B. Urban, J. M. Stanik „Resocjalizacja” tom 1, 2.1

1. W czym wyraża się psychologiczny i socjologiczny wymiar niedostosowania społecznego?

2. W czym wyraża się ewolucja pojęcia niedostosowania społecznego?

3. Jakie kryteria zaburzeń w zachowaniu są przyjmowane we współczesnej literaturze psychologicznej i pedagogicznej?

4. Jakie są różnice między zachowaniami eksternalizacyjnymi, a internalizacyjnymi

5. Jaki jest kierunek rozwoju zaburzeń eksternalizacyjnych i internalizacyjnych?

Rozdział 2

2.1 ZABURZENIA W ZACHOWANIU- KONCEPCJE TEORETYCZNE, TYPOLOGIA I EWOLUCJA.

Niedostosowanie społeczne: jednostka, jako istota biopsychiczna, a złożone, zmienne środowisko.

CZŁOWIEK

zmiana oddziaływanie

ŚRODOWISKO

Standardy i normy społeczne są zróżnicowane, ze względu na typ kultury, rodzaj grupy i społeczeństwa.

HILGARD- behawioryzm, pragmatyzm- CZŁOWIEK SPOLECZNY nie dręczy się niepotrzebnymi konfliktami, podchodzi do problemów realistycznie, godzi się z tym, co nieuniknione, zdaje sobie sprawę z własnych braków i braków innych ludzi.

2.1.1 Zaburzenia w zachowaniu i niedostosowanie społeczne we współczesnych naukach o zachowaniu człowieka i resocjalizacji.

Nieprzestrzeganie przez jednostkę norm społecznych jest zdeterminowane interakcją czynników biopsychicznych i środowiskowych.

• Teoria hormistyczna

• Teoria psychodynamiczna

• Teoria uczenia się

Pod koniec 1950:

• Zmiana traktowania młodzieży naruszającej normy społeczne

• Humanizacja życia społecznego

• Tendencje resocjalizacyjne

Niedostosowanie społeczne: (PYTANIE 2)

1. Amerykańscy behawioryści, Darwin

2. McKonney, Lazarus- przeniesienie przystosowania na grunt psychologii człowieka, przymiotnik „społeczne”

3. Maria Grzegorzewska (1959) -Zespół wszystkich nieletnich, wymagających specjalnych metod wychowawczych.

Symptomy;

• Tendencje społeczne destruktywne

• Chęć wyżycia się w akcji społecznie destruktywnej

• Nieżyczliwy stosunek do człowieka

• Zrzucanie winy

• Brak hamulców

4. Halina Spionek -dzieci społecznie niedostosowane to takie, u których zaburzeniu uległa sfera emocjonalno- wolowa oraz rozwój charakteru i osobowości- zakłócenie stosunków społecznych między dziećmi a otoczeniem.

ISTOTA ZABURZENIA( PYTANIE 1)

Dysfunkcjonalności napędowe- (emocjonalne) i kontrolne (wolincjonalne) składników struktury osobowości. Zaburzenie w tym ujęciu może być utożsamiane z zaburzeniami emocjonalnymi.

WG PEDAGOGÓW niedostosowanie nie sprowadza się wyłącznie do sfery osobowościowej, ale zawsze WSPÓŁWYSTĘPUJE z zakłóceniami społecznego t. jednostki- z naruszeniem norm i standardów.

Wg Konopnickiego niedostosowanie społeczne ma aspekt wewnętrzny- psychologiczny (zaburzenia emocjonalne) i zewnętrzny-socjologiczny (naruszenie norm społecznych).

DZIECKO NIEDOSTOSOWANE SPOŁECZNIE

Wg. Konopnickiego:

• Nie działa w swoim interesie, frustracja

• Swoim działaniem stwarza sobie wiele kłopotów, których nie umie samo rozwiązać, a których mogłoby łatwo uniknąć

• Skomplikowane reakcje dziecka, nieproporcjonalne do bodźców

• Złe samopoczucie dziecka, czuje się ono nieszczęśliwe

• Brak sukcesów

BOWERS- ZABURZENIE ZACHOWANIA SPROWADZA SIĘ DO:

• NIEZDOLNOŚCI UCZENIA SIĘ, niewyjaśnionej deficytami intelektualnymi i defektami funkcji zmysłów ani chorobami

• NIEZDOLNOŚCI NAWIĄZYWANIA/PODTRZYMYWANIA kontaktów z nauczycielami/rówieśnikami

• NIEODPOWIEDNIEGO ZACHOWANIA, emocji w sytuacjach normalnych

• STAŁYM/DOMINUJĄCYM POCZUCIE NIEZADOWOLENIA/DEPRESJI

• AGRESJI I STRACHU w szkole, kontaktach interpersonalnych

(Christiansen)

+ zniszczenie cudzej własności

+skłonność do kłamstwa i przechwalania

+preferowaniu indywidualnych prac/zabaw

(Maria Orwid)

+ częste wybuchy złości

+ spieranie się z dorosłymi

+ dokuczliwość

+ oskarżanie innych za własne błędy

+ przeklinanie/używanie obscenicznego języka

+ wrażliwy/ zły/często się obraża

+ zawzięty i mściwy

2.1.2 Zaburzenia w zachowaniu i niedostosowanie społeczne we współczesnych teoriach psychologicznych i socjologicznych. (PYTANIE 3)

Wg. Paul i Cooper -Espanchia

TEORIE ORGANICZNE

Zaburzenia w zachowaniu- obserwowalne ekspresje behawioralne dysfunkcji CUN.

Pierwotne źródło: dziedziczność i środowisko.

Poszukiwanie związków między symptomami , a leżącymi u ich podstawy procesami OUN. Czynniki dziedziczne uaktywniają się pod względem określonych czynników środowiskowych.

Teorie dysfunkcji neurologicznych: Patologie zachowania, których źródłem są poważne uszkodzenia neurologiczne. U dzieci z uszkodzeniami neurologicznymi występują też zaburzenia psychoczne 5razy częściej, niż u zdrowej populacji.

TEORIE TEMPERAMENTU

Określone czynniki są dziedziczne, ale ich ujawnianie się zależy od środowiska.

Temperament- styl zachowania. Na jego podstawie wnioskujemy, JAK ujawnia się wzór zachowania, co stanowi jego istotę, czym są zdolności człowieka.

DZIECI

Łatwe kierowanie trudne kierowanie

Czynniki etiologiczne, działają na organizm ludzki szczególnie w pierwszych stadiach rozwoju.

TEORIE PSYCHODYNAMICZNE

Wywodzą się z psychoanalizy Freuda.

Autonomia, pozytywna samoocena.

ISOTA:

Umysł dziecka nie jest takim, jakim chcieliby go widzieć dorośli, potrzeby cielesne i pragnienia są bardziej odczuwane przez dziecko. Magiczne, egocentryczne myślenie.

Potrzeba zwrócenia uwagi na seksualność dziecka, wpływ wczesnych doświadczeń na życie dorosłego.

3FAZY rozwoju popędu seksualnego dziecka, określone przez Freuda: oralna, analna, falliczna.

4 FAZY ROZWOJU PSYCHODYNAMICZNEGO:

1. Wczesne relacje dziecko- matka. Poznawanie świata połączone ze stanem uczuć,. Zaspokajanie potrzeb- zaufanie, radość. Składniki sukcesu i szczęścia.

2. 2. Autonomiczne Ja. Opanowanie języka, słowa „nie”. Równowaga między miłością, a stanowczością ze strony rodziców.

2-3 lata- niezależny umysł, wewnętrzne życie psychiczne, niezależne zachowanie.

3. Identyfikacja seksualna i sumienie. 3-4 lata. Kompleks Edypa i Elektry. Sumienie, poczucie winy i wrogość wobec rodziców.

4. Ja społeczne i działanie. 6-7 lat. Poznawcze opanowanie świata: zainteresowanie nauką szkolną, praktyczne działanie, kontakty z rówieśnikami.

Sumienie dziecka staje się mniej rygorystyczne, słabnie koncentracja na pojęciach dobra i zła.

Wg Anny Freud zaburzenie emocjonalne można określić jako zaburzenie procesu rozwojowego, trwającego dłuższy czas.

TEORIA BEHAWIORALNA

Terapia zaburzeń w zachowaniu:

1. Określenie zachowań pożądanych i niepożądanych w obiektywnych, obserwowalnych kategoriach.

2. Ocena zachowań pod kątem zastosowania odpowiednich technik.

3. Zastosowanie metod terapeutycznych opartych głównie na zasadach uczenia się

4. Ocena rezultatów programu terapeutycznego.

Jednostka uczy się zachowywać w określony sposób. Cechy nie są dziedziczone, ale determinuje je środowisko.

Jednostka uczy się np. agresji, bo przez nią zdobywa środki materialne i ma przewagę nad innymi.

Zachowania zaburzone według Ruttera:

• Wiek, płeć dziecka

• Ostrość, częstotliwość

• Zmiany zachowania

• Specyficzne cechy sytuacji

• Rozmar zaburzenia

• Okoliczności zyciowe

• Trwałość zachowania

Behawioryzm- najpierw określenie zachowania, później- szukanie jego przyczyny.

CZYNNIKI, WARUNKUJĄCE ZACHOWANIE CZŁOWIEKA:

• Słaba kontrola bodźców, wyzwalających zachowanie. Nieadekwatna reakcja na ograniczenia. Jednostka nie używa repertuaru zachowań we właściwy sposób.

• Deficytowy repertuar zachowań

• Deficyty w systemie podniet: aprobata/ dezaprobata

• Repertuar zachowań, uważany za awersyjny

• Brak wzmocnienia własnych zachowań

PERSPEKTYWA SOCJOLOGICZNO- KULTUROWA

Zachowania w zachowaniu jednostki i, jednocześnie, w społeczeństwie.

Zaburzenia, ujmowane jako: (wg Montgomera)

• Choroba- kryterium jest definicja zdrowia psychicznego

• Tragedia

• Kulturalna deprywacja

• Grzech- siedlisko demonicznych sił zła

• Tabu

• Eksplantacja niepożądanego zjawiska

• Zagrożenie (wyzwala lęk)

• Ideologia. Zjawisko polityczne

2.1.3 Typologia zaburzeń w zachowaniu i niedostosowaniu społecznym

Podział dzieci zaburzonych wg SPIONEK:

1. Nadpobudliwe, ekspansywne

2. Nadwrażliwe, ekspansywne

3. Zahamowane, napięte emocjonalnie

4. Uczuciowo obojętne, spowolnione

Wykorzystanie w diagnozie i terapii.

TYPOLOGIA STTOTA- KONOPICKIEGO:

Lata 70 XX wieku

1. Zachowanie wrogie

Agresja, wrogie nastawienie poznawcze i emocjonalne wobec najbliższego otoczenia, czasem tez wrogie wobec szerszego kręgu osób.

Powodem jest deprywacja podstawowych potrzeb psychofizycznych, przejmowanie patologicznych wzorów zachowań.

2. Zahamowanie

Społeczna bierność, wycofanie się z zachowań nowych, trudnych, lęk i bojaźliwość, wzmożona kontrola wewnętrzna.

3. Aspołeczność

Podkultura przestępcza, skrajnie niekorzystne środowisko

4. Zachowania niekonsekwentne

Porównywane do nadpobudliwości psychoruchowej

TYPOLOGIA ACHENBACHA:

3 wersje arkusza diagnostycznego: dla rodziców, dla nauczycieli i samoocena

1. Zachowania internalizacyjne (PYTANIE 4)

1. Zachowania nadmiernie kontrolowane= represyjne superego= ostrożność, wycofanie= lęk, bojaźliwość= depresja, poczucie bezsensu

2. Przestrzeganie zakazów

3. Raczej ofiary, niż sprawcy przemocy

4. Marginalizacja

5. Odrzucenie przez rówieśników

6. Niedostrzeżenie przez wychowawców, brak wcześniejszej terapii i resocjalizacji

Depresje, introwertyzacja osobowości, choroby psychiczne, łącznie ze schizofrenią.

2. Zachowania eksternalizacyjne

Może być stosowany zaminnie z terminem „zachowania słabo kontrolowane”

1. Agresja

2. Przeciwstawianie się, czynny opór wobec otoczenia

3. Impulsywność

4. Przejawy osobowości antyspołecznej

Źródłem- słaba kontrola i deficyty uwagi.

Deficyty uwagi jako zwarty syndrom, wyodrębniający się i niezależny od typu zachowania eksternalizacyjnego.

1. Poważne ograniczenie w skutecznej nauce szkolnej

2. Utrudnianie internalizacji norm moralnych

3. Ułatwiają proces uzależniania się

4. Patologizacja osobowości

2.1.4 Rozwój zaburzeń w zachowaniu w kierunku przestępczości (PYTANIE 5)

Profilaktyka, terapia resocjalizacyjna.

Podstawowe cechy temperamentu: reaktywność, aktywność- kształtowanie stylu życia i zachowań regulowanych normami społecznymi.

Reaktywność- wymiar, przejawia się na wrażliwości (zmysłowej, emocjonalnej) na jednym końcu i zdolności (wytrzymałości na działanie silnej stymulacji) na drugim.

Osoby wysoko reaktywne- duża wrażliwość, mała odporność.

Aktywność- częstość i intensywność działań jednostki. Socjopaci- duże zapotrzebowanie na stymulacje, zachowania ryzykowne, przestępcze, gwałtowne.

Eksternalizacyjny typ zaburzeń przed 6 r.ż: nieumiejętność tłumienia złości- nadpobudliwość i działanie bez namysłu, nieplanowanie niczego.

Internalizacyjny typ zaburzeń: zahamowanie, wycofanie- zbyt silna, mimowolna uwaga, nadmierna kontrola, tłumienie pozytywnych przeżyć, negatywne nastawienie emocjonalne.

HAY, CASTLE, DAVIS:

Fizyczna agresja dzieci przedszkolnych była poprzedzona reakcjami matki na negatywne reakcje dziecka(uderzanie, kopanie, popychanie). Dziewczynki rzadziej są agresywne.

PIAGET:

Ok.50% reakcji dzieci w wieku 2-3 lat rozwiązywana jest przez agresję.

LOEBER:

4 hipotezy, zgodnie z którymi zachowanie agresywne dziecka przerodzi się w długotrwałą agresję:

1. HIPOTEZA SPOISTOŚCI: Jednolitość zachowania pod względem rodzaju utrzymuje się od dzieciństwa do wczesnej adolescencji

2. HIPOTEZA O WILORAKIM UKŁADFZIE WARYUNKÓW: większe szanse zachowań agresywnych w przyszłości ma dziecko, które zachowuje się agresywnie w przynajmniej 2 układach ( w domu i szkole albo w szkole i u sąsiadów, etc). Ponad 30% dzieci zach. się agresywnie w wielu układach, było przed 14rż notowane przez policję i żadne z dzieci agresywnych jedynie w domu.

3. HIPOTEZA RÓŻNORODNOŚCI: wczesna agresja częściej utrzymuje się w dorosłym życiu, gdy występuje łącznie z kłamstwem i kradzieżami.

Badania Robertsa- Ratclifa: 39% dzieci agresywnych i przejawiających inne zaburzenia to chroniczni przestępcy. Grypa jednorodna- tylko 3%badanych.

4. HIPOTEZA WCZESNEGO WYBUCHU: dzieci, przej. dewiację we wcześniejszych stadiach rozwoju znajdują się w fazie większego ryzyka chronicznej przestępczości - badania Gluecków.

Jednorodność agresji:

• Ciągłość HOMOTOPICZNA- zachowania agresywne przez długi czas utrzymują się w tej samej formie

• Ciągłość HETEROTOPICZNA- zaburzenia wczesnego rozwoju przechodzą w inne, których agresja jest mniej widoczna.

Zachowania: jawne(agresja) i ukryte(kradzieże)

13-14 r.ż. dziecko karane za zachowania agresywne zaczyna częściej przejawiać zachowania ukryte, za które nie jest karane. Karanie zachowaniem innym, bo: szkodzi innym.

Genetyczne uwarunkowanie jest bardziej prawdopodobne gdy występują dysfunkcje układy nerwowego.

Dysfunkcje UN mogą być spowodowane też niekorzystnymi czynnikami w okresie prenatalnym (stres matki, alkohol, narkotyki), komplikacje porodowe, uszkodzenia fizyczne.

2.1.5. Zaburzenia w zachowaniu, a status społeczny w grupie rówieśniczej

Badania BIERMANA, SMOOTA, AUMILLERA

1. Jeśli dzieci agresywne wykazują się innymi, społecznie cenionymi kompetencjami (sportowymi, przywódczymi) to ciesz się przeciętną, a nawet wyższą popularnością

2. Dzieci zahamowane są mniej popularne ale gdy nie przejawiają innych, negatywnych cech, są tolerowane

3. Najmniej popularne są dzieci zahamowane, okresowo przejawiające zachowania agresywne. Nagłe wybuchy spokojnych dzieci odczytywane są jako wyjątkowa złośliwość.

Niska popularność w klasie może być rekompensowana w grupach dewiacyjnych!

6 kategorii przejawów odrzucenia:

1. Wykluczenie dziecka z grupy

2. Uniemożliwienie dostępu do konkretnej aktywności lub koniecznej informacji

3. Różne formy agresji wobec niepożądanego członka grupy

4. Kontrola i zdominowania dziecka

5. Rozpowszechnienie pllotej i obraźliwych opinii

6. Wyrażanie moralnej dezaprobaty bezpośrednio wobec dziecka/ jego zachowań.

---