18. Trudności wychowawcze w procesie edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej.

Pojęcie trudności wychowawczych jest nieprecyzyjne i wieloznaczne. Mówi się o nim w języku potocznym, ale także naukowym. Trzeba zaznaczyć, że problemy z dzieckiem, które występują sporadycznie, np. nieprzestrzeganie różnych form nieznaczny, że dziecko sprawia trudności wychowawcze. Z nimi mamy do czynienia, gdy takie niepożądane zachowanie występuje często lub (i) z dużą mocą i nie przechodzi, mimo podjęcia przez środowisko dziecka i nie samo wysiłków jego przezwyciężeniu.

Za Andrzejem Lewickim można powiedzieć, że trudności wychowawcze polegają na pewnych sposobach zachowania dzieci, niezgodnych z celem i kierunkiem wychowania.

Trudności wychowawcze jako termin pedagogiczny zastępuje się czasami dwoma innymi pojęciami. Mówi się o „zaburzeniach w zachowaniu”, czyli zachowanie, aktywność dziecka, która odbiega od normy oraz o „nieprzystosowaniu”, tzn. o niezgodności sposobów zachowania się jednostki ze zwyczajami przyjętymi w jej otoczeniu. Zdarza się , że dzieci nieprzystosowane zatajają ten fakt, zatem uczeń często ma problemy ze sobą, czego środowisko nie zauważa. Dlatego mówimy, iż dziecko sprawiające trudności wychowawcze można też nazwać osobą nieprzystosowaną, ponieważ owy uczeń stwarza problemy przy realizacji danych celów wychowawczych przez nauczycieli.

Według Marii Przetacznik – Gierowskiej i Ziemowita Włodarskiego można wyróżnić trzy rodzaje zaburzeń rozwojowych, które mogą przyczynić się do wystąpienia trudności wychowawczych.

1. Pierwszymi zaburzeniami są globalne i względnie trwałe upośledzenia umysłowego rozwoju dziecka (oligofrenia), a także przyspieszenie tempa rozwoju. ….. u nich w sytuacji, gdy osiągnięcia rozwojowe dziecka są niższe lub wyższe (przyspieszone) niż u rówieśników. Jeśli występuje znaczne opóźnienie tempa rozwojowego, taką jednostkę kwalifikuje się do grupy upośledzonych umysłowo. Trzeba nadmienić, że objęcie takiego dziecka opieką dość wcześnie, sprawi niekiedy, że trudności wychowawcze mogą nie wystąpić ( w wysokim natężeniu).

Praca z uczniami upośledzonymi umysłowo jest zależna od ich typu emocjonalnego i temperamentalnego.

Dzieci eretyczne ( nadpobudliwe, impulsywne, podniecone ) powinny mieć stały nadzór, zaś uczniowie apatyczni (bierni, spokojni) są lękliwi i niezaradni, ale łatwo podporządkowują się nakazom.

W pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo istotne jest kształtowanie w nich aspiracji zgodnych z możliwościami, a normy postępowania moralnego należy budować na prostych, konkretnych sytuacjach z życia codziennego. Problemem jest opanowanie programu nauczania, a także trudności w przyswojeniu pewnych sprawności, umiejętności i rozumieniu sytuacji społecznych.

Jeśli chodzi o przyspieszony rozwój dziecka, to on również może sprawiać niemałe kłopoty. Wyższa dojrzałość (także intelektualna) od rówieśników może przyczyniać się do izolacji dziecka od grupy. Wychowawca powinien dociec, czy ten stan rzeczy jest zależny od osobowości dziecka szybciej rozwijającego się ( brak koleżeńskości, nastawienie na osobiste sukcesy), czy od rozbieżności zainteresowań ( inne niż u dzieci w danym wieku, związane z wyższym poziomem rozwoju).

Dzieci zdolne nie zawsze osiągają wysokie noty w nauce. Mogą być tego dwie przyczyny :

- społeczno-kulturowa (np. niewłaściwe wzorce w rodzinie lub wpływ grupy rówieśniczej), a także biopsychiczna ( zaburzenia rozwoju osobowości na tle uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego). Tacy uczniowie nie mają motywacji do nauki, występuje brak chęci uczęszczania do szkoły. Aktywność takich dzieci jest ulokowana poza nauką lub jest rozproszona.

- Problemy sprawiają także dzieci z nierównomiernym rozwojem w zakresie np. płaszczyzny ruchowej, umysłowej, uczuciowo – społecznej. O rozwoju dysharmonijnym mówimy, gdy poziom rozwoju dziecka w jednej lub kilku dziedzinach jest opóźniony bądź przyspieszony. Z kolei o fragmentarycznym deficycie rozwojowym wspominamy, gdy opóźnienie zachodzi w wąskim obszarze rozwoju psychomotorycznego (np. sfera spostrzegania wzrokowego i słuchowego).

2. Drugim rodzajem zaburzeń są deficyty sensoryczne i motoryczne. Jeśli chodzi o pedagogikę to mówi się w jej ramach o trzech grupach ludzi z defektem słuchu. Pierwszą stanowią jednostki niedosłyszące, drugą ludzie z resztkami słuchu, zaś ostatnią osoby głuche.

Problem wychowawczy stanowi tu izolacja dziecka głuchego od środowiska, niemożność porozumiewania się mową. Język migowy jest uboższy od werbalnego (mały zasób słów o znaczeniu ogólnym i abstrakcyjnym), dlatego też wpływa negatywnie na rozwój umysłowy człowieka, ponieważ zaczyna występować przewaga analizy nad syntezą, myślenia konkretnego nad abstrakcyjnym. Zadaniem wychowawców jest pomoc w pokonywaniu trudności i adaptacji do inwalidztwa.

Defekt wzroku jest również jednym z aspektów trudności wychowawczych. Pedagodzy wyróżniają tu dwie grupy dzieci : słabo widzące ( które są w stanie nauczyć się czytać teksty drukowane) oraz niewidome (posługujące się umiejętnością czytania pisma Braille’a).

Obie grupy dzieci maja problem z opanowaniem sprawności ruchowych. Opóźniony jest u nich rozwój chwytu, manipulacji, lokomocji i praksji (opanowanie czynności takich jak jedzenie, ubieranie się, zabiegi higieniczne). Występują tutaj opóźnienia w zakresie percepcji, wyobraźni przestrzennej, myślenia konkretno-wyobrażeniowego. Oddziaływania rewalidacyjne i wychowawcze powinny powodować stymulowanie Osób z defektami wzroku, dynamizowanie ich możliwości.

3. Trzecim rodzajem zaburzeń rozwoju jest nadpobudliwość lub zahamowanie psychoruchowe dzieci. Trudno jest odróżnić dziecko nadpobudliwe od dziecka po prostu żywego i ruchliwego. Problemy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo ujawniają się w szkole. Uczniów tych cechuje nieumiejętność koncentracji uwagi. Zatem trzeba im przypominać np. o ich obowiązkach. Nauczyciel, aby pomóc takiemu uczniowi włącza je do zespołu osób spokojnych. Trudności ludzi nadpobudliwych trzeba powoli stopniować, żeby mieli możliwość doprowadzenia działania do pozytywnego wyniku.

Hamowanie aktywności dzieci nadpobudliwych nie przyczynia się do usunięcia trudności wychowawczych. Osoby nadpobudliwe trzeba chronić przed nadmiarem bodźców i stwarzać sytuacje do treningu samokontroli i opanowania.

Uczniowie zahamowani psychoruchowo są spokojni, powolni, ich ekspansja ruchowa jest słaba. Dzieci te wolno, lecz poprawnie kojarzą, rozwiązują zadania.

Nauczyciel powinien starać się podwyższyć samoocenę dziecka, spróbować sprawić, by dziecko zaprzyjaźniło się z kolegami.

4. Kolejnym rodzajem zaburzeń mogącym sprawić trudności wychowawcze jest niedostosowanie społeczne. Są dwa typy dzieci niedostosowanych społecznie :

- typ bierny zahamowany ( wycofywanie się, brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy, sytuacji, obojętność w kontaktach społecznych)

- oraz typ demonstracyjny, „bojowy” ( cechy: zaburzenia emocjonalne, kontakty z ludźmi nawiązywane z trudem).

Ważna jest tutaj rodzina bowiem z niej prawdopodobnie dzieci mogą wynosić złe wzorce. Jeśli wcześniej się nie zareaguje to niełatwo będzie cofnąć proces demoralizacji, które mogą nieść za sobą dwa powyżej opisane typy.

Zatem trudności wychowawcze obejmuje wiele typów, a łączy je stan psychiczny człowieka.