9 Pierwsze wolne elekcje

podręcznik, str. 56-64

1. Wolna elekcja roku 1573:

1. bezpotomna śmierć ostatniego Jagiellona Zygmunta II Augusta ( 1572)

2. rządy w okresie bezkrólewia interreks ( prymasa)

3. zwołanie sejmu elekcyjnego - wieś Kamień k/ Warszawy

4. elekcja viritim ( całej szlachty)wybór księcia francuskiego Henryka Walezego na króla Polski (inni kandydaci: Ernest Habsburg, Iwan IV Groźny, Jan III Waza) - około 50 tys. szlachty

5. zaprzysiężenie przez króla-elekta:

- artykuły henrykowskie- gwarancja ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, zachowanie przywilejów szlacheckich, król zobowiązany do zwoływania co dwa lata sejmów, wolna elekcja, kontrola podatków przez sejm, potwierdzenie tolerancji religijnej ( konfederacja warszawska), prawo wypowiadania królowi posłuszeństwa

- pacta conventa- osobiste zobowiązania władcy wobec państwa, obietnice wyborcze, np. Walezy zobowiązał się do wsparcia Akademii Krakowskiej, kształcenia młodzieży polskiej w Paryżu, budowy floty, wojny z Moskwą

f. ucieczka Henryka Walezego z Polski ( objął tron po zmarłym bracie Karolu IX jako Henryk III, zamordowany przez zakonnika w 1589 r.)- „król Henricus wyrządził Polakom psikus” w 1574 roku

2. Rządy Stefana Batorego 1576-1586

1. elekcja Anny Jagiellonki i księcia Siedmiogrodu Stefana Batorego w roku 1576

2. konflikt Batorego z Gdańskiem

3. wojny z Rosją o Inflanty 1579-1582:

- zajęcie w roku 1577 południowych Inflant przez cara Iwana IV Groźnego

- reforma armii polskiej: piechota wybraniecka (co 20 chłop- rekrut z dóbr królewskich), oddziały saperskie, rusznice

• wyprawy Batorego: Połock 1579, Wielkie Łuki 1580, Psków 1581( 6 miesięcy oblężenia)

• rozejm z Jamie Zapolskim 1572- zwrot Rzeczpospolitej Inflant i ziemi połockiej

3. Początki panowania Zygmunta III Wazy 1587-1632

1. podwójna elekcja w roku 1587- książę szwedzki Zygmunt Waza ( wnuk Zygmunta Starego) i arcyksiążę Maksymilian

2. zwycięstwo kanclerza Jana Zamoyskiego nad wojskami habsburskimi pod Buczyną

3. objęcie rządów w Polsce i detronizacja Zygmunta III Wazy w Szwecji

4. rokosz ( zbrojny bunt przeciw władcy) zebrzydowski - konflikt króla ze szlachtą, na czele z wojewodą krakowskim Mikołajem Zebrzydowskim 1606-1609

• próby odzyskania przez króla tronu szwedzkiego,

• próby wzmocnienia władzy królewskiej w Polsce

• ultrakatolicyzm władcy - zwolennik kontrreformacji, wpływy na dworze jezuitów

• wpływy cudzoziemskie na dworze ( strój, obyczaje, np. gra w piłkę)

• współpraca z Habsburgami

e. przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy - oficjalnie 1611 ( 1595 pożar Zamku Królewskiego na Wawelu)

Henryk Walezy   (1551 - 1589)

- ur. 1551- jako czwarty z kolei syn króla Francji Henryka II i Katarzyny Medycejskiej

- imiona Aleksander Edward, imię Henryk nadano mu dopiero na bierzmowaniu

- dobry dowódca, polityk podczas wojen religijnych,

- były przymiarki do jego ślubu z królową Anglii Elżbietą i Szkotów Marią Stuart

- 5 IV 1573 wybór na króla Polski ( Jan de Monluc)

- 21 II 1574koronacja w katedrze wawelskiej

- tryb życia: ciągłe uczty ( miał 23 lata), odmienne obyczaje( puder, kolczyki, perły, pachnidła), dążył do reformy kraju

- szlachta chciała by ożenił się z Anną Jagiellonką 28 lat starszą, więc pozorował chorobę

• 18/19 VI 1574 - ucieczka z kraju na wieść o śmierci brata Karola IX.

• 2 VIII 1589- zasztyletowany na sedesie przez zakonnika

Stefan Batory 1576-1586

• ur. 1533, znał włoski ( studiował w Padwie),

• został księciem Siedmiogrodu dzięki poparciu sułtana tureckiego Selima II - 1571

• 12 XII 1575 Senat wybrał na króla Polski cesarza Maksymiliana II Habsburga, prymas Jakub Uchański obwołał go królem,

• reakcja średniej szlachty pod przywództwem Jana Zamoyskiego- wybór Anny Jagiellonki i księcia Siedmiogrodu Stefana Batorego

• 1 V 1576 koronacja Batorego,

• podczas walk o Inflanty przeciw 200 tys armii moskiewskiej zebrał 48 tys. żołnierzy,

• popierał szkolnictwo- nowe kolegia jezuickie, Akademia Wileńska ( pierwszy rektor Piotr Skarga)

Zygmunt III Waza 1587-1632

• ur. 1566 - syna Katarzyny Jagiellonki i Jana III Wazy

• podwójny wybór- arcyksiążę Maksymilian i Zygmunt Waza

• 27 XII 1587 koronacja w katedrze wawelskiej

• 1592- śmierć Jana III,

• 1594- koronacja w Szwecji

• 1599- detronizacja Zygmunta Wazy w Szwecji- królem jego stryj Karol IX Sudermański

• współpraca z Habsburgami: żonaty z Anną i jej siostrą Konstancją