Choroby i szkodniki najczęściej występujące w zbożach sposoby ich zwalczania.

Bartosz Zapalski

W ciągu całego okresu wegetacji zbożom zagrażają choroby grzybowe, które są potencjalnie główną przyczyną strat w plonie oraz obniżenia jakości ziarna. Ważne jest więc dobre rozpoznanie wielorakich objawów poszczególnych chorób, bo tylko wówczas można je skutecznie zwalczać i zabezpieczyć plon.

Zagrożenie plantacji przez choroby jest zmienne w latach w zależności od przebiegu pogody, ale również silnie uzależnione od wrażliwości odmianowej i warunków agrotechnicznych. Jednak problemy zdrowotności łanów szczególnie narastają wraz ze wzrostem udziału zbóż w strukturze zasiewów. W województwie Kujawsko-Pomorskim od kilku lat powyżej 70% powierzchni upraw zajmują zboża, w tym ponad 30% to pszenica. Tak więc w wielu gospodarstwach wysiewa się zboża po sobie, co sprzyja zwiększonej inwazji grzybów chorobotwórczych.

Rdza źdźbłowa

Na liściach, pochwach liściowych, źdźbłach i plewkach ukazują się w formie kresek pęcherzyki barwy rdzawo-brązowej do ochry, które są skupiskami letnich zarodników grzyba. Na źdźbłach i pochwach liściowych są one usytuowane w formie pasów i w sposób widoczny otoczone resztkami rozerwanej skórki. Sąsiadujące ze sobą skupiska zarodników mogą zlewać się razem i tworzyć coś w rodzaju poduszek. W przypadku silnego porażenia, gdy duże obszary pochwach liściowych i źdźbeł są zaatakowane, może dojść do złamania się źdźbła. Na krótko przed osiągnięciem dojrzałości przez zboże pojawiają się na tych samych częściach roślin, najczęściej na pochwach liściowych i źdźbłach czarno-brązowe, rozciągnięte pęcherzyki, które zawierają niezliczone ilości zimowych zarodników.

Występowanie i zwalczanie:

Rdza ta występuje na życie, pszenicy, jęczmieniu i owsie oraz trawach uprawianych i dziko rosnących. Zwalczać należy przede wszystkim berberysy w promieniu 200m od upraw . Poza tym należy stosować
się do zaleceń obowiązujących przy zwalczaniu wszystkich rdzy:

 

-uprawiać odmiany odporne na rdzę,

-w rejonach o większym występowaniu tych chorób wysiewać odmiany wcześniejsze, które    
dojrzewają przed nasileniem porażenia,

-zwiększyć nawożenie fosforem i potasem,

-wystrzegać się przenawożenia azotem

-nie uprawiać zbóż na terenach podmokłych,

-właściwie wykonywać zabiegi uprawowe, zwłaszcza przestrzegać stosowania głębokiej orki    przedzimowej oraz podorywki tuż po zbiorze roślin zbożowych, niszczyć chwasty z rodziny traw, niszczyć drugich żywicieli: (szakłak pospolity, berberys zwyczajny, kruszyna) w bezpośrednim sąsiedztwie upraw

Mączniak prawdziwy

Obraz choroby

Biały, podobny do waty nalot grzybni z trzonkami konidialnymi, który rozprzestrzenia się stopniowo na całej roślinie, ukazuje się najpierw na dolnych liściach i po części na źdźble. Porażone liście żółknij i obumierają przedwcześnie. Jeśli infekcja się utrzymuje chorują również liście górne i kłosy. Na nalocie grzyba pojawiają się później czarne punkty, owocniki grzyba, zaś sam nalot przebarwia się szaro-brązowo. Rozwój mączniaka w uprawie może następować wybuchowo i gwałtownie; okres od porażenia do uwidocznienia się pierwszych organów rozmnażania się wynosi 3-5 dni. Mączniak ułatwia dostęp innym czynnikom chorobotwórczym jak np. Pałecznica zbóż.

Znaczenie, występowanie, zwalczanie

Mączniak ma wielkie znaczenie gospodarcze w uprawie zbóż, ponieważ może spowodować duże straty gospodarcze. Należy koniecznie zwrócić uwagę na unikanie wczesnego porażenia źdźbeł. Wczesne porażenie prowadzi do utraty liści, rozwój krzewienia i korzeni zostaje zaburzony, zboże łatwiej wymarza lub rozwija się powoli. Ilość źdźbeł jest zmniejszona. Późne porażenie wpływa hamująco na gospodarkę asymilacyjna upraw, tak że ilość ziaren w kłosach lub MTZ (masa tysiąca ziaren) mogą być zmniejszone. W zależności od gatunku i odmiany zboża istnieją znaczne różnice podatności na porażenie przez, mączniak. Dla każdej odmiany zboża istnieje specyficzna forma mączniaka, która nie może pasożytować na innych odmianach żywiciela. Występuje na życie, pszenicy, jęczmieniu i owsie.

Zwalczanie:

Unikać:

uprawy zbóż po sobie , zwłaszcza podatnych na mączniaka ,uprawy zbóż jarych i ozimych w bliskim sąsiedztwie, zbyt silnego nawożenia azotem.

Przestrzegać:

stosowania właściwej uprawy, zwłaszcza wykonywania podorywki i orki głębokiej na jesieni, norm siewu Stosowanie preparatów chemicznych zgodnie z zaleceniami IOR

Łamliwość podstawy źdźbła

Objawy choroby

Jest to choroba występująca najczęściej na pszenicy. Porażona źdźbła pokrywają się u nasady czarnym nalotem, stają się kruche

i łatwo się łamią. Korzenie roślin zamierają , kłosy się bielą, są puste lub zawierają pośrednie nasiona. Porażeniu sprzyja zimna i wilgotna wiosna oraz częste następstwo zbóż po sobie.

Zwalczanie

Choroby te są przenoszone przez resztki pożniwne, dlatego należy:

zapobiegać jej stosując szybką podorywkę oraz głęboką orkę przedzimową, przestrzegać właściwego następstwa roślin.

na polu, na którym choroba wystąpiła, stosować przerwę w uprawie zbóż, która powinna wynosić 3-4 lat. Zaleca się w tym czasie uprawę roślin okopowych i motylkowych w czystym siewie, np.lucerny.Intensywniej nawozić fosforem, a umiarkowanie azotem Nieznacznie opóźnić termin siewu ozimin.

Sporysz

Objawy chorobowe

Poraża kłosy żyta, rzadziej innych zbóż. W kłosach tworzą się wydłużone, większe niż ziarno, czarno-fioletowe z wierzchu, a białe wewnątrz rożki, będące przetrwalnikami grzyba. Mają one ok. 2 cm długości. Domieszka sporyszu w ziarnie konsumpcyjnym jest szkodliwa dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Zwalczanie

Należy dokładnie oczyścić ziarno siewne z przetrwalników sporyszu. Właściwie wykonana głęboka orka przedzimowa niszczy przetrwalniki.

Pleśń śniegowa

 Objawy chorobowe i występowanie

Choroba ta występuje najczęściej na życie rzadziej na pszenicy, atakuje oziminy.

Pierwsze objawy to zbrunatnienie i zamieranie pochew liściowych. Występuje placowo.

Rośliny pokrywają się białym lub biało-różowym  pajęczynowatym nalotem pleśni grzyba. Porażone rośliny obumierają i można je łatwo wyciągnąć z ziemi. Grzyb ten wywołuje również czerwonawe naloty na kłosach i powoduje niedorozwój ziarna. Zakażenie następuje przez glebę jak również przez ziarno siewne.

Występowaniu choroby sprzyja zbyt długie zaleganie pokrywy śnieżnej.

Zwalczanie

Używać ziarna z plantacji zdrowych, przestrzegać właściwych terminów siewu i zbioru, zaprawiać ziarno siewne zaprawami nasiennymi. Zwiększać nawożenie fosforem i potasem, zmniejszać przedsiewną dawkę azotu lub w ogóle jej nie stosować. Porażone zboża należy wiosną przebronować lekką brona.  

Głownia źdźbłowa

Choroba obserwowana jest na życie. Objawy pojawiają się, gdy zboże znajduje się w fazie strzelania w źdźbło. Początkowo na pochwach liściowych i na blaszkach liściowych widoczne są szarobrunatne smugi, a później na źdźbłach i plewach żyta. Pod koniec wegetacji skórka liścia pęka i ukazują się wtedy czarne, lśniące skupiska zarodników (teliospor) i grzybni. Wzrost porażonych roślin zostaje często zahamowany, mogą one też przedwcześnie zamierać.

Porażone rośliny są silnie zniekształcone, nie kłoszą się lub część kłosa pozostaje w pochwie liściowej. Liście są skędzierzawione lub powyginane, źdźbła pękają ponad najwyżej położonym kolankiem, kłos skręca się i odgina w dół.

 Zwalczanie

Zaprawianie ziarna żyta jest jedynym skutecznym sposobem pozbycia się sprawcy choroby

Śnieć cuchnąca

Grzyb poraża pszenicą niszcząc jej ziarno. Okrywa nasienna jest nie uszkodzona a wewnątrz znajduje się ciemno szara masa zarodników o zapachu śledzi. Porażone kłosy nie pochylają się lecz sterczą do góry i są nieco krótsze. Do zakażenia ziarna dochodzi podczas młocki. Zaprawiać ziarno siewne zaprawami.

Pasiastość liści

Choroba poraża przede wszystkim jęczmień częściej ozimy niż jary. Na blaszkach liściowych występują najpierw jasno żółte później brunatniejące smugi . Porażone liście rozdzielają się na pasma. Przy porażeniu wczesnym rośliny są skarłowaciałe i rozetkowate, porażone

w późniejszych fazach źle się kłoszą i wytwarzają poślednie ziarno. Choroba przenosi się przez zakażone ziarno i przez grzybnie znajdującą się w ścierni.

Zwalczanie

Przestrzegać wykonywania głębokiej orki jesienią. Zakażone ziarno zaprawiać zaprawami nasiennymi lub roztworem formaliny.

CZERŃ ZBOŻA

Pod koniec okresu wegetacji zboża, szczególnie w przypadku dłuższego utrzymywania się wilgotnej pogody można zauważyć czarno-szary nalot występujący na pojedynczych roślinach, lub nawet na całej roślinie, na kłosach, czasami również na liściach i źdźbłach.

Znaczenie, występowanie

Choroba zasiedla najczęściej tkanki osłabione już wcześniej w wyniku innych uszkodzeń. Jest to często pasożyt następny w stosunku do innych chorób (np. chorób korzenia, fuzarioz kłosów, żółtej karłowatości) lub szkodników. Silne porażenie wpływa negatywnie na wydajność fotosyntezy odmian wysoko plonujących, ponieważ dostęp światła zostaje zredukowany. Niektóre grzyby czernione mogą powodować niewielkie straty w plonach ze względna przyspieszenie procesu starzenia się liści. Grzyby z gatunku Alurnurki wytwarzają toksyny wywołujące choroby u zwierząt. Rozprzestrzenianiu się choroby sprzyja deszczowa pogoda.

Szkodniki roślin zbożowych.

 

Ploniarka zbożówka

  Opis szkodnika, występowanie  i objawy

Jest to malutka mucha (1.5-2 mm), czarna z połyskiem. Larwy jej żeruj na życie, pszenicy, jęczmieniu, owsie, kukurydzy,
i trawach łąkowych. W ciągu roku występują 3, a niekiedy 4 pokolenia. Larwy pierwszego pokolenia żerują
na zbożach jarych, podgryzając najmłodszych, tzw. Sercowy liść. Przy masowym zaatakowaniu rośliny giną. Drugie pokolenie uszkadza zwykle pędy boczne zbóż jarych lub nasadę kłosa i same ziarna. Trzecie pokolenie żeruje
na ozimych.

 

 

Zwalczanie

Zboża jare należy siać jak najwcześniej. Siew ozimy

w rejonach zagrożonych opóźniać. Natychmiast podorywać ścierń i przed zimą wykonać orkę głęboką.

W razie  masowego występowania stosować środki chemiczne.

 

 

Pryszczarek heski

Opis szkodnika , występowanie i objawy

Owad mały ( 3-4 mm) , brunatno-szary. Larwy

tej muchówki uszkadzają zasiew żyta, pszenicy, jęczmienia. Wschodzą one między pochwę liściowa a źdźbło i posuwa się ku dołowi. Uszkodzone przez nie źdźbło przechyla

się lub łamie nad dolnym, kolankiem. W miejscu przegięcia można znaleźć larwy lub poczwarki pryszczarka. Zaatakowane rośliny żółkną i giną. Larwy pierwszego pokolenia uszkadzają zboża jare, drugiego pokolenia – oziminy. Pryszczarek może spowodować znaczne szkody.

 

 Zwalczanie

Stosuje się tak samo jak niszczenie ploniarki. Uszkodzone oziminy należy

 zasilić dodatkową dawką saletry.

 

Niezmiarka paskowana

Opisz szkodnika, , występowanie i objawy

Niezmiarka paskowana jest to mucha której larwy wyrządzają duże szkody przede wszystkim w pszenicy jarej i jęczmieniu jarym. Dojrzały owad jest mały ( 3-4 mm ) żółto- brunatny. Muchy składają na wiosnę jaja na liściach, a wylęgłe larwy żerują na dokłosiach

i przepoczwarczają się pod kolankiem. Źdźbło takie przestaje rosnąć, kłoszenie jest nienormalne, kłosy są szczupłe i mają poślednie ziarno. Drugie pokolenie atakuje oziminy, Rośliny zaatakowane mają zgrubienie u podstawy i nienormalnie rozszerzone liście. Na wiosnę żółkną i obumierają.

 

Zwalczanie

Dobiera odmiany zbóż jarych szybko kłoszące się i wcześnie dojrzewające oraz siać je jak najwcześniej. Natychmiast po zbiorze podorywać ścierń i przestrzegać wykonania głębokiej orki przedzimowej. Stosować wysokie dawki nawozów fosforowych i potasowych pod zboża jare.

W razie wczesnego stwierdzenia występowania larw niezmiarki można stosować preparaty chemiczne.

  

Inne szkodniki

  Lednica zbożowa    

Mszyce      

 Omacnica prosowianka     

Pryszczarek pszeniczny    

Skrzypionki, Chrysomelidae          

Śmietka ozimówka

Wciornastki                                                

  Żółwinek zbożowy

  

Niektóre z tych szkodników nie powodują dużych szkód, zwalcza się przeważnie przez właściwe

i terminowe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych . Duże znaczenie ma natychmiastowe podorywanie ścierni po zbiorze zbóż wykonywanie głębokiej orki przedzimowej, a w rejonach zagrożonych możliwie najwcześniejszy śpiew zbóż jarych i opóźnianie do terminów dopuszczalnych siewu ozimin.