„System terapeutyczny w jednostkach penitencjarnych”
Omawiany przeze mnie artykuł stanowi o tym, iż system terapeutyczny jest zorganizowaną całością. Jeśli chcemy prawidłowo oddziaływać w warunkach izolacji więziennej, to musimy zastosować zbiór idei, metod oraz technik pracy z osadzonymi, które stworzą zorganizowaną całość i mogą zadecydować o powodzeniu systemu.
Jak pisze T. Głowik wprowadzone zostały trzy systemy odbywania kary pozbawienia wolności, a mianowicie:
Programowanego oddziaływania;
Terapeutyczny;
Zwykły.
W ramach wyżej wymienionych systemów stosuje się zindywidualizowane oddziaływania na skazanego, mające na celu kształtowanie u niego społecznie pożądanych postaw.
Wśród grup osadzonych, którzy powinni odbywać karę w tymże systemie terapeutycznym wyróżnia się skazanych uzależnionych od alkoholu, których to skazanych bada się testem przesiewowym MAST, w celu dokonania wstępnej diagnozy uzależnienia i nadużywania alkoholu. Z badań wynika, że 72 % badanych wykazuje cechy uzależnienia. Średnia wieku wśród badanych wynosiła 27 lat, natomiast 60% z nich to były osoby młodociane, a więc zgodnie z KKW, takie które nie ukończyły 24 lat.
Jak się okazuje związek między pobytem w areszcie śledczym, a nadużywaniem alkoholu dostrzega ok. 40% badanych. Ponadto 39% pochodzi z rodzin mających problem alkoholowy.
Jak wynika z artykułu Głowika, na ok. 300 miejsc w oddziałach dla uzależnionych, z których rocznie może skorzystać ok. 1200 osadzonych przypada liczba rzędu 24.000 osób uzależnionych, które potrzebują terapii. W związku z tym uważa się za konieczne ustalenie konkretnych wniosków do pracy z osadzonymi, a mianowicie:
Określenie priorytetów w kwalifikowaniu osób pozbawionych wolności do terapii odwykowej;
Objęcie profilaktyką drugiego stopnia jak największej grupy osadzonych poza systemem terapeutycznym.
Uważa on także, że programy takie powinny być skoncentrowane na rzetelnym informowaniu o używaniu, nadużywaniu i uzależnieniu od alkoholu oraz innych środków zmieniających nastrój, na motywowaniu osób uzależnionych do podjęcia terapii oraz na uczeniu sposobów kontrolowania i ograniczania picia.
Praca taka wymaga indywidualnego kontaktu oraz diagnozy pod kątem uzależnienia. Jeśli chodzi o stosowanie programów profilaktycznych w warunkach Zakładów Karnych, to jest to jak najbardziej uzasadnione działanie, gdyż jak się okazuje większość osadzonych nadużywa alkoholu. Taki system terapeutyczny oznacza formę zorganizowanych oddziaływań, które powinny się okazać lecznicze.
W ramach skuteczności powinien taki system spełniać określone warunki, które są uzależnione od Ustawodawcy, Służby Więziennej i terapeutów.
Zdaniem Ustawodawcy, uchwalającego przepisy prawne, jest zapewnienie niezbędnych funduszy na ich realizację. Jego obowiązkiem jest znalezienie środków finansowych np. na zwiększenie liczby miejsc w oddziałach terapeutycznych, czy też przyznanie więziennictwu dodatkowych etatów z przeznaczeniem na leczenie uzależnień;
Zadaniem Służby Więziennej (instytucji wykonawczej) jest zapewnienie oddziałom terapeutycznym niezbędnych warunków do sprawnego funkcjonowania, np. możliwości lokalowych, obsady kadrowej, czy też rozstrzygnięć regulaminowych;
Zadaniem terapeutów uzależnień jest opracowanie profesjonalnego programu oddziału terapeutycznego, uwzględniającego specyfikę warunków więziennych i zbudowanie prawidłowej relacji terapeutycznej.
Jeśli chodzi o kadrę terapeutyczną, to musi to być odpowiednia ilościowo i jakościowo obsada kadrowa oddziałów terapeutycznych. Na jednego terapeutę nie może bowiem przypaść zbyt duża liczba pacjentów. Ważne jest zatem zapewnienie standardów kadrowych. Konieczne jest również stałe dokształcanie się terapeutów, podnoszenie ich kwalifikacji zawodowych.
Jak pisze Głowik polskie programy więziennych oddziałów terapeutycznych zapewniają:
Traktowanie przebywających w nich skazanych jako pacjentów, a nie przestępców;
Dostrzeganie wyraźnego związku między nadużywaniem alkoholu a przestępczym stylem życia;
Prace ze skazanymi jako skuteczną formę pomocy, resocjalizacji czy też wychowania ludzi, którzy z powodu antyspołecznych zachowań znaleźli się w ZK;
Programy takie trwają zazwyczaj ok. trzech miesięcy, dla narkomanów rok. Organizowane są tam spotkania dla rodzin pacjentów, współpracują ze wspólnotami Anonimowych Alkoholików i Anonimowych Narkomanów. Pacjenci zdobywają wiedzę o uzależnieniu, pracują nad konsekwencjami picia, nad akceptacją własnego uzależnienia, ćwiczą umiejętności przydatne w trzeźwym życiu, uczą się zachowań nie agresywnych, trenują odmawianie picia.
Szczególna uwagę poświęca się pacjentom, którzy zbliżają się di końca kary, aby zapobiec u nich nawrotom choroby.
Programy terapeutyczne stanowią strukturalizowane działanie, w którym mieszczą się klasyczne formy (grupy terapeutyczne, społeczność terapeutyczna, otwarte cele więzienne i inne). Grupy terapeutyczne starają się stwarzać atmosferę wzajemnego zrozumienia, wrażliwości, prowokują sytuacje uczące aktywności.
Głowik pisze również o relacji terapeutycznej pomiędzy terapeutą prowadzącym, a pacjentem pozbawionym wolności. Terapię uważa za szeroko rozumiane wychowanie i uczenie podstawowych umiejętności życiowych. We wzajemnych relacjach nie może występować odczucie przymusu, gdyż można wtedy napotkać opór ze strony pacjenta. Bardzo istotne jest stworzenie relacji, które zmienią pacjenta i jego relacje z innymi pacjentami. Ważne jest aby pacjent mógł być autentyczny i nie odczuwał zagrożenia, by czuł się akceptowany i rozumiany.
Reasumując system terapeutyczny opiera się na działaniu na kilku płaszczyznach, a zachwianie choćby jednej z nich może doprowadzić do niepowodzenia całego systemu terapeutycznego.
3