Sylwia Walerych

KLASYCYZM

Klasyczny- starożytny, doskonały, wzorcowy

• Jeden z głównych prądów kulturalno-literackich oświecenia, zjawisko ogólnoeuropejskie.

• Największy rozkwit - 2. poł. XVII w. we Francji.

• Założenia klasycyzmu skodyfikował N. Boileau.

• Reprezentanci literatury klasycystycznej : P. Corneille, J. La Fontaine, Molier, J. Racine i in.

POLSKA

• Tendencje klasycystyczne pojawiły się jeszcze przed pełnym rozkwitem programu oświeceniowego

( renesans, teatr szkolny, M. K. Sarbiewski).

• Elementy klasycyzmu ujawnione w działalności i twórczosci S. Konarskiego oraz J. A. Załuskiego podniesione zostały do rangi oficjalnego programu kulturowego przez królewski obóz reform i przejawiły się w twórczości:

A.Naruszewicza

F. Bohomolca

I. Krasickiego

S.Trembeckiego

A. K. Czartoryskiego

F. Zabłockiego

J.U. Niemcewicza i in.

( wcześniej twórczość o charakterze klasycystycznym uprawiali: J.E. Minasowicz, W. Rzewuski i E. Drużbacka)

• Tendencje te występowały do końca XVIII w., następnie przeobraziły się w klasycyzmie postanisławowskim.

• Warszawa - główny ośrodek kształtujący program klasycystyczny

• Twórcy zebrani wokół króla, środowiska pijarskie, jezuickie, „ Monitor”, „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, teatr, ośrodki magnackie - tu akceptowany i realizowany był klasycyzm.

• Cecha swoista klasycyzmu polskiego: potraktowanie go jako programu działalności literackiej zaangażowanej w społeczno - kulturowe przemiany kraju.

• Klasycyzm przeciwstawia się modelowi literatury okresu saskiego i sarmatyzmowi, nie jest opozycyjny wobec kszatłtujących się równolegle sentymentalizmu i rokoka.

• Założenia filozoficzno - ideowe: podsumownie dotychczasowych tradycji europejskich (racjonalizm, esencjonalizm, kartezjanizm itd.)

• Poetyki prądu: (przykłady)

Rozprawy Konarskiego

W. Rzewuski, O nauce wierszopiskiej

I. Krasicki, O rymotwóstwie i rymotwórcach

Teorie prezentowane w „ Monitorze”

F.N. Golański, O wymowie i poezji

F.K. Dmochowski, Sztuka rymotwórcza

G. Piramowicz, Wymowa i poezja (opracowana jako podręcznik dla szkół KEN)

• Fundamentalne poglądy klasycyzmu przyjęte z antyku (Arystoteles, Horacy):

- naśladowczy charakter twórczości słownej

- rozgraniczenie poezji i wymowy

- koncepcja trzech stylów

- stałe wyznaczniki i hierarchia gatunków literackich

• Wymogi wobec dzieł:

- konieczność realizowania przez dzieło określonych norm tworzenia literackiego

- warunek stosowności dzieła ( zasada „decorum” i „bienseances”)

- podporządkowanie budowy planu treści dzieła zasadom naśladowania oraz prawdy i prawdopodobieństwa ( dzieło miało odtwarzać estetyczno-moralny porządek świata)

- jasność i czystość języka narodowego

- harmonia dzieła pod względem kompozycyji i układu jego poszczególnych części

• Twórczość jest zobowiązana do pełnienia zadań perswazyjnych, dydaktyczno- moralizatorskich. Celem twórczośći jest utylitaryzm, oddziaływanie na społeczeństwo.

• Akceptowanie idei Horacego: DOCERE, MOVERE, DELECTARE.

• Od twórcy wymagano znajomości reguł tworzenia, znajomości języka ojczystego oraz znajomości natury (ogólna wiedza o świecie, o sprawach społecznych).

• Poeta powinien także usilnie pracować nad swym dziełem, liczyć się z opinią odbiorców i reagować na nią. Powinien także być obywatelem, tzn. brać czynny udział w sprawach kraju. Powinien być cnotliwym i dobrym człowiekiem.

• Wzory i inspiracje klasycyzm polski czerpie z antyku, klasycystycznej literatury francuskiej XVII w. oraz w swoiście rekonstruowanej literaturze staropolskiej.

• Motywy i tematy:

• Aktualne sprawy polit.-ideowe kraju

• Istota natury ludzkiej i miejsce człowieka w świecie

• Wątki historiozoficzne np. motyw „przodków poczciwych”

• Wątek złotego wieku jako okresu realizacji ponadczasowego i racjonalnego porządku moralnego

• Prawo, porządek, ład - słowa kluczowe w tej epoce

Rzadko poruszano tematy liryczno-osobiste, motywy religijne i patriotyczne.

• Dwie linie estetyczno - poetyckie:

1. dążenie do stworzenia wzorca poezji oświecenioej opartego na twórczości staropolsko- barokowej - Naruszewicz

2. przewartościowanie tradycji rodzimej z punktu widzenia przydatności dla realizacji wzorca wykształconego w literaturze francuskiej - Krasicki

Linie te różniły się przede wszystkim sposobami realizowania założeń stylistyczno - językowych.

• Dramat.

1. Tragedia jako forma dramatu politycznego, np. Żółkiewski Rzewuskiego, Władysław po Warną Niemcewicza.

2. Komedia - nawiązuje do wzorców pomolierowskiej komedii francuskiej ( Zabłocki, Bohomolec, Czartoryski, Krasicki)

Komedia polityczna - Powrót posła Niemcewicza

• Gatunki liryczne i dydaktyczne: oda, list poetycki, bajka, satyra, sielanka, epigramat, anakreontyk.

• Ogólne cechy poezji:

• Charakter okolicznościowy

• Koncepcja „ja” mówiącego jako abstrakcyjnego podmiotu pouczającego lub perswadującego, autorytet tego „ja”

• Dystans, obiektywizm wobez adresata jak i spraw przezentowanych w utworze

• Zretoryzowany monolg jako forma podawcza, adresowany do konkretnej osoby lub zjawiska

• Jasność języka, słownictwo abstrakcyjno-pojęciowe

• Tok składniowo- intonacyjny

Pewne modyfikacje wprowadza Naruszewicz. (obrazowość języka)

• Najwyżej ceniono epos, nie ma jednak takiego dzieła w klasycyzmie polskim.

• Jedyny poemat epicki - Wojna chocimska Krasicki

• Pozycję koronnego gatunku epickiego osiągnął poemat heroikomiczny (Myszeida, Monachomachia, Antymonachomachia Krasicki)

• Wzorcowym poematem opisowym jest Sofiówka Trembeckiego.

• Klasycyzm przyczynił się do podniesienia rangi pisarstwa literackiego, do wydoskonalenia form literackich i podniesienia polszczyzny literackiej do poziomu sprawnego i nowoczesnego języka.

2

---