BIO r1 6/15/04 8:57 Page 4
Biologia
SPIS TRECI
Od Wydawcy ........................................................................................................................ 6
Od Autorek ............................................................................................................................ 7
I. Niezbdne wiadomoĘci dla ucznia, przygotowującego si
do egzaminu maturalnego z biologii .......................................................................... 8
Literatura dla ucznia .................................................................................................... 11
II. Wymagania programowe i przyk"ady zadał egzaminacyjnych .............................. 12
Dzia": KOMÓRKA PODSTAWOWŃ JEDNOSTKŃ YCIA .............................................. 12
Wymagania programowe ................................................................................................ 12
Zadania sprawdzające. Wersja A .................................................................................. 13
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................... 22
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał .............................................................. 29
Zadania sprawdzające. Wersja B .................................................................................. 30
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................... 39
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał .............................................................. 45
Dzia": ENERGIA I YCIE .................................................................................................. 46
Wymagania programowe ................................................................................................ 46
Zadania sprawdzające. Wersja A .................................................................................. 46
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................... 58
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał .............................................................. 62
Zadania sprawdzające. Wersja B .................................................................................. 63
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................... 73
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał .............................................................. 81
Dzia": RÓNORODNO YCIA NA ZIEMI .................................................................. 82
Wymagania programowe ................................................................................................ 82
Zadania sprawdzające. Wersja A .................................................................................. 83
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................... 98
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 105
Zadania sprawdzające. Wersja B ................................................................................ 107
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 128
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 143
FIZJOLOGIA CZOWIEKA Z ELEMENTAMI ANATOMII ............................................ 147
Zadania sprawdzające. Wersja A ................................................................................ 147
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 159
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 163
Zadania sprawdzające. Wersja B ................................................................................ 164
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 177
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 185
4
BIO r1 6/15/04 8:57 Page 5
Dzia": GENETYKA .......................................................................................................... 187
Wymagania programowe .............................................................................................. 187
Zadania sprawdzające. Wersja A ................................................................................ 187
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 198
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 203
Zadania sprawdzające. Wersja B ................................................................................ 204
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 214
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 221
Dzia": EKOLOGIA I BIOGEOGRAFIA ............................................................................ 223
Wymagania programowe .............................................................................................. 223
Zadania sprawdzające. Wersja A ................................................................................ 223
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 231
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 235
Zadania sprawdzające. Wersja B ................................................................................ 236
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 245
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 250
Dzia": EWOLUCJA YCIA NA ZIEMI ............................................................................ 252
Wymagania programowe .............................................................................................. 252
Zadania sprawdzające. Wersja A ................................................................................ 252
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 258
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 260
Zadania sprawdzające. Wersja B ................................................................................ 261
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 267
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 271
Dzia": BIOLOGIA STOSOWANA .................................................................................... 273
Wymagania programowe .............................................................................................. 273
Zadania sprawdzające. Wersja A ................................................................................ 273
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 278
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 279
Zadania sprawdzające. Wersja B ................................................................................ 280
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 284
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał ............................................................ 288
PRZYKADY ARKUSZY EGZAMINACYJNYCH ............................................................ 289
Arkusz I ............................................................................................................................ 289
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 296
Arkusz II .......................................................................................................................... 299
Modele odpowiedzi, zasady punktacji .................................................................. 308
PODSTAWA PROGRAMOWA ..........................................................................................312
5
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 252
Biologia
Dzia": EWOLUCJA YCIA NA ZIEMI
Wymagania programowe
Wiedza i umiejtnoĘci w zakresie podstawowym
Po opanowaniu tego dzia"u uczeł potrafi:
" definiowa czym jest ewolucja i ewolucjonizm
" przedstawi dowody ewolucji z róŻnych dziedzin biologii
" charakteryzowa czynnik i mechanizmy ewolucji
" przedstawi etapy ewolucji organizmów w tym cz"owieka
" przedstawi stanowisko systematyczne cz"owieka
Wiedza i umiejtnoĘci w zakresie rozszerzonym
Po opanowaniu tego dzia"u uczeł potrafi wszystko z zakresu podstawowego oraz:
" wskaza rewolucyjne znaczenie prac Karola Darwina dla rozwoju teorii ewolucji
" wskaza znaczenie takich procesów jak dobór p"ciowy i krewniaczy w ewolucji
" wskaza dzia"anie róŻnego typu doborów procesie ewolucji
" wartoĘciowa rol przypadku w ewolucji
" przedstawi najwaŻniejsze poglądy na podstawie Życia na Ziemi
Zadania sprawdzające Wersja A
1. Przedmiotem badał biologii ewolucyjnej jest:
a) rozwój organizmów
b) zmiany jakim ulegają i podlegają organizmy w ciągu milionów lat
c) mechanizmy jakimi rządzi si ewolucja
d) zmiany jakim podlega organizm w ciągu swojego Życia
2. Badania Hardy ego i Weinberga ustali"y, iŻ frekwencja wszystkich alleli w populacji jest sta-
"a i niezmienna w czasie. To za"oŻenie jest s"uszne, gdy zostaną spe"nione nastpujące wa-
runki:
a) duŻa liczba osobników w populacji
b) w populacji osobniki krzyŻują si losowo
c) brak doboru Ęrodowiskowego
d) zmiennoĘ wystpuje tylko w wyniku rekombinacji
e) brak migracji w populacji
252
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 253
D z i a " : E w o l u c j a Ż y c i a n a Z i e m i
JeŻeli frekwencja wszystkich alleli jest sta"a i niezmienna w czasie, to nie ma ewolucji.
Przeanalizuj dwa dowolnie wybrane warunki i zastanów si, czy mogą by spe"nione w na-
turze.
3. Rysunek ilustruje efekt wąskiego gard"a , czyli powstanie nowej populacji z niewielkiej
liczby osobników.
populacja
A' A `"A'
katastrofa
A
liczba osobników
populacja
a. Podaj przynajmniej dwa przyk"ady takiej sytuacji w przyrodzie.
b. Podaj, jak wygląda sk"ad puli genowej populacji w stosunku do populacji macierzystej.
c. Czy efekt wąskiego gard"a jest zgodny z regu"ami prawa Hardy ego Weinberga?
4. Ziby Darwina to populacje wyspowe. Budowa cia"a tych zib wskazuje na bliskie pokre-
wiełstwo tych ptaków, a jednoczeĘnie bardzo silne zróŻnicowanie pokarmowe.
Jakie procesy leŻą u podstaw tego typu zróŻnicowania (uzasadnij)?
a) Efekt wąskiego gard"a
b) Dryft genetyczny
253
czas
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 254
Biologia
c) Efekt za"oŻyciela
d) Izolacja geograficzna
5. Dzia"anie doboru naturalnego moŻe si przejawi w formie doboru:
a) stabilizującego
b) kierunkowego
c) rozrywającego
Rysunek przedstawia sytuacj wyjĘciową populacji:
wartoĘ cechy
Wybierz jeden z typów doboru naturalnego (a, b, c) i przedstaw graficznie jego dzia"anie
na populacj, opisz efekt jego dzia"ania.
6. Dobór p"ciowy jest efektem, midzy innymi, sposobu "ączenia si zwierząt w pary. Prefe-
rowane są przez samice ptaków osobniki o jaskrawym upierzeniu, ha"aĘliwym zachowaniu,
mimo Że takie osobniki "atwo padają "upem drapieŻnika. Jak wyt"umaczysz tego typu za-
chowanie?
254
liczba osobników
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 255
D z i a " : E w o l u c j a Ż y c i a n a Z i e m i
7. W procesie ewolucji moŻemy zauwaŻy pewne prawid"owoĘci:
a) charakterystyczne tempo
b) charakter radiacyjny procesu
c) niepowtarzalnoĘ i nieodwracalnoĘ procesu
d) charakter postpowy procesu
Czy zjawiska konwergencji, czyli ewolucji zbieŻnej, są zaprzeczeniem punktu c? Uzasadnij.
8. Wybierz prawid"ową odpowiedę (a lub b).
Czy "apa kreta i odnóŻe przednie turkucia podjadka, nazywane narządami analogicznymi
a) Ęwiadczą o wspólnym pochodzeniu (podobny plan budowy, te same funkcje)?
b) wskazuje na rol Ęrodowiska (podobny tryb Życia, upodobnienie w budowie)?
9. Genetyka molekularna dostarczy"a danych pozwalających przedstawi pokrewiełstwo
i drogi ewolucji organizmów. Bada si i analizuje te czĘci DNA, które nie kodują Żadnych
informacji (introny) mutacje tych odcinków nie przejawiają si fenotypowo. Jakiej zasa-
dzie dzia"ania ewolucji nie podlegają te odcinki?
10. Pozycja cz"owieka w systemie organizmów Żywych:
1. Królestwo: zwierzta
2. Typ: strunowce
3. Podtyp: krgowce
4. Gromada: ssaki
5. Podgromada: "oŻyskowe
6. Rząd: naczelne
7. Podrząd: cz"ekokszta"tne
8. Rodzina: cz"owiekowate
9. Rodzaj: cz"owiek
10. Gatunek: cz"owiek rozumny
Wybierz trzy jednostki systematyczne i uzasadnij przynaleŻnoĘ cz"owieka do tych jed-
nostek, podając dwa argumenty.
255
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 256
Biologia
11. Do podrodziny cz"owiekowate, rodzaju cz"owiek, naleŻy szereg gatunków.
Podaj trzy poprzedzające gatunek: cz"owiek rozumny.
12. NajwaŻniejsze róŻnice midzy cz"owiekiem a zwierztami dotyczą psychiki; midzy inny-
mi przep"yw informacji odbywa si niezaleŻnie od przep"ywu genów. Podaj dwa przyk"a-
dy przekazywania informacji pozagenowej u zwierząt.
1.
2.
13. Psychologia ewolucyjna wprowadzi"a pojcie memu (swoisty odpowiednik genu) ja-
ko jednostki dziedziczenia wzorców kulturowych. Ten dzia" biologii stara si wyt"uma-
czy, jak kszta"tują si, dziedziczą i ewoluują nasze predyspozycje emocjonalne i intelek-
tualne. Zastanów si i odpowiedz na pytanie.
Czy ewolucja memów zachodzi:
a) zgodnie z teorią Darwina,
b) zgodnie z teorią Lamarka (dziedziczenie cech nabytych)?
14. Tabela zawiera rozwiązaną krzyŻówk. Podaj okreĘlenia hase" krzyŻówki.
1
F I L O G E N E Z A
2 D E W O N
3 R Y B O Z Y M
4 L I P O Z O M
5 B U A
6
I C H T I O S T E G A
7 J U R A
K O A C E R W A T
8
256
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 257
D z i a " : E w o l u c j a Ż y c i a n a Z i e m i
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
15. Przeczytaj trzy definicje gatunku i przyporządkuj im wnioski a, b, c.
Definicje gatunku
1. Zbiór osobników mających cechy (morfologiczne, anatomiczne, fizjologiczne) zgodne
z okreĘlonym wzorem.
2. Grupa naturalnych populacji, których osobniki si swobodnie krzyŻują, dając p"odne
potomstwo.
3. Zespó" populacji utworzonych przez przodków i potomków tworzących odrbną lini
rozwojową i wykazujących odrbne tendencje ewolucyjne.
Wnioski
a) Gatunek jest pojciem dynamicznym, stanowi pojedyncze odga"zienie drzewa rodo-
wego.
b) Gatunek jest statyczny i niezaleŻny.
c) Gatunek ma odrbną pul genową.
1 2 3
257
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 258
Biologia
Modele odpowiedzi, zasady punktacji
Maksymalna
Numer
OCZEKIWANA ODPOWIEDŁ
punktacja
zadania
za zadanie
a, b, c 1pkt
1. 1
Np.
2. 2
" Warunek braku doboru zak"ada, Że cecha dominująca i recesywna
mają taką samą przeŻywalnoĘ tą samą wartoĘ przystosowaw-
czą (bardzo rzadkie przypadki) 1pkt
" Wystpują zmiennoĘci mutacyjne: spontaniczne i indukowane 1pkt
a. PoŻar, epidemia 1pkt
3. 3
b. W nowej populacji nie są reprezentowane wszystkie geny popula-
cji pierwotnej 1pkt
c. Nie. Prawo zak"ada sta"ą frekwencj genów, którą zmienia efekt
wąskiego gard"a 1pkt
c Efekt za"oŻyciela, d Izolacja geograficzna 1pkt
4. 1
Uzasadnienie:
c, d
niewielka liczba osobników przenosi si na nowy obszar (c);
w tym wypadku na wysp (d)
5. 3
a
dobór stabilizujący
wartoĘ cechy
Rys. 1pkt
Powoduje eliminacj osobników o skrajnych wartoĘciach cechy
1pkt, pe"niejsze przystosowanie do Ęrodowiska 1pkt
6. 3
Preferowane są osobniki wybitne 1pkt, te zostawiają wielką liczb
swoich doskona"ych genów 1pkt. Nie ma znaczenia d"ugoĘ Ży-
cia tylko jakoĘ genów 1pkt
7. 2
Nie 1pkt, gdyŻ jest to analogia spowodowana zbliŻonym trybem
Życia, a podobiełstwo jest powierzchowne 1pkt
258
liczba osobników
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 259
D z i a " : E w o l u c j a Ż y c i a n a Z i e m i
8. b) Rol Ęrodowiska 1pkt. Tego typu narządy zaciemniają obraz 1
ewolucji, wskazują raczej na mechaniczny proces
9. Doborowi naturalnemu (stanowią mutacje neutralne) 1pkt 1
10. 4. Gromada sta"ocieplnoĘ, gruczo"y skórne, obecnoĘ gruczo"ów 3
mlecznych, dwie k"ykcie potyliczne 1pkt
5. Podgromada obecnoĘ "oŻyska, "oŻysko omoczniowe 1pkt
6. Rząd p"askie paznokcie, przeciwstawny kciuk, oczodo"y za-
mknite 1pkt
11. Cz"owiek neandertalski, cz"owiek heidelberski, cz"owiek wyprostowa- 1
ny 1pkt
12. Uczenie si przez wgląd u ssaków, np. u naczelnych 1pkt, przeka- 2
zywanie pozycji w hierarchii stada, np. u pawianów 1pkt
13. b. Zachodzi równieŻ poziomo wyuczenie okreĘlonych zachował 1
1pkt
14. 1. Historia ewolucyjnego rozwoju jednostki systematycznej 1pkt 8
2. Okres geologiczny w erze paleozoicznej, w której roĘliny utwo-
rzy"y dwie linie rozwojowe: 1) zarodnie na szczycie pdu, 2) za-
rodnie na pdach bocznych 1pkt
3. Cząsteczki RNA mogące katalizowa reakcje biochemiczne 1pkt
4. Kuliste uk"ady zbudowane z t"uszczów, o Ęcianie dwuwarstwowej
1pkt
5. Stromatolit utworzony przez bakterie na skutek wychwytywania
cząsteczek wglanu wapnia 1pkt
6. Prymitywny p"az, zwany rybop"azem 1pkt
7. Okres mezozoiku poprzedzający kred 1pkt
8. Protobionty uzyskane przez Oparina z mieszaniny polipeptydów,
polisacharydów i kwasów nukleinowych 1pkt
15. 1 b, 2 c, 3 a 1
259
BIO r6 6/15/04 9:02 Page 260
Biologia
Tabela punktacji i zaszeregowania pytał
Maksy-
Zakres zadania
Uzyskana
Numer
malna
BA DANA CZYNNO UCZN
BADANA CZYNNO UCZNIA
liczba
Podsta- Rozsze-
zadania
liczba
punktów
wowy rzony
punktów
1. P Wybiera, definiuje
1
Analizuje, wartoĘciuje
2. R 2
Podaje przyk"ady, róŻnicuje, wartoĘciuje
3. R 3
4. P WyjaĘnia, uzasadnia
1
Projektuje, wyjaĘnia
5. R 3
6. P WartoĘciuje, wyjaĘnia
3
Uzasadnia
7. R 2
8. P Wybiera
1
Nazywa, wybiera
9. R 1
10. P Wybiera, charakteryzuje
3
11. P Wymienia
1
Podaje przyk"ady
12. R 2
Wybiera, analizuje, wyjaĘnia
13. R 1
14. P Definiuje
8
15. P Analizuje, wartoĘciuje, przyporządkowuje
1
260
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 289
(wpisuje zdający przed rozpoczciem pracy)
Miejsce na
naklejk z kodem
KOD ZDAJŃCEGO
EGZAMIN MATURALNY
Z BIOLOGII
Arkusz I
Czas pracy 120 minut
Zakres podstawowy
Instrukcja dla zdającego
1. Prosz sprawdzi, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 7 stron.
Ewentualny brak naleŻy zg"osi przewodniczącemu zespo"u
nadzorującego egzamin.
2. Prosz uwaŻnie czyta wszystkie polecenia.
3. Odpowiedzi naleŻy zapisa czytelnie, w miejscu na to
przeznaczonym przy kaŻdym zadaniu.
4. Podczas egzaminu moŻna korzysta z o"ówka, linijki i gumki.
5. Prosz pisa tylko w kolorze niebieskim lub w czarnym; nie
pisa o"ówkiem.
6. Wykresy i rysunki moŻna wykonywa o"ówkiem.
7. Nie wolno uŻywa korektora.
8. B"dne zapisy trzeba wyraęnie przekreĘli.
9. Brudnopis nie bdzie oceniany.
10. Obok kaŻdego zadania podana jest maksymalna liczba
punktów, którą moŻna uzyska za jego poprawne rozwiązanie.
11. Do ostatniej kartki arkusza do"ączona jest karta odpowiedzi,
którą wype"nia egzaminator.
Za rozwiązanie
wszystkich zadał
moŻna otrzyma
50 punktów
yczymy powodzenia!
(wpisuje zdający przed rozpoczciem pracy)
289
PESEL ZDAJŃCEGO
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 290
Biologia
1. (5 pkt) Rysunki A i B ilustrują zmiany iloĘciowe materia"u genetycznego w dzielącej si ko-
mórce:
A mitotyczne B mejotyczne
4c 4c
2c2n 2c/2n
1c1n 1c/1n
G1 S G2 mitoza G1 S I podzia" II podzia"
n liczba chromosomów c liczba cząsteczek DNA
a. Odczytaj róŻnice w przebiegu obu procesów, wynikające z zamieszczonych wykresów.
b. Ustal moment syntezy kwasu DNA, nazwij poprawnie ten proces i okreĘl znaczenie te-
go procesu w Życiu komórki.
c. Zanalizuj efekt kołcowy obu procesów odczytany przez ciebie na zamieszczonych
wykresach i oceł jego wartoĘ biologiczną.
2. (3 pkt) Przeanalizuj i opisz krzyŻówk, pos"ugując si okreĘleniami podanymi w tekĘcie poniŻej.
Odczytaj wynik kołcowy i podaj jego interpretacj.
a. AA x aa
!!
b. A a
c. Aa
A a
d. A AA Aa
a aA aa
pokolenie rodzicielskie, I pokolenie mieszałców, gamety, homozygota, heterozygota, feno-
typ, genotyp, II pokolenie mieszałców
Wynik:
290
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 291
P r z y k " a d y a r k u s z y e g z a m i n a c y j n y c h
3. (2 pkt) Komórki detektorowe oka są wraŻliwe na róŻne d"ugoĘci fali. Prciki reagują na na-
tŻenie Ęwiat"a, a czopki wykrywają kolory podstawowe. Oko otrzymuje mniej wicej sta-
"ą iloĘ Ęwiat"a w róŻnych warunkach oĘwietlenia (mierzone w jednostkach luminancji)
Opisz na podstawie tekstu i rysunku, co dzieje si z obrazem, gdy robi si ciemno.
min czopki
zakres optyczny
Ęwiat"o ksiŻyca
czytanie
ciemnoĘ
9
10 10 8 1 0 7 10 6 10 5 10 410 31 00 10 1 10 -1 1 1 10 -51 0 -6 10 -7
10-2 0 -3 0 -4
luminancja
4. (3 pkt) Ludzkie ucho reaguje na fale dęwikowe wibracje cząsteczek gazów powietrza.
Obejrzyj schemat i uzasadnij, dlaczego s"yszymy g"os go"bia, a nie s"yszymy g"osu nieto-
perza.
nietoperz
100 Hz
go"ąb
cz"owiek
20 Hz
1 Hz
291
300 000
Hz
Hz
150 000
100 000
Hz
50 000 Hz
20 000 Hz
5000 Hz
1000 Hz
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 292
Biologia
5. (3 pkt) U dziecka aktywnoĘ komórek koĘciotwórczych jest wiksza niŻ koĘciogubnych
i dlatego tkanka kostna dziecka zwiksza swoją mas. U doros"ego masa, struktura koĘci
są w stanie homeostazy mineralnej.
a. Podaj przyk"ad schorzenia, które jest wynikiem zaburzenia tej równowagi.
b. Podaj dwie przyczyny tego schorzenia.
1.
2.
6. (4 pkt) Rysunek przedstawia mechanik oddychania. W jaki sposób podczas wdechu do-
chodzi do zwikszenia objtoĘci p"uc? Opisz ten proces.
Rysunek A Wdech Rysunek B Wydech
miĘnie
wspomagające
oddychanie
18 cm 21 cm
miĘnie
midzyŻebrowe
przepona
miĘnie
brzucha
7. (3 pkt) Trawienie w przewodzie pokarmowym ma przede wszystkim charakter chemiczny
i przebiega w kilku etapach.
Na schematach niŻej przedstawiono etapy trawienia g"ównych sk"adników pokarmowych.
Uzupe"nij schematy wpisując w miejsca oznaczone X odpowiednio nazwy enzymów, miej-
sce trawienia, produkty.
X X X
a. wielocukry dekstryny + maltoza maltoza glukoza
(jama ustna) (trzustka) (jelito cienkie)
trypsyna
pepsyna chemotrypsyna (dwupeptydazy)
b. bia"ka polipeptydy peptydy aminokwasy
XX X
Żó", lipaza XX
c. t"uszcze +
(dwunastnica)
292
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 293
P r z y k " a d y a r k u s z y e g z a m i n a c y j n y c h
8. (4 pkt) Wątroba to prawdziwa fabryka uzasadnij stwierdzenie czterema argumentami
wykorzystując okreĘlenia:
1. Produkuje
2. Magazynuje
3. Reguluje
4. Neutralizuje
9. (3 pkt) Lekarze zalecają zastąpienie t"uszczów zwierzcych t"uszczami roĘlinnymi. Chole-
sterol wchodzi w sk"ad b"on komórek zwierzcych.
a. Jaką cech budowy t"uszczów biorą pod uwag lekarze, zalecając t"uszcze roĘlinne?
b. Zastanów si i odpowiedz na pytanie, czy naleŻy ca"kowicie wyeliminowa z diety t"usz-
cze zwierzce.
10. (4 pkt) Uk"ad nerwowy i dokrewny regulują i kontrolują czynnoĘci organizmu. RóŻnią si
jednak sposobem sprawowania tej kontroli.
Porównaj w tabeli sposób dzia"ania uk"adu dokrewnego i nerwowego:
Sposób dzia"ania Uk"ad dokrewny Uk"ad nerwowy
a. Przekazywanie sygna"ów
odbywa si za poĘrednictwem:
b. Dzia"anie polega na:
c. Efekty dzia"ania są:
(d"ugotrwa"e / krótkotrwa"e)
d. Czas potrzebny do
wywo"ania efektu jest:
11. (3 pkt) Ekologia to nauka zajmująca si wzajemnymi zaleŻnoĘciami midzy Żywymi or-
ganizmami (lub ich grupami) oraz midzy organizmami a Ęrodowiskiem.
Z podanej definicji okreĘl zakres badał uczonego ekologa, filozofa i inŻyniera.
Ekolog:
Filozof:
InŻynier:
293
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 294
Biologia
12. (3 pkt) Ekologia bywa czasami nazywana ekonomią biologii. Na lekcjach przedsibiorczo-
Ęci pos"ugujemy si terminami ekonomicznymi. Które z nich moŻemy uŻy omawiając za-
gadnienia obiegu materii i przep"ywu energii w ekosystemie (trzy pojcia)?
1.
2.
3.
13. (2 pkt) Porównanie iloĘci zuŻytego paliwa i produkowanych odpadów przez elektrownie
atomową i wglową:
Cecha Elektrownia jądrowa Elektrownia wglowa
IloĘ paliwa na rok 35 ton uranu 2 mln ton wgla
Produkcja 1000 MW 1000 MW
Odpady na rok 10 ton odpadów wysoko- 7 mln ton odpadów, gazy
aktywnych i niskoaktywnych 150 200 tys. ton popio"u i siarki
Podaj po trzy pozytywne i negatywne skutki funkcjonowania elektrowni atomowej w Ęrodowisku.
Pozytywne Negatywne
14. (4 pkt) Podaj definicj przedstawionych poj uŻywanych w inŻynierii genetycznej.
a. Enzymy restrykcyjne.
b. Wektory, wektory ekspresyjne.
c. Klonowanie.
294
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 295
P r z y k " a d y a r k u s z y e g z a m i n a c y j n y c h
d. Biblioteka genowa.
15. (2 pkt) Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytanie.
W chwili obecnej w bioreaktorach produkuje si na szeroką skal ludzką insulin, inter-
ferony, czy interleukiny. KaŻda z tych substancji jest szeroko stosowana w medycynie.
Uzyskujemy te substancje przez wprowadzenie ludzkich genów do hodowli komórko-
wych i nie budzi to obaw ani wątpliwoĘci etycznych. Dopiero niedawno wyraŻono zgod
na przeprowadzenie prób leczenia chorób cz"owieka z uŻyciem terapii genowej.
Podaj róŻnic midzy tymi dwiema biotechnologiami.
16. (2 pkt) Przeanalizuj tabel i zastanów si, czym wyt"umaczysz z"oŻonoĘ organizmu
cz"owieka, jeĘli mamy tylko dwa razy wicej genów niŻ muszka owocowa, czy niewiele
wicej niŻ rzodkiewnik.
Gatunek Liczba genów
E. coli 4 000
DroŻdŻe piekarnicze 6 000
Muszka owocowa 14 000
Rzodkiewnik pospolity 25 000
Cz"owiek 30 000 50 000
295
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 296
Biologia
Modele odpowiedzi, zasady punktacji
Maksymalna
Numer
OCZEKIWANA ODPOWIEDŁ
punktacja
zadania
za zadanie
1. Za podanie róŻnic w przebiegu procesów odczytanych z rysunku 5
1pkt
Za ustalenie momentu syntezy DNA i nazwanie procesu 1pkt
Za okreĘlenie znaczenia 1pkt
Za okreĘlenie efektu kołcowego obu procesów 1pkt
Za ocen ich wartoĘci biologicznej 1pkt
Odpowiedę
a. RóŻnice dotyczą liczby podzia"ów i zmian iloĘci materia"u gene-
tycznego (liczba chromosomów n, iloĘ DNA c)
b. Moment syntezy DNA faza S z wykresu; proces replikacja se-
mikonserwatywna, umoŻliwiająca przekazanie materia"u genetycz-
nego komórkom potomnym
c. W wyniku tych procesów powstają komórki, róŻniące si liczbą
chromosomów i iloĘcią DNA. Konsekwencją tych procesów jest:
" utrzymanie sta"ej liczby chromosomów gatunku (rozmnaŻanie
bezp"ciowe, wzrost, regeneracja)
" powstanie komórek o zredukowanej liczbie chromosomów (ga-
mety, spory)
2. Za pkt a, b, c, d 1pkt 3
homo- i heterozygota 1pkt
fenotyp i genotyp 1pkt
Odpowiedę
a. Pokolenie rodzicielskie
b. Gamety
c. I pokolenie mieszałców
d. II pokolenie mieszałców
AA, aa homozygota
Aa, aA heterozygota
AA, Aa róŻne genotypy, ten sam fenotyp
Czopki rozróŻniające barwy Ęlepną , obraz staj si szary i mniej
3. 2
wyraęny 1pkt. Po pewnym czasie prciki adaptują si, co umoŻ-
liwia widzenie róŻnych odcieni szaroĘci nocą 1pkt
Zakresy s"yszalnoĘci cz"owieka i go"bia w wikszym stopniu si na-
4. 3
k"adają 1pkt
296
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 297
P r z y k " a d y a r k u s z y e g z a m i n a c y j n y c h
5. 3
a. Osteoporoza 1pkt
b. " Zaburzenie w wydzielaniu estrogenów kontrolujących absorpcje
wapnia w koĘciach 1pkt
" Fizjologiczne po 25 roku Życia kaŻdy traci mas kostną 1pkt
6.
A. Ruchy Żeber 1pkt; pod wp"ywem miĘni midzyŻebrowych i in- 4
nych miĘni oddechowych powiksza si g"bokoĘ i szerokoĘ
klatki piersiowej 1pkt
B. Ruchy przepony 1pkt; podczas skurczu przepona pociąga p"uca
ku do"owi; klatka piersiowa zwiksza swoją wysokoĘ 1pkt
7. Za kaŻdy poprawnie uzupe"niony schemat trawienia sk"adników
3
pokarmowych po 1pkt.
Odpowiedę
a. Amylaza Ęlinowa, amylaza trzustkowa, maltaza 1pkt
b. o"ądek, dwunastnica, jelito cienkie 1pkt
c. Glicerol, kwasy t"uszczowe 1pkt
8. Za kaŻdy argument uzasadniający stwierdzenie dotyczące wątroby
4
po 1pkt.
Odpowiedę
" Wydziela Żó" potrzebną do zemulgowania t"uszczów 1pkt
" Magazynuje wglowodany w postaci glikogenu 1pkt
" Reguluje przyp"yw sk"adników pokarmowych do innych czĘci cia-
"a 1pkt
" Wychwytuje i unieczynnia substancje szkodliwe, np. leki, alkohol
itp. 1pkt
9. Za poprawna odpowiedę na pytanie: a 1pkt; b 2 pkt.
3
Odpowiedę
a. Lekarze biorą pod uwag stopieł nasycenia kwasów t"uszczowych
1pkt
b. Nie moŻna ca"kowicie wyeliminowa z diety t"uszczów zwierz-
cych, gdyŻ cholesterol jest sk"adnikiem b"on komórkowych oraz
substratem, z którego powstaną kwasy Żó"ciowe 2 pkt.
10. Za porównanie uk"adów (nerwowego i hormonalnego) pod wzgl- 4
dem kaŻdego kryterium po 1pkt.
Odpowiedę Uzupe"nienie tabeli
Sposób dzia"ania Uk"ad dokrewny Uk"ad nerwowy
a) Przekazywanie substancji chemicznych, impulsów nerwowych
sygna"ów odbywa zwanych hormonami (elektrycznych)
si za poĘrednictwem:
297
BIO r8 6/15/04 9:12 Page 298
Biologia
b) Dzia"anie polega na: zmianach aktywnoĘci odbieraniu bodęców,
metabolicznej komórek analizie i pobudzeniu
docelowych miĘni (efektorów)
c) Czas potrzebny d"ugi bardzo krótki
do wywo"ania efektu jest:
11. 3
Ekolog: odkrywanie praw rządzących na Ziemi 1pkt
Filozof: cz"owiek najwaŻniejszym bytem i cz"owiek to tylko element
przyrody 1pkt
InŻynier: inŻynieria Ęrodowiskowa zastosowanie do kszta"towania
przyrody 1pkt
12. 3
" Produkcja przyrost masy organizmu, lub populacji / jednostka
powierzchni / jednostka czasu 1pkt
" Produkcja pierwotna netto rzeczywisty zysk producentów z foto-
syntezy, przyrost biomasy / jednostka czasu 1pkt
" Produkcja pierwotna brutto suma produkcji pierwotnej netto plus
koszty utrzymania 1pkt
13. 2
Pozytywne Negatywne
Brak py"ów i gazów ZagroŻenie radioaktywne
Ogranicza wydobywanie paliw Żywych organizmów
Brak olbrzymich powierzchni K"opot sk"adowania odpadów
sk"adowania odpadów MoŻliwoĘ skaŻenia wód i gleb
14.
a. Grupa enzymów nukleaz, niszczących obce cząsteczki DNA po- 4
jawiające si w komórce 1pkt
b. Cząsteczki DNA umoŻliwiające wprowadzenie odcinka DNA z in-
nego organizmu do komórki 1pkt
c. Wprowadzenie odcinka DNA do cząsteczki wektora i namnoŻenie
tak zmienionego wektora, np. w: E. Coli 1pkt
d. Zestaw zrekombinowanych wektorów, które w sumie zawierają ca-
"y genom okreĘlonego organizmu 1pkt
15. 2
Hodowla w bioreaktorach wykorzystuje pojedyncze geny ludzkie do
tworzenia organizmów transgenicznych i otrzymywanie w ten sposób
substancji istotnych w medycynie 1pkt. Stosując trapi genową
wprowadza si geny bezpoĘrednio do organizmów ludzkiego 1pkt
16. 2
Nie liczba genów stanowi o z"oŻonoĘci organizmu, ale mechanizmy
wspó"pracy 1pkt, i ekspresji genów 1pkt
298
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Biologia Ćwiczenia 5Biologia ćwiczenia zajęcia 1 i 2 (rozwoju roślin)Metody Fizyczne w biologii Ćwiczenia Teor 1więcej podobnych podstron