Rzeczpospolita w dobie Sejmu Wielkiego


Rzeczpospolita w dobie Sejmu Wielkiego (1788 - 1792) - reformy Sejmu Wielkiego i uchwalenie Konstytucji 3 maja, podr., s. 270 - 277, oprac. RM

Monarchia konstytucyjna - monarchia, w której ustrój państwa (m.in. zakres władzy króla i innych organów) określa konstytucja (specyficzną odmianą monarchii konstytucyjnej może być monarchia parlamentarna)

1. Poprawa położenia międzynarodowego Rzeczpospolitej w przededniu i w początkach

Sejmu Wielkiego

- w wyniku militarnego zaangażowania Rosji w wojnę z Turcją (od 1787 r.) Rzeczpospolita w

okresie obrad Sejmu Wielkiego była państwem niezależnym od Rosji (w 1787 r. na spotkaniu w

Kaniowie ze S. A. Poniatowskim Katarzyna II zgodziła się na zwołanie sejmu skonfederowanego, na którym nie

obowiązywałoby liberum veto)

- Prusy dążące do osłabienia Rosji (w okresie jej wojny z Turcją) początkowo popierały reformy

Sejmu Wielkiego zmierzające do wzmocnienia Rzeczpospolitej

2. Wpływ rewolucji francuskiej (od 1789 r.) na działalność Sejmu Wielkiego

- rozpoczęcie we Francji rewolucji w 1789 r. wywarło wpływ na reformy Sejmu Wielkiego (np.

na poprawę położenia mieszczaństwa), publicystykę Kuźnicy Kołłątajowskiej, ukształtowanie się

stronnictwa patriotycznego

3. Publicystyka polityczna w okresie Sejmu Wielkiego (torowała drogę uchwalanym przez Sejm

Wielki reformom)

- Stanisław Staszic (Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego - opublikowane w 1787 r., Przestrogi dla

Polski - opublikowane w 1790 r.)

zwolennik modelu ustrojowego monarchii parlamentarnej, zniesienia liberum veto, wprowadzenia

sejmu kadencyjnego („sejmu nieustannego”), opowiadał się za poprawą położenia chłopów, zniesieniem

poddaństwa osobistego chłopów, przyznaniem mieszczaństwu praw politycznych, występował przeciw

oligarchii magnackiej, dostrzegał wagę edukacji (wykształcenia) w przygotowaniu nowych elit zdolnych do

reformowania państwa

„Takie będą Rzeczpospolite, jakie w nich młodzieży chowanie”

Z samych panów zguba Polaków”

„Pięć części narodu polskiego stoi mi przed oczyma. Widzę miliony stworzeń, z których jedne

wpółnago chodzą, drugie skórą albo ostrą siermięgą okryte, wszystkie wyschłe, znędzniałe,

obrosłe, zakopciałe. Oczy głęboko w głowie zapadłe. Dychawicznymi piersiami bezustannie

robią. Posępne, zadurzałe i głupie, mało czują i mało myślą: to ich największą szczęśliwością”

(cyt. za Klimowicz, s. 378)

Róbcie z młodzieży szlacheckiej i miejskiej jeden naród. Niszczcie między nimi niechęć (...). Nie

całość jednego stanu, ale całość narodu całego jest Prawem najwyższym” (cyt. za Klimowicz, s. 377)

- rola Hugona Kołłątaja i „Kuźnicy Kołłątajowskiej” w okresie Sejmu Wielkiego

▪ poglądy i działalność H. Kołłątaja w okresie Sejmu Wielkiego: jego poglądy nawiązywały wyraźnie do

poglądów S. Staszica, Kołłątaj związany był ze stronnictwem patriotycznym, był jednym z autorów

Konstytucji 3 maja, autor Listów Anonima (1789 - 1790), Ostatniej przestrogi dla Polski (1790)

▪ „Kuźnica Kołłątajowska” - grupa publicystów skupiona wokół H. Kołłątaja propagująca przeprowadzenie

reform (np. Franciszek Salezy Jezierski, Franciszek Ksawery Dmochowski)

▪ „Wulkan Gromów Kuźnicy” ks. Franciszek Salezy Jezierski, najbardziej radykalny z publicystów „Kuźnicy

Kołłątajowskiej”, pod wpływem poglądów J. J. Rousseau był zwolennikeiem republiki demokratycznej,

określany jako pierwszy polski jakobin: „pospólstwo powinno by się nazywać najpierwszym stanem

narodu albo, wyraźniej mówiąc, zupełnym narodem” (cyt. za Klimowicz, s. 389)

4. Specyfika Sejmu Wielkiego (1788 - 1792) - obradował przybierając formę konfederacji (a zatem

nie obowiązywało liberum veto) oraz sejmu kadencyjnego obradującego przez dwa lata (do 1790 r.).

W 1790 r. wybrano nowych posłów na kolejne dwa lata, utrzymano zarazem posłów w lat 1788 -1790.

A zatem od 1790 do 1792 r. sejm obradował w podwójnym składzie, przybrał wtedy nazwę Sejmu

Wielkiego (Sejmu Czteroletniego)

5. Stronnictwa polityczne Sejmu Wielkiego

A. Zwolennicy reform

- stronnictwo królewskie (król, prymas Michał Poniatowski, kanclerz wielki koronny Jacek

Małachowski): zwolennicy reform wzmacniających władzę króla, przeciwnicy liberum veto, opcja

prorosyjska w polityce zagranicznej

- stronnictwo patriotyczne (Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, ksiądz Hugo Kołłątaj wraz z

publicystami Kuźnicy Kołłątajowskiej): zwolennicy wzmocnienia pozycji sejmu, przeciwnicy liberum

veto, przeciwnicy silnej władzy króla, zwolennicy przyznania bogatemu mieszczaństwu praw

politycznych, opcja propruska w polityce zagranicznej

B. Przeciwnicy reform

- stronnictwo hetmańskie (hetman Ksawery Franciszek Branicki, Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski):

przeciwnicy reform, zwolennicy utrzymania dotychczasowego ustroju Rzeczpospolitej, utrzymania

liberum veto, praw kardynalnych

6. Działalność i reformy Sejmu Wielkiego

- uchwalenie kadencyjności sejmu (będzie obradował nie - jak dotąd - przez 6 tygodni, ale przez dwa lata)

- zniesienie liberum veto

- rozwiązanie Rady Nieustającej w 1789 r. (jej rozwiązanie miało oznaczać zrzucenie zależności

Rzeczpospolitej od Rosji)

- nałożenie na szlachtę (tzw. ofiara dziesiątego grosza) i duchowieństwo (tzw. ofiara dwudziestego grosza)

stałego podatku dochodowego

- wprowadzenie zakazu posiadania prywatnych wojsk magnackich

- uchwalenie tzw. aukcji, czyli powiększenie liczebności armii do 100 tys. (później określono jej

liczebność na 65 tys. - gdy okazało się, że wpływy z podatków nie są tak duże jak wcześniej zakładano)

- traktat sojuszniczy z Prusami w 1790 r. (przeciwko Rosji)

- ograniczenie praw politycznych szlachty nieposesjonackiej (uchwalono tzw. prawo o sejmikach, które

pozbawiało szlachtę nieposesjonacką praw wyborczych na sejmikach szlacheckich)

- „czarna procesja” w XII 1789 r. - przedstawiciele miast królewskich ubrani na czarno udali się na

Zamek Królewski z petycją przyznania mieszczaństwu praw politycznych (inicjatorami „czarnej

procesji” byli prezydent Warszawy Jan Dekert oraz ks. H. Kołłątaj))

- uchwalenie 18 IV 1791r. tzw. prawa o miastach (ustawy o miastach królewskich)

▪ dotyczyło mieszczan z miast królewskich, mogło zostać rozciągnięte na miasta prywatne, ale za

zgodą ich właścicieli

▪ mieszczanie posesjonaci uzyskali nietykalność osobistą, prawo posiadania dóbr ziemskich poza

miastem, dostęp do stanowisk urzędniczych, niższych stopni oficerskich, prawo wyboru do sejmu

24 przedstawicieli (plenipotentów) - jednak bez prawa do udziału w głosowaniu, ułatwiono

nobilitację mieszczanom (z tytułu posiadania majątku ziemskiego lub za zasługi dla nauki, kultury,

gospodarki lub w wojsku)

- uchwalenie Konstytucji 3 maja

7. Konstytucja 3 maja

  1. Okoliczności uchwalenia: została uchwalona na Sejmie Wielkim, była przygotowywana w tajemnicy przed przeciwnikami, została uchwalona tuż po świętach wielkanocnych (gdy wszyscy posłowie nie wrócili jeszcze do Warszawy), bez porozumienia ze stronnictwem hetmańskim, w obecności jednej trzeciej posłów, jej głównymi autorami byli król S. A. Poniatowski, Ignacy Potocki, ksiądz Hugo Kołłątaj

  2. Postanowienia Konstytucji 3 maja były efektem kompromisu między dwoma stronnictwami proreformatorskimi - królewskim i patriotycznym

  3. Postanowienia Konstytucji 3 maja

- zniesienie elekcyjności tronu (wolnej elekcji), Rzeczpospolita staje się dziedziczną monarchią

konstytucyjną (po S. A. Poniatowskim królem ma zostać - jako monarcha dziedziczny -

przedstawiciel saskiej dynastii Wettinów, Fryderyk August, wnuk Augusta III)

- zniesienie dualistycznej struktury państwa (podziału na Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie)

- konstytucja potwierdza obowiązywanie tzw. prawa o miastach uchwalonego 18 IV 1791 (jego

postanowienia zostały wpisane do konstytucji)

- pozbawienie szlachty nieposesjonackiej praw wyborczych na sejmikach (konstytucja potwierdziła

zatem prawo o sejmikach uchwalone już nieco wcześniej)

- zniesienie konfederacji (konstytucja wykluczyła możliwość zawiązywania konfederacji)

- wprowadzenie monteskiuszowskiej zasady trójpodziału władz

- władza ustawodawcza: potwierdzenie kadencyjności sejmu (dwa lata), utrzymanie dwuizbowości sejmu

(podziału na izbę poselską i senat), zniesienie liberum veto, uchwały miały być podejmowane większością

głosów

▪ skład izby poselskiej: 204 posłów szlacheckich wybieranych na sejmikach oraz 24

przedstawicieli (plenipotentów) miast, z prawem głosu tylko w sprawach miast i mieszczaństwa

▪ skład senatu: 132 senatorów (wojewodowie, kasztelanowie, katoliccy biskupi ordynariusze,

ministrowie), senat miał prawo m.in. do weta zawieszającego wobec uchwał izby poselskiej

- władza wykonawcza: tworzą ją król oraz Straż Praw

▪ skład Straży Praw: król jako przewodniczący, prymas Polski, marszałek sejmu, przewodniczący

Komisji Edukacji Narodowej, pięciu ministrów mianowanych przez króla i odpowiedzialnych przed

sejmem, stojących na czele tzw. komisji wielkich (Policji, Wojska, Skarbu, Edukacji Narodowej, Spraw

Zagranicznych)

▪ każdy dokument królewski wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra

▪ wprowadzenie parlamentarnej odpowiedzialności ministrów

- władza sądownicza: utrzymanie sądownictwa stanowego (odrębnych sądów dla szlachty,

mieszczaństwa, chłopów - utrzymanie władzy sądowej szlachcica nad chłopem)

- utrzymanie nierówności wobec prawa (podziału społeczeństwa na stany), sądownictwa

stanowego, władzy sądowej szlachcica nad chłopem, poddaństwa osobistego chłopów, renty

feudalnej

- konstytucja bierze chłopów pod opiekę prawa państwowego (w ograniczonym jednak zakresie):

wprowadza zakaz wymierzania chłopom przez szlachcica kary śmierci, gwarantuje nienaruszalność

umów zawieranych między szlachcicem a użytkownikiem jego ziemi (w praktyce chodzi o wolnych

osobiście osadników - cudzoziemców, np. Olędrów )

- konstytucja zapewnia religii rzymskokatolickiej status religii panującej, gwarantuje także

swobodę wyznania (tolerancję dla innych wyznań)

- co 25 lat ma obradować tzw. sejm konstytucyjny, mający prawo dokonywać zmian w

konstytucji

D. Znaczenie Konstytucji 3 maja

- druga konstytucja w świecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych), pierwsza w Europie

- wprowadza w Polsce model ustrojowy monarchii konstytucyjnej (monarchia, w której ustrój państwa

określa konstytucja)

- wpływ na Konstytucję 3 maja myśli politycznej oświecenia (poglądów Monteskiusza i J. Locke a,

zasady umowy społecznej)

- wpływ na konstytucję monteskiuszowskiej zasady trójpodziału władz

- pierwsza konstytucja wprowadzająca parlamentarną odpowiedzialność ministrów (zgodnie z

konstytucją USA, sekretarze stanu odpowiedzialni są nie przed Kongresem, ale przed prezydentem)

- konstytucja wzmocniła pozycję polityczną króla (nie tylko panuje, jest także istotnym elementem

władzy wykonawczej), ale zakres jego władzy jest mniejszy od prezydenta Stanów Zjednoczonych

- konstytucja gwarantowała istnienie silnej władzy ustawodawczej (sejm bez liberum veto) oraz

sprawnie działającej władzy wykonawczej

8. Unieważnienie reform Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 maja w wyniku konfederacji

targowickiej i interwencji rosyjskiej (1792)

1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Rzeczpospolita w dobie Sejmu Wielkiego
karta pracy rzeczpospolita w dobie sejmu wielkiego
Rzeczpospolita w dobie Sejmu Wielkiego
Zmiany w organizacji sądownictwa w dobie Sejmu Wielkiego
Rzeczpospolita w dobie upadku 4.Sejm Wielki
Rzeczpospolita w dobie unii polsko – saskiej
Twórczość okresu Sejmu Wielkiego, j. polski
Ściąga 29, Najważniejsze postanowienia Sejmu Wielkiego - Konstytucja 3 Maja 1791 r
Krótkie ściągi, OD SEJMU WIELKIEGO DO II ROZBIORU, OD SEJMU WIELKIEGO DO II ROZBIORU
13 II RZECZPOSPOLITA W DOBIE?MOKRACJI PARLAMENTARNEJ
Reformy Sejmu Wielkiego, H I S T O R I A-OK. 350 ciekawych plików z przeszłości !!!
Rzeczpospolita w dobie upadku 6.Insurekcja Kościuszkowska
Rzeczpospolita w dobie upadku 5.II rozbiór Polski
wybitna osobowość sejmu wielkiego
107 lektur streszczenia - podstawowa,gimnazjum,liceum, Publicystyka okresu Sejmu Wielkiego, Stanisła
Publicystyka okresu Sejmu Wielkiego, Szkolne, Lektury Szkolne + Opracowania
Polska w dobie sejmu konwekacyjnego, wszystko do szkoly
Rzeczpospolita w dobie Złotego Wieku
Rzeczpospolita w dobie unii polsko – saskiej

więcej podobnych podstron