Pytanie 43: Malarze czasów Jana III Sobieskiego.
Czynniki określające sztukę doby Jana III Sobieskiego:
Preferowane przez króla i dwór malarskie środki wyrazu: spokój; powściągliwość; czytelna konstrukcja; liryczny nastrój; łagodny ruch; wytworny rysunek; przejrzystość kompozycji; jasność barw.
Inne czynniki określające powstającą sztukę:
polityczne : zmęczenie wojami, zwrot do życia w spokoju, odzwierciedlanie pożądanego stanu w sztuce + malarstwo na usługach władcy, upolitycznienie sztuki, manifestowanie cech dobrego władcy, podkreślanie dostojności, budowanie stabilnego wizerunku króla.
ogólnokulturowe – prądy idące z Akademii Francuskiej w Paryżu (akademizm, kult antyku), inspiracje sztuką włoską, klasyczną.
społeczne – ideologia sarmacka panująca wśród szlachty polskiej, legenda o Rzymskim pochodzeniu magnaterii, inspiracje czerpane ze sztuki antycznego Rzymu.
artystyczne – barok klasycyzujący czyli odzwierciedlanie wartości klasycznych w sztuce.
aspiracje Jana III Sobieskiego – chęć stworzenia akademii i wykształconego zespołu artystów tworzących preferowany rodzaj sztuki i utrwalających polityczny wizerunek króla.
Mecenat Jana III Sobieskiego to zderzenie dwóch pokoleń reprezentujących odmienne orientacje artystyczne:
generacja starsza (pokolenie wyznawców emocji) – twórczość malarzy pracujących wcześniej dla dworu Wazów. Ideałem pokolenia było oddziaływanie na emocje i na stronę uczuciową widza, poruszenie go wszelkimi dostępnymi metodami.
stosowane środki artystyczne: ujęcia walorowe; zróżnicowany światłocień; nieokreślony kontur; stosowanie sfumato; niespokojna, wibrująca faktura; niespokojna, dynamiczna kompozycja; odwoływanie się do wyobraźni widza, niedopowiedzenia, niejasności.
Daniel Szulc (1615 - 1683), malarz, grafik,
cechy malarstwa: autor obrazów religijnych, scen zbiorowych, portrecista. Dobre odzwierciedlanie stanów emocjonalnych oraz cech modela, podkreślanie charakteru portretowanej osoby; efekty światłocieniowe; głęboki koloryt; umiejętnie pokazywany dynamizm; szerokie, rozlewne pociągnięcia pędzlem; dbałość o detal.
działalność na dworze Jana III Sobieskiego: autor niewielu portretów króla, malarz powoli ustępował miejsca młodszym następcom, jednak ciągle pracował dla dworu i posiadał pracownię w Pałacu Wilanowskim.
przykład twórczości po 1674: Portret Jana III Sobieskiego.
Claude Callot (ok. 1620 - 1687): malarz, rysownik, dekorator.
cechy malarstwa: malował obrazy religijne, alegoryczne i rodzajowe, ciemna, posępna, brunatna kolorystyka z rzadka rozświetlona żywszymi, lokalnymi plamami; zestawienie barw wyszukane; stosowanie barw złamanych, przymglonych gęstym sfumatem; laserunkowe, gładkie pociągnięcia pędzlem; niekiedy skomplikowana, chropowata faktura.
działalność na dworze Jana III Sobieskiego: w latach 1678-1687 prowadził pracownię malarską w Wilanowie, a od 1676 do 1686 pracował nad dekoracją Wilanowa.
przykład twórczości po 1674: plafon z historia Belizariusza w pałacu Sobieskich w Żółkwi, plafony z alegoriami nauki i teologii z biblioteki w Wilanowie
generacja młodsza (sztuka harmonii) - malarze kształceni z inicjatywy Jana III Sobieskiego. Ideały biorące początek z ducha klasycyzmu. Głównym zadaniem artystycznym było oddziaływanie na sferę rozumową widza, dawanie przyjemności z doskonałości, harmonii, zrozumienia.
stosowane środki artystyczne: doskonałość, precyzyjność linii; czytelność konturu; jasność i spokój kompozycji; umiar koloru; unikanie gwałtownych środków wyrazu.
Jerzy Eleuter Szymonowicz Siemiginowski (ok. 1660 - 1711), malarz, rysownik, dekorator.
życiorys: syn lwowskiego malarza cechowego, uczeń Akademii św. Łukasza w Rzymie, odznaczony papieskim orderem oraz tytułem hrabiego, adoptowany przez szlachecką rodzinę.
działalność na dworze Jana III Sobieskiego: dekoracja Wilanowa, Żółkwi i innych rezydencji królewskich, wykładowca w szkole malarskiej w Wilanowie, autor portretów i prac graficznych – zleceń królewskich.
cechy i przykłady twórczości:
- Dekoracja Wilanowa (Gabinet al Fresco - malowidła opowiadające pasterskie legendy Apollina, Cztery plafony Pór Roku)
- Św. Anna Samotrzeć z ołtarza kościoła św. Anny w Krakowie
- Portret Marii Kazimiery z dziećmi, Portret Jan III z synem Jakubem(portrety należące do nowego typu: ikonografii herbizowanej i antykizowanej, wzorowanej na malarstwie dworu Wersalu i Florencji. Kostiumy i atrybuty stylizowane na antyczne, skomplikowana struktura alegoryczna, dobra kolorystyka, portrety oddające charaktery modeli).
Jan Reisner (1655-1713), malarz, architekt, dekorator.
życiorys: służył na dworze króla, przez którego został wysłany na studia architektoniczne do rzymskiej Akademii Św. Łukasza, otrzymał od papieża Order Złotej Ostrogi oraz nobilitację.
działalność na dworze Jana III Sobieskiego: pracował w Wilanowie jako malarz, dekorator i kierownik warsztatu.
cechy i przykłady twórczości: Plafon Jutrzenka w Gabinecie Zwierciadlanym w Wilanowie - alegoryczny portret Marii Kazimiery jako władczyni świata, Opłakiwanie z Kościoła Wizytek w Warszawie.
Marcin Altomonte (1657-1745), malarz obrazów batalistycznych i religijnych.
życiorys: pochodził z Włoch, malował zarówno w Polsce jak i Austrii.
działalność na dworze Jana III Sobieskiego: sprowadzony w 1682 roku jako batalista, miał malować sceny bitewne z udziałem króla. Malował sceny batalistyczne dla zamku w Żółkwi i innych rezydencji Sobieskiego.
cechy i przykłady twórczości: Obrazy batalistyczne: (po wojnie zaginione) - Bitwa pod Wiedniem, Bitwa pod Ostrzychomiem, Obrazy religijne: Ofiara Abrachama, Matka Boska Bolesna, Inne (niezachowane, znane z archiwaliów): Trofea myśliwskie i polowania, Sceny mitologiczne – w dekoracjach pałaców, Portrety.
François Desportes (1661-1743), malarz zwierząt i polowań, portrecista, dekorator.
życiorys: pochodził z Francji, z rodziny chłopskiej, kształcił się u flamandzkiego animalisty Beernaertsa pracującego w Paryżu.
działalność na dworze Jana III Sobieskiego: krótka, dwuletnia praca na warszawskim dworze w latach 1695-1696. Szczególnie ceniony na dworze za portrety.
przykłady twórczości: Portrety: Portret królowej Marysieńki, Portrety króla, Portrety rodziny królewskiej, Obrazy animalistyczne: płótna z przedstawieniami psów i myśliwskich trofeów, Pejzaże: widoki wiejskie
Zakończenie:
Mecenat króla Jana III Sobieskiego wiązał się z rozkwitem polskiego malarstwa portretowego, dekoracyjnego i batalistycznego. Wynikało to nie tylko z chęci zbudowania przez króla wizerunku silnego, dostojnego władcy, ale również z jego zaangażowania w kształcenie nowych talentów.
Artyści przyuczając się na nadwornych malarzy czerpali umiejętności z najważniejszych ośrodków malarskich – Rzymu i Paryża, zaszczepiając je na gruncie polskim.
Sztuka, której patronował król Sobieski, zapisała się tak, jak lata jego rządów – pełna świetności i sławy. Król natomiast, został zapamiętany jako dobry władca, a także wybitny mecenas, przyjaciel artystów i wrażliwy na piękno, znawca sztuki.