Streszczenie wg Mieczysław Klimowicz „Oświecenie”
Osnowę sztuki stanowi miłość Stacha, syna wiejskiego „furmana” Wawrzyńca, do Basi, córki młynarza. Zawiązanie się węzła dramatycznego powodują następujące przeszkody: zakochana w Stachu młoda żona starego młynarza (Dorota, macocha Basi). Dorota chce pozbyć się rywalki (Basi), wymuszając na mężu przeczenie ręki pasierbicy góralowi Bryndasowi. Kiedy góral przybijają do wsi (zw. Mogiła), by odbyć akt zaręczyn, w skutek fortelów Bardosa (ubogiego studenta krakowskiego, który pojawił się we wsi) zostają odprawieni z kwitkiem. Mszczą się na Krakowiakach, porywając bydło z pastwiska. Dochodzi bo bójki, starcia miedzy obu gromadami i dopiero „cud mniemany” Bardosa dokonany za pomocą machiny elektrycznej, a dokładniej elektrostatycznej (rozłożył drut na polu, a te osoby(grupa), które się do niego zbliżyły zostały porażone prądem) przynosi zgodę.
Ostateczne rozwiązanie miłosnego konfliktu przynosi ostatni fortel Bardosa. Scena V-VIII akt II. Dorota znów nagabuję Stacha. Zaprasza o do chaty, żąda pocałunku. Stach się opiera.
Mam zdradzać Basię moją drogę?
Moja Pani Doroto, zućcie te jamory,
Zyjmy lepiej w psyjaźni - bo, jakby nas który
Sąsiad kiedy wypatsył, a doniósł Bartkowi,
Biada mnie i wasemu byłaby gzbietowi,
Ja tes mam młodą zonkę, którą z dusy kocham.
Dorota wyznaje mu miłość, ściska za szyję. I wtedy...zjawia się stary młynarz -Bartłomiej. Stach kryje się szybko w głąb wierzby (do której zwykle Bartłomiej zerka, bo był tam ul, ale pszczoły z jakiegoś powodu go opuściły i to zmartwiło Bartłomieja). Młynarz widział jak się Dorota ściskała ze Stachem. Kłóci się o to z Dorotą, która się wypiera, że dopiero przyszła, że nic nie było itp. wtem zjawia się Bardos, który zagaduje Bartłomieja o pszczoły. Sugeruje nawet by zajrzał czy ul się nie tworzy na nowo. Dorota omal nie umiera ze strachu, na myśl, że młynarz zajrzy w głąb wierzby. Te nerwowe chwilę i rozmowa trwają dość długo. Dorota przyrzeka, że jeśli teraz jej się upiecze to już nigdy nie będzie „kochała Stacha”. Po chwili wychodzi z wierzby Stach, młynarz utwierdza się w „zalotach” Doroty. Ale nagle za nim Basia -tez ukryta wcześniej w wierzbie- (o której nie wiedział ani Stach ani Dorota tylko Bardos). Teraz Bardos każe przeprosić Bartłomiejowi Dorotę, a następnie Bartłomiej idzie „prosić gości na swaty” Basi i Stacha. Bardos poucza Dorotę, by „nie psuła życia córce”. Ona obiecuje i przepraszam, wyrzeka się jakiejkolwiek zdrady męża.
Wybrane fragmenty- „CUD MNIEMANY CZYLI KRAKOWIACY I GÓRALE”
AKT I
od:
scena I
Jonek i Stach rozmawiają. Wpatrują się w rzekę skąd mają przypłynąć Górale po Basię, czego bardzo obawia się Stach. Jest on w Basi zakochany. Ona niestety została przez macochę Dorotę obiecana Góralowi -Bryndasowi. Co gorsza Dorota (jest młoda -wyszła za mąż za starego młynarza Bartłomieja -ojca Basi) zaleca się do Stacha.
Widać już płynących, ale nie będą szybciej niż za godzinę. Chłopcy zastanawiają się co zrobić. Jonek namawia Stacha do szybkich oświadczyn i rozmowy z Bartłomiejem oraz spotkania z Basią.
do:
pogodzenia Górali i Krakowiaków.]]
AKT II
od:
Powrotu z bydłem pogodzonych
do: rozwiązania miłosnego konfliktu i śpiewów na koniec tzw. wodewil ( każdy bohatera śpiewa pouczającą piosenkę).