Temat nr 1. : metody prowadzenia badań nauk o bezpieczeństwie. Wybór metody badawczej.
Zagadnienia:
Charakterystyka badań nad bezpieczeństwem
Zasady badań nad bezpieczeństwem
Pojęcie metody badawczej
Typologia; metoda porównawcza, metoda historyczna, metoda behawioralna, metoda decyzyjna, metoda indukcyjna i dedukcyjna, techniki badań empirycznych.
Metodologia badań bezpieczeństwa narodowego, TOM 1 i 2 red. Piotr Sienkiewicz, Maciej Marszałek, Halina Świeboda warszawa 2010 r.
Ad.1:
Bezpieczeństwo - stan psychiczny lub prawny, w którym jednostka ma poczucie pewności, oparcie w drugiej osobie lub w sprawnie działającym systemie prawnym: przeciwieństwo zagrożenia Słownik języka polskiego, Warszaw 1998
Bezpieczeństwo to uświadomiony poziom ryzyka wystąpienia zagrożeń i umiejętność radzenia sobie z ich negatywnymi skutkami
Ogólny obiekt badań:
a) Zbiorowości i zbiory społeczne wchodzące w interakcje bezpieczeństwa
b) Instytucje społeczne uczestniczące w kreowaniu bezpieczeństwa
c) Procesy i zjawiska społeczne wpływające na bezpieczeństwo
Przedmiot badań: cechy obiektów, właściwości i relacje
a) Człowiek
Grupy społeczne
Narody i cywilizacje
Środowisko globalne
Środowisko regionalne
Środowisko społeczne
Inne
b) Państwo
Instytucje wewnętrzne państwa
Instytucje międzynarodowe
Sojusze, koalicje
Inne
c) Człowiek, społeczeństwo
Stan prawny
Zagrożenia społeczne
Zagrożenia fizyczno-geograficzne
Zagrożenia cywilizacje
Inne procesy i zjawiska społeczne wpływające na bezpieczeństwo
Co badamy ?
a) Stan i proces bezpieczeństwa w danej sferze życia społecznego człowieka
b) W aspekcie: zagrożeń, czasy, miejsca, funkcji, sposobu organizowania, procesu
Bezpieczeństwo podmiotowe
Bezpieczeństwo przedmiotowe
Bezpieczeństwo przestrzenne'
Ogólnie biorąc, możemy przyjąć, że przedmiotem badan w „naukach o bezpieczeństwie” jest fenomen bezpieczeństwa oraz składające się na niego fakty (zdarzenia), procesy i bardziej szczegółowe zjawiska w sferze bezpieczeństwa, w jego różnych wymiarach przedmiotowych i miedzy nimi, rozpatrywane w odniesieniu do konkretnych podmiotów, z punktu widzenia których analizujemy bezpieczeństwo, przy uwzględnieniu także wpływu warunków środowiskowych. Oczywiste jest, że przedmiotem badan będą także relacje miedzy podmiotem a jego otoczeniem (środowiskiem), charakter tego otoczenia, ale także cechy danego podmiotu. (M. Cieślarczyk, Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemów bezpieczeństwa i obronności państwa, Siedlce 2009, s. 21 2.)
Ad.2:
Zasady badań bezpieczeństwa:
W procesie badania bezpieczeństwa musza być przestrzegane zasady badan, które maja charakter uniwersalnych wytycznych postepowania każdego badacza. Są one takie same dla wszystkich. Z ogólnych zasad w badaniach bezpieczeństwa najczęściej wyróżnia się zasady (Zob. T. Jemioło, A. Dawidczyk, Wprowadzenie…, dz. cyt., s. 47-49.):
• Systemowości, w oparciu o która każde zjawisko społeczne powinno być rozpatrywane jako system złożony z elementów, relacji miedzy nimi i otoczenia. Jednakże całość nie stanowi zwykłej sumy wchodzących w nią części składowych. W badaniach bezpieczeństwa badana całość cechuje się właściwością wynikającą ze współdziałania poszczególnych części.
• Wzajemnych powiązań i zależności. Ta zasada uświadamia badaczowi, że świat składający się z niezliczonej liczby elementów stanowi jedna całość, że wszystkie jego części są nierozerwalnie ze sobą związane.
• Głównych uwarunkowań, zawierającą się w ustaleniu zasadniczych związków i relacji, które wywierają decydujący wpływ na stan bezpieczeństwa podmiotów. Jej uwzględnienie pozwala na odrzucenie drugorzędnych oddziaływań niemających istotnego wpływu na funkcjonowanie określonego systemu.
Ad.3:
Metodologie określono jako (…) naukę o metodach naukowego badania, której celem sa naukowe rozważania, badanie, wyjaśnianie i opracowywanie zasad i reguł prawidłowego stosowania metod naukowych (W. Pytkowski, Organizacja badan i ocena prac naukowych, Warszawa 1 985, s. 31 ). metodologia nie ustala celów badan naukowych, odpowiada jedynie na pytanie o to, jak owe cele najskuteczniej osiągnąć.
Metody badania bezpieczeństwa
W procesie poprawnie zaplanowanych i zorganizowanych badan równie ważne miejsce zajmuje dobór metody lub metod badan. Tylko dzięki prawidłowemu doborowi metod i wykorzystaniu właściwych im technik i narzędzi możliwe jest zbadanie określonego zdarzenia lub kilku zdarzeń (faktów), układających się w pewien logiczny ciąg tych zdarzeń (proces) lub zbadanie konkretnego zjawiska, czyli jego opisanie, wyjaśnienie (zrozumienie) i ewentualnie przewidywanie kierunku zmian, ale także zaproponowanie określonych rozwiązań naprawczych6.
Definicja słownikowa określa metodę jako: świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postepowania dla osiągniecia określonego celu; zespół celowych czynności i srodków7. Wybrana do przedmiotu badan, celu badan i problemów badawczych metoda badan naukowych powinna dostarczyć takich informacji, które pozwolą w wyczerpujący i wiarygodny sposób odpowiedzieć na pytania problemowe i zweryfikować założone hipotezy badawcze.
Mówiąc najprościej - adekwatna do przedmiotu badan, celu i problemów badawczych metoda badan naukowych powinna dostarczyć informacji pozwalających w wyczerpujący i wiarygodny sposób odpowiedzieć na pytania problemowe. Opracowana albo obrana metoda badan decyduje o doborze odpowiedniej techniki czy technik badawczych, a te z kolei zobowiązują do zastosowania odpowiadających im narzędzi. Należy przypomnieć, że na metodę badan może składać się kilka technik badawczych, a na technikę kilka narzędzi.
Miedzy technika badan a narzędziami badawczymi istnieje różnica polegająca na tym, że:
- technika badan oznacza czynność, konkretne, przemyślane działanie z wykorzystaniem adekwatnej do potrzeb i możliwości techniki lub technik badawczych;
- narzędzia badawcze zaś są przedmiotami służącymi do technicznego gromadzenia informacji, materiałów z badan. Może to być np. arkusz obserwacyjny, kwestionariusz ankiety, arkusz bądź kwestionariusz wywiadu itp.
Podejmując próbę wskazania metod, technik i narzędzi wykorzystywanych w badaniach naukowych problemów bezpieczeństwa, w jego interdyscyplinarnym charakterze, należy zaznaczyć, że w procesie badawczym poszczególne dyscypliny i dziedziny wiedzy wykorzystują charakterystyczne dla swoich obszarów metody badan, a w nich odpowiednie techniki i narzędzia badawcze.
Zatem można wskazać przydatność następujących metod badan w naukach o bezpieczeństwie:
• metody analizy, zarówno jakościowe, pozwalające wyjaśnić istotę procesów społecznych, jak i ilościowe, określające parametry liczbowe charakteryzujące badane zjawisko lub obiekt badan;
• analiza porównawcza;
• analiza dokumentów - jako podstawowa metoda pozyskiwania informacji o przedmiotowej sferze badanego przedmiotu;
• metody badania opinii publicznej - do badania bezpieczeństwa człowieka, społeczeństwa, państwa;
• metoda obserwacji - stosowana w badaniach poszczególnych sfer bezpieczeństwa;
• metody intuicyjno-logiczne, obejmujące zazwyczaj metodę scenariuszy, metodę delficka oraz metodę gier symulacyjnych,
• metody modelowania - dla opisania zjawisk zachodzących w środowisku bezpieczeństwa, analizach problemów bezpieczeństwa,
• metody ilosciowo-jakosciowe diagnozowania stanu bezpieczenstwa państwa oraz szacowania skuteczności działania podmiotów wpływających na potencjał bezpieczeństwa wewnętrznego.
Ad.4.:
typologia (gr. týpos `kształt, obraz' + lógos `słowo; nauka') 1. nauka o typach, badanie określonych typów w zakresie różnych nauk. 2. podział, klasyfikacja według typów. 3. w metodologii: metoda polegająca na zaliczaniu elementów danego zbioru do pewnej kategorii na podstawie ich podobieństwa do elementów uznanych za wzorcowe, typowe dla danej kategorii. 4. psychol. podział ludzi ze względu na określone zespoły cech psychicznych i fizycznych.
Typologia - metoda polegająca na zaliczaniu elementów danego zbioru do pewnej kategorii na podstawie ich podobieństwa do elementów uznanych za wzorce, typowe dla danej kategorii
Metoda porównawcza opiera się na porównywaniu ze sobą zjawisk, czynności, rzeczy, pojęć, twierdzeń. W rezultacie porównań zyskuje się stwierdzenie tożsamości częściowej lub całkowitej rzeczy ze sobą porównywanych. Tożsamość całkowita występuje tylko w logice i matematyce, a uzyskuje się ją na drodze równań. W naukach doświadczalnych występują tylko tożsamości częściowe; ich stwierdzenie jest środkiem do poznania istotnych składników zjawisk podobnych do siebie, zależności przyczynowej i genezy danego zjawiska.
Albert Maszke pisze że badania porównawcze polegają na porównywaniu współczesnych systemów oświatowych, ich założeń organizacyjnych, podstaw społecznych, ekonomicznych i prawnych, zasad funkcjonowania, realizowanych koncepcji edukacyjnych jak i rozwoju
Badania porównawcze w ujęciu krajowym.
Odnoszą się przede wszystkim do porównawczego ujęcia warunków materialnych, społecznych czy organizacyjnych szkół różnych typów i stopni oraz placówek oświatowo-wychowawczych. Zmierzają one do wskazania na występujące różnice w dostępności dzieci i młodzieży do szkół, różnic w kształtowaniu się infrastruktury oświatowej, w finansowaniu szkół, powiązania systemów oświaty z administracją terenową, w zasadach doboru kadr, w poziomie wykształcenia nauczyciel zatrudnionych w szkołach, różnic w poziomie i efektywności nauczania i wychowania. Badania mogą odnosić się również do placówek opiekuńczo- wychowawczych, ich organizacji, uczestników tych placówek jak i zatrudnionych w nich nauczycieli i wychowawców, których zróżnicowanie ze względu na środowisko, w jakim żyją i pracują ( np. wiejskie-miejskie) rzutuje na ich funkcjonowanie oraz jakość i poziom pracy. myśli teoretycznej w różnych krajach.
Badania porównawcze w ujęciu wielu krajów.
Odnoszą się do porównań oświaty w wielu krajach i mogą mieć różne cele.
Niekiedy są nimi cele teoretyczne, innym razem praktyczne czy społeczne a jeszcze innym propagandowe.
Głównym przedmiotem badań są zwykle wszelkie uwarunkowania społeczne, demograficzne, ekonomiczne czy prawne, które wpływają na funkcjonowanie systemu oświatowego w tym i funkcjonowanie róznych instytucji szkolnych pozaszkolnych. Mogą one dotyczyć m.in. prawa dzieci i młodzieży do nauki, realizacja obowiązku szkolnego, w jakimś kraju, wpływu oświaty na poziom bezrobocia, poziomu wykształcenia społeczeństwa na poziom rozwoju społecznego i gospodarczego danego kraju lub np. związków pomiędzy poziomem analfabetyzmu a poziomem przestępczości. Przedmiot badań dotyczyć może także struktur organizacyjnych oświaty, usadowienie szkolnictwa i jego podsystemów np. placówek wychowania przedszkolnego, szkolnictwa podstawowego, ogólnego, zawodowego, publicznego lub niepublicznego
Badania porównawcze stawiają przed badaczem szereg problemów do których m.in. należy :
potrzeba zdefiniowania pojęć i terminów w taki sposób aby były one możliwe do przyjęcia dla wszystkich porównywanych krajów,
dobranie identycznych lub różnorodnych wskaźników dla określonych pojęć w każdym z badanych krajów,
wyciagnięcie właściwych wniosków teoretycznych z dokonanych empirycznych porównań
Spełnienie tych warunków jest trudnym zagadnieniem metodologicznym gdyż badania porównawcze mają charakter interdyscyplinarny. W związku z tym ustalenie wspólnej podstawy porównań nie jest proste, gdyż zawsze rodzi się pytanie czy dany wskaźnik, rzeczywiście opisuje w sposób właściwy interesujące badaczy zjawiska w badanych krajach.
Metoda historyczna- bada geneze zjawisk polityczno-historycznych funkcje poszczególnych instytucji, prowadzi studia politologiczne
POSTĘPOWANIE:
Gromadzenie źródeł
Krytyka źródeł
Opracowanie źródeł
Źródło historyczne - każda pozostałość przeszłości, która może nas poinformować o minionych wydarzeniach dotyczących dziejów ludzkości [głównie informacje o celowej działalności człowieka]
Każde źródło historyczne jest źródłem informacji, ale odwrotnie - nie zawsze
Dokument - tu: rzeczowe świadectwo jakiegoś zjawiska
Metoda behawioralna- analiza zachowań politologicznych w drodze obserwacji zachowań jednostek ludzkich i złozonych z tych jednostek grup społecznych
Metodologia behawioralna:
Są niekiedy określane jako socjologiczne, ze względu na szerokie zastosowanie w socjologii. Metody behawioralne można zdefiniować jako metody analizowania zjawisk politycznych na podstawie obserwacji zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzi.[5] Kluczem do zrozumienia tej metody jest kategoria zachowania politycznego (behaviour z ang. zachowanie, postępowanie), poprzez którą rozumie się wszelkie działania jednostki, odnoszące się do jej roli w zbiorowości politycznej. Zwolennicy tej metody uważają, że polityka jako zjawisko społeczne ma przede wszystkim wymiar jednostkowy, a decydującym motywem uczestnictwa w polityce jest orientacja natury psychicznej u człowieka. To znaczy, że ludzie angażują swoje stany psychiczne, wolę, emocje na rzecz mających dla nich wartość procesów i zjawisk politycznych. Poprzez swoje uczestnictwo nadają polityce wymiar psychiczny.
Stosowane są takie techniki badawcze jak:
statystyczne badania aktywności politycznej (dzięki nim można wykryć prawidłowości występujące w zachowaniach wyborczych lub związki pomiędzy zachowaniem a cechami społecznymi środowiska);
badania ankietowe i wywiady;
eksperymenty laboratoryjne (polegają na stymulowaniu pewnych sytuacji politycznych, w celu ustalenia najbardziej prawdopodobnego scenariusza przyszłych wydarzeń);
teoria gier ( Nauka o polityce, pod red. A. Bodnara, Warszawa 1984, s. 46-47)
Metoda decyzyjna- polega na rozpatrywaniu zjawisk i procesów społeczno-politycznych przez pryzmat: ośrodka decyzji
Metoda ta znajduje najbardziej wszechstronne zastosowanie w nauce o polityce i nauce o stosunkach międzynarodowych. Polega ona na kompleksowym traktowaniu zjawisk politycznych.
Najważniejsze w tej metodzie są następujące kategorie:
ośrodek decyzyjny - podmiot działania politycznego;
proces decyzyjny - zespół powiązań przyczynowo-skutkowych występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia, strukturą ośrodka i celami decydentów;
decyzja polityczna - akt nielosowego wyboru działania lub zaniechania politycznego;
implementacja polityczna - proces urzeczywistnienia decyzji za pomocą odpowiednio dobranych metod i środków(↑ M. Jasiukiewicz, M. Sobczak, J.M. Soroka, Nauka o polityce, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Wrocław 1985, s. 45-46)
Typy racjonalności w metodzie decyzyjnej:
racjonalność aksjologiczna (system wartości decydenta)
racjonalność podmiotowa (jaka grupa wpływała na decydenta, bieżąca sytuacja, presja czasu, emocje, procedury, grupy nacisku)
racjonalność instrumentalna (ekonomiczno-prawne)
racjonalność pragmatyczna (łączy wszystkie powyższe)
Zalety: odformalizowanie badań; możliwość, w większym niż inne metody zakresie, analizowania rzeczywistych mechanizmów życia politycznego; informacje o podjętych działaniach ośrodka decyzyjnego są dość łatwo dostępne.
Wady: absolutyzacja decyzji politycznych, przez utożsamianie ich ze zjawiskami i procesami politycznymi; zbyt wiele uwagi przywiązuje się do techniki podejmowania decyzji; z różnych względów wiele czynników wpływających na decyzje polityczne będzie zawsze niedostępnych dla badaczy (możemy nie wiedzieć, czy np. decydent podjął określoną decyzję za czyjąś namową czy też samodzielnie
Dwumiesięcznik SafetyandSecurity magazine, wydanie grudzień - styczeń, rr 6/2012, ISSN: 2084 - 4123