniami ostatniego wieczoru i znowu pojawili się dwaj młodzieńcy, byli to Aniołowie, ubrani w białe szaty,

- przekazali, że Bóg nakazał mu przyjąć koronę, obiecuje też Polsce opiekę,

- mówią, że przez wiele wieków potęga Polski będzie rosła, lecz zbytnia pomyślność przyniesie zepsucie i rozszarpią ją obce narody,

- Aniołowie znikają, a lud gromadzi się nad ranem i okrzykuje go królem,

- zasiada na tronie, przy którym ustawił pług, podkreślając wagę rolnictwa,

- „w mieczu i pługu są Polaków siły”.

BOLESŁAW CHROBRY

- po śmierci Mieczysława koronę przejmuje Bolesław Chrobry, który był dobry dla poddanych, a srogi dla obcych,

- na Polskę najechał Czech, lecz Chrobry go pokonał i przejął czeską koronę, zdobywając Morawy i inne tereny,

-pomaga zacnemu Świętopełkowi i pomaga mu w wyprawie na Ruś, przeciwko Jarosławowi,

- nad Bugiem ma miejsce krwawa walka, lecz z czasem zdobywa Kijów,

- ustawia słupy wzdłuż rzek, wyznaczając granice Polski,

- przyjmuje cesarza Ottona w Gnieźnie,

- był władcą dobrym, zaciętym w boju, lud żałował go po śmierci.

KAZIMIERZ MNICH

- za czasów Chrobrego w Polsce dobrze się działo,

- Mieczysław doprowadził do zguby swego kraju, gdyż w rzeczywistości władała nim Ryksa (księżniczka czeska), a ona nie cierpiała Polaków,

- Mieczysław opuścił Polskę, zabrał ze sobą syna Kazimierza,

- gdy Polska została bez rządu, mścić się zaczęły narody, które podbijał Chrobry,

- najpierw najechał Brzetysław i zdobył Gniezno,

- wysłano petycję do Kazimierza, by wrócił i przejął władzę,

- zastano go w klasztorze, wzruszył się losami ojczyzny i postanowił wrócić ją ratować,

- udało mu się wyprowadzić kraj z upadku.

BOLESŁAW ŚMIAŁY

- zasiadł na tronie, królewicze czescy prosili go o pomoc w walce z innymi narodami,

- spelnia obietnice, na tronie węgierskim obsadza Belę, a na kijowskim Izasława,

- w bogactwie i rozkoszach król i jego towarzysze bardzo się rozleniwili, nie pilnowali granic Polski,

- biskup Stanisław grozi mu rzuceniem klątwy,

- w kościele na Skałce trzech zuchwalców próbuje zabić biskupa, lecz jakaś tajemna siła im to uniemożliwia,

- Bolesław sam mści się i dokonuje zbrodni,

- opamiętuje się jednak i szuka przebaczenia, lecz lud występuje przeciw niemu i musi opuścić królestwo,

- potomni będą pamiętali mężne czyny króla, a słabość mu wybaczą.

BOLESŁAW KRZYWOUSTY

-Bolesław od najmłodszych lat czuł chęć władzy i żądzę zemsty,

- bardzo szybko przystąpił do walki i odnosił sukcesy, był bardzo mężny i wytrzymały, prędzej zginie, niż zniesie hańbę narodu, nie chce składać hołdu żadnemu wrogiemu państwu,

- z Niemcami toczył walkę na Psim Polu.

LESZEK BIAŁY

- był półsierotą, synem Heleny, wspólnie ubolewali nad losami Polski, matka mówi, że Leszek władałby krajem, gdyby ze wszystkiego ich nie ograbiono,

- wtedy Goworek służy Leszkowi radą tak, jak kiedyś służył jego ojcu,

- Goworek dotrzymał obietnicy i sprawował opiekę nad synem,

- Lud jednak znienawidził cnotliwego starca i postanowił, że odda Leszkowi koronę, gdy wygna go z kraju,

- Leszek był zamyślony i rozdarty, nie chciał oddalać przyjaciela, któremu tyle zawdzięcza, mimo jego namów, nie chce bogactw i blasku kosztem zdrady,

- odniósł zwycięstwo na wojnach, zasiadł na tronie i Goworek przed śmiercią doczekał jego koronacji.

WŁADYSŁAW ŁOKIETEK

- obraz po bitwie, wszędzie wiele łupów, także Krzyżackich, wytrwały król Łokietek siada pod dębem wraz z synem Kazimierzem,

- mówi do niego, że mimo 70 lat ciągle uczestniczy w walkach, tuła się mimo zasług dla kraju,

- Polskę otaczają nieprzyjaciele: Krzyżacy, Tatarzy, Rusini, itd.

- pomocy szukają u księcia litewskiego Giedymina: Kazimierz miałby się ożenić z jego córką,

- w niedługim czasie księżniczka znalazła się w królewskim zamku, odbyły się zaślubiny i wesele, Polska odbudowała swą pozycję i zyskała wielu jeńców,

- Łokietek przekazał władzę Kazimierzowi polecając, by rządził sprawiedliwie.

KAZIMIERZ WIELKI

- Polacy wojowali z Niemcami i Tatarami,

- Kazimierz zwołał zjazd w Wiślicy i ogłosił, że teraz żąda od nich pokoju i przestrzegania świętych praw, a nie ciągłej walki,

- ta mądrość i roztropność króla przyniosła Polsce szczęście, panował dostatek,

- rozstrzygał spory, zwano go „królem chłopów”,

- pod jego panowanie chciały dostać się inne krainy, np. Lwów i Halicz,

- planował z cesarzem małżeństwo swej pięknej wnuczki,

- po śmierci tego ostatniego Piasta, naród polski znajdował się w bardzo dobrym stanie.

HEDWIGA, KRÓLOWA POLSKA

- po śmierci Piastów ona przejęła koronę, była chlubą państwa i swojej płci,

- wielu kandydatów starało się o jej rękę, by pozyskać władzę, np. Ziemowit, Wilhelm, Jagiełło,

- Wilhelm starał się ją przekonać tym, że znają się od dzieciństwa, Jagiełło tym, że ofiaruje jej całą Litwę i wyrzeka się wiary, Ziemowit zrzekł się swych roszczeń radząc, by wybrała księcia litewskiego,

- Jadwiga się zgodziła, książę przyjął chrzest i imię Władysław, ogłaszają jedność Polski i Litwy, wszyscy starali się, by ludowi żyło się dobrze i bezpiecznie,

- Jadwiga umarła przedwcześnie, wszyscy opłakiwali jej śmierć.

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

- Władysław dzielnie bronił wiary chrześcijańskiej,

- Polsce zagrażali Krzyżacy i król wraz z Witoldem dzielnie bronił kraju,

- pod Grunwaldem otrzymują od mistrza krzyżackiego dwa miecze, proszą Boga o pomoc i opiekę w walce,

- odśpiewano „Bogurodzicę” i przystąpiono do bitwy,

- zginęło wielu krzyżackich rycerzy z mistrzem swym na czele,

- zwycięstwo jest chlubą polskiej historii.

ZAWISZA CZARNY

- był synem świetnego rycerza, który również w nim wzbudził wolę walki i na rycerza mianował, odtąd ojczyzna staje się jego kochanką,

- szybko wsławił się walecznymi czynami w Niemczech, Turcji i we Włoszech, powstało przysłowie wśród żołnierzy: „polegaj na nim, jakby na Zawiszy”,

- cesarz chciał zatrzymać go u siebie, lecz on odrzekł, że pierwszeństwo ma Jagiełło,

- siał postrach pod Grunwaldem i pod Koronowem,

- Jagiełło poślubia Zofię,

- Cesarz Zygmunt powierza Zawiszy obronę kraju przed najazdami Muzułmanów,

- rycerz w czarnej zbroi dzielnie broni i wywiązuje się w obietnic danych władcy,

- początkowo odnosił liczne zwycięstwa, ale później pada pod mściwym mieczem Turków, wspominając drogą ojczyznę.

WŁADYSŁAW WARNEŃCZYK

- hucznie obchodzono narodziny syna Jagiełły, przybył nawet Witold, by go powitać,

- Władysław w wieku 12 lat odziedziczył tron po śmierci ojca, panował sprawiedliwie i mądrze, wszystkie plemiona oddawały mu hołd,

- z czcią do niego odnosiły się też inne narody, np. Rzymianie i Węgrzy.

- zwyciężył Turków i rozsławiał imię Polski,

- posiadł słowacką koronę i chciał zjednoczyć wszystkie słowiańskie kraje,

- rada powiedziała mu jednak, że lepiej słynąć z pokoju, niż z boju,

- zginął jednak z rąk wroga, pod Warną.

KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

- po śmierci Władysława Warneńczyka Polacy pogrążyli się w żałobie, panowało bezkrólewie,

- prosili jego brata Kazimierza, by objął panowanie, lecz on zgodził się dopiero po trzech latach (był królem Litwy),

- Polskę zaatakowali Krzyżacy, po bitwie pod Chojnicami, traci nadzieję na zwycięstwo, lecz dopinguje go umierający rycerz,

- król ze swym wojskiem pomścił krzyżackie zbrodnie i odtąd Polska była bezpieczna,

- zwołał sejm w Piotrkowie, na który zjechali możni władcy,

- Polsce się powodziło, ród Jagiełłów był znany w całej Europie, Kopernik odnosił sukcesy, itd.

JAN ALBRYCHT

- chrześcijaństwo było zagrożone, rozprzestrzeniał się islam pod muzułmańskim orężem,

- Jan Albrecht pierwszy podjął się obrony religii, pełnej niepowodzeń, umiera pod jarzmem krzyżackim.

KRÓL ALEKSANDER

- król Aleksander objął panowanie po bracie i połączył dwa państwa (Polskę i Litwę),

- car moskiewski Iwan, podbijał liczne zamki litewskie, gdyś złość jego wzniecił Gliński, pokonany później, wraca do Wilna,

- na Litwę zaczęły najeżdżać hordy tatarskie, lecz waleczny Gliński odpiera atak,

- gdy powrócił z bitwy, król już umierał.

DUMA O KNIAZIU MICHALE GLIŃSKIM

- Gliński wiódł smutne dni, ukrywając się w jaskiniach,

- cierpienie dzieliła z nim cnotliwa córka, dodawała mu nadziei na odzyskanie wolności,

- mówi we wspomnieniach, jak ubolewał nad losem nękanej najazdami ojczyzny, wtedy ruszył na Tatarów, król Aleksander umierał widząc dzięki niemu Polskę zwycięską,

- zachęcony sukcesem pozabijał ród Brzezińskich, najechał z wrogiem na ojczyznę,

- po fakcie, zalewał się łzami i żałował zbrodni, prosił króla o wybaczenie, lecz skazano go na więzienie, wtrącono do owej pieczary na 10 lat,

- popełnił samobójstwo.

ZYGMUNT I

- nowy król postawił sobie zadanie doprowadzenia ojczyzny do spokoju,

- nie darował Glińskiemu,

- wzgardził panowaniem nad innymi państwami, rozszerza granice Polski,

- król przyjmował u siebie wszystkich zasłużonych wojowników, np. Tarnawski, Sieniawski, Zaremba,

- opiewa dzielne jego czyny Kochanowski i Janicki,

- rozwijał się dwór królowej Bony, a na nim młody August, krzewiła się kultura,

- dożył sędziwego wieku, a naród w ostatnich latach shańbił jego historię.

KONSTANTY KSIĄŻĘ OSTROGSKI

- gdy hetman Potocki był chory, przywołał do swego łoża giermka, by opiewał śpiewem czyny jakiegoś sławnego rycerza,

- chłopak wyśpiewał historię księcia Ostrogskiego, który żył za panowania Zygmunta Starego,

- bohater dostał się w niewolę moskiewską, dostał się do więzienia,

- gdy na Rosję napadli Tatarzy, car prosił, by Ostrogski się za nim wstawił, jeśli ich zwycięży, zostanie uwolniony,

- Ostrogski podjął się wyzwania i zwyciężył szyki Tatarów,

- giermek chciał dalej opiewać jego zasługi, lecz zasnął na lutni.

JAN TARNOWSKI

(żal rycerza nad zgonem hetmana swego)

- rozpamiętuje jego losy, gdy Zawisza Czarny posłał go do obcych krajów, gdzie sławił polski oręż,

- „zawsze zwycięzca, nigdy zwyciężony”,

- wyraża żal po stracie i wdzięczność dla jego walecznych czynów,

- „nie umarł cały, sława jego żyje”.

ZYGMUNT AUGUST

- koronacja króla w otoczeniu zacnych urzędników,

- Zygmunt August wygłasza przemowę, chwali zasługi polskich rycerzy,

- zamierza zaprowadzić jedność między Polską a Litwą, sejm ogłosił chęć połączenia,

- składano mu hołdy, jako władcy sprawiedliwemu.

HENRYK WALEZJUSZ

- Zygmunt August był ostatnim z Jagiellonów,

- po nim władzę objął Henryk Walezjusz, lud wybrał go jednogłośnie,

- Henryk władał krótko, po śmierci brata opuścił kraj,

- na jego poszukiwania ruszył Jan Tęczyński, pytał o przyczynę jego ucieczki, prosi, by nie gardził piastowym berłem,

- wojownik zranił się sztyletem i poparł krwią, z jakim narodem król ma do czynienia,

- poruszony król powraca do Polski.

STEFAN BATORY

- bitwy między Polską i Litwą a Rosją, rozpoczęły się, gdy tylko Batory objął władzę,

- pojawia się niewiasta przecudnej urody, która przypomina urzędnikom, co to cnota i mówi, że woli skończyć życie wolna, niż zhańbiona, zabija się sztyletem,

- Stefan słysząc to, porusza się i mężnie staje do walki,

- wszystkie kraje i ludy poznały moc jego oręża, w tym zdrajca Radziwiłł nad Wołgą, lecz król darował mu winę,

- w państwie gruntuje Stefan szczęście i spokój, powróciły dla Polski wieki złote,

- doczekał ostatnich swych dni wśród wdzięczności poddanych.

JAN ZAMOYSKI

- Zamoyski za kadencji czterech królów, służył w sejmie swymi radami („Zamoyski radził, Batory panował”),

- król, chcąc się odwdzięczyć, dał mu za żonę synowicę Gryzeldę, urządził wesele w Krakowie,

- hetman niedługo jednak cieszył się szczęściem osobistym, wyruszył na wojnę (np. zwyciężył pod Byczyną), Maksymilian zostaje wzięty w niewolę,

- Zamoyski zadziwiał wszystkich zdolnością wymowy, zawsze był lojalny wobec króla,

- „a wdzięczne muzy czynom pełnym chwały i cnotom jego zaginąć nie dały”.

ZYGMUNT II

- zmarł król Stefan Batory, w państwie panowało bezkrólewie, wspierał je Zamoyski, lecz spokój burzył ród Zborowskich,

- w końcu naród wybrał na króla Zygmunta, lecz ten, mimo cnotliwości, nie umiał rządzić,

- polskie wojsko odnosiło wielkie sukcesy, zadziwiając cały świat, lecz król nie umiał odpowiednio z nich korzystać,

- utracił też dziedziczną koronę Szwedów, na klęskę kraju wpływ miał także Zebrzydowski,

- Żółkiewski z Chodkiewiczem pokonali Szwedów, lecz przyszło im się jeszcze zmierzyć z rokoszanami,

- król zwyciężył, lecz opłakiwał zwyciężonych,

- czasy zygmuntowe były „niekorzystne, ale pełne chwały”,

- za jego panowania tworzył Skarga i działał Sapieha.

DUMA O ŻÓŁKIEWSKIM

- w okolicach Dniestru spotkał Żółkiewskiego los okrutny, tam leżał ranny, tam ronił łzy nad klęską ojczyzny,

- wyliczenie zalet, wspomnienie hetmana Zamoyskiego,

- Zamoyski zwraca się do Zygmunta i Władysława, by kraj zawsze był im luby, itd.

KAROL CHODKIEWICZ

- gdy Batory wracał po zwycięskiej bitwie z Moskalami, grono młodzieńców wita bohatera, wśród nich Chodkiewicz, od dzieciństwa szkolony do walki,

- odwagą swoją zadał Szwedom niejedną klęskę (zasłynął np. w bitwie pod Kircholmem),

- każdy nieprzyjaciel Polski poznaje moc jego oręża,

- Anna Ostrogska oddaje mu swoją rękę, biorą ślub przed Bogiem, opuszcza jednak małżonkę i wyrusza walczyć nad Dniepr,

- dzielnie dowodzi, np. pod Chocimiem,

- z czasem jednak traci siły, nakazuje Polakom odwagę również po jego śmierci, dowództwo powierza Lubomirskiemu i kona, wszyscy opłakują jego zgon.

WŁADYSŁAW IV

-młody Władysław dopiero pobierał nauki od dzielnych hetmanów, a już uczyniono go królem i oddawano mu cześć,

- w walce z Rosją, podbici szturmem Moskale proszą o pokój,

- nieprzyjaciele się go obawiali, a naród szanował, poszerza granice,

- z Francji przybywa królowa Ludwika, która ma zostać jego żoną,

- jego huczne wesele było ostatnim dniem radość, gdyż nie spodziewał się, co szykują dla niego sąsiedzi.

JAN KAZIMIERZ

- urodził się w niekorzystnych czasach, przeciwko Polsce knuli sąsiedzi, zwłaszcza Chmielnicki z Tatarami, Moskale, czy Brandenburczyk z Rakoczym,

- Jak Kazimierz nie traci mądrości, odwagi i woli walki,

- wojował z nim Czarniecki, rycerz nieustraszony,

- przez 20 lat wojen z najeźdźcami król odzyskał wszystkie utracone ziemie, zwołuje sejm,

- wygłasza orędzie do narodu, w którym nawołuje do obrony i miłowania ojczyzny, a także prosi, by po śmierci jego prochy złożyć w grobach przodków.

DUMA O STEFANIE POTOCKIM

- wspomnienie dawnego męstwa ma dać młodym zachętę do walki,

- całe swe życie oddał ojczyźnie,

- jedyną miłością jego była Elżbieta (pochwała jej urody i cnót),

- gdy wyruszał na kolejną bitwę, opasała go białą wstążką, znak jej wierności,

- do decydującej bitwy doszło pod Żółtymi Wodami, tam padł, ugodzony strzałą, całe wojsko ubolewało nad stratą wodza, pochowali go między drzewami.

STEFAN CZARNIECKI

- pochodził ze szlachetnego domu, znanego z cnoty, czuł żądzę walki,

- już za młodu wsławił się w licznych walkach,

- dla wojny zostawił nawet ukochaną Zosię,

- skutecznie odpiera ataki Szwedów,

- gdy wybierał się na Szlezwik, córka zapytała go, dlaczego nie urodziła się mężczyzną, mogłaby wtedy zasłynąć w walce, lecz on odpowiada jej, że do dobra ojczyzny przyczyni się, rodząc mężnych synów,

- król dziękował mu za zasługi, lud także był wdzięczny,

- przed śmiercią swojego białego konia przekazał wnukowi wraz ze słowami: „kto kraj swój kocha i Boga się boi, ma szablę, konia, o resztę nie stoi.”

MICHAŁ KORYBUT

- został królem z woli ludu, zgromadzonego w Woli koło Warszawy, pochodził z możnego ludu Wiśniowieckich,

- knuto na niego spisek i po czterech latach umarł, kończąc panowanie.

JAN III

- po klęsce Michała Korybuta w walce z Turkami, na polu bitwy pozostaje jedynie Jan Sobieski,

- wielu książąt ubiegało się o tron, lecz tylko on był zasłużonym dla państwa,

- Kara Mustafa zbliżał się do Wiednia, uciekł Leopold i poseł prosił o pomoc w obronie chrześcijaństwa Jana,

- Jan podejmuje wyzwanie i rozgramia muzułmanów, tłum wiwatuje na jego cześć,

- król był mu bardzo wdzięczny za ocalenie, lecz potem nie otrzymywał żadnych dowodów podzięki.

POGRZEB KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO

- garstka Polaków wracała do ojczyzny, wśród powszechnie panującej radości, lecz każdy pytał o wodza, powiedziano o żałobie, wiozą zwłoki rycerza na jego koniu,

- powszechnie wznoszą się modły i słychać płacz, wszyscy żegnają wodza, który zginął za ojczyznę,

- na grobowcu wypiszą napis: „Tu leży rycerz, co walczył bez trogi i żył bez skazy”,

---