Monopol występuje wtedy gdy jedna firma dostarcza całą produkcję dóbr i usług w naszym kraju lub na danym obszarze (poczta, gazociągi miejskie). Może przybierać formę związków producentów (kartel, trust, koncern). Związki te dają przewagę ekonomiczną nad konkurentami, poprzez osiąganie wyższych zysków, dzięki korzystnemu kształtowaniu cen sprzedaży. Przesłanką istnienia monopolu może być posiadanie patentu, praw autorskich lub prawo wyłączności na sprzedaż danego produktu na danym rynku.

Firma w monopolu posiada znaczną silę rynkową, jednak nowo wchodzący na rynek staja się zagrożeniem dla danej firmy. Monopole maja charakter przejściowy, ze względu na szybkie rozprzestrzenianie się innowacji technologicznych. Monopolista jest także narażony na konkurencje ze strony wyrobów substytucyjnych. Monopole państwowe lub rządowe dostarczają dobra i usługi dla społeczeństwa, nie chodzi w nich o maksymalizacje zysku tak jak w firmach prywatnych.

Produkt monopolu jest jedyny w swoim rodzaju (unikatowy), co oznacza, ze nie posiada bliskiego substytutu. Jednocześnie jest wielu nabywców z których żaden nie znaczy aż tyle by swoim zachowaniem mógł wpływać na kształtowanie ceny. Monopolista jest cenotworcą- kontroluje cenę.

Etymologicznie oznacza wyłączność osoby lub grupy osób w jakimś zakresie działalności. W ekonomii czysty monopol oznacza pojęcie rynku, na który inni uczestnicy nie mają w ogóle swobody wejścia na niego. Jeśli na rynku danego dobra znajduje się tylko jeden nabywca, to jest to monopol popytu, jeśli zaś sprzedawca (producent) to jest to monopol podaży. Jeśli po obu stronach rynku znajduje się tylko po jednym uczestniku, to monopol określamy jako dwustronny (bilateralny). </div>

W warunkach monopolu producent (dostawca usługi) aktywnie wpływa na ceną i ilość oferowanego dobra (oferowanej usługi). W warunkach monopolu wielkość produkcji jest ustalona na poziomie optimum ekonomicznego, podaż nie zależy więc od ceny. Podaż ustalana jest w odniesieniu do wielkości istniejącego popytu. W przypadku czystego monopolu produkt firmy nie ma substytutów, co oznacza że elastyczność mieszana popytu równa jest zeru.

Założenia czystego (pełnego) monopolu:

• na rynku jest wielu kupujących i jeden sprzedający, monopol podaży (bądź jeden kupujący i - wielu sprzedających, monopol popytu)

• produkty są jednorodne, lub zróżnicowane. Nie istnieją ich bliskie substytuty

• istnieje doskonała informacja o rynku. Oznacza to, że monopolista podaży zna popyt na produkowane przez siebie dobro, zaś monopolista popytu zna podaż dobra na które jest zapotrzebowanie.

• występują bariery wejścia do działalności opanowanej przez monopol,

• cenodawczość - monopolista ustala cenę

Przyczyny powstawania monopolu:

• monopolista posiada patenty i prawa autorskie na produkt,

• monopolista jest jedynym i wyłącznym właścicielem strategicznego zasobu, nie mającego bliskich substytutów,

• założenia czystego (pełnego) monopolu,

• monopolista ma wyłączność sprzedaży danego towaru na danym obszarze

• monopolista posiada odpowiednio duży kapitał

• bariery administracyjno-prawne - polityka protekcyjna państwa chroniąca krajowego producenta przed napływem na rynek produktów zagranicznych

Charakter monopolu

Monopol może mieć charakter:

• wymuszony - występuje wtedy, kiedy jeden z producentów towaru lub usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują

• państwowy - występuje wtedy, kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

• naturalny - wynika z natury dostarczanej usługi lub towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie gazu, prądu elektrycznego, telekomunikacja itp.).

Chiński rynek kart płatniczych rozwija się niezwykle dynamicznie. W zeszłym roku wydano tam ponad 46 milionów kart, a prognozy wskazują, że przed rokiem 2020 Państwo Środka stanie się największym rynkiem kartowym na świecie. Chińczycy bronią jednak zaciekle swojego terytorium, utrzymując faktyczny monopol jednej organizacji. UnionPay jest obecnie jedyną organizacją kartową, której logo może widnieć samodzielnie na kartach wydawanych w Chinach. Międzynarodowe systemy weszły co prawda na lokalny rynek, ale znaki Visa i MasterCard pojawiają się na plastikach tylko w towarzystwie logo miejscowego monopolisty. Wszystkie transakcje w bankomatach i w punktach handlowych, dokonywane kartami płatniczymi, muszą być rozliczane przez UnionPay, a zagraniczni rywale muszą ponosić opłaty na rzecz lokalnego systemu.

Jednej firmie udało się niemal zmonopolizować rynek kart sportowych przyjmowanych w kilku tysiącach miejsc w całej Polsce. Posiadacze karnetów się cieszą, ale właściciele szkół jogi i klubów fitness finansowo cierpią z powodu istnienia wielkiego pośrednika. Ma ją już ponad 400 tys. osób i dla wielu jest przepustką do raju. Karta MultiSport Plus, oferowana przez firmę Benefit Systems, to duża atrakcja dla zwolenników klubów fitness, szkół jogi i innych miejsc, gdzie można poćwiczyć. Dzisiaj ta karta akceptowana jest w ponad 4 tys. miejsc w całej Polsce. Kto nie pracuje w firmie, gdzie kartę MultiSport Plus kupuje dla zatrudnionych właściciel, ten desperacko szuka ofert sprzedaży w Internecie.

Firma Microsoft jest wiodącą firmą zajmującą się oprogramowaniem nie tylko na ryku amerykańskim, ale także na świecie. Od początku jej powstania zajmowała się oprogramowaniem komputerów. Pierwszym bardzo duży sukcesem stała się seria oprogramowania pod nazwą windows. Na ryku oprogramowania przez lata była liderem, starając się ciągle ulepszać swój produkt , w ten właśnie sposób powstrawały kolejne ulepszone wersje programu windows. Obecnie gdy bardzo rozwinął się internet na rynku powstało zapotrzebowanie na przeglądarki, firma Microsoft opracowała własną wersję tego produktu o wysokim standardzie. By lepiej czerpać z przeglądarki zyski postanowiono włączyć ją do podstawowego pakietu Windows. Klienci kupujący podstawowy system operacyjny obecnie do swojego komputera, posiadali od razu przeglądarkę. Właściciel firmy Bill Gates chciał wyeliminować konkurencje, w sposób bardzo prosty. Klient aby posiadać przeglądarkę innej firmy musiał ją kupić, a przeglądarkę Microsoftu posiadał kupując windows od razu bez dodatkowych kosztów.
Do sądu wpłynął wniosek przedstawiony przez konkurentów Microsoftu oto aby używanie tej właśnie przeglądarki uznać za praktyki monopolistyczne, zażądano odzie lenia jej od systemu windows. Obecnie toczy się sprawa w sądzie przeciwko Microsoft. Jest to przykład jednej z wielu prób zdominowania rynku przez firmy zajmujące się informatyką. Bardzo wyraźnym przykładem może być także inna firm komputerowa.

Firma Intel

Jest to zdecydowanie największy i osiągający największe zyski producent mikro­procesorów na świecie. Na początku lat siedemdziesiątych Intel wynalazł układ scalony, czyli zminiaturyzowany procesor, spełniający funkcję „mózgu" w kom­puterze osobistym. Od tej pory wytwarzał kolejne generacje mikroprocesorów, tzw. serie x86, każdą następną szybszą i tańszą od poprzedniej. W 1993 r. spółka osiągnęła sprzedaż w wysokości 8,8 mld $. i zysk równy 2,3 mld $. Jej udział w światowym rynku mikroprocesorów wynosił 74%, podczas gdy jej największego rywala, Motoroli — 8%. Intel dominował zwłaszcza w produkcji najbardziej złożo­nych mikroprocesorów, takich jak seria 486, gdzie jego udział w rynku znacznie przekraczał 90%. A zatem, Intel w istocie był monopolistą na rynku procesorów.

  Rosja będzie miała monopol na załogowe loty w kosmos. Po lądowaniu amerykańskiego wahadłowca "Atlantis" Stany Zjednoczone przez wiele lat nie będą zdolne do wynoszenia ludzi w kosmiczną przestrzeń. Lot wahadłowca "Atlantis" jest ostatnim w ramach misji promów kosmicznych. Naukowcy w NASA pracują nad nowym typem statków kosmicznych, ale pierwsze próby będą mogły rozpocząć się dopiero za kilka lat. Przez ten czas Waszyngton zamierza korzystać z rosyjskich rakiet.

Rosyjski analityk krytykuje propozycje amerykańskiego senatora Richarda Lugara, by Stany Zjednoczone zaczęły eksportować gaz łupkowy do Europy.

- Istnieje duże prawdopodobieństwo, że propozycja Lugara, by USA zaczęły eksportować swój gaz łupkowy do krajów NATO napotka opór wielkich firm z USA - twierdzi rosyjski analityk Siergiej Wachramiejew. 
Według cytowanego przez dziennik "Wiedomosti" analityka amerykańskie przedsiębiorstwa wolą wykorzystywać tani rodzimy gaz do wytwarzania towarów o wysokiej wartości dodanej. 
Wachramiejew utrzymuje ponadto, że po uwzględnieniu kosztów skroplenia, transportu i regazyfikacji surowca jego cena może wzrosnąć do 350-420 dolarów za 1000 metrów sześciennych. W takim wypadku - szacuje analityk - cena amerykańskiego gazu byłaby porównywalna do ceny surowca oferowanego przez rosyjski Gazprom, wynoszącej średnio 380 USD za 1000 metrów sześciennych. 

Monopol na hakerstwo. Chiny na czele

Jeśli do komputera w którejś z firm włamali się hakerzy, prawdopodobnie pochodzili z Chin. Z danych amerykańskiej spółki Akamai Technologies wynika, że w IV kw. 2012 r. z Państwa Środka pochodziło 41 proc. wszelkich tego typu ataków.

Dwie firmy rozpoczęły w tym roku produkcję metali ziem rzadkich, a kolejnych pięć zacznie wydobycie w ciągu następnych kilku lat. Czy oznacza to złamanie monopolu Chin na dostawy rzadkich, ale niezbędnych dla nowoczesnych technologii pierwiastków? Polacy też szukają takich pierwiastków w Mongolii. Metale ziem rzadkich to 17 pierwiastków o niezwykłych właściwościach fizycznych. Są one wykorzystywane w przemyśle zaawansowanych technologii: w elektronice, do produkcji turbin wiatrowych, laptopów czy smartfonów. Unijne firmy muszą importować większość tych pierwiastków, aby pokryć swoje zapotrzebowanie. A ponieważ Chiny są monopolistą, jeśli chodzi o dostawy, mocno ograniczają eksport tych metali, co wywołuje skargi innych krajów do Światowej Organizacji Handlu