Dlaczego wyprowadziłem się na wieś

Jednak dzięki temu niedelikatnemu i uporczywemu pytaniu zrozumiałem jedną ważną rzecz: zrozumiałem, że w Polsce wolny wybór i zmiana miejsca, w którym chce się mieszkać, wciąż są czymś nieoczywistym, wciąż wyglądają na horrendum.

Oczywiście, można się przemieszczać, Polacy podróżują w obrębie swojego kraju i poza nim, ale niemal zawsze podyktowane jest to koniecznością ekonomiczną, przymusem, i przypomina wygnanie, zesłanie, ponieważ wyjeżdża się tylko po to, by jak najszybciej wrócić. Albo po prostu tęsknić.

Zadziwiające, ale to nieszczęsne pytanie zadawali mi ludzie wykształceni, otwarci, nowocześni, w pewnym sensie „kosmopolityczni”. Jednak w ich myśleniu odbijała się typowo chłopska obawa przed zmianą, przed nieznanym, przed „innym”.

Bo polskie społeczeństwo w swej najgłębszej istocie, w swoich korzeniach, w swojej wstydliwie skrywanej mentalności jest chłopskie. Zawsze było osiadłe, zorganizowane w niewielkie lokalne wspólnoty i głęboko nieufne wobec tego, co odległe, nieznane i niezrozumiałe. To, co przychodziło z zewnątrz, miało postać zagrożenia, ponieważ najczęściej okazywało się czymś lepszym, cywilizacyjnie wyższym, bardziej ekspansywnym. W ten sposób sama idea lokalności, swojskości była nieustannie kwestionowana, stając się źródłem narastającego kompleksu niższości. I, paradoksalnie, jedynie lokalność i swojskość pozwalały uzyskać minimum mentalnego bezpieczeństwa.

Dla znacznej części Polaków (kto wie, czy nie dla większości) perspektywa zjednoczenia jest w istocie widmem kolejnej aneksji, ekspansji i eksploatacji. Ta znaczna część Polaków nie daje sobie rady z istnieniem we własnym kraju, więc istnienie w Europie przeraża ich tym bardziej. Liberalna rewolucja ostatnich kilkunastu lat całkowicie ich ominęła, spisała na straty. Elita władzy, elity intelektualne i ekonomiczne od kilkunastu lat toczą między sobą liberalny dialog, który jest w istocie ich monologiem wewnętrznym. Przekonują do nowego obrazu świata akurat tych, których przekonywać nie trzeba i edukują tych już dawno wyedukowanych, doskonale radzących sobie w nowej rzeczywistości. Akurat im zjednoczona Europa nie jest potrzebna, ponieważ od dawna mają w niej swój udział. Swobodnie podróżują, robią międzynarodowe interesy i szwindle, mają europejskie kontakty, obracają europejskimi pieniędzmi oraz europejskimi ideami, noszą ubrania od europejskich krawców. Istniejące granice wcale im nie przeszkadzają - ot, chwilowa niedogodność na lotnisku, gdy trzeba stanąć w kolejce do innej bramki niż ich europejscy koledzy. Na weekendy jeżdżą do Berlina, na zakupy latają do Paryża, dzieci wysyłają na wakacje do Londynu, Prowansji albo i do San Marino, jeśli przyjdzie im taka ochota, a pociecha się zgodzi.

Natomiast ci, którym Zjednoczona Europa mogłaby okazać się pomocna i potrzebna, nic o niej nie wiedzą, ponieważ nikt nie zadał sobie trudu, by usunąć z ich serc i dusz strach przed nieznanym. Oni widzą Europę co najwyżej z perspektywy pomocy domowej we Włoszech czy robotnika rolnego w Niemczech, pracujących na czarno, w stałym zagrożeniu policyjnym nalotem i ostateczną klęską deportacji. Nie przywożą z niej nic poza pieniędzmi i gorzkim smakiem upokorzenia. Trudno wyobrazić sobie bardziej frustrującą sytuację. Dla nich Europa to obcy ląd, ziemia, na której tak naprawdę są wyjęci spod prawa i skazani na całkowitą alienację. Dla nich Europa nie jest ani ideą, ani miejscem. Może być co najwyżej czymś w rodzaju małego, żałosnego łupu. I jednych, i drugich wciąż przybywa. Tych pierwszych widać coraz wyraźniej. Tych drugich jest coraz więcej.