TEMAT 14 – KULTURA GRECKA

LITERATURA I TEATR

Przejęcie przez Greków alfabetu zaowocowało bardzo szybko narodzinami literatury w pełnym tego słowa znaczeniu. U jej zarania stoją dwa wielkie pomniki: Iliada i Odyseja. Ich twórcą był Homer, genialny ślepy poeta, aojdos (pieśniarz), który wędrował od dworu do dworu, recytując swoje pieśni. Innym wielkim poetą greckim epoki wczesnej był Hezjod, pochodzący z Beocji w środkowej Grecji. Zapi­sał się przede wszystkim jako autor głośnego po­ematu pod tytułem Teogonia. Jest to utwór kosmogoniczny, to znaczy o stworzeniu wszechświata. Teogonia, na równi z po­ematami Homera, weszła do kanonu lektur wy­kształconego Greka. Prawdziwym symbolem kultury greckiej stał się teatr. Nasz dzisiejszy teatr jest w prostej linii jego kon­tynuacją. Narodził się w Atenach, w czasach tyra­nii Pizystrata. Jego geneza wiąże się z ob­rzędami kultowymi ku czci boga wina Dionizosa. Szczytowe osiągnięcia sztuki teatralnej przypa­dają na V w. przed Chr., gdy tworzyli trzej znako­mici dramatopisarze: Ajschylos, Sofokles i Eury­pides. Udział w przedstawieniu traktowa­no jako przeżycie religijne, element kultu Dio­nizosa. Na V w. przed Chr. przypadają narodziny histo­riografii, czyli pisarstwa historycznego. Wiąże się je z imieniem Herodota z Halikarnasu. Potomność określiła go zaszczytnym mianem „ojca historii". W swoich Dziejach przedstawił historię zmagań Greków z Persami do bitwy pod Platejami w 479 r. przed Chr. Drugim wielkim historykiem, który znacznie przerósł Herodota, był Tukidydes z Aten. Jest on autorem znakomi­tego dzieła Wojna peloponeska, w którym opisał wielki konflikt Aten i Sparty w latach 431-404 przed Chr.

FILOZOFIA

Niezwykłym wprost osiągnięciem duchowym Greków była filozofia. Filozofowie odrzucili religijne, mityczne inter­pretowanie świata i jako pierwsi zaczęli stawiać pytania o istotę bytu. Jednym z pierwszych jońskich filozofów, a zarazem najwybitniejszym z nich i chyba najbardziej znanym, był Tales z Miletu (ok. 640-546 r. przed Chr.). Uważał on, że substancją, z której wytworzyły się wszystkie postacie bytu, była woda. Pojawiła się również teoria atomistyczna, której czołowym przedsta­wicielem był Demokryt z Abdery (ok. 460-370 r. przed Chr.). Snuto również rozważania dotyczące teorii poznania. Najważniejsza z nich, głoszona przez Parmenidesa z Elei w Italii zakładała, iż istnieją dwa źródła poznawania otaczającego nas świata - rozum i doświadczenie. Sokratesa interesowała przede wszyst­kim etyka. Jego uczeń Platon był twórcą teorii świata idei: jeśli istnieją rzeczy piękne, to musi istnieć samo piękno, którego one są odbiciem. Teorię tę odrzucił Arystoteles, najwybitniejszy umysł wszech czasów, uczeń Platona. Uważał, iż istnieją tylko rzeczy jednostkowe. Wszechświat natomiast jest łańcuchem przyczynowo i celowo ze sobą powiązanych zjawisk. Arystoteles głosił, że świat jest wieczny, ośrodkiem jego jest płaska ziemia, wokół której krążą sfery gwiezdne poruszane przez istoty boskie.

SZTUKI PLASTYCZNE

Klasyczną postać osiągnęły one w czasach, gdy czołowym poli­tykiem w Atenach był Perykles (461-429 r. przed Chr.) Zdobienie waz osiągnęło niezwykły poziom, dzięki angażowaniu się artystów najwyższej klasy. Motywy brano z mitologii i życia codziennego, ze świata zwierząt i roślin. Wspaniale rozwijała się rzeźba. W V w. przed Chr. artyści potrafili już znakomicie oddać dynamizm ciała ludzkiego, z za­chowaniem jego proporcji. Do najwybitniejszych rzeźbiarzy tego okresu należeli Fidiasz, Myron i Poliklet. Szczególnym osiągnięciem Greków była archi­tektura świątynna. Na przestrzeni wieków ukształ­towały się trzy style (porządki) architektoniczne - dorycki, joński i koryncki. Klasycznym przykładem budownictwa świątynnego, a zarazem niedościgłym wzorem, stał się Akropol w Atenach, religijne centrum polis. Plan jego zabudowy opra­cował Fidiasz, znakomity rzeźbiarz współpracujący z Peryklesem.

RELIGIA GRECKA

Ich religia była politeistyczna, czyli przyjmowała istnienie wielu bogów. Ci zaś swoim wyglądem, a często także przywarami i zachowaniem, niczym nie różnili się od ludzi. Była więc religią antropomorficzną. Kultem zajmowali się urzędnicy polis, w rodzinie zaś obowiązek ten spadał na ojca. Spośród wszystkich bogów najważniejsza była dwunastka bogów olimpijskich, na czele z Zeusem. Ich siedzibą była, jak wie­rzono, góra Olimp w północnej Grecji. Bogowie mieli podzielone między siebie zadania. Polis obierały sobie za patronów różne bóstwa, np. Atenom patro­nowała Atena, w Sparcie szczególną cześć oddawano Apollonowi i Artemidzie, na Samos i w Argos Herze, małżonce Zeusa. Specyficznymi postaciami w religii greckiej byli herosi – półbogowie. Najsłynniejszym herosem był Herakles.

PRZESŁANKI JEDNOŚCI, PRZYCZYNY POLITYCZNEJ DEZINTEGRACJI

Zewnętrznym i spektakularnym przejawem jedności były ogólnogreckie imprezy sportowo - religijne. Do najbardziej znanych należą igrzyska olimpijskie, które odbywały się co 4 lata w miejscowości Olimpia w Elidzie na Półwyspie Peloponeskim. Na czas ich trwania ogłaszano święty pokój. Pierwsze igrzyska odbyły się w roku 776 przed Chr. Na zawodach rozgrywano szereg różnych konkurencji: biegi, rzut dyskiem, skoki, zapasy, boks, a także wyścigi dwu i czterokonnych zaprzęgów. Arystokrata uwa­żał pracę za rzecz hańbiącą, sport natomiast przysparzał mu prestiżu. Sport stał się szybko własnością ogółu i wszedł do kanonu wykształcenia młodego Greka. Służyły temu gimnazjony. W ten spo­sób realizował się ideał greckiego wychowania w wy­daniu ateńskim, zakładający równomierny rozwój ducha i ciała. Mimo tych niewątpliwych elementów scalają­cych świat grecki podziały polityczne okazały się silniejsze. Również z faktu, że powstałe w obcym środowisku kolonie tworzyły rodzaj enklaw otoczonych przez ludność niegrecką. Zwycięstwo w konflikcie z Persami umocniło poza tym przeko­nanie, że niewielkie miasto-państwo jest najlepszą formą organizacji społeczno - politycznej.