Molier
Skąpiec
wstęp: T. Żeleński
WSTĘP:
Kształtowanie się komedii Moliera - zarodek nowoczesnego dramatu - ujęcie życia w całym bogactwie i zmienności tonów
wśród komedii Moliera 10 „rozrywkowy” charakter, 14 przedstawia poglądy Moliera na świat, na życie; główne zagadnienia: wolność, naturalność, rozum
Molier buduje swe konflikty na przeciwieństwach
Molier wyprzedził w budowaniu dramatu swą epokę: wiek XVIII rozumiał potrzebę „dramatu mieszczańskiego”
przedstawiał ludzi opanowanych namiętnością: działa na odbiorców tragicznie lub komicznie
analiza charakteru skąpca, sięga w głąb namiętności - dała arcydzieło komedii charakterów
Skąpiec - element komiczny, dramatyczny i tragiczny
współistnienie elementów komicznych, dramatycznych i tragicznych
dzieło najgenialniejsze, a zarazem najmniej doskonałe
wspomaga się konwencją sceniczną, tradycyjnymi typami i sytuacjami; ta komedia Moliera jest najbardziej uboga w charaktery
Hrapagon - z gr. rabuję, łupię, plądruję; rozbójnik, łupieżca, zdzierca
1668 - pierwsze wystawienie Skąpca
Aulularia Plauta - sposób, w jaki Molier rozwinął i przekształcił ten przedmiot; pojęcie o plagiatach w epoce Moliera
Molier osnowę swojej komedii zaczerpnął z Plauta Aulularia:: Euklion, syn skąpca wychowany w nędzy, znajduje niespodziewanie po śmierci ojca zagrzebany skarb; to przynosi mu udrękę - on staje się skąpcem i strzeże swojego garnka z pieniędzmi. Ma córkę uwiedzioną przez Lykonidesa - skąpiec chce ją wydać bez posagu; niewolnik Lykonidesa wykrada ten skarb. Po oddaniu garnka kochankowie uzyskują zezwolenie ojca, a skarb daje on córce w posagu.
przygodny dusigrosz Plauta przekształcił się w wiekuiste wcielenie skąpstwa - Harpagona
Molier rozwija szkic Plauta - dopełnia go rysami komicznymi
w epoce Moliera pojęcie o tym, czym jest plagiat było inne - brak prawa autorskiego i nie istniała własność literacka
Skąpstwo - jego rysy wstrętne i komiczne. Harpagon
skąpstwo u Harpagona - 2 oblicza: 1)straszne, odrażające; 2)komiczne, naiwne
o Harpagonie krytyka twierdziła, że nie jest żywym człowiekiem, ale abstrakcją skąpstwa
Molier wydobywa komiczne kontrasty, a nie dba o prawdę
Skąpiec jako dramat rodzinny. Dom Harpagona
Molier zawsze staje po stronie dzieci i młodości, nakreślił obraz domu jęczącego pod bezrozumną tyranią
Molier niszczy „pietas” - poszanowanie dla ojca
dzieci samopas, mogą robić co chcą, byle to nic nie kosztowało
bardzo źle ojciec odnosi się do córki, jest grubiański i upokarzający; oschłość dla dzieci
Konwencjonalna strona sztuki - brak jednolitej akcji, zakończenie
konwencja miłości
4 motywy akcji: miłość Walerego i Elizy, miłość Kleanta i Marianny, miłość Harpagona do Marianny, zakopana szkatułka, jej kradzież i odnalezienie
brak jedności akcji
Skąpiec to mieszanina komedii charakterów oraz komedii intrygi i farsy
SKĄPIEC
Osoby:
Harpagon
Kleant - syn Harpagona
Eliza - córka Harpagona
Walery - syn Anzelma, zalotnik Elizy
Marianna - córka Anzelma
Anzelm - ojciec Marianny i Walereg
Frozyna - pośredniczka
Simon
Jakub - kucharz i woźnica Harpagona
Strzałka - służący Kleanta
Pani Claude - gospodyni Harpagona
Ździebełko - służący Harpagona
Szczygiełek - służący Harpagona
Komisarz policji i jego pisarz
Miejsce: Paryż, dom Harpagona
Akt I, scena I
Walery, Eliza
b. słaba scena, miłość Walerego i Elizy jest konwencjonalna
Eliza mówi, że lęka się stu rzeczy - od porywczości ojca do zmiany uczuć Walerego
dowiadujemy się, że Walery uratował Elizie życie, gdy ta topiła się
Akt I, scena II
Kleant, Eliza
Kleant wyznaje Elizie, że jest zakochany - w Mariannie, mieszka w tej samej dzielnicy i opiekuje się chorą matką
Kleant prosi Elizę o pomoc w sprawie z ojcem
Akt I, scena III
Harpagon, Strzałka
świetny rys komiczny - Harpagon narzeka na służącego; skarży się nawet, że jego oczy pożerają jego dobra
Harpagon jest wiecznie podniecony, nerwowy - boi się o swój majątek
Strzałka cicho mówi o dusigroszach i skąpcach
Akt I, scena V
Harpagon, Eliza, Kleant
Harpagon mówi do siebie: „czy dobrze uczyniłem zakopując w ogrodzie dziesięć tysięcy talarów”
widzi dzieci, wystraszony pyta, czy słyszały, co mówił
Harpagon mówi o wydatkach, które musi ponosić na dzieci
Eliza i Kleant chcą ojcu powiedzieć o swych miłosnych planach - o małżeństwie
Harpagon pyta o Mariannę - Kleant jest przekonany, że Harpagon myśli o Mariannie dla niego
Akt I, scena VI
Harpagon, Eliza
Harpagon informuje Elizę, że chce ją wydać za pana Anzelma
Eliza oponuje - „raczej się zabiję”
Akt I, scena VII
Walery, Harpagon, Eliza
Harpagon i Eliza obrali Walerego sędzią, czyje zdanie jest słuszne w sprawie małżeństwa Elizy
Molier ustami Walerego daje ostrą lekcję - mówi, że Harpagon musiałby wydać Elizę i dać jej pokaźny posag, na co ten powtarza: „Bez posagu!”
Akt I, scena VIII
Walery, Eliza
Walery pomaga Elizie, by udaremnić pomysł ojca
Akt I, scena IX
Harpagon, Eliza, Walery
Harpagon nie widząc podstępu Walerego, zdaje się nań całkowicie i Elizie karze być mu posłuszną
Akt I, scena X
Harpagon, Walery
Akt II, scena I
Kleant, Strzałka
rozmowa o planach małżeńskich Harpagona
Strzałka informuje Kleanta o tym, że znalazł mu lichwiarza, który pożyczy mu 15 tysięcy, ale musi zachować tajemnicę (zwłaszcza z jego nazwiska); procent 25-100
rośnie niecierpliwość Kleanta
Akt II, scena II
Harpagon, Simon, Kleant i Strzałka
Simon z Harpagonem rozmawiają o człowieku, który niedługo przyjdzie do lichwiarza, którym okaże się Harpagon
okazuje się, że młodym utracjuszem jest Kleant, a lichwiarzem Harpagon
Akt II, scena III
Harpagon, Kleant
kłótnia o ich role
Akt II, scena IV
Frozyna, Harpagon
Akt II, scena V
Frozyna, Strzałka
Frozyna jest pośredniczką Harpagona w „interesach”
następuje charakterystyka Harpagona
Akt II, scena VI
Harpagon, Frozyna
Frozyna chwali Harpagona: mówi o męskości, o tym, że jest przystojny
Frozyna jest swatką Harpagona - informuje, że już powiadomiła matkę Marianny
Harpagon pyta o posag, jaki wniesie - 12 tys. rocznie (Harpagon jest zadowolony)
Frozyna wychwala Mariannę - kłamiąc, że lubi starych, a nie cierpi młodych
Frozyna o astmie Harpagona: „kaszle pan z wdziękiem”
Akt III, scena I, II
Harpagon, Kleant, Eliza, Walery, Pani Claude, Jakub, Szczygiełek, Ździebełko
Harpagon wydaje polecenia: pani Claude nie może ścierać za mocno mebli, bo się niszczą
Harpagon rozkazuje słudze w sprawie szykującej się uczty
Akt III, scena III
Harpagon każe Elizie wziąć Mariannę na jarmark
Akt III, scena IV
Harpagon każe Kleantowi być miłym dla Marianny
Akt III, scena V
Harpagon do Jakuba: każe ugotować kolację „za tanie pieniądze”
Harpagon: po to się je, aby żyć, nie zaś po to się żyje, aby jeść - szczyt skąpstwa
Jakub mówi o głodzie, jaki cierpią konie i dlatego mówi, że nie można ich zaprząc do karocy, bo są zbyt słabe
Harpagon podpuszcza Jakuba, żeby ten powiedział mu, co o nim ludzie mówią, Jakub obawia się, że Harpagon się rozgniewa, ale mówi: drwią ze sknerstwa i jego przejawów: drukowania dla domowników kalendarzy z podwójną liczbą dni postu; podkradania nocą koniom owsa, itd.; ogólnie: skąpiec, dusigrosz, lichwiarz
Harpagon bije Jakuba.
Akt III, scena VI
Walery, Jakub
Walery bije Jakuba
Akt III, scena VII
Marianna, Frozyna, Jakub
Akt III, scena VIII
Marianna, Frozyna
Marianna boi się spotkania z Harpagonem
Frozyna namawia Mariannę do zamążpójścia
Akt III, scena IX
Marianna, Frozyna, Harpagon
Akt III, scena X
Marianna, Frozyna, Harpagon, Eliza
Marianna: cóż za figura! i nie wytrzymam dłużej
Akt III, scena XI
wszyscy
Kleant wita się z Marianną - cierpi, ale nie wybucha, mówi: z radością powitam w tobie moją macochę
Marianna odpowiada, że podziela jego uczucie i nie chce widzieć w nim pasierba, i że nie zgodzi się na to małżeństwo
Kleant oświadcza się Mariannie
Akt III, scena XII
Kleant na konto ojca kupił pomarańcze, daktyle - ojciec wścieka się
Kleant daje Mariannie diament z ręki ojca - upominek od ojca - Harpagon wścieka się
Akt IV, scena I
Kleant, Marianna, Eliza, Frozyna
mówią otwarcie o miłości Kleanta do Marianny
Eliza wita się z Marianną i pragnie pomóc
Marianna mówi, że nie może zapomnieć o matce
proszą o pomoc Frozynę - ta ma pomysł: znajdzie Harpagonowi kobietę - starą i z pokaźnym majątkiem
Akt IV, scena II
Kleant, Marianna, Eliza, Frozyna, Harpagon
Harpagon widzi Kleanta całującego Mariannę
Akt IV, scena III
Harpagon, Kleant
Kleant na zapytanie ojca o Mariannę odpowiada, że robi nań wrażenie kokietki
Harpagon informuje syna, że gdyby mu się podobała, oddałby ją jemu za żonę
Kleant wyjawia ojcu tajemnicę miłości i daje się schwycić w pułapkę Harpagona
Harpagon mówi: o to mich chodziło, musisz synu wybić sobie tę miłostkę z głowy, bo sam chce poślubić Mariannę
Akt IV, scena VI
Kleant, Strzałka
Strzałka informuje Kleanta, że udało mu się przechwycić skarb Harpagona
Akt IV, scena VII
Harpagon
będąc jeszcze w ogrodzie krzyczy: złodziej! ukradli mi pieniądze
Akt V, scena I
Harpagon, Komisarz
Akt V, scena II
Harpagon, Komisarz, Jakub
Jakub wini Walerego
Akt V, scena III
Harpagon, Komisarz, Jakub, Walery
Harpagon oskarża Walerego o kradzież
rozmawiają o skarbie, który Walery sobie przywłaszczył, tylko że Harpagon mówi o skarbie - szkatułce, a Walery - o Elizie
Harpagon jest przejęty swoją szkatułą tak, że wszystkie wyznania Walerego wydają mu się w odniesieniu do niej
Akt V, scena IV
wszyscy
Harpagon grozi Elizie zamknięciem w klasztorze
Akt V, scena V
wszyscy
Walery wyjawia swoje pochodzenie - jest synem don Tomasza d'Alburci, którego znał Anzelm - ten myśli, że Walery kłamie, bo Tomasz zginął z żoną i dziećmi na morzu, ale Walery opowiada historię - że uratował i wychował go kapitan okrętu - dowodzi tego swą pieczęcią i bransoletą od matki
okazuje się, że Marianna to jego siostra - ją i jej matkę schwytali korsarze, były w niewoli, etc.
okazuje się, że Anzelm to ich ojciec - Tomasz d'Alburci
Akt V, scena VI
Kleant grozi ojcu - jeżeli nie pozwoli mu poślubić Mariany, nie odda mu szkatułki
Anzelm godzi się na śluby dzieci i na pokrycie wszystkich za nie kosztów
kończy Harpagon: A ja pójdę uściskać kochaną szkatułkę.