Przygotował: lek. med. Piotr Ślęzak

Leczenie się na własną rękę, bez uprzedniej konsultacji z lekarzem, nie tylko lekami chemicznymi ale również ziołami, może okazać się niebezpieczne!

Choroby układu krążenia.

N

adciśnienie tętnicze: 1) pierwotne → z reguły ujawnia się po 30 rż i jest zaburzeniem regulacji ciśnienia krwi, uwarunkowanym przez wiele czynników; jego rozwojowi sprzyjają: wrodzone predyspozycje, nadmierne spożywanie NaCl, nadwaga, czynniki dokrewne (częstszy początek nadciśnienia u ♀ w okresie klimakterium). Rozpoznanie polega na wykluczeniu wszystkich postaci wtórnych. UWAGA.

Istnieje tzw. zespół metaboliczny (zespół X) - są to najczęściej wspólnie występujące 4 choroby, które nawzajem wpływają na siebie i stanowią czynniki ryzyka wystąpienia przedwczesnej miażdżycy naczyń:

• otyłość,

• cukrzyca typu II (insulinooporna; 9/10 wszystkich chorych na cukrzycę),

• hiperlipoproteinemia,

• nadciśnienie pierwotne,

Grupa	Wysokość ciśnienia w mm Hg
		skurczowego	rozkurczowego
ciśnienie prawidłowe	< 130	< 85
ciśnienie prawidłowe wysokie	130 - 139	85 - 89
nadciśnienie tętnicze łagodne	140 - 159	90 - 99
nadciśnienie tętnicze umiarkowane	160 - 179	100 - 109
nadciśnienie tętnicze ciężkie	180 - 209	110 - 119
nadciśnienie tętnicze bardzo ciężkie	> 210	> 120

2. wtórne → przyczyna choroby jest znana:

• nadciśnienie nerkowe (choroby miąższu, guzy, zwężenie tt. nerkowych),

• nadciśnienie endokrynogenne (guz chromochłonny nadnercza (pheochromocytoma) wytwarzający aminy katecholowe, pierwotny hiperaldosteronizm (zespół Conna) spowodowany gruczolakiem kory nadnerczy wydzielającym aldosteron, hiperkortyzolizm (zespół Cushinga),

• zwężenie cieśni aorty,

• nadciśnienie tętnicze ciążowe,

Objawy nadciśnienia tętniczego przez dłuższy czas mogą nie występować. Typowy jest ból głowy (szczególnie w okolicy potylicznej), występujący we wczesnych godzinach porannych. Ból ten często zmniejsza się po podwyższeniu zagłówka łóżka. Inne objawy to:

• zawroty głowy,

• szum w uszach,

• nerwowość,

• bóle przedsercowe,

• kołatanie serca,

• chwiejność wazomotoryczna,

• krwawienie z nosa,

• duszność powysiłkowa, ...

Niebezpieczne dla życia chorego są przełomy nadciśnieniowe → występujący nagle znaczny wzrost ciśnienia tętniczego krwi, zagrażający życiu chorego z powodu:

• encefalopatii nadciśnieniowej z zagrożeniem udarem → obrzęk mózgu i tarczy nerwu wzrokowego, bóle głowy, nudności, zaburzenia widzenia, splątanie, ew. ubytki neurologiczne i drgawki → niepodjęcie natychmiastowego leczenia grozi utratą świadomości, zaburzeniami oddychania i zgonem!,

• przeciążenia lewej komory serca z zagrożeniem obrzękiem płuc,

• ew. napadu dławicy piersiowej,

• tętniaka rozwarstwiającego aorty,

Powikłania nadciśnienia tętniczego:

• układ naczyniowy: przedwczesna miażdżyca tętnic (ocena obrazu dna oka), tętniak aorty brzusznej (niebezpieczeństwo pęknięcia!),

• serce: przerost „ciśnieniowy” lewej komory serca → niewydolność lewokomorowa, choroba wieńcowa serca,

Niewydolność lewokomorowa i choroba wieńcowa serca są przyczynami zgonu u 66% wszystkich pacjentów z nadciśnieniem tętniczym!

• mózg: niedokrwienie i zawał mózgu (zwykle na podłożu miażdżycy), masywny krwotok, ostra encefalopatia nadciśnieniowa (patrz wyżej),

• nerki: wytworzenie się marskiej nerki z miażdżycą tętniczo-tętniczkową.

Leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym.

Obniżenie ciśnienia tętniczego można uzyskać poprzez:

1. zmniejszenie oporu naczyniowego lekami rozszerzającymi naczynia w wyniku działania na układy neuronalne (przede wszystkim adrenergiczne), humoralne i działania bezpośredniego na mięśnie gładkie naczyń,

2. zmniejszenie objętości płynów ustrojowych krążących w układzie naczyniowym przez działanie moczopędne,

3. przez zmniejszenie pojemności minutowej serca, np. β-adrenolitykami.

Z punktu widzenia podstawowego mechanizmu działania można zastosować następujący podział leków przeciwnadciśnieniowych:

1. Leki moczopędne - w leczeniu nadciśnienia tętniczego leki moczopędne są stosowane pojedynczo bądź w skojarzeniach.

• diuretyki tiazydowe → hydrochlorotiazyd: Disalunil^®, Hydrochlorothiazidum^®, Accuzide^® (hydrochlorotiazyd + inhibitor ACE chinapryl), Accuzide^® 20, Cardiotensin^® Plus 7,5 (hydrochlorotiazyd + inhibitor ACE meksypryl), Cardiotensin^® Plus 15, Co-Diovan^® (hydrochlorotiazyd + antagonista receptora angiotensyny II typu AT₁ walsartan), Tialorid^® (hydrochlorotiazyd + diuretyk oszczędzający K⁺ amiloryd), Tialorid^® mite, Enap H^® (hydrochlorotiazyd + inhibitor konwertazy angiotensyny enalapryl), Enap HL^® (hydrochlorotiazyd + inhibitor konwertazy angiotensyny enalapryl), Inhibace^® Plus (hydrochlorotiazyd + inhibitor konwertazy angiotensyny cilazapryl), Hyzaar^® (hydrochlorotiazyd + antagonista receptora angiotensyny II typu AT₁ losartan), Lotensin^® HCT (hydrochlorotiazyd + inhibitor konwertazy angiotensyny benazepryl),

→ klopamid: Clopamid^®, Normatens^® (rezerpina + klopamid + dihydroergokrystyna) - patrz niżej, Brinerdin^® (rezerpina + klopamid + dihydroergokrystyna) - patrz niżej,

• diuretyki pętlowe, zwłaszcza u chorych z upośledzoną czynnością nerek

→ furosemid (Furosemidum^®),

• leki moczopędne oszczędzające K⁺ w przypadkach kiedy ubytek potasu jest szczególnie niebezpieczny (zaburzenia rytmu serca, podeszły wiek, stosowanie glikozydów naparstnicy):

→ spironolakton - nieswoisty antagonista inhibitorów aldosteronu: (Aldactone^®, Spironol^®, Spironol^® 100, Verospiron^®),

→ amiloryd (Tialorid^®, Tialorid^® mite),

• roślinne leki moczopędne - w wielu surowcach roślinnych znajdują się substancje, które nasilając nieznacznie przesączanie kłębuszkowe miernie zwiększają ilość wydalanego moczu; stosowane są w preparatach złożonych zawierających wyciągi z kłącza perzu (Rhizoma Agropyri), korzenia wilżyny (Rad. Ononidis), korzenia lubczyka (Rad. Levistici), korzenia cykorii podróżnika (Rad. Cichorii), liści mącznicy (Fol. Uvae-Ursi), liści pokrzywy (Fol. Urticae), owocu pietruszki (Fruc. Petroselini), świeżych liści brzozy (Fol. Betulae), ziela nawłoci (Herba Solidaginis), ziela rdestu ptasiego (Herba Polygoni avicularis), kwiatu i owocu dzikiego bzu czarnego (Flos et Fructus Sambuci), oraz ziela skrzypu (Herba Equiseti). Przykładami tych preparatów są: Urogran^®, Uropatina^®, Urosept^®, Urovit^®.

2. Leki o ośrodkowym działaniu depresyjnym na układ sercowo-naczyniowy - ośrodkowy mechanizm działania polegający na wpływie na ośrodki pnia mózgu, podwzgórza regulujące napięcie naczyń tętniczych i czynność serca; na ogół wywierają także ogólne działanie uspokajające.

• klonidyna → Catapresan^®, Iporel^®,

• moksonidyna → Physiotens^®,

• rylmenidyna → Tenaxum^®,

• guanfacyna → Estulic^®, guanabenz, guanoksabenz → Benzerial^®,

• metylodopa (metyldopa) → Dopanol^®, Dopegyt^®, Methyldopa^®.

3. Leki wyzwalające odruch z chemoreceptorów - choć ze względu na poważne działania niepożądane, szybki rozwój tolerancji na wpływy hipotensyjne leki te praktycznie nie są dzisiaj stosowane, wspomina się o nich ze względu na ciekawy mechanizm działania tj. pobudzenie układu chemoreceptorów i wywołanie odruchu depresyjnego (zwolnienie akcji serca, rozszerzenie naczyń tętniczych).

4. Leki blokujące zwoje układu współczulnego (ganglioplegiki) - leki te blokują receptor N-cholinergiczny (antagonizm kompetytywny z ACh) co wiąże się z blokującym wpływem na przekaźnictwo w zwojach układu współczulnego i przywspółczulnego. Leki te są stosowane rzadko ze względu na szybkie i gwałtowne działanie oraz wiele działań niepożądanych.

• trymetafan → Trimetaphan^®, Arfonad^®,

• pentolinium, pempidyna,

• mekamylamina → Inversin^®.

5. Leki wpływające na pozazwojowe neurony adrenergiczne - główne, chociaż nie wyłączne działanie tej grupy leków skierowane jest na pozazwojowe neurony współczulne i polega na upośledzaniu wewnątrzneuronalnego magazynowania noradrenaliny i hamowaniu uwalniania tego neuroprzekaźnika podczas fizjologicznego pobudzenia neuronu. Spadek ciśnienia występujący po podaniu tych leków jest powolny i utrzymuje się długotrwale. Spadek ciśnienia występuje wskutek rozszerzenia naczyń krwionośnych i zmniejszenia objętości wyrzutowej i minutowej serca. Dodatkowo dochodzi do upośledzenia uwalniania reniny - jej wydzielanie także podlega działaniu neuronów współczulnych.

Znaczne rozszerzenie naczyń, zwiększenie objętości łożyska żylnego i upośledzenie przepływu nerkowego przyczyniają się do zwiększenia się objętości płynów zewnątrzkomórkowych i wzrostu objętości płynów krążących, co ogranicza dalsze hipotensyjne działanie tych leków i prowadzi do powstania obrzęków. Z tego względu wskazane jest równoczesne podawanie leków moczopędnych.

• alkaloid rezerpina - związek ten naturalnie występuje (obok dezerpidyny, rescynaminy i ajmaliny) w rauwolfii żmijowatej (Rauwolfia serpentina) z rodziny Apocynaceae.

Przykłady preparatów: Raupasil^® - tabl. (0,1 mg; 0,25 mg; 1,0 mg), Bipressin^® - tabl., Brinerdin^® - draż., Normatens^® - draż., Raudiazin^® - tabl., Retiazid^® - tabl., - tabl. forte, Serpadex^®, Serpasil^®.

Raupasil^®; Reserpine; Antihypertonicum, Antisympathicotonicum.

S: 1 tabl. zawiera 0,1 mg, 0,25 mg lub 1 mg rezerpiny.

Dz: Alkaloid Rauwolfia serpentina o działaniu hipotensyjnym i neuroleptycznym. Uniemożliwia magazynowanie noradrenaliny w zakończeniach pozazwojowychwych nerwów współczulnych oraz zmniejsza zapasy katecholamin i serotoniny w mózgu, sercu i innych narządach, co powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zwolnienie czynności serca oraz depresję OUN. Działanie hipotensyjne jest wynikiem przede wszystkim zmniejszenia objętości wyrzutowej serca oraz zmniejszenia oporu obwodowego. Rezerpina zwalnia przemianę materii, obniża temperaturę ciała, zwiększa wydzielanie prolaktyny, hamuje owulację, zmniejsza libido. Działa uspokajająco w stanach lękowych, przewlekłych psychozach.

W: Nadciśnienie tętnicze, zwłaszcza jeśli przebiega z hipersympatykotonią.

P/w: Ciąża i okres karmienia piersią. Nadwrażliwość na rezerpinę, stany depresyjne, choroba wrzodowa, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, astma oskrzelowa, padaczka, zaburzenia rytmu serca, zawał mięśnia sercowego, rak sutka, ciężka niewydolność nerek, leczenie elektrowstrząsami, znieczulenie ogólne.

Przeciwwskazania względne: podeszły wiek - należy zachować wybitną ostrożność i zastosować mniejsze dawki, kamica żółciowa.

Dz.niep: Obrzęk i suchość błony śluzowej nosa, depresja, skłonność do samobójstwa, zmęczenie, objawy imitujące chorobę wieńcową, objawy pozapiramidowe, biegunka, wzmożone wydzielanie soku żołądkowego, bradykardia, hipotonia ortostatyczna, obrzęki, zwiększenie masy ciała, jaskra, zanik nerwu wzrokowego, zmniejszenie libido, ginekomastia, mlekotok, niedokrwistość, leukopenia, trombocytopenia. Sugeruje się, że przyjmowanie rezerpiny sprzyja rozwojowi raka sutka.

I: Nasila działanie hipotensyjne innych leków przeciwnadciśnieniowych. Dihydralazyna (antihypertensivum) i tiazydy nasilają działanie rezerpiny. Z glikozydami naparstnicy ryzyko rzadkoskurczu, nasila kardiopresyjne działanie chinidyny. Z inhibitorami MAO - nadciśnienie tętnicze i nadmierne pobudzenie. Zmniejsza działanie lewodopy. Zwiększa wrażliwość na adrenalinę i inne leki działające bezpośrednio sympatykomimetycznie. Zmniejsza działanie leków działających pośrednio sympatykomimetycznie, np. efedryny. Wzmaga działania niepożądane leków działających depresyjnie na OUN i alkoholu. Niesteroidowe leki przeciwzapalne zmniejszają hipotensyjne działanie rezerpiny. Podawanie rezerpiny należy przerwać na 10-14 dni przed zastosowaniem środków znieczulenia ogólnego. Rezerpina wpływa na wynik oznaczania metodą kolorymetryczną stężenia 17-hydroksykortykosteroidów w moczu (fałszywie niskie wartości) oraz może zwiększać stężenie katecholamin, kwasu wanilinomigdałowego (jeden z metabolitów noradrenaliny w mózgu) i 5-hydroksyindolooctowego (główny metabolit serotoniny) w moczu.

D: Dorośli, doustnie: nadciśnienie tętnicze - początkowo 0,1 mg 1-2 razy na dobę, zwiększając stopniowo dawkę do 0,25-0,5 mg na dobę w 3-4 dawkach podzielonych. Dzieci: w 2-3 r.ż. 0,1-0,15 mg na dobę, 4-7 r.ż. 0,15-0,25 mg na dobę, 8-14 r.ż. 0,25-0,4 mg na dobę, 14-18 r.ż. 0,5-1 mg na dobę, zawsze w 2-4 dawkach podzielonych. W czasie stosowania rezerpiny nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych ani obsługiwać maszyn.

Bipressin^®; prep .złoż. (Reserpine, Todralazine hydrochloride); Antihypertonicum.

S: 1 tabl. zawiera 20 mg todralazyny i 0,2 mg rezerpiny.

Dz: Złożony lek hipotensyjny, obniża ciśnienie tętnicze dzięki działaniu składników: todralazyny i rezerpiny.

Todralazyna (antihypertensivum) działa obwodowo rozkurczowo na ściany naczyń krwionośnych, poprawia przepływ nerkowy.

Rezerpina: patrz Raupasil^® + zwalnia czynność serca przeciwdziałając tachykardii występującej po todralazynie.

W: Nadciśnienie tętnicze I° i II°.

P/w: Zespół pohydralazowy (patrz niżej) w wywiadzie. Ciąża, okres karmienia piersią. Niestabilna choroba wieńcowa, nadciśnienie nerkopochodne w okresie niewydolności nerek, skłonność do depresji, czynna choroba wrzodowa, wrzodziejące zapalenie odbytnicy; leku nie można stosować chorym leczonym elektrowstrząsami lub inhibitorami MAO.

Dz.niep: Bóle i zawroty głowy, uczucie kołatania serca, brak łaknienia, nudności, wymioty; długotrwałe podawanie dużych dawek może, w rzadkich przypadkach, spowodować wystąpienie zespołu pohydralazynowego o objawach zbliżonych do tocznia rumieniowatego, hamować owulację, zmniejsza libido, może obniżyć sprawność seksualną mężczyzn.

Lek przechodzi do płodu i do mleka matki, stosowany w ciąży i w okresie karmienia może spowodować u płodu i u noworodka stany zagrożenia życia, takie jak: obrzęk błony śluzowej nosa, znaczne zwiększenie wydzieliny oskrzeli, biegunki, zapaść.

I: Potęguje działanie alkoholu, barbituranów, nasila hipotensyjne działanie diuretyków, propranololu (β-sympatykolityk), guanetydyny, inhibitorów MAO. Działanie preparatu jest nasilane przez dihydralazynę i tiazydy, podawany z preparatami naparstnicy lub z chinidyną, może być przyczyną zaburzeń rytmu serca. Nie należy podawać preparatu z lekami stosowanymi w znieczuleniu ogólnym, leczenie należy przerwać na 10-14 dni przed planowanym zabiegiem.

D: Doustnie, dorośli: zazwyczaj 1 tabl. 2-3 razy dziennie po jedzeniu.

Brinerdin^®; prep. złoż. (Clopamide, Dihydroergocristine, Reserpine); Antihypertonicum.

S: 1 draż. zawiera 5 mg klopamidu (tiazyd moczopędny), 0,5 mg dihydroergokrystyny, 0,1 mg rezerpiny.

Normatens^®; prep. złoż. (Clopamide, Dihydroergocristine, Reserpine); Antihypertonicum.

S: 1 draż. zawiera 5 mg klopamidu, 0,5 mg dihydroergokrystyny, 0,1 mg rezerpiny.

Raudiazin^®; prep. złoż. (Dihydralazine sulphate, Reserpine); Antihypertonicum.

S: 1 tabl. zawiera 10 mg dihydralazyny i 0,1 mg rezerpiny.

Dz: Złożony lek hipotensyjny, obniża ciśnienie tętnicze dzięki działaniu składników: dihydralazyny i rezerpiny.

Dihydralazyna działa obwodowo rozkurczowo na ściany naczyń krwionośnych, poprawia przepływ mózgowy i nerkowy, przyspiesza czynność serca.

Rezerpina: patrz Raupasil^® + zwalnia czynność serca przeciwdziałając tachykardii występującej po dihydralazynie.

W: Nadciśnienie tętnicze.

P/w: Nadwrażliwość na składniki leku. Ciąża, okres karmienia piersią. Stany depresyjne, toczeń rumieniowaty trzewny, choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, niestabilna choroba wieńcowa, rak sutka, leczenie elektrowstrząsami, zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego.

Przeciwwskazania względne: niewydolność nerek, wątroby, kamica żółciowa.

Dz.niep: Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, np. brak łaknienia, nudności, wymioty, biegunka; zaburzenia układu krążenia - zwolnienie czynności serca, niemiarowość, objawy zbliżone do choroby wieńcowej; senność, depresja, zawroty głowy, dezorientacja; nieżyt nosa, świąd skóry, pokrzywka, nadwrażliwość na światło, wysychanie błony śluzowej jamy ustnej, jaskra, zanik nerwu wzrokowego, zmniejszenie libido, ginekomastia. Rzadko obrzęki, zapalenie nerwów, zaburzenia czucia, zaburzenia w morfologii krwi (niedokrwistość, leukopenia), nasilenie stanu spastycznego oskrzeli u osób ze spastycznym zapaleniem oskrzeli, objawy pozapiramidowe, polekowe choroby tkanki łącznej - zespół pohydralazynowy o objawach zbliżonych do tocznia rumieniowatego, guzkowe zapalenie tętnic, uczynnienie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

I: patrz Bipressin^®.

D: Doustnie, dorośli początkowo małe dawki, np. 2-3 razy dziennie 1/2 tabl., dawki zwiększa się stopniowo, lecz dosyć szybko, do dawki optymalnej - 3 razy dziennie 1-2 tabl. Po uzyskaniu wyrównania ciśnienia stosuje się indywidualnie dobrane dawki podtrzymujące. Podczas stosowania nie można prowadzić pojazdów, obsługiwać maszyn ani pić alkoholu. Przy długotrwałym leczeniu pacjentów ze współistniejącą chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy należy wykonywać badania kału na obecność krwi utajonej.

Retiazid^®, -forte; prep. złoż. (Hydrochlorothiazide, Reserpine); Antihypertonicum.

S: 1 tabl. zawiera 10 mg hydrochlorotiazydu (diureticum, salureticum) i 0,1 mg rezerpiny, 1 tabl. forte zawiera 25 mg hydrochlorotiazydu i 0,25 mg rezerpiny.

Dz: Lek o skojarzonym hipotensyjnym działaniu składników: rezerpina działa ośrodkowo i obwodowo hipotensyjnie, hydrochlorotiazyd działa sodopędnie, diuretycznie i wazodilatacyjnie.

W: Wczesne okresy samoistnego i objawowego nadciśnienia tętniczego.

P/w: Nadwrażliwość na składniki leku, ciąża, okres karmienia, ostre stany depresyjne, zwłaszcza ze skłonnościami samobójczymi, czynna choroba wrzodowa, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, rak sutka, bezmocz, hipokaliemia, astma oskrzelowa, ostra niewydolność wątroby, okres leczenia elektrowstrząsami. Bardzo ostrożnie stosować w chorobach nerek i wątroby oraz w kamicy żółciowej.

Dz.niep: Zaburzenia ze strony układu pokarmowego, zaostrzenie choroby wrzodowej, zapalenie trzustki, depresja, nadmierna pobudliwość, zaburzenia pozapiramidowe, jaskra, atrofia nerwu wzrokowego, nieżyt błony śluzowej nosa, suchość w nosie, pokrzywka, zmniejszenie libido, przyrost masy ciała, ginekomastia, leukopenia, granulocytoza, hiperglikemia, cukromocz, osłabienie, skurcze mięśni, hipokaliemia, u chorych na cukrzycę zmiany zapotrzebowania na insulinę, uczulenie na światło w postaci objawów fototoksycznych (wykwity przypominające liszaj płaski), zespół Stevens-Johnsona, napady dny, u chorych z niewydolnością wątroby śpiączka wątrobowa.

I: Hydrochlorotiazyd nasila hipotensyjne działanie guanetydyny (patrz niżej), propranololu (β-symathicolyticum, antiarythmicum, antihypertensivum) i pochodnych hydralazyny (interakcje korzystne). U chorych z cukrzycą regulowaną chlorpropamidem lub tolbutamidem może spowodować hiperglikemię, glikozurię; nasila toksyczne działanie chinidyny, glikozydów naparstnicy i neurotoksyczne działanie soli litu, może działać antagonistycznie z doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi.

Rezerpina nasila toksyczność glikozydów naparstnicy i chinidyny (może wywołać zaburzenia rytmu), działanie rezerpiny nasilane jest przez pochodne hydralazyny. Przeciwwskazane jest stosowanie leku z lekami przeciwdepresyjnymi, inhibitorami MAO, lewodopą, doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, kortykosteroidami, aminoglikozydami. Nie należy stosować leku ze środkami do znieczulenia ogólnego - należy przerwać leczenie na 10-14 dni przed zabiegiem.

D: Zazwyczaj leczenie rozpoczyna się dawkami większymi np. 1/2 do 1 tabl. forte lub 1-2 tabl. Retiazid^®. Lek przyjmuje się 2-3 razy dziennie w czasie lub bezpośrednio po posiłku. Po uzyskaniu poprawy stosuje się dawki podtrzymujące - 1-2 tabl. Retiazid^® na dobę. Uwaga: podczas leczenia nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych ani obsługiwać maszyn w ruchu.

Serpadex^®

S: drażetki 15 mg (1,2-1,8 mg substancji czynnej); substancja czynna - Rauwolfia serpentina (rauwolfia żmijowa).

Dz: obniża ciśnienie krwi dzięki zawartym w nim alkaloidom. Preparat działa w taki sam sposób jak rezerpina, która wywołuje stopniowe obniżanie ciśnienia krwi, zmniejszając opór naczyń krwionośnych. Działanie to następuje przez oddziaływanie leku na centralny system nerwowy. Obecnie użycie preparatu w leczeniu podwyższonego ciśnienia uległo znacznemu zmniejszeniu wobec istnienia nowoczesnych i skutecznych leków.

W: długotrwałe leczenie umiarkowanego nadciśnienia krwi, zazwyczaj łącznie z preparatami moczopędnymi.

P/w: Serpadexu nie wolno podawać osobom uczulonym na Rauwolfia serpentina, pacjentom cierpiącym na czynną chorobę wrzodową, zapalenie wrzodziejące jelita grubego, raka gruczołu sutkowego, pacjentom cierpiącym na derpresję, pacjentom leczonym elektrowstrząsami. Nie należy spożywać alkoholu w trakcie leczenia, ponieważ alkohol wzmaga działanie preparatu. Oczekiwany skutek leczenia może ulec zmianie, jeśli Serpadex podaje się jednocześnie z innymi lekami. Zamiar stosowania innych leków łącznie z Serpadexem należy omówić z lekarzem. Serpadex upośledza sprawność psychofizyczną, dlatego też nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych ani wykonywać czynności precyzyjnych w trakcie jego stosowania. Istnieje prawdopodobieństwo, że preparat oddziałuje na płód. Nie wolno zażywać leku w okresie ciąży. Istnieje prawdopodobieństwo, że preparat oddziałuje na karmione dziecko. Nie wolno zażywać leku w okresie karmienia.

Dz.niep: brak danych statystycznych na temat działań ubocznych. Wiadomo jednak, że lek może wywołać uczucie zmęczenia, senność, przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa, bóle brzucha. Wrzód żołądka lub dwunastnicy. Depresję. Duszność, zwężenie źrenic, zwolnienie pracy serca.

• guanetydyna (mechanizm działania zbliżony do rezerpiny) i jej pochodne:

• betanidyna → Bethanidine^®, Esbatal^®,

• debryzochina → Deklinax^®,

• guanoksan → Guanoxan^®, Envacar^®,

• guanoklor → Guanoclor^®, Vatensol^®.

6. Leki α-adrenolityczne - leki blokujące receptory α-adrenergiczne są od dawna stosowane w chorobach naczyniowych, szczególnie migrenie. Mają także zastosowanie w nadciśnieniu objawowym (zwłaszcza w przebiegu guza chromochłonnego nadnerczy), stosowane są także w nadciśnieniu samoistnym.

• pochodne alkaloidów sporyszu - alkaloidy sporyszu naturalnie występują w przetrwalnikach (sporysz - Secale cornutum) grzyba buławinki czerwonej (Claviceps purpurea) zebranych z żyta na pniu i natychmiast wysuszonych nad tlenkiem wapnia.

Od dawna stosowany lek, sporysz: (Secale cornutum), są to przetrwalniki grzybka pasożytującego na różnych zbożach, ale głównie na życie. Obecnie grzybek ten jest hodowany.

Sporysz zawiera oprócz choliny, aminokwasów (tyrozyny, tryptofanu, histydynv, leucyny, kwasu asparaginowego, betainy) i amin biogenicznych (histaminy i tyraminy), kilka alkaloidów. Trudno je wyodrębnić w stanie czystym, z powodu przekształceń, którym ulegają podczas procesu oczyszczania. Dlatego też alkaloidy sporyszu opisywane w dawnej literaturze były ubocznymi produktami bezpostaciowymi lub niedokładnie określonymi mieszaninami. Wyodrębnienie ze sporyszu alkaloidów w stanie czystymi ustalenie ich struktury zawdzięczamy pracom W. A. Jacobsa, a zwłaszcza A. Stolla i ich współpracowników (1918-1950). Dwanaście alkaloidów wyodrębnionych dotychczas ze sporyszu tworzy sześć par związków izomerycznych, dających się przekształcać jeden w drugi. Każda para zawiera alkaloid lewoskrętny, o działaniu fizjologicznym, i izomer prawoskrętny, fizjologicznie prawie nieczynny. Izomery prawoskrętne przekształcają się w izomery lewoskrętne pod wpływem słabych kwasów (octowego lub fosforowego) w roztworze etanolowym, podczas gdy odwrotne przekształcenie zachodzi pod działaniem zasad w roztworze etanolowym lub nawet tylko podczas gotowania z metanolem. Izomery lewoskrętne są pochodnymi kwasu lizerginowego, a izomery prawoskrętne są pochodnymi kwasu izolizerginowego. Wszystkie alkaloidy sporyszu dają w wyniku hydrolizy alkalicznej kwas lizerginowy, obok innych związków.

Alkaloidy sporyszu są najdłużej stosowanymi związkami działającymi blokująco na receptory α. Blokują receptory α wpływając rozkurczająco na tętniczki przedwłośniczkowe. Związki te mają także działanie ośrodkowe polegające na bliżej nie wyjaśnionym hamowaniu ośrodków naczynioruchowych w podwzgórzu i rdzeniu przedłużonym. Dihydropochodne alkaloidów sporyszu zachowały tylko nieznaczny wpływ kurczący na mięśnie gładkie (lub są go zupełnie pozbawione), charakterystyczny dla macierzystych alkaloidów sporyszu → zatrucie sporyszem określa się mianem ergotismus, postać przebiegająca z drgawkami to ergotismus convulsivus, a postać zgorzelinowa to ergotismus gangraenosus (skurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych powoduje miejscowe niedokrwienie tkanek i zgorzel palców, skóry nosa i płatków uszu). Najczęściej stosowane są w migrenach, chorobach naczyń mózgowych, stosunkowo rzadko w nadciśnieniu. W leczeniu chorób naczyniowych i nadciśnienia stosuje się m.in. Hydergin^®, Brinerdin^®, Dihydergot^®.

(niżej omówiono wszystkie zastosowania i działanie alkaloidów sporyszu - stosowanie niektórych preparatów niżej wymienionych jest przeciwwskazane w nadciśnieniu tętniczym!)

W skład zespołu alkaloidów sporyszu wchodzą:

- ergotamina (Ergotaminum tartaricum^®, Coffecorn mite^®, - forte^® - draż.,- draż. (0,001 g), Bellergot^® - draż.)

→ pochodna to dihydroergotamina (Dihydroergotaminum methanosulphonicum^® - krople 0,002 g/1 ml (15 g), Dihydroergotaminum tartaricum^® - tabl. 0,001 g, Hydacorn^® - draż.),

- ergotoksyna (dihydroergotoksyna (1:1:1) (Dihydroergotoksinum aethanosulphonikum^® - krople 0,001 g/1 ml (15g), tabl. podjęzykowe 0,25 mg)) składająca się z trzech alkaloidów:

• ergokrystyna → pochodna to dihydroergokrystyna (preparaty złożone: Anavenol^® (+eskulina, rutozyd), Brinerdin^® (+rezerpina, klopamid), Normatens^® (+rezerpina, klopamid), Venacorn^® (+eskulina, rutyna),

• ergokryptyna → pochodna to dihydroergokryptyna (wchodzi w skład Hydergin^®),

• ergokornina → pochodna to dihydroergokornina, (wchodzi w skład Hydergin^®),

- ergometryna.

Ergotaminum tartaricum^®; Oxytocicum, Uterinum.

S: 1 draż. zawiera 1 mg winianu ergotaminy.

Dz: Wyizolowany ze sporyszu alkaloid wielkocząsteczkowy wywołuje długotrwały, toniczny skurcz mięśni gładkich. Działa silniej niż ergometryna. Zwiększa napięcie i skurcz ścian naczyń mózgowych i obwodowych (tętnic i żył) oraz powoduje skurcz macicy. Powoduje depresję ośrodków naczynioruchowych. Zmniejsza zewnątrzczaszkowy przepływ krwi, powoduje spadek amplitudy tętna w tętnicach czaszkowych i zmniejsza nadmierny przepływ w obszarze zaopatrywanym przez tętnicę podstawną mózgu. Nie powoduje to zmniejszenia przepływu przez półkule mózgu. Podany doustnie słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Metabolizowany jest w wątrobie.

W: Przerywanie naczyniowych bólów głowy. Stosowany jest głównie w położnictwie w krwawieniach połogowych po wydaleniu łożyska, w niedostatecznym zwijaniu się macicy, po poronieniach i wyłyżeczkowaniu. Podany doustnie praktycznie nie wykazuje działania w napadach migreny.

P/w: Ciąża i poród, aż do momentu wydalenia łożyska. Okres laktacji oraz choroby naczyń obwodowych (thrombangitis obliterans, thrombophlebitis), niewydolność wątroby i nerek, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca naczyń, niewydolność wieńcowa. Leku nie należy podawać długotrwale.

Dz.niep: Mogą wystąpić zawroty głowy, nudności, wymioty, biegunka, wzrost ciśnienia tętniczego, skurcze jelit i żołądka; wyjątkowo zapaść. Długotrwałe przyjmowanie leku nawet w dawce terapeutycznej może doprowadzić do zatrucia, szczególnie gdy chora przyjmuje preparat w okresie połogu, który w niewiadomy sposób uwrażliwia kobietę na działanie alkaloidu. Nawet w małej dawce może wywołać niewydolność wieńcową. W ostrym zatruciu podaje się chorym atropinę (0,5-1 mg) i nitroglicerynę. Później: teofilinę oraz środki kojące i uspokajające. W ciężkim obwodowym niedokrwieniu kończyn dobre efekty daje dożylny wlew nitroprusydku sodu.

D: 1 draż. 2-3 razy dziennie.

Coffecorn mite^®, -forte^®; prep. złoż. (Coffeine, Ergotamine tartrate); Antimigraenicum.

S: 1 draż. mite zawiera 0,5 mg winianu ergotaminy i 25 mg kofeiny, 1 draż. forte zawiera 1 mg winianu ergotaminy i 100 mg kofeiny.

Dz: Łączy działanie ergotaminy i kofeiny.

Ergotamina poprzez swój bezpośredni wpływ kurczy naczynia krwionośne.

Kofeina działa tonizująco na naczynia, przyspiesza czynność serca i zwiększa siłę skurczu mięśnia serca, zmniejsza toksyczne działanie ergotaminy. Preparat przynosi ulgę w migrenowych bólach głowy, zmniejsza uczucie tętnienia śródczaszkowego.

W: Napady migreny we wczesnym okresie, migrena właściwa, bóle głowy pochodzenia naczyniowego i nerwicowego, spowodowane przemęczeniem, towarzyszące napięciom emocjonalnym, bóle głowy po nakłuciach i znieczuleniach dokanałowych, po pneumoencefalografii.

P/w: Choroba wieńcowa, zawał serca, zaburzenia krążenia obwodowego, nadciśnienie tętnicze, niewydolność wątroby i nerek. Ciąża.

Dz.niep: Nudności, rzadko wymioty.

D: Coffecorn mite: dorośli - w napadach migreny początkowo 3-4 draż., następnie 1-2 draż. co 1-2 h do ustąpienia napadu, maksymalnie do 12 draż. na dobę. Dzieci - na początku napadu 1-2 draż., następnie co ½ h po 1 draż., maksymalnie do 6 draż./dobę. Coffecorn forte: dorośli - w napadach migreny, na początku napadu 1-2 draż., następnie co ½ h po 1 draż., maksymalnie do 6 draż. na dobę.

Bellergot^®; prep. złoż. (Atropa belladonna extract, Ergotamine tartrate): Parasympathicolyticum.

S: Preparat zawiera: 0,0003 g winianu ergotaminy; 0,0001 g zespołu alkaloidów tropanowych w przeliczeniu na atropinę; 0,02 g Luminalum^® (fenobarbital).

Dihydroergotaminum methanosulfonicum^®; Sympathicolyticum.

S: 1 ml roztworu zawiera 0,002 g metanosulfonianu dihydroergotaminy.

Dz: Pochodna ergotaminy pozbawiona wpływu na mięśnie gładkie macicy. Posiada silne działanie α-adrenolityczne oraz hamujące ośrodki wegetatywne. Prawdopodobnie może posiadać aktywność w stosunku do przewodnictwa dopaminergicznego. Zwalnia czynność serca, zwęża silnie naczynia krwionośne w obrębie czaszki (mniejszy wpływ na naczynia obwodowe), obniża ciśnienie tętnicze krwi, zwiększa perystaltykę przewodu pokarmowego.

• W: Leczenie i profilaktyka migreny oraz innych bólów głowy pochodzenia naczyniowego, ortostatyczne zaburzenia regulacji krążenia.

P/w: Nadwrażliwość na lek lub alkaloidy sporyszu, choroby wątroby, niewydolność nerek, ciąża, laktacja, niekontrolowane nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, zarostowe choroby naczyń.

Dz.niep: Nudności, wymioty, biegunka, zaburzenia równowagi, bóle głowy, alergiczne odczyny skórne, parestezje, bóle zamostkowe, może hamować laktację.

I: Nitrogliceryna zwiększa biodostępność leku, leki obkurczające naczynia zwiększają ryzyko znacznego podwyższenia ciśnienia tętniczego, makrolidy i tetracykliny nasilają skurcz naczyń.

D: Doustnie: w czasie napadu migreny - 1,5-2 mg/dawkę 1-3 razy dziennie, zapobiegawczo - 0,7-1,5 mg/dawkę 1-3 razy dziennie.

Hydacorn^®; prep. złoż. (Coffeine, Dihydroergotamine mesylate, Phenytoin sodium); Sympathicolyticum.

S: 1 draż. zawiera 1 mg metanosulfonianu dihydroergotaminy, 40 mg kofeiny oraz 100 mg fenytoiny (pochodna hydantoiny).

D: Preparat złożony o skojarzonym działaniu składników; ich kombinacja nie stanowi jednak najkorzystniejszego synergizmu.

Dihydroergotamina - jw..

Kofeina działa analeptycznie, pobudza OUN oraz ośrodki wegetatywne (oddechowy, naczynioruchowy), zmniejsza napięcie mięśni gładkich naczyń krwionośnych, znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne.

Fenytoina to środek o silnym działaniu przeciwpadaczkowym; wykazuje też słabe właściwości uspokajające i przeciwarytmiczne.

Preparat stosowany głównie ze względu na swe właściwości przeciwmigrenowe.

W: Zespół ortostatyczny, skurcze naczyniowe, napadowe migrenoidalne bóle głowy i w przerwach między napadami, objawy uboczne przy leczeniu anksjolitykami i tymoleptykami.

P/w: Nadwrażliwość na składniki preparatu.

Dihydroergotamina: ostrożnie w ciężkiej niewydolności wątroby i nerek, ciąży.

Kofeina: dusznica bolesna, nadciśnienie tętnicze. Ostrożnie w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Fenytoina: leukopenia, blok przedsionkowo komorowy, ostra niewydolność wątroby i nerek. Ostrożnie w ciąży, cukrzycy; nie stosować łącznie z inhibitorami MAO, środkami hamującymi czynność szpiku kostnego, lekami przeciwzakrzepowymi, fenylobutazonem, alkoholem, pochodnymi benzodiazepiny.

Dz.niep: Dihydroergotamina: uczucie ucisku w potylicy, bezsenność, zawroty głowy, nudności, wymioty, nadkwaśność, alergiczne odczyny skórne.

Kofeina: nudności, ból głowy, bezsenność, zaburzenia koncentracji, drżenie rąk, zaburzenia rytmu serca, pocenie się, częstomocz, duszności, rzadko drgawki.

Fenytoina: zaburzenia ze strony układu pokarmowego (nudności, wymioty) oraz układu nerwowego (ból i zawroty głowy, zaburzenia widzenia i równowagi, senność, ataksja, drżenia), odczyny skórne, zaburzenia ze strony układu krwiotwórczego (agranulocytoza, trombocytopenia, leukopenia, niedokrwistość megaloblastyczna), przerost dziąseł, żółtaczka zastoinowa, hiperglikemia, rzadkoskurcz komorowy; w trakcie leczenia należy okresowo kontrolować obraz krwi, stosować dietę małosolną i ograniczyć płyny.

I: Dihydroergotamina: z erytromycyną i troleandomycyną może wywołać objawy niedokrwienia; ostrożnie z innymi antybiotykami z grupy makrolidów.

Kofeina: nasila działanie innych analeptyków i ergotaminy.

Fenytoina: kwas acetylosalicylowy, sulfafenazol, fenylbutazon, disulfiram, pochodne kumaryny, izoniazyd, sultiam, etoksymid, diazepam, trymetadion, mefenytoina, metylfenidat i chloramfenikol nasilają działanie leku (ryzyko przedawkowania); klonazepam, karbamazepina, kwas foliowy, barbiturany i alkohol zmniejszają działanie leku; fenytoina osłabia działanie kortyzonu, digitoksyny, doustnych środków antykoncepcyjnych.

• D: Dorośli: 1-3 draż. dziennie. Dzieci od 7 r.ż.: 0,5 draż. 1-3 razy dziennie.

Anavenol^®; prep. złoż. (Dihydroergocristine mesylate, Rutoside); Vasodilatans.

S: 1 draż. zawiera 0,5 mg metanosulfonianu dihydroergokrystyny, 1,5 mg eskuliny i 30 mg rutyny.

Dz: Preparat złożony zawierający dihydroergokrystynę o działaniu zmniejszającym napięcie mięśni gładkich ścian naczyń krwionośnych co prowadzi do ich rozszerzenia, spadku ciśnienia tętniczego i powoduje poprawę przepływu przez tkanki, w tym przez krążenie mózgowe oraz eskulinę i rutynę o działaniu przeciwobrzękowym, przeciwzapalnym, i uszczelniającym ściany naczyń włosowatych.

Rozszerza naczynia obwodowe, usprawnia krążenie i redukuje zastój żylny. Dihydroergokrystyna może przechodzić przez łożysko i do mleka matki.

W: W chorobach naczyń krwionośnych np. w chromaniu przestankowym, w zaburzeniach krążenia mózgowego, w zapobiegawczym leczeniu migreny między napadami, w leczeniu żylaków, w niewydolności układu żylnego, w owrzodzeniach podudzi, w zakrzepowym zapaleniu żył, w zastoinach żylnych, w zaburzeniach krążenia żylnego pod opatrunkiem gipsowym.

P/w: Nadwrażliwość na składniki preparatu, ciąża, laktacja, znacznego stopnia niedociśnienie, choroby mięśnia sercowego, niewydolność krążenia, choroba wrzodowa.

Dz.niep: Nudności, wymioty, bradykardia, spadki ciśnienia tętniczego, odczyny alergiczne.

D: Doustnie: początkowo 2 draż. 3 razy dziennie przez 7-10 dni, następnie 1 draż. 3 razy dziennie przez 2-3 miesiące.

Brinerdin^®; prep. złoż. (Clopamide, Dihydroergocristine, Reserpine); Antihypertonicum.

S: 1 draż. zawiera 5 mg klopamidu (sulfonamid), 0,5 mg dihydroergokrystyny, 0,1 mg rezerpiny.

Dz: Jest lekiem złożonym: rezerpina działa sympatykolitycznie, neuroleptycznie i hipotensyjnie, dihydroergokrystyna działa ośrodkowo i obwodowo sympatykolitycznie, miolitycznie, zmniejsza odruchową tachykardię, klopamid działa moczopędnie (saluretycznie) oraz rozszerzająco na naczynia krwionośne, obniża ciśnienie poprzez zmniejszenie objętości płynów w organizmie.

W: Nadciśnienie tętnicze różnego pochodzenia o łagodnym i umiarkowanym przebiegu: nadciśnienie samoistne, nadciśnienie pochodzenia nerkowego, spowodowane stwardnieniem naczyń obwodowych, występujące w zaburzeniach endokrynologicznych: w nadczynności tarczycy, chorobie Cushinga, zespole nadnerczowo-płciowym, pierwotnym hiperaldosteronizmie, w guzie chromochłonnym nadnerczy.

P/w: Ciąża, okres karmienia, nadwrażliwość na sulfonamidy, rezerpinę, stany depresyjne, zaburzenia rytmu serca, choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, zapalenie żołądka i jelit w tym jelita grubego, astma oskrzelowa, padaczka, cukrzyca, znacznego stopnia hipokaliemia, dna moczanowa.

Dz.niep: Działania niepożądane zależą głównie od rezerpiny, mogą wystąpić przy dużych dawkach podawanych długotrwale. Może wystąpić przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa, senność, zwężenie źrenic, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, zawroty głowy, duszność, skórne odczyny alergiczne; bardzo duże dawki mogą spowodować depresję psychiczną, ortostatyczne spadki ciśnienia, zaburzenia potencji. W bardzo rzadkich przypadkach mogą wystąpić zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, głównie nudności i wymioty, osłabienie mięśniowe.

I: Nasila działanie glikozydów naparstnicy, soli litu, insuliny, doustnych leków przeciwcukrzycowych, leków wpływających depresyjnie na OUN - psychotropowych, nasennych, alkoholu oraz leków przeciwnadciśnieniowych i chinidyny.

D: Dorośli doustnie: początkowo 1 tabl. dziennie, dawka ta z reguły wystarcza do ustąpienia objawów subiektywnych w ciągu 4-7 dni i do przywrócenia prawidłowego ciśnienia w ciągu 1-4 tygodni. W ciężkich postaciach nadciśnienia lub w celu szybkiego obniżenia ciśnienia dawkę dobową można zwiększyć do 2-3 tabl. dziennie. W leczeniu długotrwałym stosuje się zazwyczaj 1 tabl. dziennie, wyjątkowo 2-3 draż. dziennie, w leczeniu podtrzymującym u niektórych pacjentów można stosować 1 draż. co drugi dzień. Przy stosowaniu dużych dawek (większych niż 2 tabl. na dobę) przez dłuższy czas wskazane jest jednoczesne przyjmowanie preparatów uzupełniających potas. Leczenie należy przerwać na 2 tygodnie przed planowanym zabiegiem chirurgicznym, u chorych podejrzanych o cukrzycę należy kontrolować poziom cukru we krwi, u chorych na dnę moczanową kontrolować poziom kwasu moczowego.

Normatens^®; prep. złoż. (Clopamide, Dihydroergocristine, Reserpine); Antihypertonicum.

S: 1 draż. zawiera 5 mg klopamidu, 0,5 mg dihydroergokrystyny, 0,1 mg rezerpiny.

Venacorn^®; prep. złoż. (Dihydroergocristine mesylate, Rutoside); Vasoprotectivum.

S: 1 draż. lub 1 ml płynu zawiera 0,5 mg metanosulfonianu dihydroergokrystyny, 1,5 mg eskuliny, 30 mg rutyny.

Dz: Preparat złożony. Dihydroergokrystyna zmniejsza napięcie mięśni gładkich ścian naczyń krwionośnych co prowadzi do ich rozszerzenia, spadku ciśnienia tętniczego krwi oraz powoduje poprawę przepływu przez tkanki w tym przez krążenie mózgowe.

Eskulozyd i rutyna zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych.

W: Zaburzenia krążenia mózgowego i obwodowego, zapobieganie migrenie, żylaki, niewydolność żylna, owrzodzenia podudzi, zakrzepowe zapalenie żył, zastoje żylne, zaburzenia krążenia żylnego pod opatrunkiem gipsowym.

P/w: Nadwrażliwość na składniki preparatu, ciąża, laktacja, znacznego stopnia niedociśnienie, choroby mięśnia sercowego, niewydolność krążenia, choroba wrzodowa.

Dz.niep: Niekiedy osłabienie łaknienia, nudności, wymioty, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, uczucie zatykania nosa, zwolnienie czynności serca, nieznaczny spadek ciśnienia tętniczego oraz hipotonia ortostatyczna, skórne odczyny alergiczne lub zaczerwienienia skóry (przelotne rumieńce).

D: Doustnie, dorośli: początkowo 2 draż. lub 50 kropli 3 razy dziennie przez 7 dni, następnie 1 draż. lub 25 kropli 3 razy dziennie przez 2-3 miesiące. Nie stosuje się na czczo.

Adavin^®, Circulat^®, Sermion^®, Nicergolin^®, Nicerin^®, Nilogrin^® zawierają syntetyczną pochodną alkaloidów sporyszu - nicergolinę, rozszerzającą naczynia mózgowe oraz hamującą agregację płytek krwi.

• fenoksybenzamina → Dibenzyline^®,

• fentolamina → Phentolamine^®, Regitin^®,

• prazosyna (jest wybiórczym antagonistą postsynaptycznych receptorów α₁-adrenergicznych) → Prazosin^®, Minipress^®, Polpressin^®,

• indoramina → Doralese^®.

7. Leki β-adrenolityczne - ich mechanizm działania wiąże się przede wszystkim z wpływem na serce (zmniejszenie objętości minutowej), co uzasadnia ich stosowanie przede wszystkim w tych sytuacjach, w których jest istotny udział komponentu sercowego w nadciśnieniu (cechy krążenia hiperkinetycznego). Oprócz tego zaznacza się wpływ przeciwarytmiczny, przeciwdziałanie objawom choroby niedokrwiennej serca, hamowanie uwalniania noradrenaliny z neuronów adrenergicznych oraz zmniejszenie uwalniania reniny.

• labetalol (antagonista receptorów α₁ - zmniejszenie obwodowego oporu naczyniowego, β₁ i β₂ - zablokowanie receptorów β-adrenergicznych znosi wpływ amin katecholowych na serce, mięśnie gładkie, metabolizm węglowodanów, tłuszczów i zużycie O₂ przez tkanki) → Pressocard^®,

• atenolol (kardioselektywny β₁-bloker) → Apo-Atenol^® 50, 100, Atehexal^® 25, 50, 100, Atenolol^®, 25, 50, 100, Normocard^®, Tenormin^®,

• metoprolol (wybiórczy β₁-bloker) → Betaloc^®, Betaloc^® Zok 50, 100, 200, Metocard^®, Metocard^® prolongatum, Metohexal^® 50, 100, Metohexal^® 200 retard, Metoprolol^®,

• propranolol (nieselektywny β-adrenolityk) → Propranolol^®, Propranitrat^® (propranolol + diazotan izosorbitolu),

• nebiwolol (wysoce selektywny β-adrenolityk) → Nebilet^®,

• pindolol (nieselektywny β-adrenolityk) → Visken^®,

• sotalol (nieselektywny β-adrenolityk i lek przeciwarytmiczny) → Biosotal^® 40, 80, 160, Darob^®, Gilucor^®, Sotahexal^®, 80, 160, Sotalol^®,

• nadolol (nieselektywny β-adrenolityk, przeciwarytmiczny) → Apo-Nadol^® 40, 80,

• acebutolol (wybiórczy β₁-adrenolityk, przeciwarytmiczny) → Abutol^®, Abutol^® Long 400, Acebutolol^®, Sectral^®, Grodalat^® (acebutolol + nifedypina - bloker kanałów Ca²⁺ I generacji (Cordafen^®)),

• betaksolol (wybiórczy β₁-adrenolityk) → Betabion^®, Betoptic^®, Optibetol^®, Lokren^® 20,

• bisoprolol (β-adrenolityk o największej selektywności w stosunku do receptorów β₁) → Bisocard^®, Bisocor^® 5, 10, Bisopromerck^® 5, 10, Concor^® 5, 10, Concor^® Cor 1,25, 2,5, 5, 10,

• karwedilol (nieselektywny β-adrenolityk i α₁-sympatykolityk) → Coryol^®, Dilatrend^®, Vivacor^®,

• alprenolol,

• oksprenolol (nieselektywny β-adrenolityk) → Coretal^®,

• praktolol.

8. Leki o przeważającym bezpośrednim działaniu rozkurczowym na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych.

• dihydralazyna → Dihydralazinum^®, Raudiazin^® (rezerpina + dihydralazyna),

• todralazyna → Binazin^®, Bipressin^® (todralazyna + rezerpina),

• nitroprusydek sodowy → Naniprus^®,

• diazoksyd → Diazoxide^®, Hyperstat^®,

• minoksydyl (silnie działa hipotensyjnie; miejscowo pobudza porost włosów) → Loniten^®, Loxon^® 2, 5, Piloxidil^®, Regaine^®.

9. Antagoniści kanału wapniowego = inhibitory kanału wapniowego = antagoniści wapnia - skurcz mięśni gładkich naczyń tętniczych (podobnie jak innych mięśni gładkich) zależy od napływu wapnia zewnątrzkomórkowego do wnętrza komórki mięśniowej - hamowanie kanałów wapniowych stanowi zatem silny czynnik przeciwdziałający skurczowi; leki te dodatkowo zmniejszają objętość wyrzutową serca wskutek ujemnego wpływu na inotropizm.

• nifedypina → Adalat^® pro Infusione, Cordafen^®, Cordipin^®, Cordipin^® retard, Corinfar^®, Corinfar^® retard, Nifedipine^®, Nifehexal^®, Grodalat^® (acebutolol + nifedypina),

• nimodypina → Nimotop^® S,

• diltiazem → Blocalcin^® 60, Blocalcin^® 90 Retard, Diacordin^® 60, Diacordin^® 90 Retard, Diltiazem^®, Dilzem^®, Dilzem^® Retard, Oxycardil^® 60, 120, 180, 240,

• werapamil (pochodna papaweryny) → Apo-Verap^® 80, 120, Isoptin^®, Isoptin^® SR, Isoptin^® SR-E, Lekoptin^®, Lekoptin^® retard, Novo-Veramil^®, Staveran^®, Staveran^® prolongatum,

• cynarazyna (dodatkowo lek przeciwhistaminowy, przeciwalergiczny, cholinolityczny, przeciwwymiotny) → Cinnarazinum^®,

• flunarazyna (dodatkowo lek przeciwhistaminowy) → Flunarazinum^®.

10. Inhibitory konwertazy i antagoniści angiotensyny.

Układ renina - angiotensyna - aldosteron (RAA).

gdy zmniejsza się stężenie Na⁺ (silne pocenie się, wymioty, biegunki, leki natriuretyczne, brak sodu w diecie) w osoczu i

zmniejsza się ciśnienie krwi plamka gęsta z aparatu przykłębkowego nerki odbiera to jako bodziec

komórki mioidalne aparatu przykłębkowego nerki uwalniają reninę (enzym proteolityczny)

renina uwolniona do krwi odcina z angiotensynogenu (osoczowa globulina produkowana w wątrobie) angiotensynę I

angiotensyna I pod wpływem enzymu konwertującego (konweraza angiotensyny (ACE) - peptydylodipeptydaza

uwalniana w płucach, ulega konwersji w angiotensynę II

angiotensyna II (substancja najsilniej podnosząca ciśnienie krwi - z niej powstaje angiotensyna III a dalej formy nieczynne) kurczy naczynia krwionośne

(nasila uwalnianie noradrenaliny z neuronów współczulnych i

adrenaliny z rdzenia nadnerczy co dodatkowo nasila skurcz naczyń krwionośnych) i

stymuluje korę nadnerczy do wydzielania

aldosteronu (mineralokortykoid - hormon kory nadnerczy)

aldosteron działając na nerki zwiększa resorpcję Na⁺ i H₂O do łożyska naczyniowego

efektem tego jest wzrost objętości płynów krążących i wzrost ciśnienia tętniczego krwi

Inhibitory konwertazy angiotensyny:

• kaptopryl (inhibitor ACE) → Captopril^®, Tensiomin^®, Capoten^®,

• enalapryl (inhibitor ACE) → Benalapril^®, Ednyt^®, Enap^®, Enapress^®, Enarenal^®, Epril^® 5, 10, 20, Mapryl^®, Enap^® H (enalapryl + hydrochlorotiazyd), Enap^® HL, Renitec^®, Xanef^®,

• benazepryl (inhibitor ACE) → Cibacen^®, Lotensin^®, Lotensin^® HCT (benazepryl + hydrochlorotiazyd),

• chinapryl (inhibitor ACE) → Accupro^®, Accuzide^® (chinapryl + hydrochlorotiazyd),

• cilazapryl (inhibitor ACE) → Inhibace^®, Inhibace^® Plus (cilazapryl + hydrochlorotiazyd),

• fozynopryl (inhibitor ACE) → Monopril^®,

• lizynopryl (inhibitor ACE) → Diroton^®, Lisinoratio^® 5, 10, 20, Lisiprol^®, Prinivil^®, Novatec^®,

• meksypryl (inhibitor ACE) → Cardiotensin^® 7,5, 15, Cardiotensin^® Plus 7,5 (meksypryl + hydrochlorotiazyd), 15,

• peryndopryl (inhibitor ACE) → Prestarium^®, Noliprel^® (peryndopryl + indapamid - diuretyk, przeciwnadciśnieniowy),

• ramipryl (inhibitor ACE) → Tritace^® 1,25, 2,5, 5, Ramicor^®,

• trandolapryl (inhibitor ACE) → Gopten^®, Tarka^® (werapamil + trandolapryl),

Antagoniści receptora angiotensynowego AT₁:

• eprosartan → Teveten^®,

• irbesartan → Aprovel^®,

• kandesartan → Atacand^®,

• losartan → Cozaar^®, Lorista^®, Xartan^®, Hyzaar^® (losartan + hydrochlorotiazyd),

• telmisartan → Micardis^®, Pritor^®,

• walsartan → Diovan^® 80, 160, Co-Diovan^® (walsartan + hydrochlorotiazyd).

C

horoby serca

Podział:

A) nabyte i wrodzone,

B) choroby wsierdzia (gorączka reumatyczna, infekcje), choroby osierdzia (ostre zapalenie, płyn w worku osierdziowym, zaciskające zapalenie osierdzia, tamponada serca), wady zastawkowe, anomalie anatomiczne, niewydolność mięśnia sercowego (lewokomorowa, prawokomorowa), kardiomiopatie (pierwotne i wtórne; rozstrzeniowa, przerostowa, restrykcyjna), choroba wieńcowa (ostra - zawał mięśnia sercowego, przewlekła), zaburzenia rytmu serca.

Kliniczna klasyfikacja niewydolności krążenia wg. NYHA (New York Heart Association):

1. Nieobecność dolegliwości, pełna wydolność wysiłkowa.

2. Występowanie dolegliwości w czasie znacznego wysiłku fizycznego.

3. Występowanie dolegliwości w czasie niewielkiego wysiłku fizycznego.

4. Występowanie dolegliwości w spoczynku.

Chorzy w okresie NYHA III i IV charakteryzują się złym rokowaniem (w ciągu roku umiera 20-40% chorych).

2. Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca.

1. Azotany i azotyny - są to organiczne estry kwasu azotowego (-C-O-NO₂) lub kwasu azotawego (-C-O-NO); silnie rozszerzają tętnice i jeszcze silniej naczynia żylne (rozszerzają mięśnie gładkie we wszystkich narządach) → obniżenie ciśnienia późnorozkurczowego w komorach serca, co powoduje zmniejszenie obciążenia wstępnego serca, zmniejsza się także ciśnienie skurczowe komór serca → zmniejszeniu ulega obciążenie mechaniczne serca oraz zapotrzebowanie na O₂ i substraty energetyczne w mięśniu sercowym:

• nitrogliceryna (jest to trójazotan glicerolu niesłusznie z chemicznego punktu widzenia nazwany nitrogliceryną) → Nitracor^®, Nirmin^®, Nitrocard^®, Nitroderm^® TTS 5, 10, Nitroglycerinum^®, Nitroglycerinum^® prolongatum, Nitro-Mack^®, Nitromint^®, Perlinganit^®, Polnitrin^®, Sustonit^®, Trimonit^®, Eucardin^® (aminofilina + papaweryna + fenobarbital + nitrogliceryna), Penthaerythritol Compositum^® (tetraazotan pentaerytrolu - rozszerza naczynia wieńcowe, działa dłużej od nitrogliceryny + nitrogliceryna),

• diazotan izosorbitolu (izosorbid) → Aerosonit^®, Cardiosorbid^®, Apo-ISDN^® 10, Cardonit^® prolongatum 40, 60, 80, Isodinit^®, Isodinit^® retard, Isoket^® 5, Isoket^® retard 20, 40, 120, Isoket^® Salbe, Isoket^® sol. i.v., Isoket^® Spray, Iso-Mack^® retard, Sorbonit^®, Sorbonit^® prolongatum, Propranitrat^® (propranolol + izosorbid),

• monoazotan izosorbitolu (czynny metabolit diazotanu izosorbitolu) → Effox^® 10, 20, 40,, Effox^® long, 50, 75, Isomonit^® 20, 40, Isonit^® 10, 20, Isonit^® 10, 20, prolongatum 40, Mono Mack depŏt^®, Mononit^®, Monocard^® 10, 20, Mononit^® 10, 20, 40, 60 retard, 80 retard, 100 retard, Olicard^® retard,

• pentaerytrytyl (tetraazotan pentaerytrytylu) → Pentaerythritol^® 100, Pentaerythritol^® Compositum (pentaerytrytol + nitrogliceryna).

2. β-adrenolityki i α,β-adrenolityki - β-adrenolityki znoszą działanie amin katecholowych na serce, zmniejszają częstość akcji serca, zmniejszają siłę skurczu serca. Nieselektywne β-adrenolityki działając hamująco również na receptory β poza sercem wywierają wiele działań niepożądanych: skurcz oskrzeli, hipoglikemię, depresję OUN - uspokojenie, senność, objawy psychozy depresyjnej:

• propranolol → Propranolol^®,

• oksprenolol → Coretal^®,

• tymolol → Cusimolol^®, Nyolol^® 0,1% Gel, Oftan Timolol^®, Oftensin^®, Timohexal^® 0,1%, 0,25%, 0,5%, Timolol^®-POS 0,25%, 0,5%, Timoptic^® 0,25%, 0,5% , Timoptic^®-XE 0,25%, 0,5% , Cosopt^® (tymolol + dorzolamid), Fotil^® (tymolol + pilokarpina), Fotil^® Forte (tymolol + pilokarpina),

• pindolol → Visken^®,

• sotalol → Biosotal^® 40, 80, 160, Darob^®, Gilucor^®, Sotahexal^® 80, 160,

• nadolol → Apo-Nadol^® 80.

Selektywne β-adrenolityki blokują głównie receptory β₁ w sercu nie wpływając istotnie na receptory β₂ w oskrzelach:

• metoprolol → Betaloc^®, Betaloc^® Zok 50, 100, 200, Metocard^®, Metocard^® prolongatum, Metohexal^® 50, 100, Metohexal^® 200 retard, Metoprolol^®,

• atenolol → Apo-Atenol^® 50, 100, Atenolol^®, 25, 50, 100,

• betaksolol → Betabion^®, Betoptic^®, Betoptic^® S, Locren^® 20, Optibetol^® 0,5,

• bisoprolol → Bisocard^®, 5, 10, Bisopromerck^® 5, 10, Concor^® 5, 10, Concor^® Cor 1,25, 2,5, 5, 10,

• celiprolol → Celipres^®,

• nebiwolol → Nebilet^®,

• acebutolol → Abutol^®, Abutol^® Long 400, Acebutolol^®, Sectral^®.

α,β-adrenolityki blokując jednocześnie receptory α i β zapobiegają szkodliwym działaniom, będącym wynikiem zablokowania tylko jednego rodzaju receptora; zmniejszają ciśnienie krwi, zmniejszają częstość uderzeń serca, zmniejszają opór naczyń obwodowych, poprawiają przepływ wieńcowy.

• labetalol → Pressocard^®,

• karwedilol → Coryol^®, Dilatrend^®, Vivacor^®.

3. Blokery kanału wapniowego - ponieważ istnieje wiele leków, w których mechanizmie działania bierze udział w mniejszym lub większym stopniu hamowanie przepływu jonów wapniowych do komórki, WHO w 1985 r. zaproponowała podział leków blokujących kanały wapniowe:

1. Werapamil i leki o podobnym działaniu.

2. Pochodne dihydropirydyny.

• nifedypina.

3. Diltiazem.

4. Leki działające podobnie do flunaryzyny.

5. Leki działające podobnie do prenylaminy.

6. Inne.

Grupy I-III zawierają leki działające swoiście.

4. Pochodne sydnoiminy - przykładem jest molsydomina (Corvaton^®, Corvasal^®, Molsidomina^®, Molsidomina^® prolongatum) - działa antagonistycznie wobec leukotrienów kurczących naczynia wieńcowe.

5. Leki pochodzenia roślinnego:

• Aminek egipski, aminek zębodłubka, kela egipska (Ammi visnaga, Visnaga daucoides, Apium visnaga)

• sur: dojrzałe owoce (zwane keli), nasiona,

• skł: • flawonoidy - flawony → akacetyna,

• kumaryny - piranokumaryny → wisnadyna (5x mniej toksyczna od keliny), samidyna, dihydrosamidyna,

- furochromony → kelina (dość toksyczna), glukozyd kelolu, kelinol, wisaminol,

• fenolokwasy → kawowy i ferulowy,

• sterole → stigmasterol i spinasterol,

• olejek eteryczny,

• tłuszcze i białka,

(z kumaryn zawartych w Ammi visnaga wywodzi się nifedypina (Cordafen^®)- patrz wyżej),

• dz: działa rozkurczowo (wisnadyna, kelina) na mięśnie gładkie (oskrzela i przewód pokarmowy), blokuje kanały wapniowe (wisnadyna), rozszerza naczynia wieńcowe (wisnadyna, kelina) i nerkowe, zwiększa objętość wyrzutową serca bez przyspieszenia akcji serca bez wpływu na ciśnienie tętnicze krwi, zmniejsza stężenie cholesterolu i lipidów w surowicy krwi (wisnadyna),

• w: niewydolność wieńcowa, wspomagająco w okresie pozawałowym, mało nasilona dusznica bolesna i astma oskrzelowa; pomocniczo w kamicy żółciowej, nerkowej i pęcherzowej,

• dz.niep: po wielokrotnym stosowaniu możliwe objawy nietolerancji, nudności, brak łaknienia, świąd, ból głowy, bezsenność,

• prep: Nalewka z owoców aminka^® (D: doustnie 15-40 kropli 3 razy dz. w kieliszku wody bezpośrednio po jedzeniu),

Tinctura Ammi visnagae^® - (jw.),

Kelastmin^®,

Kelikardina^®, prep. złoż., Cardiacum; (S: Preparat zawiera: 16,8 g Extractum Convallariae fluidum, 8,0 g Extractum Crataegi fluidum, 12,0 g Extractum Ammi visnagae fluidum, 0,0428 g Rutinum. 1 ml preparatu odpowiada aktywności 3,5 j.g. glikozydów konwalii, Dz: Preparat zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego i zmniejsza częstotliwość. Wykazuje działanie przeciwskurczowe, głównie na ściany naczyń wieńcowych serca i na mięśnie gładkie oskrzeli, a także na drogi żółciowe i moczowe. Wywiera działanie uspokajające, zawarta rutyna zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych, W: Stosowany jest w czynnościowych zaburzeniach krążenia, pomocniczo w chorobach naczyń wieńcowych, D: Przyjmować 30-60 kropli preparatu w kieliszku wody 2-4 razy dziennie między posiłkami),

Nefrol^® (płyn; S: nalewka z: owocu aminka egipskiego, naowocni fasoli, ziela i korzenia mniszka lekarskiego, ziela nawłoci, nasienia pietruszki),

• półsyntet. poch. (dichromonu): kromoglikan disodowy - działa przeciwalergicznie, przeciwanafilaktycznie i przeciwastmatycznie; preparaty: Allergo-Comod^®, Allergocrom^®, Cromogen^® inhaler, Cromogen^®/EB, Cromohexal^®, Cromosol^® 2%, 4%, Cropoz^®, Cropoz^® G, Cropoz^® N, Cropoz^® Plus, Cusicrom^®, Hay-Crom^®, Intal^®, Lecrolyn^®, Lomusol^®, Opticrom^®, Polcrom^®, Vividrin^®.

• Głóg dwuszyjkowy, ciernie białe, bulimiączka, głożyna (Crataegus oxycantha)

• sur: kwiatostan głogu (Inflorescentia Crataegi), syn.: kwiat głogu (Flos Crataegi), kwiat z liściem głogu (Flos cum Folia Crataegi); owoc głogu (Fructus Crataegi),

• s: • flawonoidy - flawony → apigenina, witeksyna, 4'-ramnozyd witeksyny,

- flawonole → kemferol, kwercetyna i jej glukozyd rutozyd (rutyna), hiperozyd (3-galaktozyd kwercetyny),

- leukoantocyjanidyny → 3-biozyd leukoantocyjanidyny, di- i oligomeryczne leukoantocyjanidyny (procjanidyny) → epikatechina i katechina, dehydrokatechiny,

• garbniki skondensowane,

• kwasy organiczne - fenolokwasy → kwas kawowy i chlorogenowy,

• terpeny - triterpeny → kwas ursolowy, kwas oleanolowy, kwas krategolowy (2-hydroksyoleanolowy), kwas neotegolowy i kwas akantolowy,

• związki azotowe (aminy) → etyloamina, dimetyloamina, trimetyloamina, izobutyloamina, β-fenyloetyloamina, o-metoksyfenetyloamina, kolamina, tyramina, cholina i acetylocholina, inne: adenina, adenozyna, guanina, kwas moczowy, trikumaroilospermidyna,

• inne: pochodne monosacharydów - alkohole cukrowe → D-glucitol (D-Sorbitol), związki kumarynowe - kumaryny → eskulina, fenole - fenolokwasy → kwas weratrowy, steroidy - sterole → β-sitosterol, olejek eteryczny z aldehydem anyżowym,

• surowiec nie zawiera glikozydów nasercowych, dlatego jest nietoksyczny,

• dz: działanie głogu można scharakteryzować jako łagodnie pobudzające receptory β-adrenergiczne; przeciwskurczowe, gł. na naczynia wieńcowe serca (apigenina, witeksyna, hiperozyd, katechina), zwiększa przepływ krwi oraz ilość tlenu dostarczanego do mięśnia serowego, obniżenie skłonności do napadów stenokardialnych (ból za mostkiem), niewielki wpływ na częstotliwość (chronotropowo +) i kurczliwość mięśnia sercowego (wzrost siły skurczu m. sercowego - inotropowo +), nieznacznie zwiększa przewodnictwo w układzie bodźcoprzewodzącym serca (dromotropowo +), zmniejsza pobudliwość II i III rzędowych ośrodków bodźcotwórczych m. sercowego (batmotropowo - ), zmniejsza obwodowy opór naczyniowy, nieznacznie przeciwarytmicznie, uspokajająco (zmniejsza nadpobudliwość OUN), słabo moczopędnie (hiperozyd), spazmolityczne (apigenina, kemferol), hipotensyjne (hiperozyd), hepatoprotekcyjne i przeciwalergiczne (apigenina, kemferol), dzięki obecności kwercetyny - przeciwutleniające (rutyna), antyagregacyjne, przeciwzapalne (również hiperozyd, kemferol, epikatechina, kwas ursolowy, β-sitosterol), hepatoprotekcyjne (katechina, cholina), hipoglikemiczne (epikatechina), ponadto uszczelniające naczynia krwionośne (rutyna, eskulina), działa przeciwgrzybiczo (kemferol, aldehyd anyżowy), zmniejsza stężenie cholesterolu w surowicy (kwas ursolowy),

• z: surowiec jest używany jako łagodne cardiaca → choroby serca spowodowane osłabieniem kurczliwości mięśnia sercowego (NYHA I-II), uczucie duszności i ucisku w okolicy przedsercowej, umiarkowany rzadkoskurcz, zmianami miażdżycowymi, zwłaszcza naczyń wieńcowych, nadciśnieniem tętniczym i ogólną niewydolnością krążenia obwodowego, jako lek geriatryczny w starczych zmianach w mięśniu sercowym oraz w zaburzeniach rytmu; terapia wspomagająca leczenie glikozydami naparstnicy; niewydolność krążenia mózgowego; zmęczenie, nerwice wegetatywne; D-glucitol - produkcja witaminy C i emulgatorów, środek słodzący dla diabetyków, składnik preparatów do żywienia pozajelitowego,

• prep. proste:

Chlorophyll liquidum^® „Schuh” (S: wyciąg płynny z owoców głogu, D: 3 razy dziennie po 15-20 kropli w łyżce wody),

Crataegus-fix^® (s: kwiat głogu z liściem, d: doustnie napar z torebki w szklance wody 2-4 razy dz),

Crataegutt^® (s: wyciąg z głogu),

Crataemon^® (s: flawonoidy, d: 2-3 tabl. 3-4 razy dz.),

Cratesol^® (s: wyciąg z głogu),

Intractum Crataegi^® (płyn; s: etanolowy wyciąg ze świeżych kwiatostanów głogu w tym flawonoidy, d: doustnie ½ łyżeczki (2,5 ml) preparatu z niewielką ilością wody 3 razy dz. ),

Kwiat głogu z liściem^®,

Kwiatostan głogu^® (kaps.),

Nalewka z kwiatów głogu^® (d: doustnie ½-1 łyżeczki preparatu z niewielką ilością wody 2-4 razy dz. ),

Tinctura crataegi^® (płyn),

Owoc głogu^®,

Weissdornkapseln-Ratiopharm^® (s: suchy wyciąg z liści i kwiatostanów głogu, d: 3 razy dz. 1-2 kaps. podczas posiłków, nie rozgryzać),

• prep. złożone:

Alliorut^® (trokserutyna, wyciąg suchy z kwiatostanów głogu, suszony czosnek),

Cardiacol^® (S: krople; nalewka z konwalii majowej i kwiatostanu głogu),

Cardiactiv^® (S: płyn; nalewka z liścia rozmarynu i kwiatostanu głogu),

Cardiaforce^® (S: jednym ze składników jest głóg, D: wino ziołowe - 3 razy dziennie łyżkę stołową po jedzeniu),

Cardiobonisan^® (S: kwiatostan głogu, korzeń kozłka, liście melisy, szyszki chmielu, ziele nawłoci, rdestu ptasiego i serdecznika, Dz: Spasmolyticum, Sedativum et Diureticum, W: pomocniczo w nadciśnieniu tętniczym, chorobie wieńcowej, niewydolności krążenia i nerwicy sercowej, D: na 1 szklankę wrzątku 2 łyżeczki mieszanki ziołowej, przykryć, parzyć ok. 20 min., przecedzić, pić 1-3 razy dz., można dodać miodu),

Cardiobonisol^® - Krople geriatryczne (S: alkoholatura z głogu i z jeżówki, nalewka z miłorzębu i karczochów, Dz: Cardiacum - tonizujące na serce i układ krążenia, W: pomocniczo w zaburzeniach ukrwienia mózgu, chorobie wieńcowej, niewydolności krążenia i nadciśnieniu tętniczym; szczególnie osoby starsze, D: 2,5 ml preparaty na ½ szklanki wody, pić 3 razy dz. przed jedzeniem, po 2 miesiącach stosowania zaleca się 4 tyg. przerwy),

Cardiogran^® (S: wyciąg z kwiatostanów głogu i ziela serdecznika, asparaginian potasowy, asparaginian magnezowy, Dz: poprawiające wydolność serca, zwiększające przepływ wieńcowy i hipotensyjne, W: nadmierna pobudliwość nerwowa, nerwica sercowo-naczyniowa, niewydolność wieńcowa, D: doustnie 3 razy dz. po 1 łyżeczce preparatu),

Cardiol C^®, (Gemi) (S: krople; nalewka z konwalii majowej i kwiatostanu głogu),

Cardiol C^®, (Herbapol) prep. złoż., Cardiacum. (S: Preparat zawiera: 27,0 g Tinctura Convallariae titrata; 20,0 g Tinctura Valerianae; 20,0 g Tinctura Crataegi; 14,0 g Extractum Colae fluidum; 0,072 g Coffeinum; Spir. vin do 100 g. Dz: Działanie preparatu polega na zwiększaniu siły skurczu mięśnia sercowego oraz na zmniejszaniu częstotliwości jego skurczów (nalewka z konwalii). Działanie kardiotoniczne posiadają także związki flawonoidowe z kwiatów głogu, które dodatkowo zmniejszają napięcie naczyń wieńcowych serca. Preparat wpływa na obniżenie napięcia mięśni gładkich naczyń krwionośnych i narządów wewnętrznych. Obniżając ciśnienie tętnicze poprawia krążenie żylne i przeciwdziała zastojom żylnym. Działa moczopędnie i uspokajająco. Wszystkie substancje czynne preparatu dobrze wchłaniają się w przewodzie pokarmowym, nie kumulują się w organizmie i są szybko wydalane z moczem. W: Czynnościowe zaburzenia serca, nerwice naczynioruchowe, osłabienie mięśnia sercowego, napadowe kołataniu, zwężenie naczyń wieńcowych, zmiany starcze i miażdżycowe. Również w stanach wyczerpania psychosomatycznego, w okresie rekonwalescencji, w zaburzeniach układu oddechowego, obrzękach pochodzenia sercowego, zmniejszonym wydalaniu moczu. D: Dorosłym po 20-40 kropli w kieliszku wody 2-3 razy dziennie po jedzeniu, dzieciom przeciętnie 10-15 kropli jednorazowo. W przypadkach bardziej zaawansowanych można zwiększyć dawkę do 30-60 kropli jednorazowo, dzieciom do 10-25 kropli),

Cardiosan^® nr 9, syn.: Species cardiacae (nr 9) (S: kwiatostan głogu, korzeń kozłka, ziele konwalii, żarnowca, jemioły, serdecznika i skrzypu, korzeń lubczyku, owoc róży, Dz: glikozydy nasercowe i alkaloid sparteina (Antiarrhythmicum) wzmacniają skurcze mięśnia sercowego i regulują częstotliwość pracy serca, nasilają przepływ nerkowy - działanie moczopędne, spazmolityczne na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych - poprawa ukrwienia serca, łagodnie uspokajająco, hipotensyjnie, W: serce starcze (kołatanie serca, niemiarowość, osłabienie kurczliwości, skłonność do obrzęków sercopochodnych), uszkodzenie mięśnia sercowego przez toksyny bakteryjne, z wyraźną nadwrażliwością na kardenolidy naparstnicy, rekonwalescencja po operacjach i po zawale mięśnia sercowego, pomocniczo w leczeniu doustnym „czystymi” glikozydami naparstnicy, D: napar z 1 łyżki ziół i ½-1 szklanki wody, pić po ½-⅔ szklanki naparu 1-3 razy dz. ),

Cardiotonic^® (płyn; S: wycią z głogu i kozłka lekarskiego),

Chronocard^® forte (tabl.; S: wyciąg z kwiatostanu głogu),

Circulosan-fix ^®, syn.: Zioła nasercowe i obniżające ciśnienie krwi, (S: korzeń kozłka lekarskiego, kwiatostan i owoc głogu, ziele jemioły, ruty i skrzypu, kwiat lawendy, liść melisy i owoc jarzębiny, Dz: hipotensyjne i nasercowe, W: pomocniczo w nadciśnieniu tętniczym, miażdżycy naczyń wieńcowych i arytmiach, D: doustnie szklanka ciepłego odwaru 3 razy dz.),

Cordaflos^® (S: kwiatostan głogu, korzeń kozłka, liście melisy, ziele jemioły, skrzypu i serdecznika, kwiat lawendy i arniki, Dz: Cardiacum, W: pomocniczo w nadciśnieniu tętniczym, nerwicy wegetatywnej i niektórych zaburzeniach czynności nerek, D: po ½ szklanki naparu z 1-2 torebek 3 razy dz. przed jedzeniem),

Coroverlan^® (S: etofilina 0,05, L-asparaginian magnezowy 0,2, L-asparaginian potasowy 0,065, wyciąg z głogu suchy 0,05, W: zaburzenia krążenia w naczyniach mózgu, zaburzenia krążenia wieńcowego i metabolizmu mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, P/w: niewydolność nerek, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, ciąża, D: przez 5-7 dni 3 razy dz. po 2 drażetki przed posiłkami, następnie 2-3 razy dz. po 1 drażetce),

Crategisan^® (S: Crataegus oxycantha 50%, Avena sativa (owies zwyczajny) 20%, Valeriana officinalis 5%, Melissa officinalis 5%, Cactus grandiflorus (królowa nocy) 3%, Ilex aquifolium (ostrokrzew kolczasty) 1%, Camphora 0,005%, Alcohol 49%, W: preparat ze świeżych roślin przeciw nerwicowym zaburzeniom serca, D: 3 razy dz. 15-20 kropli z płynem),

Cratinex^® (s: etanolowy wyciąg z: kwiatostanu głogu, korzenia kozłka lekarskiego, liści melisy, kwiatu kasztanowca, zawiera 65% etanolu, dz: związki czynne korzenia kozłka i liścia melisy dodatkowo działają łagodnie uspokajająco, w: czynnościowe zaburzenia akcji serca i układu krążenia, męczliwość, napięcie nerwowe, niepokój, d: p.o. 3 razy dz. 30-60 kropli z niewielką ilością wody),

Cravisol^® (s: wyciąg z: kwiatostanów głogu, świeżego ziela melisy, świeżego ziela jemioły, w tym flawonoidy, związki procyjanidynowe, dz: składniki głogu → zwiększa siłę i częstotliwość skurczów mięśnia sercowego, zwiększa przepływ krwi w naczyniach wieńcowych, składniki melisy → uspokajające, z: pomocniczo w schorzeniach spowodowanych osłabieniem kurczliwości mięśnia sercowego, zmianami miażdżycowymi, szczególnie naczyń wieńcowych, nadciśnieniem tętniczym i ogólną niewydolnością krążenia obwodowego, d: doustnie 5 ml preparatu w niewielkiej ilości wody 3 razy dz.),

Doppelherz Energovital Tonic^® (płyn; S: m.in. nalewka z owocu głogu, ziela dziurawca, ziela krwawnika pospolitego, jemioły, korzenia arcydzięgla, korzenia kozłka lekarskiego, szyszek chmielu, owocni pomarańczy gorzkiej i olejki z melisy, szałwii i rozmarynu),

Biovital^® N (draż., płyn; S: m.in. wyciąg suchy z liści, kwiatów i owoców głogu ),

Dolocard^® (s: witamina E, kompleks hydrolizatu kukurydzianego, kwasu glutenowego i magnezu, wyciąg z liści, kwiatostanów i owoców głogu, w tym glikozydy flawonowe, dz: witamina E → usprawnia pracę mięśnia sercowego, powoduje jego przystosowanie do większych obciążeń, zwiększa wytrzymałość, utrzymuje elastyczność tętnic, zapobiegając ich stwardnieniu, wzmacnia wydajność organizmu, Mg → nieodzowny element syntezy i wykorzystania wiązań bogato energetycznych (ATP, GTP), kofaktor wielu enzymów, jony Mg zachowują się w stosunku do m. sercowego w sposób antagonistyczny do jonów Ca, powodują one zmniejszenie przewodnictwa i pobudliwości m. sercowego, Mg działa ochronnie na m. sercowy -- przeciwdziała jego niedotlenieniu, wykazuje działanie ochronne wobec ściany naczyń krwionośnych i wywiera bezpośrednie działanie przeciwskurczowe, Mg jest fizjologicznym czynnikiem przeciwzakrzepowym, w: zaburzenia krążenia pochodzenia nerwowego, nerwicowe zaburzenia rytmu serca, serce starcze, nadmierna pobudliwość autonomicznego układu nerwowego, zwapnienie tętnic z zawrotami głowy i wahaniami ciśnienia krwi, w celu poprawy ukrwienia mięśnia sercowego, d: 1-3 draż. dz., nie rozgryzając, z niewielką ilością płynu, najlepiej rano i w południe przed posiłkiem; pełne działanie po kilku tygodniach stosowania preparatu),

Euphytose^® (S: tabl. powl. i r-ór (1 łyżeczka r-ru odpowiada 2 tabl.), wyciąg z głogu, kozłka lekarskiego, męczennicy, ciernioplątu, zarodków kola i mierznicy czarnej, Dz: Sedativum et Spasmolyticum, W: stany lękowe, dystonia neurowegetatywna (w tym uczucie kołatania serca), utrudnione zasypianie, nadpobudliwość nerwowa, P/w: nie stosować do 3 rż., D: doustnie 2-6 tabl. lub 1-3 łyżeczek dziennie z niewielką ilością cukru lub ciepłego płynu),

Fitoven^® (pasta do przygotowywania zawiesiny doustnej S: wyciąg etanolowowodny z nasion kasztanowca, ziela nawłoci, kwiatów i liści głogu, ziela gryki, kwiatostanów lipy, ziela żarnowca i korzenia buraka; Dz: przeciwzapalne, przeciwbólowe w stanach zapalnych w urazach oraz chorobach naczyń krwionośnych, przeciwobrzękowe; Z: zakrzepowe zapalenie żył, zespół pozakrzepowy, obrzęki pourazowe, pomocniczo w leczeniu obrzęków wywołanych udarem mózgu z porażeniem połowiczym; D: doustnie 3 razy dz. po jedzeniu 1 łyżeczkę pasty rozprowadzonej w niewielkiej ilości osłodzonej wody),

Geriabolen^® (S: kwiatostan i owoc głogu, liść pokrzywy, ziele rdestu ptasiego, plecha morszczynu, Dz: Cardiotonicum, Geriatricum et Metabolicum, wzmacniające mięsień sercowy, rozkurczające naczynia krwionośne, uspokajające, moczopędne, W: osoby starsze - osłabienie mięśnia sercowego, niewydolność krążenia, miażdżyca, niedobór I₂, D: 3 razy dz. po szklance naparu na 20 min. przed jedzeniem, po 70 rż 2 razy dz.; nie przekraczać dobowej dawki 15 g (po 70 rż. 5 g) mieszanki (3 łyżki lub 3 torebki ekspresowe) ze względu na zawartość I₂),

Gerovital^® (syrop; S: m.in. wyciąg etanolowy z owoców, liści i kwiatów głogu),

Ginkgocard^® (tabl. powl.; S: wyciąg suchy z miłorzębu japońskiego, wyciąg płynny z kwiatostanu głogu),

Herbaton^® (krople; S: wyciąg płynny z: ziela pokrzywy, morszczynu pęcherzykowatego, owoców głogu dwuszyjkowego, liści brzozy białej, kory tojowca kondurango i naowocni pomarańczy gorzkiej, Dz: zwiększa wydzielanie soków trawiennych, W: hiperlipoproteinemie, otyłość, D: 10 kropli preparatu bez rozcieńczania po posiłku),

Herbion^® - Krople nasercowe (S: wyciąg z liści i kwiatostanów głogu, kłącza kozłka lekarskiego i ziela jemioły, Dz: Cardiotonicum et Vasodilatans, rozszerzające naczynia wieńcowe, hipotensyjnie i uspokajająco, W: serce starcze, miażdżyca tętnic, wspomagająco przy łagodnym upośledzeniu pracy serca, D: 20-30 kropli w łyżce wody 3 razy dz.),

Herz-Kreislauf Nerven Kapseln (S: głóg, kozłek lekarski, melisa, chmiel, jemioła, rozmaryn, kasztanowiec, dziurawiec, kiełki pszenicy, kminek, mięta, witaminy: E, B₁, B₂, B₁₂, lecytyna sojowa, Dz: Tonicum - tonizująco na mięsień sercowy i układ nerwowy, W: nieznaczne osłabienie mięśnia sercowego i stany napięcia i wyczerpania nerwowego, D: 2 razy dz. po 1 kapsułce),

Kelikardina^®, prep. złoż., Cardiacum, (S: Preparat zawiera: 16,8 g Extractum Convallariae fluidum, 8,0 g Extractum Crataegi fluidum, 12,0 g Extractum Ammi visnagae fluidum, 0,0428 g Rutinum. 1 ml preparatu odpowiada aktywności 3,5 j.g. glikozydów konwalii, Dz: Preparat zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego i zmniejsza częstotliwość. Wykazuje działanie przeciwskurczowe, głównie na ściany naczyń wieńcowych serca i na mięśnie gładkie oskrzeli, a także na drogi żółciowe i moczowe. Wywiera działanie uspokajające, zawarta rutyna zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych, W: Stosowany jest w czynnościowych zaburzeniach krążenia, pomocniczo w chorobach naczyń wieńcowych, D: Przyjmować 30-60 kropli preparatu w kieliszku wody 2-4 razy dziennie między posiłkami),

Klimaktogran^® (S: głóg, melisa, chmiel, jemioła, rumianek, malwa, ruta, pokrzywa, Dz: Sedativum et Metabolicum, uspokajające, hipotensyjne, tonizujące na mięsień sercowy, spazmolityczne, W: objawy okresu przekwitania, D: 1-2 łyżeczki granulatu 3 razy dz. między posiłkami, popijając wodą),

Kneipp Weissdorn Dragees^®,

Krople nasercowe^®, Guttae cardiacae^®, prep. złoż., Cardiacum et Sedativum. (S: 30 g kropli zawiera 15,0 g Tinctura Convallariae, 7,5 g Tinctura Crataegi, 7,5 g Tinctura Valerianae. Dz: Nalewka z konwalii powoduje zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego z jednoczesnym zmniejszeniem jego częstotliwości; nalewka z głogu zwiększa ukrwienie serca, powoduje niewielki spadek ciśnienia, działa uspokajająco; nalewka z kozłka lekarskiego ma łagodne działanie uspokajające. W: Zaburzenia czynnościowe układu krążenia (często na tle nerwicowym). D: Dorośli: 20-40 kropli 3 razy dziennie w niewielkiej ilości wody po posiłkach),

Kytta^®-Sedativum (S: wyciąg z głogu, kozłka lekarskiego, męczennicy i jemioły, Dz: Sedativum, W: nadpobudliwość nerwowa i zaburzenia czynności wegetatywnych, trudności w zasypianiu, D: 3 razy dz. po 2 drażetki (wieczorem można 3 drażetki), dzieci - 1 drażetka do 3 razy dz. ),

Melisal^® (S: Herba Melissae (melisa) et Hyperici (dziurawiec), Inf. Crataegi (głóg) et Tiliae (lipa), Rad. Archangelicae (arcydzięgiel), Anthodium Chamomillae (rumianek), W: wyczerpanie nerwowe, nerwica wegetatywna, nerwicowe zaburzenia rytmu serca, lęki nocne, bezsenność, D: syrop; 2-4 razy dz. łyżeczkę do herbaty),

Melissed^® (syrop; S: wyciąg płynny z: melisy, dziurawca, głogu, lipy, arcydzięgla, rumianku oraz koncentrat z porzeczki czerwonej; W: nadpobudliwość nerwowa, nerwica wegetatywna, bezsenność; Dz: uspokajające, ułatwiające zasypianie, spazmolityczne, poprawiające ukrwienie; D: 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce do herbaty; w bezsenności podwójna dawka przed snem),

Melis-Tonic^® (S: nalewka z liści melisy, kwiatów głogu z liściem, koszyczków rumianku, korzenia arcydzięgla i owoców kopru, miód; W: nerwice, nadmierne napięcie nerwowe, wyczerpanie nerwowe, nadmierny stres, nadciśnienie tętnicze o podłożu nerwicowym; Dz: Sedativum et Spasmolyticum, ułatwiające zasypianie; D: p.o. łyżeczkę preparatu w ¼ szklanki wody 3 razy dz.),

Multi-Tabs Herboral^® (tabl. powl.; S: m.in. suszone i sproszkowane zioła - pieprzowiec, liść rozmarynu, liść mięty, krwawnika pospolitego, pestki dyni, kwiat i liście głogu),

Neocardina^®, prep. złoż., Cardiacum et Sedativum. (S: Preparat zawiera: 8,0 g Tinctura Crataegi, 12,0 g Tinctura Convallariae, 8,0 g Tinctura Valerianae, 8,0 g Tinctura Visci albi (jemioła pospolita), 4,0 g Tinctura Cynosbati , Tinctura Aurantii. Dz: Preparat zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego i zmniejsza częstotliwość. Wykazuje działanie rozkurczowe, głównie na ściany naczyń wieńcowych serca i na mięśnie gładkie oskrzeli, a także na drogi żółciowe i moczowe. Wywiera działanie uspokajające, dzięki obecności jemioły obniża ciśnienie tętnicze. W: Pomocniczo w osłabieniu mięśnia sercowego, w nadciśnieniu tętniczym, zaburzeniach krążenia obwodowego i zaburzeniach rytmu. D: Dorośli 2-3 razy dziennie po 20-30 kropli, dzieci po 10-15 kropli. Przyjmować po jedzeniu z niewielką ilością płynu),

Neospasmina^® (S: Extractum Valerianae fluidum, Extractum Crataegi fluidum aa 3,6, Corrigens et Aquae dest. ad 100,0, W: nadpobudliwość nerwowa, niepokój, D: 3-5 razy dz. łyżeczkę do herbaty, Rec: Rp. Neospasmini

D.S. 1 łyżeczka w ¼ szklanki wody 2-5 razy dz. ),

Neospasmol^® (krople; S: Extractum Valerianae fluidum, Extractum Crataegi fluidum),

Nervonal^® (krople; S: głóg, męczennica, aspartam, Dz: Cardiacum),

Passibil^® (płyn; S: wyciąg z miłorzębu japońskiego i kwiatostanów głogu, nalewka z męczennicy lekarskiej),

Passispasmin^® (S: Extractum Passiflorae (męczennica) fl. 1,0, Extractum Valerianae fl., Extractum Crataegi fl. aa 3,6, Extractum Humuli lupuli fl. 1,8, Vehiculum aa 120,0, Dz: uspokajające, spazmolityczne, nasenne, W: nerwica wegetatywna przewodu pokarmowego, biegunki na tle nerwicowym, D: 3-6 razy dz. po łyżeczce do herbaty, Rec: Rp. Passispasmini

D.S. 1 łyżeczka 3-6 razy dz.),

Passispasmol^® (krople; S: wyciąg płynny z korzenia kozłka, owoców głogu, szyszek chmielu i ziela męczennicy),

Perfocrat^® (s: wyciąg z: dziurawca, melisy, głogu, d: dodatkowo substancje czynne dziurawca usuwają stany niepokoju, melisy - działają uspokajająco, d: p.o. 4 razy dz. po 5 ml preparatu w niewielkiej ilości płynu; podczas przyjmowania preparatu unikać ekspozycji na słońce - hiperycyna zawarta w wyciągu z dziurawca!),

Prfocrat^® (S: głóg, melisa, dziurawiec, Dz: Sedativum, W: neurastenia, napięcie i niepokój związany z przekwitaniem, P/w: nadwrażliwość na światło słoneczne, Dz.niep: hiperycyna - fototoksyczność, D: 2,5 ml w małej ilości płynu, unikać ekspozycji na słońce),

Septacord^®,

Sirupus sedativus cum Melissa - patrz: melisa,

Sympavagol^® (S: głóg, męczennica, Dz: Sedativum, W: nerwica neurowegetatywna, nadpobudliwość nerwowa, trudności w zasypianiu, D: 2-6 tabl. dz. lub 1-4 łyżeczek r-ru z niewielką ilością wody),

Tabletki tonizujące^® syn.: Tabulettae tonicae, (S: głóg (kwiatostan i owoc), serdecznik, nostrzyk, Dz: Cardiotonicum et Sedativum, głóg - jw., serdecznik - zmniejsza pobudliwość ośrodków sercowo-naczyniowych, sedatywnie, nostrzyk - przeciwkrzepliwie, W: nerwica sercowo-naczyniowa, stany osłabienia i wyczerpania, D: 1 tabl. 2-3 razy dz.),

Tonicol^® (S: głóg, kozłek, skrzyp i bez czarny, Dz: Cardiotonicum et Antihypertonicum, W: nieznacznie nasilona niewydolność wieńcowa, miażdżyca, nadpobudliwość nerwowa, D: 1 szklanka odwaru rano i wieczorem),

- rec: Rp. Tinct. Crataegi 50.0

D.S. Wieczorem 40 kropli w kieliszku wody p.o..

Rp. Intr. Crataegi 50.0

D.S. 3 razy dziennie po 30 kropli w kieliszku wody p.o..

Rp. Tinct. Crataegi 50.0

Tinct. Valerianae 30.0

M.f. guttae

D.S. 2 razy dz. po łyżeczce w ½ szklanki wody.

Rp. Fruct. Crataegi

Rad. Valerianae

Fol. Melissae aa 20.0

M.f. species

D.S. 2 razy dz. napar z łyżki stołowej ziół na szklankę wody.

Rp. Tinct. Crataegi

Tinct. Colae aa 20.0

Sal. Erlenmayeri 10.0

Neospasmini 80.0

Tinct. Amarae 20.0

Aquae destillatae ad 200.0

M.f. mixtura

D.S. 3 razy dz. łyżkę stołową.

Rp. Tinct. Crataegi

Tinct. Valerianae aa 10.0

M.f. mixt.

D.S. 3 razy dz. po 20 kropli z wodą.

• Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis)

• sur: liście, ziele, olejek rozmarynowy,

• s: olejek lotny (α- i β-pinen, kamfen, 1,8-cyneol, borneol, octan borneolu, kamfora),

flawonoidy - flawony → nepetryna, luteolina, genkwanina, diosmetyna, diosmina,

terpeny - diterpeny → rosmanol, rosmanal, rosmadial, karnozol, kwas karnozolowy,

triterpeny → kwas ursolowy, α- i β-amyryna, kwas oleanolowy,

inne → kwas rozmarynowy,

• dz: carminativum - w mieszankach ziołowych, , przeciwzapalne (kwas rozmarynowy, kwas ursolowy, nepetryna, luteolina) i przeciwgorączkowe (nepetryna), zmniejsza stężenie cholesterolu w surowicy krwi (kwas ursolowy, luteolina), u pacjentów w okresie rekonwalescencji i u osób starszych z zaburzeniami serca i układu krążenia powoduje zwiększenie sprawności fizycznej i odporności psychicznej, ogólnie wzmacniająco, wywiera pozytywny wpływ na przepływ wieńcowy, działa inotropowo (-) (1,8-cyneol) rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit, dróg żółciowych i moczowych, pobudzająco na czynność wydzielniczą żołądka (stomachicum); ułatwia przepływ żółci do dwunastnicy i przywraca prawidłową perystaltykę jelit; słabo moczopędne (luteolina), wiatropędne, słabo bakteriobójcze, hepatoprotekcyjne (luteolina), przeciwalergiczne (luteolina), przeciwobrzękowe i podwyższające tonus żył (diosmina).

Zewnętrznie - drażniące skórę, pobudzające krążenie,

• w: Napar z liści rozmarynu - p.o. zaburzenia krążenia, niewydolność wieńcowa, serce starcze, stany skurczowe jelit, dróg żółciowych i moczowych, pomocniczo w kamicy żółciowej, niedostatecznym wytwarzaniu żółci, lekkich zaburzeniach trawienia, niedokwaśności oraz dystonii wegetatywnej; stany lękowe.

Etanolowy wyciąg z rozmarynu i olejek rozmarynowy - zewnętrznie w bólach mięśni i nerwów obwodowych, pomocniczo w schorzeniach reumatycznych,

• p/w: Do masażu nie należy stosować nie rozcieńczonego olejku rozmarynowego; nie stosować olejku rozmarynowego w trakcie menstruacji (zwiększa krwawienie) i w ciąży (poronienie) i u dzieci do 6 rż.,

• d: Olejek rozmarynowy można stosować w postaci: Ungentum Rosmarini compositum, Spiritus Rosmarini, Spiritus Saponato-camphoratus, Linimentum Capsici compositum, Linimentum Saponato-camphoratum.

Wewnętrznie - 1 łyżeczka (ok. 2 g) na filiżankę, zalać wrzącą wodą i pozostawić do naciągnięcia, pić 2-3 razy dz. po filiżance.

- 50 g liści na 2 l. wody, kąpiel nie dłużej niż 10-15 min..

Zewnętrznie - 50 g surowca do kąpieli,

• prep:

Liść rozmarynu^®,

Olejek rozmarynowy^® (D: p.o. w zaburzeniach trawienia 3-6 kropli olejku z cukrem 3 razy dz.; do masażu 3-6 kropli zmieszać 5 ml oleju roślinnego i wcierać 2-3 razy dz. w bolące miejsca przez 5-8 min.),

Multi-Tabs Herboral^® (patrz: głóg),

Doppelherz Energovital Tonic^® (patrz: głóg),

• rec: Rp. Fol. Rosmarini 10.0

Aq. ferv. 200.0

M.f. inf.

D.S Kilka razy dziennie po kieliszku p.o..

Rp. Fol. Rosmarini 53.0

Vini

M.f. extr.

D.S. 2-3 razy dziennie łyżkę stołową p.o..

Rp. Fol. Rosmarini

Fl. Sambuci

Fl. Arniacae aa 20.0

M.f. species

D.S. 2 razy dz. po szklance odwaru z 1 łyżeczki ziółek p.o..

3. Leki przeciwarytmiczne.

Jak w przypadku większości chorób również leczenie zaburzeń rytmu serca zaczęło się od stosowania leków roślinnych. Już w roku 1749 paryski lekarz J. B. de Senae osiągną poprawę rytmu serca przez podanie kory chinowej. Przez długi czas lekceważono to odkrycie. Dopiero w 1914 r. wiedeński internista Karl Wenckebach (jego nazwiskiem nazwano pewien typ bloku przedsionkowo-komorowego II^o) zaczął stosować alkaloidy kory chinowej, przede wszystkim chininę, jako lek w zaburzeniach rytmu serca. Znacznie później stwierdzono, że najlepiej zaburzeniom rytmu serca zapobiega alkaloid chinidyna - stereoizomer chininy.

Zmodyfikowany podział Vaughana-Williamsa leków przeciwarytmicznych:

Grupa I - leki stabilizujące błony komórkowe - czyli miejscowo znieczulające, których podstawowym działaniem elektrofizjologicznym jest zmniejszenie szybkości powstawania potencjału czynnościowego.

Grupa Ia - leki przedłużające czas trwania potencjału czynnościowego:

• chinidyna (patrz niżej),

• prokainamid → Procainamidum^®,

• ajmalina (patrz niżej),

• prajmalina (pochodna propylowa ajmaliny) → Neo-Gilurytmal^® (patrz niżej),

• dizopyramid → Disocor^®, Rytmilen^®, Rythmodan^®.

Grupa Ib - leki zmniejszające czas trwania potencjału czynnościowego:

• lidokaina → Kamistat-Gel^® (+ wyciąg z tymianku i tymolol), Lidocain^®, 2%, Lignocainum^®, Lignocainum hydrochloricum^® 1%, 2%, 5%, Greve, Typ A, Typ U, Plidokain^®, Xylocaine^® 2%, Butapirazol^® (fenylbutazon, + lidokaina), Xylocard^®, Xylodont^® 2%; składnik wielu preparatów złożonych,

• fenytoina → Epanutin^® parenteral, Phenytoinum^®, Zentropil^®,

• meksyletyna → Mexicord^®, Mexitil^®,

• tokainid,

• apryndyna → Fibocil^®, Fiboran^®.

Grupa Ic - leki nie wpływające na czas trwania potencjału czynnościowego:

• enkainid,

• propafenon → Polfenon^®, Rytmonorm^®,

• flekainid → Flecainide^®, Almarytm^®,

• lorkainid.

Grupa II - β-adrenolityki - zmniejszają szybkość depolaryzacji diastolicznej; dodatkowo przedłużają czas trwania potencjału czynnościowego; w leczeniu i zapobieganiu niemiarowości stosuje się wszystkie w/w leki β-adrenolityczne.

Grupa III - leki zwiększające czas trwania potencjału błonowego:

• amiodaron → Amiokordin^®, Cordarone^®, Opacorden^®, Sedacoron^®,

• bretylium → Bretylate^®, Bretylol^®, Bretylium tosilate^®.

Grupa IV - blokery kanału wapniowego:

• werapamil (patrz wyżej).

Leki pochodzenia roślinnego:

• Głóg dwuszyjkowy, ciernie białe, bulimiączka, głożyna (Crataegus oxycantha) - patrz wyżej.

• Drzewo chinowe, chinowiec, (Cinchona spp.) z rodziny marzanowatych (Rubiaceae)

• sur: kora (cortex) z młodych dwuletnich gałązek,

• s: • alkaloidy indolowe (chinina, chinidyna - prawoskrętny izomer chininy, cynchonina, cynchonidyna, cynchonamina, cynchofylamina - miejscowo znieczulająco (1/2 aktywności kokainy) i hipotensyjnie),

• garbniki katechinowe - produktem utleniania jest czerwień chinowa,

• gorzkie glikozydy trójterpenowe → gorycz “chinowina” tj. 3-gluozyd i 3-chinowozyd kwasu chinowowego, 3-chinowozyd kwasu cyncholowego,

• kwasy organiczne - kwasy aromatyczne (m.in. chinowy, chinowowy, cyncholowy),

• sole mineralne,

• prep: • chinina (wyizolowana z kory chinowej w 1920 r. przez Pelletiera i Caventou)

- d: jest trucizną protoplazmatyczną; hamuje aktywność enzymów utleniających (oddychanie tkankowe) - hamuje biosyntezę białek i uniemożliwia podział komórek - wykazuje działanie przeciwpierwotniakowe (zarodziec malarii (Plasmodium vivax)); działa depresyjnie na OUN - działanie przeciwgorączkowe (hamowanie ośrodka termoregulacji), słabe przeciwbólowe i uspokajające; obwodowo hamuje oddychanie tkankowe, pogłębiając ośrodkowe działanie przeciwgorączkowe; w małych dawkach uczula mięsień macicy na bodźce skurczowe, a w dużych - poraża; działa depresyjnie (pobudliwość i kurczliwość) na m. sercowy i obniża napięcie mięśni poprzecznie prążkowanych,

- dz: działanie kory (w postaci tinctura et extractum środek gorzki (amarum), ogólnie tonizujący) nie jest równoważne działaniu chininy i innych alkaloidów, gdyż są one w surowcu związane z garbnikami,

- dz.niep: ototoksyczność, „krwawe widzenie”, zanik nerwu wzrokowego, podwójne widzenie, światłowstręt, wymioty, biegunka, reakcje uczuleniowe,

- prep: Sandofebril^® (paracetamol + chinina + kodeina + kofeina), Chininum chydrochloricum^®, Chininum sulfuricum^®,

• chinidyna - prep: Chinidinum Prolongatum^® -tabl. (0,2 g) Chinidinum Sulfuricum^® - draż. 0,2 g., Kinidin^® Durules - tabl. 0,2 g.

Chinidinum prolongatum^® (Quinidine sulphate), Antiarrhytmicum. (S: 1 tabl. o przedłużonym działaniu zawiera 0,2 g siarczanu chinidyny, Dz: Lek antyarytmiczny. Stabilizuje błonę komórkową komórek serca, wydłuża czas trwania potencjału czynnościowego. Podwyższa próg pobudliwości, hamuje powstawanie pobudzeń i ich przewodzenie w obrębie przedsionków i komór, wydłuża okres refrakcji komórek, szczególnie silnie w ogniskach ektopowych. Działa cholinolitycznie toteż w pierwszej fazie, zanim wystąpi jej pełne działanie błonowe, może spowodować przyspieszenie czynności serca. Wykazuje pewne działanie inotropowe ujemne, zmniejsza napięcie mięśni naczyń krwionośnych powodując obniżenie ciśnienia tętniczego. Lek może działać proarytmicznie, działanie to jest stosunkowo silne w porównaniu do innych leków antyarytmicznych. Eliminacja może być opóźniona u pacjentów marskością wątroby, osób starszych i z niewydolnością krążenia, W: Leczniczo i zapobiegawczo w trzepotaniu i migotaniu przedsionków, w napadowym częstoskurczu nadkomorowym, w przedwczesnych pobudzeniach nadkomorowych i komorowych, P/w: Ciąża, nadwrażliwość na lek, bradykardia, zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego → blok przedsionkowo komorowy wszystkich stopni, bloki odnóg pęczka Hisa, niewyrównana niewydolność krążenia, bakteryjne zapalenie wsierdzia, hiperkaliemia, trombocytopenia, Niewydolność nerek. Miastenia. Nadczynność tarczycy. Przeciwwskazania względne: podeszły wiek, przyjmowanie glikozydów naparstnicy, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, Dz.niep: Zaburzenia łaknienia, nudności, biegunka, dzwonienie i szum w uszach, okresowe zaburzenia słuchu i wzroku, bóle i zawroty głowy, alergiczne reakcje skórne, podwyższona ciepłota ciała, dreszcze, osłabienie, zamroczenie, uczucie duszności. Ze strony układu krążenia może wystąpić nasilenie niewydolności krążenia, spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu i przewodzenia w sercu - powikłania te mogą być groźne do zatrzymania krążenia włącznie. Najbardziej istotnym objawem sugerującym poważne zaburzenia rytmu lub przewodzenia są nagłe omdlenia. Rzadko objawami ubocznymi są: niedokrwistość hemolityczna oraz trombocytopenia. Najczęstszymi objawami przedawkowania są: spadek ciśnienia tętniczego, sinica, zwolnienie lub zatrzymanie czynności serca - pierwszym objawem zatrucia mogą być nagłe omdlenia, I: Leki blokujące receptory β-adrenergiczne, cymetydyna, rezerpina, preparaty potasu oraz niektóre leki moczopędne np. hydrochlorotiazyd, acetazolamid nasilają działanie chinidyny. Chinidyna nasila działanie doustnych leków przeciwzakrzepowych, witaminy K, leków przeciwnadciśnieniowych zwłaszcza rezerpiny, preparatów antycholinergicznych (np. stosowanych w leczeniu choroby Parkinsona lub rozkurczowych), niektórych leków zmniejszających napięcie mięśni prążkowanych w tym kurary, osłabia działanie leków cholinergicznych (np. stosowanych w leczeniu miastenii lub jaskry). Należy zachować wyjątkową ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu glikozydów naparstnicy ponieważ chinidyna nasila ich działanie i może spotęgować działania niepożądane, D: Doustnie dorośli co 12 h 2 tabl., w wyjątkowych przypadkach dawkę można zwiększyć do 2 razy 3 a nawet 5 tabl. lub podawać co 8 h. Dzieciom podaje się lek w dawce 12-18 mg/kg m.c. co 12 h. Tabletki połykać w całości. Lek przyjmuje się w trakcie posiłku. Podczas leczenia należy okresowo kontrolować czynność nerek, ciśnienie krwi oraz EKG),

Melisana Klosterfrau^® (płyn; S: etanolowy wyciąg z korzenia arcydzięgla, kory chinowca, naowocni fasoli, korzenia goryczki, kłącza imbiru, owocu kardamonu, ziela melisy, nasienia muszkatołowca, korzenia omanu, owocu pieprzu czarnego, kwiatu strączyńca).

• Rauwolfia żmijowata, (Rauwolfia serpentina) z rodziny Apocynaceae

• sur: korzeń, kłącze,

• s: • alkaloidy - alkaloidy indolowe - grupa johimbiny → serpentyna, ajmalicyna (δ-johimbina lub raubazyna), rezerpinina,

- grupa rezerpiny → rezerpina (sympatykolityk o właściwościach psychotropowych, działa uspokajająco, hipotensyjnie), dezerpidyna, rescynamina,

- grupa ibogainy → ajmalina (nie ma właściwości hipotensyjnych),

• prep:

Gilurytmal^®; Antiarrhytmicum.

(S: 1 ampułka do stosowania dożylnego (10 ml) zawiera 50 mg monoetanolanu ajmaliny. Dz: Lek antyarytmiczny. Wywiera podobne działanie farmakologiczne do chinidyny (nie działa neuroleptycznie i hipotensyjnie); jest mniej toksyczna. Stabilizuje błonę komórkową komórek serca, podwyższa próg pobudliwości, hamuje powstawanie pobudzeń i ich przewodzenie w obrębie przedsionków i komór. Może wykazywać pewne działanie proarytmiczne. Po wstrzyknięciu dożylnym maksymalne działanie występuje po 2 min, całkowity czas działania wynosi 30 min.. W: Zaburzenia rytmu pochodzenia nadkomorowego i komorowego powstałe na różnym tle w tym w zespole W.P.W. oraz wywołane zatruciem glikozydami naparstnicy. P/w: Ciąża, bradykardia, niewydolność węzła zatokowego, napady MAS, zaburzenia przewodzenia, zespół wydłużonego QT, częstoskurcz typu torsades de pointe, hipotonia. Przeciwwskazaniami względnymi są: niewydolność krążenia, stan po przebytym zapaleniu mięśnia serca. Dz.niep: Uczucie osłabienia. Żółtaczka cholestatyczna, podwyższony poziom aminotransferaz w surowicy krwi bez żółtaczki, agranulocytoza, upośledzenie kurczliwości mięśnia serca, zaburzenia przewodzenia oraz zaburzenia automatyzmu węzła zatokowego. I: Leki antyarytmiczne klasy I (IA, IB - lignokaina, meksyletyna, tokainid, fenytoina, moryzycyna, IC - enkainid, flekainid, lorkanid, propafenon), II (acebutolol, atenolol, esmolol, metoprolol, propranolol, sotalol) i IV (werapamil) nasilają wpływ preparatu na przewodzenie bodźców w sercu. Preparat nasila uboczne działania niektórych leków, szczególnie hormonalnych (estrogeny, testosteron), prowadzące do cholestazy wewnątrzwątrobowej bądź do upośledzenia czynności wątroby. Lek nasila zwiotczające mięśnie działanie pochodnych kurary. D: Dożylnie dorośli: 50 mg wstrzykując powoli (w czasie nie krótszym niż 5 min.), maksymalnie do 150 mg/dobę. We wlewie kroplowym podaje się 3 mg/kg m.c./dobę maksymalnie do 400 mg/dobę, po rozcieńczeniu w 500 ml 0,9% NaCl lub 10% roztworu glukozy z szybkością 60 kropli/minutę lub w 250 ml z szybkością 30 kropli/minutę. Dzieci dożylnie: dawka jednorazowa podana bardzo wolno wynosi 0,5-1 mg/kg m.c.),

Neo-Gilurytmal^® (Prajmaline bitartrate), Antiarrhytmicum. (S: 1 tabl. zawiera 20 mg diwinianu prajmalinu (pochodna propylowa ajmaliny). Dz., W., P/w., Dz.niep., I. - podobnie do ajmaliny. D: Doustnie, dorośli: początkowo 3-4 razy dziennie 20 mg (1 tabl.), dawka maksymalna (podawana jedynie u chorych hospitalizowanych) wynosi 120 mg na dobę, dawka podtrzymująca wynosi 20-40 mg na dobę. Dawka mniejsza niż 30 mg na dobę jest nieskuteczna, większa niż 120 mg jest zagrażająca wystąpieniem działań niepożądanych. Dzieci początkowo 0,25-0,75 mg/kg m.c. na dobę, w 2-3 dawkach podzielonych, dawka podtrzymująca wynosi 1/3 dawki początkowej. Lek podaje się po posiłkach).

• Żarnowiec miotlasty (Sarothamnus scoparius, Cytisus scoparius)

• sur: ziele,

• s: • alkaloidy - alkaloidy pirydynowe - alkaloidy chinolizydynowe → sparteina, sarotamnina, izosparteina, lupanina, hydroksylupanina,

• dopamina, hydroksytyramina, tyramina, 3,4-dihydroksyfenyloalanina (DOPA),

• flawonoidy - skoparozyd, witeksyna, orientyna,

• inne: olejek eteryczny, gorycze, garbniki, kwasy triterpenowe,

• dz: przeciwarytmiczne (sparteina), hipotensyjne. Ponieważ roślina jest trująca, można ją stosować tylko pod nadzorem lekarza!

4. Leki stosowane w niewydolności krążenia pochodzenia sercowego.

W leczeniu chorób serca i układu krążenia substancje pochodzenia roślinnego są niezrównane. Do tej pory nie znaleziono środka, który mógłby je zastąpić. Glikozydy nasercowe to grupa substancji pochodzenia roślinnego o wybitnym znaczeniu farmakologicznym. Związki te są najcenniejszymi lekami w leczeniu niewydolności mięśnia sercowego. Największe znaczenie mają glikozydy naparstnicy wełnistej (Digitalis lanata) i naparstnicy purpurowej (Digitalis purpurea).

Naparstnicę (Digitalis purpurea) do lecznictwa wprowadził w 1785 r. angielski (szkocki) lekarz William Withering. W 1844 r. Homolle uzyskał z liści naparstnicy krystaliczny glikozyd o działaniu terapeutycznym - digitalinę.

Strofantynę do lecznictwa wprowadził przeszło 50 lat temu Fraenkel.

W 1931 r. Jaretzki i Wilcke'y zwrócili uwagę na charakterystyczne działanie nasercowe glikozydów otrzymanych z roślin z rodzaju Erysimum.

Jedną z najdłużej znanych roślin leczniczych stosowanych w chorobach serca jest cebula morska (Scilla maritima) - w papirusie Ebersa z XV w.p.n.e. opisano jej działanie moczopędne.

W niewydolności mięśnia sercowego stosuje się leki zwiększające siłę skurczu komórek roboczych mięśnia sercowego. Spośród tych leków największe znaczenie mają stosowane od ponad 200 lat glikozydy nasercowe. Surowce zawierające glikozydy nasercowe są mało trwałe, ale zachodzące zmiany, głównie hydroliza enzymatyczna, są uzależnione od wilgotności surowców - na ogół trwałość nie przekracza roku. Praktycznie są wykorzystywane bezpośrednio do przerobu.

Ogólną cechą charakteryzującą glikozydy nasercowe jest bezpośrednie działanie na mięsień sercowy.

Pod względem chemicznym są to połączenia części aglikonowej (pierścień steroidowy + pierścień laktonowy) o charakterze steroidowym z geniną (część cukrowa - 1-5 cząsteczek cukru). Aglikony mają strukturę steroidową i dlatego glikozydy nasercowe zalicz się do związków steroidowych. Aglikon warunkuje działanie na mięsień sercowy, genina - właściwości fizykochemiczne.

Glikozydy nasercowe dzielimy na 2 grupy:

1. glikozydy kardenolidowe (kardenolidy) - mające pięcioczłonowy pierścień laktonowy (C₂₃):

• tu należy większość poznanych glikozydów nasercowych.

2. glikozydy bufadienolidowe (bufadienolidy) - mające sześcioczłonowy pierścień laktonowy (C₂₄).

Obecnie jest znanych ponad 600 glikozydów nasercowych. Występują one zarówno w roślinach Jednoliściennych (Monocotyledones), jak i Dwuliściennych (Dicotyledones) w różnych organach roślinnych. W tym samym rodzaju roślinnym nie występują łącznie glikozydy kardenolidowe i glikozydy bufadienolidowe.

Przykłady występowania glikozydów nasercowych w świecie roślinnym.

Rodzina:	Gatunek:	Typ glikozydów:
Ranunculaceae - jaskrowate	Adonis vernalis i inne gatunki Helleborus sp. z wyjątkiem H. niger	K B
Euphorbiaceae - wilczomleczowate	Mallotus japonicus	K
Brassicaceae - krzyżowe	Erysimum sp. Sisymbrum sp. Syrenia sp. Cheiranthus cheiri	K
Moraceae - morwowate	Antriaris toxicaria	K
Fabaceae - motylkowate	Coronilla varia i inne gatunki	K
Celastraceae - trzmielinowate	Euonymus atropurpureus	K
Tiliaceae - lipowate	Corchorus sp.	K
Asclepiadaceae - trojeściowate	Periploca graeca Gomphocarpus fruticosus Calotropis procera	K
Apocynaceae - toinowate	Marsdenia sp. Xysmalobium sp. Strophantus sp. Acocanthera sp. Apocynum sp. Beomaritia brevituba Trachomitum sp. Nerium oleander Thevetia neriifolia Thevetia peruviana Urechites suberecta	K
Scrophulariaceae - trędownikowate	Digitalis sp. Penstemon sp.	K
Liliaceae - liliowate	Convallaria majalis Urginea martima Boviea sp. Ornithogalum sp.	K B B B

K - kardenolidy, B - bufadienolidy.

Rodzaje działania leków nasercowych (glikozydy nasercowe):

• chronotropowe: wpływ na częstości akcji serca - długość fazy diastolicznej między skurczami (-),

• dromotropowe: wpływ na szybkość przewodnictwa w układzie bodźcoprzewodzącym serca (-),

• inotropowe: wpływ na siłę skurczu serca (+),

• tonotropowe: wpływ na napięcie mięśnia sercowego (+),

• batmotropowe: wpływ na pobudliwość automatyzmu pozazatokowego serca (II i III rzędowych ośrodków bodźcotwórczych serca) (+).

Ogólnie biorąc, glikozydy nasercowe mają podobne właściwości farmakologiczne. Różnice między aktywnością biologiczną poszczególnych glikozydów polegają na różnej szybkości działania, stopniu wchłaniania z przewodu pokarmowego, zdolności wiązania z białkami surowicy krwi, szybkości wydalania, stopnia kumulacji.

Skrajnymi przykładami są:

• digitoksyna - bardzo dobre wchłanianie z przewodu pokarmowego, duży stopień kumulacji i powolne wydalanie,

• strofantyna G - prawie brak wchłaniania z przewodu pokarmowego, szybkie działanie i szybkie wydalanie.

Glikozydy nasercowe działają na mięsień sercowy, mięśnie poprzecznie prążkowane i gładkie, cewki nerkowe i ośrodek nerwu błędnego (Nervus vagus).

Glikozydy nasercowe wpływają bezpośrednio na komórki robocze mięśnia sercowego oraz jego układ przewodzący. Istnieją różnice w działaniu glikozydów nasercowych u ludzi bez niewydolności krążenia pochodzenia sercowego (słabo zwiększają kurczliwość i objętość wyrzutową serca, w niewielkim stopniu zmniejszają częstość akcji serca i objętość późnoskurczową serca, powodują skurcz mięśni naczyń żylnych, w mniejszym stopniu tętnic, wywołując wzrost oporów naczyniowych i ciśnienia skurczowego krwi) oraz u ludzi z niewydolnością serca.

Działają inotropowo (+) dzięki hamowaniu pompy sodowej (Na-K-ATPazy) → wewnątrz komórki zwiększenie c. Na⁺ prowadzi do zwiększenia c. Ca²⁺ (i nasilenia przepływu Ca²⁺ z płynu pozakomórkowego do komórek sercowych), głównie w skutek nasilenia uwalniania Ca²⁺ z magazynów komórkowych i zmniejszenia wypływu Ca²⁺ z komórki co wiąże się z zahamowaniem procesu wymiany Na⁺- Ca²⁺. Zwiększa się ilość dostępnego Ca²⁺ w fazie skurczu. Spada c. K⁺ w komórkach sercowych.

Glikozydy nasercowe wywołują również natriurezę i diurezę, co także wiąże się z wpływem na Na-K-ATPazę i osłabieniem wnikania Na⁺ do komórek kanalikowych - poprzez hamowanie Na-K-ATPazy w kanalikach nerkowych zmniejsza się wydzielanie reniny (co wtórnie nasila efekt natriuretyczny) co prowadzi w efekcie do rozszerzenia naczyń obwodowych, co kompensuje w niewielkim stopniu efekt naczyniokurczący glikozydów nasercowych.

Wzrost napięcia mięśni gładkich naczyń krwionośnych przez glikozydy nasercowe wiąże się wyraźnie z hamowaniem procesu wymiany Na⁺- Ca²⁺.

Glikozydy nasercowe działając inotropowo (+) i tonotropowo (+) - u chorych z niewydolnością mięśnia sercowego zwiększają siłę (objętość wyrzutową) wyrzutu sercowego, zmniejszają wielkość serca, objętość późnorozkurczową i ciśnienie żylne, a poprawiają przepływ krwi przez nerki powodując zmniejszenie obrzęków.

Glikozydy nasercowe działają dromotropowo (-) tzn. hamują przewodzenie w układzie przewodzącym serca - zmniejszają szybkość powstawania impulsów w węźle zatokowym, zmniejszając częstość uderzeń serca, zmniejszają również przewodzenie w węźle przedsionkowo-komorowym i w pęczku przedsionkowo-komorowym (Hisa). Hamowanie przewodzenia jest spowodowane działaniem bezpośrednim oraz pośrednim poprzez układ autonomiczny. Zwiększają one (aktywacja) przewodzenie w układzie cholinergicznym unerwiającym układ przewodzący serca (zwolnienie rytmu zatokowego i przewodzenia w węźle AV; glikozydy również bezpośrednio hamują komórki węzła AV), a równocześnie zmniejszają zwiększone napięcie układu adrenergicznego (co powoduje zmniejszenie napięcia małych żył i tętnic - zmniejszenie oporu naczyniowego oraz zwiększenie przepływu nerkowego → wzrost diurezy; ) unerwiającego węzły i włókna przewodzące mięśnia sercowego.

Glikozydy nasercowe działają też na komórki mięśniowe przewodzące (włókna Purkinjego) rozprzestrzenione w komorach serca, przekazujące impulsy do komórek roboczych mięśnia sercowego. Powodują one depolaryzację tych włókien w ich fazie spoczynkowej i opóźniają powstanie kolejnej depolaryzacji (działanie chronotropowe (-)). Dzięki temu zostaje zwiększona pobudliwość mięśni komór serca, czyli ma miejsce działanie batmotropowe (+). Na skutek takiego działania glikozydy nasercowe mogą powodować powstawanie pobudzeń ektopowych co może być powodem niemiarowości komorowych.

W przebiegu leczenia glikozydami nasercowymi w EKG występują zmiany mogące naśladować chorobę niedokrwienną mięśnia sercowego (spłaszczenie lub odwrócenie T, obniżenie ST, wydłużanie się odstępu PQ, skracanie odstępu QT).

Glikozydy nasercowe należą do jednych z najbardziej toksycznych leków, gdyż istnieje bardzo niewielka różnica pomiędzy wielkością dawki leczniczej a dawki toksycznej. Objawy zatrucia:

• zaburzenia czynności układu pokarmowego → zmniejszenie łaknienia, nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha; cofają się one po 2-3 dniach od zaprzestania podawania danego glikozydu; są to najwcześniejsze objawy,

• inne wczesne objawy to zmiany neurologiczne → bóle głowy, zmęczenie, senność, ogólne rozbicie,

• po długotrwałym podawaniu glikozydów nasercowych może wystąpić ginekomastia (działanie podobne do estrogenów),

• przedawkowanie może spowodować zaburzenia widzenia → przymglenie widzenia i zaburzenia w percepcji kolorów,

• najbardziej niebezpieczne → zaburzenia rytmu serca: rzadkoskurcz, blok przedsionkowo-komorowy (nawet całkowity), zaburzenia rytmu przedsionków (skurcze przedwczesne, tachyarytmie nadkomorowe napadowe lub stałe), zaburzenia rytmu komór (przedwczesne skurcze komorowe, migotanie komór); prawdopodobieństwo i częstość powikłań niemiarowości u chorego leczonego glikozydami nasercowymi zależy od stopnia uszkodzenia mięśnia sercowego.

Najczęstszą przyczyną wystąpienia zatrucia glikozydami nasercowymi jest:

• stosowanie za dużych dawek,

• hipokaliemia - diuretyki, dializa pozaustrojowa,

• hiperkalcemia,

• hipomagnezemia,

• niedoczynność tarczycy (w nadczynności tarczycy należy stosować większe dawki glikozydów nasercowych gdyż mięsień sercowy jest mniej wrażliwy na te leki).

U chorych leczonych glikozydami nasercowymi wystąpienie hiperkaliemii może spowodować całkowity blok przedsionkowo-komorowy.

Zasadą dawkowania glikozydów nasercowych jest podawanie pierwszych dużych dawek (nasycających), a następnie, kierując się obrazem klinicznym, zapisem EKG, stosuje się mniejsze dawki (podtrzymujące). Jeżeli zależy na szybkim wysyceniu serca glikozydami, podaje się je i.v.. W innych przypadkach podaje się je raczej p.o..

Znaczenie glikozydów nasercowych w leczeniu niewydolności serca nieco zmalało, ponieważ można stosować obecnie inne strategie farmakologiczne.

I. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Digitalis.

Obecnie zastosowanie samych liści naparstnicy w postaciach recepturowych lub w wyciągach zostało zaniechane na korzyść preparatów izolowanych.

• Naparstnica wełnista (Digitalis lanata)

• sur: liście (Folium Digitalis lanatae),

• s: • flawonoidy - flawony → luteolina, skutelareina, dinatyna, 3-metoksydinatyna, związki azotowe → cholina (działa

hepatoprotekcyjnie) i acetylocholina, sole mineralne,

• monoterpeny cyklopentanowe - irydoidy → loliolid (właściwości cytotoksyczne),

• monosacharydy - deoksycukry →D (+)-Digitoksoza, D (+)-Digitaloza, D (+)-Diginoza,

• antrazwiązki → digitaluteina, 1-metoksy-2-metyloantrachinon, 2-metylo-3-metoksyantrachinon,

• steroidy - saponiny steroidoweowe pochodne spirostanu → digitonina, której sapogeniną (stanowi część aglikonową digitoniny) jest digitogenina, tigonina pochodna sapogeniny tigogeniny, gitonina pochodna gitogeniny, digalogenina - aglikon saponiny digaloniny, inne związki steroidowe - bidesmoglikozydowe pochodne 22-hydroksyfuranosterolu → lanatigozyd i lanagitozyd,

• nie działające na serce glikozydy pregnanowe (digitanolowe) → diginina, digifoleina, lanofoleina, digacetyna i inne, pochodna pregnanu → adonilid,

• glikozydy nasercowe kardenolidowe (ponad 60 związków):

1. pochodne digitoksygeniny → lanatozyd A (główny glikozyd), acetylodigitoksyna, digitoksyna, purpureaglikozyd A,

2. pochodne gitoksygeniny → lanatozyd B, acetylogitoksyna, gitoksyna, gitorozyd, glukogitoryna, gitoryna, digitalina (digitalinum verum), strospezyd, glukogitofukozyd, purpureaglikozyd B,

3. pochodne gitaloksygeniny → lanatozyd E, acetylogitaloksyna, glukowerodoksyna, glukolanadoksyna,

4. pochodne digoksygeniny → dezacetylolanatozyd C, lanatozyd C, acetylodigoksyna (dodatkowo działa przeciwarytmicznie), digoksyna (glikozydy cenne leczniczo),

5. pochodne diginatygeniny → lanatozyd D, dezacetylolanatozyd D, acetylodiginatyna, diginatyna, digiroligenina.

• w liściach naparstnicy wełnistej znaleziono w śladowych ilościach glikozydy pierwotne naparstnicy purpurowej → purpureaglikozyd A i B,

• dz: naparstnica wełnista zyskała większe znaczenie w lecznictwie niż naparstnica purpurowa i poświęcono jej wiele prac badawczych z zakresu fitochemii (1962 r., 1964 r., 1966 r., 1971 r.); tigonina może służyć jako półprodukt do syntezy kortykosteroidów i hormonów płciowych,

• prep: Digoxin^® -inj. (0,5 mg/2 ml), Digoxin^® -tabl. (0,25 mg), Digoxin^® BM -tabl. (0,1 mg), Lanoxil^® - płyn (0,05 mg/1 ml, Bemecor^® -inj. (0,2 mg/2 ml), Bemecor^® -krople (0,6 mg/1 ml), -tabl. (0,1 mg), Medigox^® -tabl. (0,1 mg), Lanatosid^® C -tabl. (0,25 mg), Deslanosidum^® -inj. (0,4 mg/2 ml).

Digoxin^®, Cardiacum verum. (S: 1 ampułka (2 ml) zawiera 0,5 mg digoksyny. Dz: Pochodna glikozydu macierzystego - lanatosidu C. Zwiększa siłę skurczu mięśnia serca, skraca czas jego trwania, wydłużeniu ulegają przerwy pomiędzy skurczami co ułatwia napływ żylny. Zwalnia czynność serca poprzez bezpośredni hamujący wpływ na węzeł zatokowy, oraz przez pobudzenie receptorów nerwu błędnego. Hamuje i zwalnia przewodzenie przedsionkowo-komorowe. Powoduje wzrost pobudliwości pozazatokowych ośrodków bodźcotwórczych. O stanie wysycenia glikozydami świadczy miseczkowaty kształt odcinka ST w EKG, ponadto ulega wydłużeniu odcinek PQ, skróceniu odcinek QT. Lek kurczy naczynia jamy brzusznej. Po podaniu dożylnym początek działania występuje po 15-30 minutach, maksymalne działanie po 1-5 h. T_0,5 wynosi 36 h.. Dość dobrze wchłania się po podaniu per os. Wydala się w czasie około 1 tygodnia w 80% z moczem. W: Ostra niewydolność serca, zaawansowana niewydolność serca w skojarzeniu z innymi lekami, nadkomorowe zaburzenia rytmu serca gł. migotanie przedsionków (istnieją inne, bezpieczniejsze leki przeciwarytmiczne). P/w: Bradykardia, zespół chorego węzła zatokowego, blok przedsionkowo-komorowy II° lub III° szczególnie ze współistnieniem napadów MAS, komorowe zaburzenia rytmu, szczególnie częstoskurcz komorowy, migotanie komór, zespół WPW, kardiomiopatia przerostowa ze zwężeniem drogi odpływu lewej komory np. podzastawkowe zwężenie aorty. Hipokaliemia. Hiperkalcemia. Nadwrażliwość na glikozydy naparstnicy. Dz.niep: Występują głównie przy przedawkowaniu lub nadwrażliwości. Osłabienie łaknienia, nudności, wymioty, biegunka, znaczna bradykardia, blok I°, II° i III°, różnorodne, niekiedy niebezpieczne zaburzenia rytmu serca takie jak ekstrasystolia komorowa, bi- trigeminia, pobudzenia wieloogniskowe, złożone, pary, salwy, częstoskurcz komorowy; rozkojarzenie przedsionkowo-komorowe; podwsierdziowe niedokrwienie mięśnia serca; zaburzenia neurologiczne, takie jak bóle i zawroty głowy, senność, dezorientacja, majaczenia, widzenie przedmiotów w żółtym lub zielonym kolorze, wysypki skórne.

Hipokaliemia nasila powstawanie zaburzeń rytmu a hiperkaliemia nasila zaburzenia przewodzenia - bloki wyłącznie z zatrzymaniem czynności serca.

Objawy toksyczne występują przy poziomie digoksyny w surowicy powyżej 2 ng/ml (lecznicze stężenie digoksyny w osoczu wynosi 0,8-1,6 ng/ml, toksyczne 2-2,4 ng/ml). W razie przedawkowania lub zatrucia stosuje się preparaty potasu, fenytoinę (antiepilepticum, antiarrhythmicum) lub lidokainę (antiarrhythmicum, anaestheticum locale), prokainamid (antiarrhythmicum) lub β-adrenolityki , w stanach zagrożenia życia specyficzne przeciwciała immunizowanych owiec - Digitalis Antidot BM. I: Chinidyna (zmniejsza eliminację, 2-4 krotny wzrost stężenia digoksyny w osoczu - zatrucie), chinina, β-blokery, niektóre leki przeciwnadciśnieniowe np. rezerpina, guanetydyna, leki moczopędne prowadzące do hipokaliemii, preparaty wapnia (szczególnie podawane dożylnie), hormony steroidowe nasilają toksyczne działanie leku. Fenytoina, fenylbutazon (NLPZ), leki zobojętniające kwas żołądkowy, metoklopramid, neomycyna, barbiturany (szczególnie fenobarbital) osłabiają jego działanie min. poprzez indukcję enzymów mikrosomalnych wątroby. Werapamil (bloker Ca²⁺), diltiazem (bloker Ca²⁺), nifedypina (bloker Ca²⁺), amiodaron i kaptopryl (inhibitor ACE) mogą podwyższyć stężenie glikozydów w surowicy - podobnie diuretyki oszczędzające potas. Diuretyki nie oszczędzające potasu wywołują poprzez hipokaliemię zatrucie glikozydami. Sukcynylocholina, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne mogą nasilać zaburzenia rytmu; sympatykomimetyki, leki hamujące fosfodiesterazę mogą nasilać komorowe zaburzenia rytmu. D: Dorośli dożylnie: szybkie nasycenie - pierwszego dnia 1,25 mg na dobę, podzielone na dwie dawki po 0,625 mg (1 ¼ ampułki), drugiego dnia 0,75 mg na dobę, podzielone na dwie dawki po 0,375 mg (¾ ampułki); powolne nasycenie - stosuje się zazwyczaj po szybkim nasyceniu i po indywidualnym ustaleniu dawki podtrzymującej - zazwyczaj 0,25-0,5 mg (½-1 ampułka) 1 raz na dobę. Dzieci do drugiego r.ż. dożylnie lub domięśniowo: szybkie nasycenie - pierwszego dnia 0,05-0,06 mg/kg m.c. na dobę, w dawkach podzielonych; powolne nasycenie - zazwyczaj ¼ dawki ustalonej dla szybkiego nasycenia; powyżej drugiego r.ż. dożylnie lub domięśniowo: szybkie nasycenie - 0,02-0,045 mg/kg m.c. na dobę w dawkach podzielonych, powolne nasycenie 1/4 dawki określonej dla szybkiego nasycenia. U osób starszych stosuje się mniejsze dawki. Preparat do wstrzyknięć przygotowuje się poprzez rozpuszczenie ampułki w 10 ml 20% glukozy lub 0,9% NaCl. Kontrola stężenia K⁼ i Ca²⁺),

Bemecor^®, Cardiacum. (S: 1 ampułka (2 ml) zawiera 0,2 mg metylodigoksyny. Dz: Półsyntetyczny glikozyd nasercowy. W małym stopniu wiąże się z białkami osocza (10-15%). Po podaniu p.o. wchłania się całkowicie. Po podaniu dożylnym początek działania występuje po 1-4 minutach, maksymalne działanie po około 20 minutach. T_0,5 wynosi 54-60 h. Jest głównie wydalany z moczem (60% w ciągu 7 dni), pozostała część z kałem + reszta jak Digoxin^®. W, P/w, Dz.niep, I jak Digoxin^®. D: Dorośli dożylnie w nasycaniu szybkim 3 razy na dobę 1 ampułka, dawka podtrzymująca wynosi 1-2 ampułki na dobę. U osób starszych stosuje się mniejsze dawki. Dzieci do 2 r.ż. w nasycaniu szybkim 0,03-0,06 mg/kg m.c. na dobę, w powolnym nasycaniu 0,013 mg/kg na dobę; dzieci powyżej 2 r.ż. w szybkim nasycaniu 0,02-0,05 mg/kg m.c. na dobę, w powolnym nasycaniu 0,01 mg/kg m.c. na dobę. W niewydolności nerek podaje się dawki zmodyfikowane, w zależności od stężenia kreatyniny w osoczu, do 1,2 mg% podaje się 100% dawki dobowej, od 1,2 do 2,0 mg% podaje się 50% dawki, od 2,0 do 3,0 mg% podaje się 30% dawki, od 3,0 do 4,0 mg% podaje się 25% dawki, od 4,0 do 5,0 mg% podaje się 20% dawki),

Lanatosid C^®, Cardiacum verum. (S: 1 tabl. zawiera 0,25 mg lanatozydu C. Dz: Z przewodu pokarmowego wchłania się w około 30-40%. Wiąże się w niewielkim stopniu z białkami osocza, dostępność biologiczna jest niewielka (20-40%). Po podaniu doustnym początek działania występuje po 1 h, maksymalne działanie - po 4-6 h. Dobowe wydalanie wynosi 20-25% wchłoniętej dawki + reszta jak Digoxin^®. W: Przewlekła, zastoinowa niewydolność krążenia w przebiegu wad serca, zapalenia mięśnia serca, niektórych kardiomiopatii, w miażdżycowym zwłóknieniu mięśnia serca, w sercu płucnym, nadkomorowe zaburzenia rytmu serca. P/w, Dz.niep, I jak Digoxin^®. D: Dorośli doustnie: średnio szybkie nasycenie polega na podaniu dawki 1,5-2 mg na dobę (6-8 tabl.) w dawkach podzielonych, do uzyskania pożądanego efektu; następnie 0,5-0,75 mg na dobę podzielone na 2-3 dawki. Ogólna dawka nasycająca wynosi 4-6 mg. W przypadkach nieostrych stosuje się powolne nasycenie - zazwyczaj 0,5-1,5 mg na dobę i po 4-6 dniach uzyskuje się ten sam efekt co po szybkim nasyceniu. Dawka podtrzymująca wynosi 0,25-1,0 mg/dobę w jednej dawce. Dawka maksymalna dla dorosłych jednorazowa 1,0 mg, dobowa 1,5 mg, poza wyjątkowymi przypadkami szybkiego nasycania u pacjentów w młodym wieku. U osób starszych stosuje się mniejsze dawki np. 0,25 mg/dobę lub co drugi dzień. W leczeniu przewlekłym wskazane jest stosowanie 1-2-dniowych przerw w odstępach tygodniowych. Dzieci do 2 r.ż. doustnie: szybkie nasycenie - 0,02-0,08 mg/kg m.c. na dobę, w dawkach podzielonych; powolne nasycenie - 0,01-0,025 mg/kg m.c. na dobę; powyżej drugiego r.ż. doustnie: szybkie nasycenie - 0,02-0,07 mg/kg m.c. na dobę w dawkach podzielonych, powolne nasycenie 0,01-0,025 mg/kg m.c. na dobę),

Deslanosidum^®, Cardiacum. (S: 1 ampułka (2 ml) zawiera 0,4 mg deslanosidu. Dz: Pochodna glikozydu macierzystego - lanatosidu C. W, P/w, Dz.niep, I jak Digoxin^®. D: Dorośli dożylnie lub domięśniowo: szybkie nasycenie - pierwszego dnia 1,25 mg na dobę, podzielone na dwie dawki po 0,625 mg (1 1/4 ampułki), drugiego dnia 0,75 mg na dobę, podzielone na dwie dawki po 0,375 mg (3/4 ampułki); powolne nasycenie - stosuje się zazwyczaj po szybkim nasyceniu i po indywidualnym ustaleniu dawki podtrzymującej - zazwyczaj 0,25-0,5 mg (1/2-1 ampułka) 1 raz na dobę. Dzieci do drugiego r.ż. dożylnie lub domięśniowo: szybkie nasycenie - pierwszego dnia 0,05-0,06 mg/kg m.c. na dobę, w dawkach podzielonych; powolne nasycenie - zazwyczaj 1/4 dawki ustalonej dla szybkiego nasycenia; powyżej drugiego r.ż. dożylnie lub domięśniowo: szybkie nasycenie - 0,02-0,045 mg/kg m.c. na dobę w dawkach podzielonych, powolne nasycenie 1/4 dawki określonej dla szybkiego nasycenia. Preparat do wstrzyknięć przygotowuje się poprzez rozpuszczenie ampułki w 10 ml 20% glukozy lub 0,9% NaCl).

• Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)

• sur: liść (Folium Digitalis purpureae syn.: Folium Digitalis),

• s: • śluzy, enzym digipurydaza hydrolizujący glikozydy, kwasy organiczne → kwas kawowy i chlorogenowy, związki

azotowe → cholina (działa hepatoprotekcyjnie) i acetylocholina,

• flawonoidy - flawony → luteolina (działa moczopędnie, przeciwzapalnie, hepatoprotekcyjnie, zmniejszająco poziom cholesterolu i lipidów, przeciwalergicznie), apigenina (działa spazmolitycznie, przeciwalergicznie, hepatoprotekcyjnie, kardiotonicznie), digicytryna,

• związki antrachinowe typu rubiadyny → digitoluteina, formazyna, digitopuryna, izochryzofanol,

• monoterpeny cyklopentanowe - irydoidy → loliolid (właściwości cytotoksyczne),

• monosacharydy - deoksycukry → D (+)-Digitoksoza, D (+)-Digitaloza, D (+)-Diginoza,

• związki ułatwiające wchłanianie glikozydów nasercowych w przypadku stosowania ich w postaciach recepturowych tj. steroidy - saponiny steroidoweowe pochodne spirostanu → digitonina, której sapogeniną (stanowi część aglikonową digitoniny) jest digitogenina, tigonina pochodna sapogeniny tigogeniny, gitonina pochodna gitogeniny, digalogenina - aglikon saponiny digaloniny,

• nie działające na serce glikozydy pregnanowe (digitanolowe) → diginina, digipurpuryna, digitalonina i inne, pochodna pregnanu → adonilid,

• glikozydy nasercowe kardenolidowe (zawartość ~ 0,1-0,3%) (około 50 różnych związków):

1. pochodne digitoksygeniny → purpureaglikozyd A (glikozyd pierwotny), purlanozyd, digitoksyna (główny glikozyd), digifukocellubiozyd, glukodigifukozyd, digiprozyd, odorobiozyd G, odorozyd H,

2. pochodne gitoksygeniny → purpureaglikozyd B (glikozyd pierwotny), purlanozyd B, gitoksynocellubiozyd, gitoksyna, gitorozyd, glukogitoryna, acetyloglukogitorozyd, gitoryna, gitosyna, 17-α-gitoksyna, digitalina (digitalinum verum) (Nativelle, 1868 r.), strospezyd H, glukogitofukozyd,

c) pochodne gitaloksygeniny → glukogitaloksyna A, gitaloksyna, glukowerodoksyna, werodoksyna.

• liście naparstnicy purpurowej nie zawierają lanatozydów,

• dz: takie samo jak naparstnicy wełnistej, lecz o wiele słabsze; digitoksyna działa głównie na lewą połowę serca, działa powolnie i długotrwale, wiąże się silnie z białkami krwi, wchłania się prawie w 100% z przewodu pokarmowego i silnie się kumuluje; jest to roślina trująca, więc można się nią leczyć wyłącznie za zgodą lekarza!

• Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora)

• sur: liście,

• s: saponiny, kwasy organiczne, luteoliny, inozytol, śluzy, glikozydy nasercowe → glukowerodoksyna,

• dz: jak naparstnica purpurowa.

• Digitalis orientalis

• s: orygidyna, digoryd A i B.

• Digitalis nevadensis

• s: α-acetylodigoksyna, β-acetylogitoksyna, lanatozyd C.

• Naparstnica kaukaska (Digitalis ciliata)

• s: (m.in. dezacetylolanatozyd C), dz, w - jak naparstnica purpurowa.

• Naparstnica żółta (Digitalis lutea)

• dz - jak naparstnica purpurowa.

II. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Strophanthus.

Gatunki z rodzaju Strophanthus są lianami afrykańskimi z nad rzeki Zambezi i wschodnio-afrykańskich jezior (Strophanthus kombė) oraz z wilgotnych lasów zachodniej Afryki środkowej (Strophanthus gratus).

• Strophanthus kombė

• sur: nasiona,

• s: • saponiny, olej tłusty, śluzy, żywice, substancje białkowe, związki azotowe → cholina i trygonelina,

• monosacharydy - deoksycukry → D (+)-Cymaroza, D (+)-Sarmentoza, D (+)-Diginoza,

• glikozydy nasercowe kardenolidowe:

1. pochodne strofantydyny → β-strofantyna K, strofantozyd K i cymaryna (najcenniejsze leczniczo glikozydy strofantusa), eryzymozyd, glukohelwetykozyd, helwetykozyd,

2. pochodne strofantydolu - cymarol, glukocymarol, helwetykozol, glukohelwetykozol,

3. pochodne peryplogeniny - peryplocymaryna, emicymaryna,

• kompleks glikozydów Strophanthus kombė bywa również określany jako K-strofantyna (kombetyna),

• dz: β-strofantyna K działa nasercowo bardzo szybko (pełne działanie po 40-60 min.) ale krótkotrwale, praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego (stosowane pozajelitowo), nie wiąże się z białkami krwi,

• w: ostra niewydolność serca,

• dz.niep: Objawy ciężkiego zatrucia mogą wystąpić po podaniu strofantyny u chorego leczonego dotąd innymi glikozydami nasercowymi,

• d: wyłącznie i.v., jednorazowo 0,125-0,25 mg w 20 ml 10-20% glukozy, powoli, można powtórzyć po 6-12 godzinach,

• prep: Strophanthin-K^®, Kombetin^®.

• Strophanthus gratus

• sur: nasiona,

• s: glikozydy nasercowe: pochodne uabageniny → strofantyna G (wyizolowana po raz pierwszy z gatunku Acocanthera ouabaio) czyli uabaina (Ouabainum),

• dz: strofantyna G działa szybko, z przewodu pokarmowego prawie się nie wchłania (stosowane pozajelitowo),

• prep: Strophanthin-G^®,

• rec: Rp. Tinct. Strophanthi grati 10.0

D.S. 3 razy dziennie po 5 - 12 kropli p.o..

• Strophanthus sarmentosus

• sur: nasiona,

• s: pochodne strofantydyny → cymaryna, steroidy - saponiny steroidoweowe pochodne spirostanu → sarmentogenina,

• dz: cymaryna działa podobnie do β-strofantyny K; odnośnie sarmentogeniny - synteza kortykosteroidów (kortyzonu).

• Strophanthus hispidus , S. Courmonthi, S. Emini, S. Nicholsoni, S. grandiflorus są niekiedy zbierane z gatunkami oficynalnymi i występują w surowcach jako domieszki i zanieczyszczenia.

III. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Erysimum.

• Erysimum perowskianum

• s: glikozydy nasercowe kardenolidowe - pochodne strofantydyny → helwetykozyd, eryzymozyd, kobulozyd, korchorozyd A, perowskozyd, eryperozyd, erykorchorozyd.

• Erysimum aureum

• s: eryzymina.

• Pszonak siwy (Erysimum canescens)

• sur: ziele,

• s: glikozyd eryzymina, eryzymozyd, erychrozol, sole mineralne,

• Pszonak drobnokwiatowy, pszonak pospolity

• sur: ziele,

• s: glikozyd eryzymina, eryzymozyd, sole mineralne, witamina C,

• dz: jak pszonak siwy.

• Erysimum crepidifolium

• s: eryzymopikrol.

• Gorczycznik lewkoniowy (Erysimum cheirantchoides, Barbarea cheirantchoides)

• sur: ziele,

• s: m.in. glikozydy nasercowe.

• Erysimum capitatum

• dz - podobne do gorczycznika lewkoniowego.

IV. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Convallaria.

• Konwalia majowa (Convallaria majalis)

• sur: ziele konwalii (Herba Convallariae), liście konwalii (Flores C.), kwiatostany (Inflorescentiae C.); do celów farmaceutycznych stosuje się ziele konwalii mianowane biologicznie (Herba Convallariae titrata),

• s: • kwasy organiczne - kwasy heterocykliczne → kwas chelidonowy,

• sole mineralne,

• olejek eteryczny o swoistym słodkim zapachu - zawiera min. farnezol (sedativum et spasmolyticum),

• steroidy - saponiny steroidoweowe pochodne furostanu → konwalamaryna, konwalaryna (silne właściwości hemolizujące), flawonoidy → izoramnetyna, kwercetyna, luteolina, apigenina,

• glikozydy nasercowe kardenolidowe (około 40 związków, najwięcej w świeżych liściach):

1. pochodne strofantydyny (5-hydroksy-19-oksydigitoksygeniny) → glukokonwalozyd, konwalozyd, konwalatoksyna (główny glikozyd), cheirotoksyna, α-dezglukocheirotoksyna,

2. pochodne strofantydolu → glukokonwalatoksolozyd, konwalatoksolozyd, konwalatoksol, cheirotoksol, dezglukocheirotoksol,

3. pochodne peryplogeniny → peryploramnozyd, peryglukozyd,

4. pochodne bipindogeniny → glukolokundiozyd, lukundiozyd, majolozyd, walaratoksyna,

5. pochodne sarmentogeniny → rodeksyna A, rodeksozyd,

6. pochodne 19-hydroksysarmentogeniny → glikozyd G,

7. pochodne sarmentologeniny → sarnamdozyd,

8. pochodne sarmentosigeniny → tollozyd,

9. pochodne kannogenolu → kannogenoloramnozyd,

• konwalatoksyna powstaje w czasie suszenia z konwalozydu i jest związkiem najbardziej aktywnym biologicznie - działa silniej od digitoksyny; bardzo silnie działa również lukundiozyd,

• dz: ziele konwalii jest jednym z najczęściej używanych surowców nasercowych o typie działanie podobnym do β-strofantyny K oraz ziela miłka wiosennego; działanie słabo wymiotne i przeczyszczające (zwiększenie perystaltyki jelit) w większych dawkach, moczopędne, wskazana przy łagodnych postaciach niewydolności krążenia u osób starszych (konwalatoksyna ma zbliżone działanie do innych glikozydów nasercowych) - pod nadzorem lekarza w postaci nalewki konwaliowej; konwalatosyna silnie działa na mięsień sercowy, podobnie jak strofantyna, działa szybko i kumuluje się słabo,

• prep.galen: suszone ziele konwalii zalać 40% spirytusem, macerować 2-3 tyg. w szczelnie zamkniętym, szklanym naczyniu w temp. pokojowej; w razie potrzeby 20-30 kropli 3 razy dz. z niewielką ilością wody lub cukru,

• prep:

Tinctura Convallariae titrata^®, Cardiacum. (S: Nalewka z ziela konwalii mianowana zawiera kardenolidy nasercowe (m.in. konwalatoksynę, cheirotoksynę), związki flawonoidowe i saponiny. Dz: Działanie preparatu polega na zwiększaniu siły skurczu mięśnia sercowego z jednoczesnym nieznacznym zmniejszeniem ich częstotliwości. Po podaniu doustnym działanie lecznicze następuje szybko, trwa dość krótko i szybko przemija. Kardenolidy nie kumulują się w organizmie i szybko są wydalane, słabo wchłaniają się po podaniu doustnym. W: Pomocniczo w osłabieniu mięśnia sercowego, w lżejszych postaciach niewydolności prawokomorowej, w tzw. sercu starczym, m.in. po przebytych chorobach lub zabiegach operacyjnych, w miażdżycy naczyń krwionośnych, zwłaszcza naczyń wieńcowych, skłonności do obrzęków na tle niewydolności serca, w napadowym kołataniu serca, uczuciu kłucia, bólu w okolicach serca. Dz.niep: Zbyt duże dawki nalewki wywołują nudności, wymioty, zawroty głowy, które nasilają się wraz ze zwiększaniem dawki i wiekiem chorego. D: Doustnie przeciętnie 0,5 g jednorazowo, 2,5 g dziennie; maksymalnie 1,5 g jednorazowo, 5,0 g dziennie),

Cardiol C^®, (Gemi) (patrz: głóg),

Cardiacol^® (patrz: głóg),

Cardiol C^®, (Herbapol) prep. złoż., Cardiacum. (S: Preparat zawiera: 27,0 g Tinctura Convallariae titrata; 20,0 g Tinctura Valerianae; 20,0 g Tinctura Crataegi; 14,0 g Extractum Colae fluidum; 0,072 g Coffeinum; Spir. vin do 100 g. Dz: Działanie preparatu polega na zwiększaniu siły skurczu mięśnia sercowego oraz na zmniejszaniu częstotliwości jego skurczów (nalewka z konwalii). Działanie kardiotoniczne posiadają także związki flawonoidowe z kwiatów głogu, które dodatkowo zmniejszają napięcie naczyń wieńcowych serca. Preparat wpływa na obniżenie napięcia mięśni gładkich naczyń krwionośnych i narządów wewnętrznych. Obniżając ciśnienie tętnicze poprawia krążenie żylne i przeciwdziała zastojom żylnym. Działa moczopędnie i uspokajająco. Wszystkie substancje czynne preparatu dobrze wchłaniają się w przewodzie pokarmowym, nie kumulują się w organizmie i są szybko wydalane z moczem. W: Czynnościowe zaburzenia serca, nerwice naczynioruchowe, osłabienie mięśnia sercowego, napadowe kołataniu, zwężenie naczyń wieńcowych, zmiany starcze i miażdżycowe. Również w stanach wyczerpania psychosomatycznego, w okresie rekonwalescencji, w zaburzeniach układu oddechowego, obrzękach pochodzenia sercowego, zmniejszonym wydalaniu moczu. D: Dorosłym po 20-40 kropli w kieliszku wody 2-3 razy dziennie po jedzeniu, dzieciom przeciętnie 10-15 kropli jednorazowo. W przypadkach bardziej zaawansowanych można zwiększyć dawkę do 30-60 kropli jednorazowo, dzieciom do 10-25 kropli),

Convafort^®, Cardiacum. (S: Preparat zawiera 0,65 j.g. Extractum Convallariae siccum titratum. Dz: Oprócz działania nasercowego wywiera działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie układu moczowego, zwiększa wydalanie moczu i przeciwdziała obrzękom. Drażetki są pokryte warstwą nierozpuszczalną w kwaśnym środowisku żołądka. Glikozydy po wchłonięciu w jelicie cienkim wiążą się w bardzo małym stopniu z albuminami osocza, ich działanie występuje szybko lecz jest krótkotrwałe. Kumulują się w bardzo małym stopniu, podawane nawet kilkakrotnie w ciągu dnia nie wywołują objawów przedawkowania. Wydalane są przez nerki. W: Lek jest stosowany wyłącznie przez chorych z dolegliwościami świadczącymi o bardzo łagodnej postaci niewydolności krążenia, bez objawów zastoju krążenia. Dz.niep: Przy stosowaniu dawek leczniczych objawy niepożądane nie występują. D: Zwykle 1-2 draż. 3 razy dziennie, 15 minut przed posiłkiem. W leczeniu skojarzonym ze strofantyną preparat można podawać w odstępach 9 h przed i 8 h po iniekcji),

Krople nasercowe^®, Guttae cardiacae^®, prep. złoż., Cardiacum et Sedativum. (patrz: głóg),

Kelicardina^®, prep. złoż., Cardiacum. (patrz: głóg),

Neocardina^®, prep. złoż., Cardiacum et Sedativum. (patrz: głóg),

• rec: Rp. Tinct. Convallariae 10.0

D.S. 2-3 razy dziennie po 20 - 30 kropli p.o..

Rp. Intr. Convallariae 10.0

D.S. 2-3 razy dziennie po 12 - 30 kropli p.o..

Rp. Flores Convallariae majalis 10.0

Alkoholi ethylici 90% 20.0

Glyceroli 15.0

Aquae destill. ad 100.0

D.S. 3-4 razy dziennie po 10 kropli p.o..

• Convallaria keiskei

• dz - zbliżone do konwalii majowej.

• Convallaria transcaucasica

• dz - zbliżone do konwalii majowej.

V. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Adonis.

• Miłek wiosenny (Adonis vernalis)

• sur: ziele miłka wiosennego (Herba Adonidis vernalis); surowiec do użytku leczniczego powinien być mianowany biologicznie (Herba Adonidis vernalis titrata),

• s: • kwas adonidolowy,

• flawonoidy → luteolina i jej pochodne: orientyna, izoorientyna,

• monoksylozyd izoorientyny, witeksyna, dimetoksychinon, fitosteryna, alkohol cukrowy alifatyczny adonit i L-adonitol (L-rybitol), saponiny, pochodna pregnanu → adonilid,

• glikozydy nasercowe kardenolidowe (23 związki):

1. pochodne strofantydyny → cymaryna, β-strofantyna K, strofantozyd K,

2. pochodne adonitoksygeniny (19-oksogitoksygeniny) → 3'-o-acetyloadonitoksyna, adonitoksyna (główny glikozyd),

3. pochodne adonitoksygenolu → adonitoksol,

4. pochodne strofadogeniny → wernadygina, 3'-o-acetylostrofantonina,

• dz: sedatywne na OUN (glikozydy kardenolidowe) - uspokajające, słabo przeciwdrgawkowe, moczopędne, kardiotoniczne - inotropowe dodatnie i chronotropowe ujemne na mięsień sercowy, oprócz tego glikozydy kurczą ściany naczyń krwionośnych w jamie brzusznej co prowadzi do zwiększenia filtracji w kłębkach nerkowych (działanie moczopędne); adonitoksyna słabo wchłania się z przewodu pokarmowego i nie kumuluje się; miłek wiosenny najsilniej działa w stanie świeżym i najlepszym jego preparatem jest wyciąg stabilizowany ze świeżego ziela (Intractum Adonidis) - zwykła nalewka z suchego ziela (Tinctura Adonidis) i napary działają słabiej,

• w: pomocniczo w zaburzeniach czynnościowych serca związanych z przyspieszeniem rytmu serca, przewlekła niewydolność mięśnia sercowego - osłabienie siły skurczu mięśnia sercowego przez czynniki wewnętrzne (toksyny bakteryjne, ujemne bodźce nerwowe, klimakterium, zmiany miażdżycowe) oraz zewnętrzne (zatrucia, skażenia powietrza i wody), szczególnie w stanach, którym towarzyszą zaburzenia przewodnictwa, choroby nerek z objawami niewydolności układu krążenia, napięcie i pobudzenie psychoruchowe, lęk, niepokój, trudności w zasypianiu,

• prep:

Tinctura Adonidis vernalis titrata (mianowana)^® (S: Nalewka z ziela miłka wiosennego mianowana zawiera glikozydy kardenolidowe, a także związki flawonoidowe. Dz: Wykazuje działanie typu strofantyny na mięsień sercowy, które jest 2 razy słabsze od ziela konwalii. Glikozydy nasercowe miłka działają szybko, słabo się kumulują, nie zwalniają czynności serca, wywierają działanie inotropowe dodatnie na mięsień sercowy. Kurczą ściany naczyń krwionośnych w jamie brzusznej co prowadzi do zwiększenia filtracji w kłębkach nerkowych (działanie moczopędne). Obserwowane jest działanie sedatywne na OUN. W: Pomocniczo w zaburzeniach czynnościowych serca, związanych z przyspieszeniem rytmu, powiększeniem prawej komory serca, osłabieniem siły skurczu mięśnia sercowego przez czynniki wewnętrzne (toksyny bakteryjne, ujemne bodźce nerwowe, klimakterium, zmiany miażdżycowe) oraz zewnętrzne (zatrucia, skażenia powietrza i wody). Dz.niep: zbyt duże dawki nalewki są przyczyną takich objawów jak nudności, wymioty, biegunka, duszności, dawki toksyczne powodują zwolnienie, a po pewnym czasie zatrzymanie czynności serca w stanie trwałego skurczu. D: dla dorosłych przeciętnie 1,0 g jednorazowo, 3,0 g dziennie; maksymalnie 3,0 g jednorazowo, 10,0 g dziennie, dzieciom i osobom starszym odpowiednio mniej),

• rec: Rp. Herb. Adonidis vernalis

Herb. Spartii scoparii

Fol. Rosmarini

Fl. Lavandulae

Fol. Rutae aa 20.0

M.f. species

D.S. Rano i wieczorem ˝ szklanki odwaru z łyżeczki ziółek p.o..

Rp. Herb. Adonidis vernalis 2.0

Aq. ferv. 250.0

M.f .inf.

D.S. 3 razy dziennie po łyżce p.o..

Rp. Intr. Adonidis vernalis 10.0

D.S. 2-3 razy dziennie po 8-10 kropli p.o..

Rp. Tinct. Adonidis vernalis

D.S. 2-4 razy dziennie po 15-25 kropli p.o..

• Miłek jesienny (Adonis autumnalis), miłek zębaty (Adonis dentata), miłek letni (Adonis aestivalis), miłek amurski (Adonis amurensis), miłek złocisty (Adonis chrysocianthus), miłek szkarłatny (Adonis flammeus), miłek syberyjski (Adonis sibirica), miłek turkiestański (Adonis turkestanica), miłek wołżański (Adonis wolgensis)

• dz - podobne do miłka wiosennego.

VI. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Scilla.

• Cebula morska, urginia morska (Scilla maritima, Urginea maritima, Drima maritima)

• sur: cebula (Bulbus Scillae); jako surowiec leczniczy jest stosowana biała odmiana cebuli morskiej, z której uzyskuje się wewnętrzne łuski cebuli - odmiana czerwona cebuli morskiej ma znaczenie tylko jako trucizna na szczury,

• s: • śluzy, sole mineralne,

• glikozydy nasercowe bufadienolidowe: pochodne scylareniny → glukoscylaren A (glikozyd pierwotny), scylaren A i proscylarydyna A (najcenniejsze farmakologicznie), scylirozydyna, scylirozyd (glukozyd scylirozydyny występujący w czerwonej odmianie cebuli morskiej obok scylirubrozydu), scylifeozyd (12-β-hydroksyproscylarydyna A), glukoscylifeozyd (12-β-hydroksyscylaren), scyliglaukozyd (α-glukozyd 19-oksoscylareniny),

• w odmianie czerwonej głównym glikozydem jest scylirozyd (działanie toksyczne u szczurów), ponadto występuje scylirubrozyd i analogiczne glikozydy jak w odmianie białej,

• dz: nasercowe, wykrztuśne, przeciwkaszlowe, przeciwastmatyczne, moczopędne (proscylarydyna A) wskutek hamowania wchłaniania zwrotnego sodu i wody w cewkach nerkowych,

• prep: Proscillaridin^® -tabl. (0,25 mg), Talusin^® -draż. (0,25 mg).

Proscillaridin^®, Cardiacum. (S: 1 tabl. zawiera 0,25 mg proscylarydyny. Dz: Glikozyd nasercowy otrzymany ze scylarenu. Działa szybko i krótko. Zwiększa siłę skurczu mięśnia serca, skraca czas jego trwania, wydłużeniu ulegają przerwy pomiędzy skurczami co ułatwia napływ żylny. Działanie chronotropowe i dromotropowe jest słabsze niż preparatów naparstnicy i wpływ preparatu na przewodzenie przedsionkowo-komorowe nie ma istotnego znaczenia klinicznego. W większych dawkach powoduje wzrost pobudliwości pozazatokowych ośrodków bodźcotwórczych, w znacznie mniejszym stopniu niż preparaty naparstnicy. Działa moczopędnie. Z przewodu pokarmowego wchłania się w około 35%. Dobowe wydalanie wynosi 50% wchłoniętej dawki, słabo się kumuluje w organizmie - tendencja do kumulacji jest znacznie mniejsza niż naparstnicy. Nie wykazuje powinowactwa do białek surowicy krwi. W: Przewlekła, zastoinowa niewydolność krążenia w przebiegu wad serca, zapalenia mięśnia serca, niektórych kardiomiopatii, miażdżycowe zwłóknienie mięśnia serca, serce płucne (niewydolność prawokomorowa), niewydolność krążenia oporna na leczenie naparstnicą lub przebiegająca z bradykardią, nietolerancja naparstnicy. P/w: Blok przedsionkowo-komorowy II i III°, hiperkalcemia, kardiomiopaptia przerostowa, tachykardia komorowa (ryzyko intoksykacji), zespół zatoki szyjnej, zespół WPW, tętniak aorty, pierwszy trymestr ciąży, hipokaliemia, ostrożnie stosuje się w zaburzeniach przewodzenia, z hormonami tarczycy. Nie stosować łącznie z solami wapnia podawanymi pozajelitowo. Dz.niep: Lek jest zazwyczaj dobrze tolerowany. Objawy niepożądane występują głównie przy przedawkowaniu lub nadwrażliwości. Osłabienie łaknienia, nudności, wymioty, biegunka, ekstrasystolia. Przy objawach ze strony przewodu pokarmowego należy spróbować utrzymać leczenie podając lek po posiłkach, biegunka związana z rozpoczęciem leczenia z reguły ustępuje samoistnie. I: Podczas leczenia bezwzględnie nie można podawać pozajelitowo preparatów wapnia. Preparaty wapnia, leki powodujące ucieczkę wapnia i magnezu z organizmu np. diuretyki, leki przeczyszczające, steroidy, ACTH nasilają toksyczność glikozydów. Chinidyna, werapamil, diltiazem, kaptopryl mogą podwyższać stężenie glikozydów w surowicy. Rezerpina, sukcynylocholina, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne mogą nasilać zaburzenia rytmu; sympatykomimetyki, leki hamujące fosfodiesterazę mogą nasilić komorowe zaburzenia rytmu. Induktory enzymatyczne np. fenytoina, rifampicyna, fenylbutazon, spironolakton obniżają stężenie glikozydów. Preparaty cholestyraminy (Antiatheromaticum), kolestipol (Antiatheromaticum), kaolin (lek osłaniający), pektyny zmniejszają wchłanianie jelitowe. Należy zachować ostrożność przy podawaniu jednocześnie dużych dawek witaminy D i hormonów tarczycy. D: Dorośli doustnie w nasycaniu szybkim: 3 razy na dobę 2 tabl., działanie lecznicze osiąga się w końcu pierwszego dnia leczenia, w nasycaniu powolnym stosuje się 3-4 razy na dobę 1 tabl., działanie lecznicze osiąga się po 4 dniach stosowania; dawka podtrzymująca wynosi 3-4 razy na dobę 1 tabl., w uzasadnionych przypadkach dawkę podtrzymującą można zwiększyć do 3 razy na dobę 2 tabl. Maksymalna podtrzymująca dawka dobowa wynosi 2,0 mg. U osób starszych stosuje się, jako dawkę podtrzymującą 1-2 tabl. na dobę. Należy ostrożnie przechodzić z leczenia naparstnicą na proscylarydynę, czekając aż ustąpi zupełnie działanie naparstnicy),

• rec: Rp. Bulbi Scillae pulv. 0.1

Sacch. lacti (saccharum ,-i - cukier; lac, lactis - mleko) 0.5

M.f. pulvis in oblatis (oblate, oblatis - opłatek)

D.S. 1-5 opłatków dziennie (nie podawać dzieciom do lat 4).

Rp. Tinct. Scillae 20.0

D.S. 2-4 razy dziennie po 25 kropli p.o..

Rp. Bulbi Scillae 100.0

Acid. acet. glac. 20.0

Vini albi 980.0

M.f. Aceti Vini

D.S. 3 razy dziennie po 1 łyżeczce z wodą p.o..

• Urginia indyjska (Urginea indica, Drima indica) - właściwości podobne do urginii morskiej.

VII. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Nerium.

• Oleander pospolity, płochliwiec zwyczajny (Nerium oleander)

• sur: liście,

• s: • flawonoidy, saponiny,

• monosacharydy - deoksycukry → D (+)-Oleandroza, D (+)-Diginoza,

• glikozydy nasercowe kardenolidowe:

1. pochodne oleandrygeniny → oleandryna (folineryna oleandroza),

2. pochodne gitoksygeniny → digitalina,

3. pochodne digitoksygeniny,

4. pochodne 16-anhydrogitoksygeniny i inne,

• dz: oleandryna kumuluje się w niewielkim stopniu i wykazuje działanie moczopędne (prawdopodobnie flawonoidy), poza tym preparaty oleandra wykazują działanie podobne do liści Digitalis,

VIII. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Thevetia.

• Thevetia nerifolia

• s: glikozydy nasercowe: pochodne kannogeniny → peruwozyd,

• dz: szybko działa i dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego.

IX. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z gatunków z rodzaju Helleborus.

• Ciemiernik czarny (Helleborus niger)

• sur: kłącze,

• s: • alkaloid jerwina,

• glikozydy nasercowe → helebrygenina (aglikon kilku glikozydów kardenolidowych), helebryna, heleboryna,

• dz: Cardiacum, fungistatyczne (jerwina), uspokajające, moczopędne, przeczyszczające; roślina trująca.

• Ciemiernik kaukaski (Helleborus caucasicus), ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus), ciemiernik purpurowy (Helleborus purpurascens), ciemiernik zielony (Helleborus viridis) - właściwości podobne do ciemiernika carnego.

X. Glikozydy nasercowe wyodrębnione z innych gatunków roślin.

• Grzybień biały, „lilia wodna” (Nymphaea alba)

• sur: kłącze i kwiat,

• s: • flawonoidy, kwasy organiczne, śluzy,

• alkaloidy seskwiterpenowe → nufarydyna, deoksynufaradyna, dehydrodeoksynufaradyna, neotiobinufarydyna, nufaramina, anhydronufaramina, nufamina,

• glikozydy nasercowe → nymfeina i nymfalina,

• dz: korzystny wpływ na czynność serca, zwłaszcza w przypadku napadowego przyspieszenia rytmu; wyciąg alkoholowy ze świeżych kwiatów zmniejsza pobudliwość nerwową na skutek tłumienia wrażliwości niektórych ośrodków w korze mózgowej - działa uspokajająco (alkaloidy seskwiterpenowe), spazmolityczne (neotiobinufarydyna), hipotensyjne (neotiobinufarydyna),

• w: napadowe przyspieszenie rytmu serca, „kołatanie” serca, pobudzenie nerwowe, uczucie lęku, trudności w zasypianiu.

X. Inne.

• Głóg dwuszyjkowy, ciernie białe, bulimiączka, głożyna (Crataegus oxycantha) - patrz wyżej.

C

horoby naczyń krwionośnych

Podział:

A) choroby naczyń tętniczych (aorta, tętnice obwodowe, naczynia mózgowe),

B) choroby naczyń żylnych (żylaki kończyn dolnych, guzki krwawnicze),

C) zakrzepica.

Leki stosowane w stanach skurczowych naczyń krwionośnych.

1. Leki działające przez układ adrenergiczny:

• tolazolina,

• uwodornione alkaloidy sporyszu - patrz wyżej,

• izoksupryna,

• buflomedyl - α-adrenolityk i spazmolityk (jak papaweryna) - Buflox^® 150, Buflox^® 300, Buflox^® Retard, Buvasodil^®.

2. Pochodne metyloksantyn:

• pentoksyfilina - poprawia właściwości reologiczne krwi - Agapurin^®, Agapurin^® Retard, Agapurin^® Retard 600, Apo-Pentox^® 400 SR, Azupentat^®, Darterin^® Retard, Grofilina^®, Pentilin^®, Pentilin^® Retard, Pentohexal^® 300, Pentohexal^® 600 Retard, Polfilin^®, Polfilin^® prolongatum, Trental^®, Trental^® 400,

• nikotynian ksantynolu - syntetyczne połączenie pochodnej teofiliny i kwasu nikotynowego, które pod względem chemicznym przypomina adenozynę - Sadamin^®, Sadamin^® prolongatum.

3. Analogi i połączenia kwasu nikotynowego:

• kwas nikotynowy,

• winian nikotynylu - Nikotol^®,

• nikametat - Provasan^®,

• nikotynian ksantynolu - patrz wyżej,

• nikofuranoza.

4. Inne:

• bametan,

• betahistyna - Betaserc^®, Betaserc^® 16 mg, Histimerck^® 8, 16, Microser^®,

• iloprost - Ilomedin^® 20,

• kalidynogenaza,

• cyklandelat.

6. Leki stosowane w chorobach naczyń mózgowych (Vasodilatantia cerebri):

• bencyklan,

• flunarazyna - Flunarizinum^®,

• isradypina - Lomir^® SRO,

• nicergolina - Adavin^®, Circulat^®, Sermion^®, Nicergolin^®, Nicerin^®, Nilogrin^® zawierają syntetyczną pochodną alkaloidów sporyszu - nicergolinę, rozszerzającą naczynia mózgowe oraz hamującą agregację płytek krwi,

• nikotynian ksantynolu - patrz wyżej,

• nimodypina - Nimotop^® S,

• pentoksyfilina - patrz wyżej,

• winkamina,

• naftydrofuryl,

• cynarazyna - Cinnarazinum^®,

• substancje pochodzenia roślinnego:

• winpocetyna - Vinpoton^®, Vinpocetine^®, Recervin^®, Cavinton^®.

Vinpoton^®, (Vinpocetine), Psychostimulans.

(S: 1 tabl. zawiera 5 mg winpocetyny. Dz: Jest to pochodna eburnameniny, alkaloidu izolowanego z barwinka pospolitego in. barwinka mniejszego (Vinca minor). Spazmolityczne na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych. Lek rozszerza wybiórczo naczynia mózgowe, nie powodując efektu podkradania lecz odwracanie go. Rozszerza naczynia siatkówki i ucha wewnętrznego. Nie wpływa na krążenie obwodowe. Poprawia mikrokrążenie mózgowe, działa antyagregacyjnie, zwiększa elastyczność erytrocytów, zmniejsza lepkość krwi. Poprawia utlenowanie i metabolizm tkanki mózgowej. W: Neurologiczne i psychiczne objawy zaburzeń krążenia mózgowego (pourazowe, poudarowe, miażdżycowe). Naczynioworuchowe objawy zespołu klimakteryjnego. Encefalopatia nadciśnieniowa, okresowa niewydolność krążenia mózgowego, skurcz naczyń mózgowych, zapalenie błony wewnętrznej tętnic mózgowych. W okulistyce: zmiany miażdżycowe na dnie oka, zaburzenia krążenia siatkówki i naczyniówki, retinopatia cukrzycowa i miażdżycowa, zator tętnicy środkowej i zakrzep żyły środkowej siatkówki, zmiany zwyrodnieniowe plamki żółtej. W laryngologii: osłabienie słuchu związane z wiekiem, zaburzenia słuchu pochodzenia naczyniowego i toksycznego, zawroty głowy pochodzenia błędnikowego. P/w: Nadwrażliwość na lek. Ciąża, ostra choroba niedokrwienna serca, poważne zaburzenia rytmu serca. Dz.niep: Niekiedy przejściowa hipotonia, rzadziej tachykardia, częstoskurcz, ekstrasystolia. D: Doustnie, dorośli: 1-2 tabl. 3 razy dziennie, leczenie podtrzymujące 1 tabl. 3 razy dziennie).

Leki stosowane w chorobach naczyń żylnych kończyn dolnych i żylaków odbytu (Vasoprotectiva).

• dobesylan wapniowy - Calcium Dobesilate^®,

• diosmina - półsyntetyczny analog naturalnego flawonoidu - Otrex^® 600 (tabl.; S: diosmina, D: 1 tabl. 1 x na dobę - zaostrzenia 2-3 tabl. na dobę), Detralex^® (tabl. powl; S: diosmina i hesperydyna, D: 1x2, a w zaostrzeniach do 6 tabl. na dobę), Pelethrocin^® (tabl. powl; S: diosmina i hesperydyna),

• escyna - saponina zawarta w nasionach kasztanowca,

• eskulina - 6-glikozyd eskuletyny, związek pochodny kumaryny, występujący w korze kasztanowca,

• tribenozyd - Procto-Glyvenol^® (S: tribenozyd, lidokaina), Venożel^® (S: tribenozyd, diklofenak, escyna),

• trokserutyna - pochodna rutyny - Posorutin^®, Rutinoven^®, Rutoven^®, Troxeratio^® 300, Troxerutin^®, Venolan^®, Venoruton^® 300, Venoruton^® Forte, Venoruton^® Gel, Venotrex^® 200, 300, Alliogel^® (+ alantoina, wyciąg z czosnku), Alliorut^® (+ wyciąg suchy z kwiatostanów głogu, suszony czosnek), Sapoven^® T (+ wyciąg z kasztanowca), Troxescorbin^® (+ wit. C), Venescin^® (+ wyciąg suchy z kasztanowca ).

• Winogron (Vitis vinifera)

• sur: pestki,

• s: oligomery procyjanidolowe,

• dz: ochronne na ściany naczyń krwionośnych i limfatycznych, zmniejszające ich przepuszczalność i zwiększające napięcie,

• w: schorzenia naczyń obwodowych i profilaktyka odleżyn,

• d: 1-2 x na dobę,

• prep.: Endotelon^®.

• Ruszczyk kolczasty (Ruscus aculeatus)

• sur: kłącze,

• s: steroidy - saponiny steroidowe → istotne znaczenie ma ruskogenina,

• dz: ruskogenina pobudza bezpośrednio postsynaptyczne receptory α₁ i α₂ i uwalnia noradrenalinę z zakończeń nerwowych, wykazuje działanie wazoprotekcyjne, podobnie jak escyna, zwiększa napięcie ścian naczyń żylnych, zmniejsza adhezję leukocytów i komórek wielojądrzastych do śródbłonka, zmniejsza wynaczynienie białek w obrzęku, zwiększa przepływ żylny i ciśnienie powracającej krwi żylnej, obkurcza naczynia żylne zwłaszcza pod wpływem ciepła i dotyczy to szczególnie naczyń zmienionych żylakowato; stosowana głównie we Francji,

• w: niewydolność naczyń żylnych i limfatycznych, żylaki odbytu, plamienia lub krwawienia z dróg rodnych,

• prep.: Cyclo^® 3 Fort (kaps. twarde; S: wycig suchy z ruszczyka kolczastego, hesperydyna, wit. C, D: 2-3 kaps./dobę, w żylakach odbytu 4-5 kaps./dobę),

Ruskorex^® (czopki, maść; S: ruskogenina, tetrakaina).

• Miłorząb japoński, miłorząb chiński, miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba, Salizburia adiantifolia)

• sur: liście,

• s: • flawonoidy - flawony → luteolina, 2-hydroksyluteolina,

• flawonole → kwercetyna (wolna i w postaci glikozydów oraz glikozydoestrów z kwasem kumarynowym), kemferol, izoramnetyna,

• biflawonoidy → amentoflawon, bilobetyna, ginkgetyna, izoginkgetyna;

• izoprenoidy (terpeny) - seskwiterpeny - laktony seskwiterpenowe → bilobalidy,

- diterpeny → ginkgolidy A, B, C, J, M,

• garbniki → katechina, epikatechina, prodelfinidyna (grupa proantocyjanidyny),

• inne: lotny składnik - n-4-heksanol, sterole → sitosterol, kwasy roślinne → kwas szikimowy, alkohol i ketony alifatyczne → ginol i ginon, poliprenole (betulaprenole), nienasycone kwasy tłuszczowe → kwas linolenowy, kwas arachidonowy,

• dz: rozszerzenie naczyń krwionośnych (biflawonoidy) - wzrost przepływu naczyniowego, hamowanie przepuszczalności naczyń włosowatych, zwiększenie uwalniania w śródbłonku naczyniowym czynnika rozszerzającego naczynia (EDRF) oraz prostaglandyn, polepszenie ogólnego stanu naczyń krwionośnych, pobudzenie syntezy katecholamin w OUN, nootropowe, hamowanie agregacji płytek krwi (ginkgolid B - antagonista czynnika aktywującego płytki krwi (PAF)), hamowanie tworzenia się wolnych rodników (flawonoidy); przeciwwirusowe, antyarytmiczne, hepatoprotekcyjne, spazmolityczne,

• dz.niep: czasami miejscowe reakcje skórne, bóle głowy, zaburzenia żołądkowo-jelitowe,

• w: zmiany miażdżycowe w naczyniach krwionośnych (zwłaszcza naczyń mózgowych), bóle i zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia koncentracji i pamięci, obniżenie nastroju, stany lękowe, psychozy, depresje, demencje, bezsenność, schorzenia naczyń żylnych, stany zakrzepowo-zatorowe, upśledzenie odporności,

• prep:

Bilobil^® (s: mianowany wyciąg z miłorzębu, d: doustnie 1 kaps. 3 razy dz., po jedzeniu, z małą ilością wody; poprawy należy się spodziewać po ok. 1 miesiącu kuracji; u osób w podeszłym wieku zaleca się podawanie preparatu co najmniej przez 3 miesiące),

Geriaceps^® (kaps. twarde.; S: wyciąg z miłorzębu japońskiego i czosnku),

Ginkgo Biloba^® (s: tabl. zawierające suchy wyciąg z liści miłorzębu),

Ginkgocard^® (patrz: głóg),

Ginkoben^®,

Ginkobil-Ratiopharm^® (s: suchy wyciąg z liści miłorzębu, d: doustnie 1-2 draż. 3 razy dz.),

Ginkofar^® (s: suchy wyciąg z liści miłorzębu, d: doustnie 3 razy dz. po 1 tabl. z niewielką ilością płynu przez 8-12 tyg.; preparat może być stosowany przez dłuższy czas),

Ginkofar^® forte (jw.),

Herbabiloba^® (kaps. twarde.; s: tabl. - wyciąg suchy z liści miłorzębu japońskiego, w: osłabienie pamięci, brak koncentracji, niedotlenienie mózgu, zaburzenia krążenia obwodowego),

Intersan^®,

Memo lecithin^® (płyn; S: wyciąg z miłorzębu japońskiego, lecytyna sojowa, pyłek kwiatowy, wit. E),

Memoplant^® (tabl. powl.; S: wyciąg suchy z liści miłorzębu japońskiego),

Nalewka z miłorzębu japońskiego^® (płyn),

Rőkan^®,

Tanakan^® (s: tabl., płyn - wyciąg EGb 761 z miłorzębu i r-ór wodnoetanolowy, d: doustnie 1 tabl. lub 1 ml roztworu w połowie szklanki wody 3 razy dz. przed posiłkiem),

Tebokan^® (s: tabl. powl. - suchy wyciąg EGb 761 z liści miłorzębu, krople, d: tabl. - 1 tabl., nie rozgryzać, popić małą ilością płynu, 3-4 razy dz., krople - 20 kropli 3-4 razy dz.),

Tebonin^®,

Tinctura Ginkgo Bilobae^® (płyn; s: nalewka z miłorzębu, d: doustnie 3 razy dz. po 2,5 ml nalewki w niewielkiej ilości wody),

• Czosnek (Allium sativum)

• sur: cebula czosnku,

• s: • związki siarkowe - olejki czosnkowe - siarczki i disiarczki lub sulfotlenki alkilowe → alliina, metyloalliina, propyloalliina - z niej powstaje kwas S-propenylosulfenowy powodujący łzawienie, allicyna, ajoeny, winyloditiiny, diallilodisiarczek, S-metylo-L-cysteinosulfotlenek (SMCS),

• peptydy - skordinidy,

• dz: bardzo szeroki zakres działania: układ krążenia → zmniejsza napięcie mięśni gładkich naczyń krwionośnych, obniża ciśnienie tętnicze (allicyna), hipoglikemiczne (allicyna, S-metylo-L-cysteinosulfotlenek (SMCS)), hamuje powstawanie blaszki miażdżycowej (ajoeny), właściwości antybiotyczne i przeciwrobacze (allicyna), pobudzające trawienie (allicyna), uspokajające, zmniejszające stężenie cholesterolu (allicyna, S-metylo-L-cysteinosulfotlenek (SMCS), ajoeny), żółciopędne, antyagregacyjne (ajoeny),

• prep:

Aliovital^® (kaps.; S: macerat czosnku).

Alitol^® (kaps.; S: wyciąg z czosnku),

Alliofil^® (tabl. powl.; S: sproszkowany czosnek, liść pokrzywy),

Alliogal^® (kaps. elastyczne; S: macerat czosnku w oleju wiesiołkowym),

Cepasmel^® (syrop; S: wyciąg płynny z cebuli i czosnku, oczyszczony miód),

Cepastil^® (syrop; S: wyciąg płynny z cebuli i czosnku),

Czosnek forte^® (kaps.),

Geriaceps^® (patrz: miłorząb),

Shen Chinese Garlic Tabletes^® (tabl. powl.; S: suszony czosnek chiński),

• Sporysz (Secale cornutum) - patrz wyżej.

Alkaloidy purynowe - metyloksantyny.

1. kofeina - 1,3,7-dimetyloksantyna; występuje w zarodku kola (Embryo Colae), krzewie herbacianym (Camelia sp.), liściu herbaty (Folium Thea sinensis), nasionach kawy (Semen Coffeae arabicae et Coffeae libericae), nasionach kakaowca (Semen Cacao), zielu Mate (Herba Mate z Ilex paraguayensis), guaranie (pasta Guarana z Paulinia cupana), Erodium cicutarium; w liściach herbaty jest jej najwięcej ale w czasie parzenia łączy się z garbnikami co hamuje jej wchłanianie (w ziarnach kawy garbników jest bardzo mało),

• dz: chronotropowe +, inotropowe +, tonotropowe +, batmotropowe +, dromotropowe +,

• prep: Acenol^® cum Coffeine -tabl., Actimax^® (kaps., płyn; S: wyciąg z guarany, wit. B₁, C), Amidochin^® -draż., Analget^® -tabl., Anapiryna^® -tabl., Andrews Answer^® -proszek, Belladrinal^® -tabl., Benalpharm^® -tabl., Cardiamid-Coffein^® -inj., Cardiamid-Coffein^® -krople, Cardiol^® C - (Herbapol) krople, Cefalgin^® -tabl., Coffalgan^® -tabl., Coffecorn^® mite, -forte -draż. mite, -draż. forte, Coldrex^® -tabl., Colvital^® (tabl.; S: wyciąg suchy z zarodków kola), Dolores^® -tabl., Emphysal^® -płyn, -tabl., Etopiryna^® tabletki od bólu głowy -tabl., Fenalgin^® -tabl., Fenquil^® P -draż., Glukof^® -tabl. do ssania, Guarana^® (kaps.), Guaranine^® (kaps.; S: kofeina), Hedalgan^® -tabl., Hydacorn^® -draż., Isochin^® -draż., Lumidrinal^® -tabl., Pabitan^® -tabl., Panadol^® Extra -kaps. (0,5 g), Paranalgin^® -tabl., Phensic^® -tabl., Ring^® N -tabl. (0,3 g), Saridon^® -tabl., Solpadeine^® -kaps., -tabl. musujące, Tabletki przeciw grypie^® -tabl., Thomapyrin^® -tabl.; Coffeine sodium benzoate → Coffeinum natrium benzoicum^® -inj. (0,2 g/1 ml), Coffeinum natrium benzoicum^® -tabl. (0,2 g), Kofex^® -pastylki (0,04 g).

Coffeinum natrium benzoicum^®, (Coffeine sodium benzoate), Analepticum. (S: 1 ampułka zawiera 0,2 g benzoesanu sodowego kofeiny. Dz: Metylowana ksantyna o działaniu analeptycznym, wykazująca wielostronne działanie farmakologiczne; hamuje aktywność fosfodiesterazy, powodując w komórkach zwiększenie ilości cyklicznago AMP. Działa pobudzająco na OUN, korę mózgową, ośrodki wegetatywne, naczynioruchowe, oddechowe, nerwu błędnego. Znosi zmęczenie psychiczne i fizyczne, usuwa uczucie senności i głodu, zwiększa sprawność myślenia. Przyspiesza oddech, w niewielkim stopniu podnosi ciśnienie, wpływa na częstotliwość pracy serca, działa moczopędnie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, pobudza procesy biologiczne, przyspiesza przemianę materii, zwiększa zapotrzebowanie na tlen. Łatwo przenika do OUN. T0,5 wynosi 3,3 h, wydalana jest głównie z moczem w postaci metabolitów. Przechodzi do mleka matki, nie wywierając jednak ujemnego wpływu na karmione niemowlę. W: Pomocniczo w niewydolności krążenia lub oddychania; zapaść, niedociśnienie, migrena, stany wyczerpania fizycznego i umysłowego, w ostrym zatruciu alkoholem i atropiną. Obecnie stosowany rzadko w praktyce klinicznej. P/w: Dusznica bolesna, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, serce hiperkinetyczne. Ostrożnie w chorobie wrzodowej. Nie stosować u dzieci oraz u osób w podeszłym wieku. Dz.niep: Ból głowy, bezsenność, niemożność skupienia uwagi, drżenie rąk, zaburzenia ze strony układu pokarmowego (nudności, biegunka). Nadmierne picie napojów zawierających kofeinę (kofeinizm) może powodować ból głowy, drażliwość, objawy nerwicy lękowej. W przedawkowaniu: poty, częstomocz, duszności, drgawki, owrzodzenie żołądka. Dawka 10 g może stanowić zagrożenie dla życia. I: Nasila działanie innych analeptyków i ergotaminy. Działa synergicznie ze środkami przeciwbólowymi i przeciwgorączkowymi. D: Poskórnie lub domięśniowo. Dorośli: zwykle 100-200 mg 2-5 razy dziennie, w dawce 400 mg - 2 razy dziennie. Dzieci: 4 m.ż.-14 r.ż. 6-16 mg/kg m.c. dziennie w 4-6 dawkach podzielonych, 15-18 r.ż. 600-800 mg dziennie w 3-4 dawkach podzielonych. Maksymalna podskórna dawka jednorazowa - 600 mg, dobowa - 3,0 g),

2. teofilina - 1,3-dimetyloksantyna; występuje w liściach herbaty (Camelia sinensis), często razem z teobrominą; psychoanaleptyk słabszy od kofeiny; stosowana jako diureticum i spasmolyticum w astmie oskrzelowej, chorobie wieńcowej, nadciśnieniu tętniczym,

• prep: Afonilum^® SR 125, 250, 375, Afonilum^® retard, -forte -kaps. (0,25 g; 0,375 g), Euphyllin^® CR retard -tabl. powl. (0,25 g), Euphyllin^® long, Proasthmin^® -tabl., Theo-Caps^®, Theo-Dur^® -tabl. (0,2 g; 0,3 g), Theophyllinum^® -inj. (0,3 g), Theophyllinum^® -czopki (0,1 g; 0,175 g; 0,35 g), Theophyllinum^® 100, -prolongatum 300 -tabl. (0,1 g; 0,3 g), Theophyllinum prolongatum^® -tabl. (0,25 g), Theoplus^® -tabl. (0,1 g; 0,3 g), Theospirex^® retard -tabl. (0,3 g), Theovent 100, 350, Baladex^®.

Theophyllinum^®, (Theophylline), Bronchodilatans. (S: 1 flakon zawiera 0,3 g teofiliny. Dz: Lek z grupy metyloksantyn. Działanie jego polega na hamowaniu aktywności fosfodiesterazy i podwyższeniu stężenia cAMP. Jest silnym inhibitorem receptorów adenozynowych A-1 i A-2. Posiada działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie oskrzeli, dużych i drobnych naczyń krwionośnych, zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego i jego zapotrzebowanie na tlen, działa także chronotropowo dodatnio. Poprawia kurczliwość przepony, pobudza ośrodek oddechowy, przyspiesza transport rzęskowy. Zwiększa przepływ nerkowy i nasila diurezę. Działa promocyjnie w stosunku do katecholamin. Po podaniu parenteralnym działa szybko. Jest metabolizowana w wątrobie głównie do kwasów metylo- i dimetylomoczowych. Wydalana jest z moczem i z żółcią. Okres półtrwania jest bardzo zmienny osobniczo. T0,5 wynosi 3-8 h. Dzieci metabolizują lek szybciej niż dorośli (dzieci - T0,5 wynosi 2-8 h, noworodki - 1-8 h). Przechodzi przez łożysko i do mleka matki. Z powodu niskiego współczynnika terapeutycznego konieczne jest monitorowanie stężenia teofiliny w osoczu. Stężenie terapeutyczne wynosi 10-20 µg/ml, działania niepożądane mogą występować już przy stężeniu 13 µg/ml. W środowisku kwaśnym lek jest nietrwały. Jest wydalana z moczem w 90% w postaci metabolitów, w 10% w postaci nie zmienionej. W: Leczenie objawowe stanów chorobowych z ostrymi napadami duszności, związanych ze zwężeniem oskrzeli, w przebiegu dychawicy oskrzelowej, stanu astmatycznego, przewlekłych nieżytów oskrzeli, rozedmy płuc. P/w: Nadwrażliwość na teofilinę. Ciąża, okres karmienia. Ostrożnie u pacjentów z upośledzoną czynnością wątroby, nadczynnością tarczycy, chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy, ze świeżym zawałem serca, u dzieci do 30 m.ż., przy predyspozycji do drgawek. Dz.niep: Najczęściej wynikają z przedawkowania i mogą objawiać się ze strony: układu pokarmowego np. brak łaknienia, nudności, wymioty, wzrost kwaśności soku żołądkowego, nasilenie choroby wrzodowej; układu nerwowego np. nerwowość, nadmierna pobudliwość, bezsenność, zawroty i bóle głowy, czasami stany zamroczenia i dezorientacji, drżenie mięśni; układu sercowo-naczyniowego np. kołatanie serca, zaburzenia rytmu serca, wzrost zapotrzebowania na tlen, bóle wieńcowe, częstoskurcz i/lub hipotonia (zwłaszcza przy zbyt szybkim wlewie). Niekiedy może wystąpić tachypnoe, albuminuria, zwiększona diureza, hematuria. I: Nasilenie działania toksycznego przy jednoczesnym podawaniu z efedryną lub z innymi bronchodilatatorami. Antybiotyki z grupy makrolidów, cymetydyna, furosemid nasilają uboczne dziłaniea teofiliny i jej pochodnych. Teofilina z dużymi dawkami sympatykomimetyków nasila objawy uboczne ze strony układu współczulnego. Po podaniu z innymi ksantynami występuje nadmierna stymulacja układu nerwowego. Nie podawać łącznie z płynami infuzyjnymi: kwasu askorbinowego, chloropromazyny, fosforanu kodeiny, kortykotropiny, adrenaliny, hydralazyny, insuliny, metadonu, soli sodowej metycyliny, siarczanu morfiny, dwuwinianu noradrenaliny, oksytetracykliny, papaweryny, penicyliny G, potasu, soli sodowej luminalu, soli sodowej fenytoiny, prokainy, promazyny, prometazyny, tetracykliny, witaminy B complex z witaminą C. Kawa, herbata, cola, czekolada, paracetamol fałszują wyniki spektrofotometrycznych badań poziomu teofiliny w surowicy. D: Terapeutyczny poziom teofiliny w surowicy powinien mieścić się w granicach 10-20 µg/ml (56-112 µmol/l). Poziomy powyżej 20 µg/ml (112 µmol/l) mogą powodować efekty toksyczne. Dawkowanie powinno być zindywidualizowane i obliczane na podstawie beztłuszczowej m.c. (tkanka tłuszczowa u dzieci 12%, u dorołych 22%). Dawka podstawowa dla dorosłych i dla dzieci od 6 m.ż. wynosi 5 mg/kg m.c. Dawka podtrzymująca dla dzieci w wieku 6 m.ż.-9 r.ż. wynosi na następne 12 godz. 1,0 mg/kg m.c./godz. i na czas leczenia powyżej 12 godz. 0,85 mg/kg m.c./godz.; dla dzieci 9-16 lat odpowiednio 0,85 mg/kg m.c/godz i 0,7 mg/kg m.c./godz.; dla niepalących odpowiednio 0,6 mg/kg m.c./godz. i 0,43 mg/kg m.c./godz.; inni pacjenci oraz pacjenci z przerostem prawej komory serca odpowiednio 0,5 mg/kg m.c./godz. i 0,26 mg/kg m.c./godz.; pacjenci z zastoinową niewydolnością krążenia i zaburzeniami czynności wątroby odpowiednio 0,4 mg/kg m.c./godz. i 0,1 mg/kg m.c./godz. W postaci wlewu dożylnego teofilina powinna być podawana w przerywanym lub ciągłym wlewie z szybkością 5-10 mg/min. w czasie nie krótszym niż 1 godz. Dawka teofiliny nie powinna przekroczyć 25 mg/min),

b₁) aminofilina - połączenie teofiliny z etylenodiaminą w stos. 2:1,

• prep: Aminofilina^®, Aminophyllinum^®, Aminophyllinum^® prolongatum, Aminophyllinum^® retard,

b₂) diprofilina - pochodna teofiliny - Diprophyllinum^®, Diprophyllinum^® prolongatum,

3. teobromina - 3,7-dimetyloksantyna; główny alkaloid nasion kakaowca (Theobroma cacao), często towarzyszy kofeinie, np. w liściach herbaty, orzeszkach Cola; działa silnie diuretycznie i spazmolitycznie, praktycznie nie ma działania ośrodkowego,

- prep: Emphysal^® -płyn, -tabl., Theopaverin^® -tabl..

Theopaverin^®, prep. złoż. (Papaverine hydrochloride, Theobromine), Spasmolyticum. (S: 1 tabl. zawiera 300 mg teobrominy i 40 mg chlorowodorku papaweryny. Dz: Preparat złożony wykorzystujący synergiczne działanie składników. Teobromina to metylowana ksantyna, analog zasad purynowych, wykazująca działanie spazmolityczne. Rozszerza naczyna nerkowe, zwiększa przepływ krwi przez nerki (działa moczopędnie); rozszerza naczynia wieńcowe serca. Papaweryna działa porażająco na mięśnie gładkie, obniża napięcie mięśni gładkich i potęguje przez to spazmolityczny efekt teobrominy. W: W skurczach i nadmiernej pobudliwości mięśniowej, rzadziej w zaburzeniach krążenia obwodowego, wieńcowego. Stosowanie preparatu jest obecnie bardzo rzadkie. P/w: Nadwrażliwość na składniki preparatu. Hipotonia, zaburzenia przewodnictwa przedsionkowo-komorowego, ciężka niewydolność serca, jaskra, gruczolak stercza, choroby wątroby, niedrożność porażenna jelit, atonia pęcherza moczowego lub przewodu pokarmowego, padaczka. Ciąża, okres karmienia. Nie stosować łacznie z inhibitorami MAO. Dz.niep: Teobromina: zaburzenia ze strony układu pokarmowego (podrażnienie błony śluzowej żołądka, nudności, wymioty, biegunka), zaburzenia snu, ból głowy, częstoskurcz; w przedawkowaniu silne pobudzenie, możliwe drgawki; jest często źle tolerowana. Papaweryna: uspokojenie, zaburzenia ze strony układu pokarmowego (zaparcie nudności, wymioty, brak łaknienia), trudności w oddawaniu moczu, hipotonia, zawroty głowy, miosis, alergiczne odczyny skórne, bradykardia, skurcz oskrzeli, trudności z oddychaniem; dłuższe zażywanie prowadzi do uzależnienia typu morfinowego, mimo, że lek jest mniej toksyczny od morfiny. I: Teobromina: nasila uboczne działanie sympatykomimetyków stosowanych w dużych dawkach, potęguje działanie dipirydamolu; antybiotybiotyki z grupy makrolidów, cymetydyna, furosemid nasilają uboczne działanie leku. Papaweryna: środki działajace depresyjnie na OUN (leki nasenne, uspokajające, neuroleptyki, alkohol) i inhibitory MAO (preparat stosować dopiero po 2 tyg. od odstawienia inhibitorów MAO), nasilają wzajemnie z papaweryną swoje działanie; osłabia działanie lewodopy; lewalorfan działa antagonistycznie do papaweryny. D: Zwykle 1-1,5 tabl. 2-3 razy dziennie. Maksymalna dawka dobowa - nie więcej niż 10 tabl. Podczas zażywania leku nie należy prowadzić pojazdów, obsługiwać urządzeń mechanicznych w ruchu, pić alkoholu).

żeń-szeń:

Ginsana^® G115 (kaps., tonik bez alkoholu.; S: wyciąg z korzenia żeń-szenia),

Ginsenol^® (płyn doustny).

Glinkor^®,

Panax^® (kaps. twarde, płyn; S: ginsenozydy),

Panaxeum^® (kaps., płyn; S: wyciąg z żeń-szenia, wit. C, B₁, płyn: + sok z aronii),

Żeń-Szeń^® (kaps.; S: wyciąg z korzenia żeń-szenia),

1

---