„Wybór określonego rodzaju komunikatu językowego determinuje użycie odpowiednich środków i ich układ. Ramy komunikatu są względnie stałe. [...] tworząc jakikolwiek przekaz językowy, obowiązani jesteśmy mieścić się w tych niejako z góry ustalonych ramach, podlegamy więc genologicznym ograniczeniom.”

To ma swoje dodatnie i ujemne strony:

• stosowanie ustalonej formy utrudnia swobodne formułowanie myśli

+ istniejące gotowe schematy przekazów przyspieszają komunikację

Zapewne dlatego w języku posiadamy wiele szablonów tekstów: życiorys, podanie, pozew, wezwanie, umowa, skarga, wniosek, list itd.

„Przekroczenie zasad budowy komunikatu powoduje zazwyczaj odwrócenie uwagi od treści, co wpływa na osłabienie jego podstawowej funkcji komunikatywnej”

zdaniem normatywistów: „znak językowy powinien być przezroczysty - jego forma nie powinna przyciągać uwagi odbiorców”

odstępstwa mogą być celowe, np. dla oddania emocji w komunikacie, dla zwrócenia uwagi odbiorcy na ten właśnie komunikat

nadmiar odstępstw powoduje dezaprobatę społeczną i komunikat nie pełni swojej funkcji

„Konwencjonalizacja reguł budowy komunikatu może powodować, iż jego ramy stają się zbyt ciasne.”

Poszukiwania prowadzą do eksperymentów np. artystycznych (literatura współczesna, np. Awangarda Krakowska, futuryści) lub całkowitego złamania reguł (np. w rommantyzmie - złamanie zasady 3. jedności klasycznych w dramacie).

Z punktu widzenia komunikacji językowej wszelkie zmiany są niekorzystne, ponieważ utrudniają komunikację. Także w odmianach wyspecjalizowanych o funkcji poznawczej eksperymenty nie są korzystne.

W komunikatach artystycznych o funkcji emocjonalnej zmiany formalne uwydatniają pełnioną funkcję, a więc mogą być postrzegane jako raczej pozytywne.

Przykład

Po II wojnie światowej - próba usunięcia z języka form `pan', `pani' i zastąpienia ich formami `obywatel', `obywatelka'.

Na szczęście próba nie powiodła się: nowe formy zaistniały tylko w odmianie urzędowej, a po roku 1989 przestały istnieć.

Rzeczownik`panna' jako forma grzecznościowa wyszedł z użycia bez urzędowych ingerencji.

W Bułgarii podstawowe formy adresatywne `gospodin', `gospoża', `gospżica' (pan, pani, panna) zostały po wojnie zastąpione formami `drugar', `drugarka' (towarzysz, towarzyszka).

Marian Bugajski, Język w komunikowaniu, Warszawa 2007

2

---