Noel Malcolm „Rasy, mity, początki: Bośnia od 1180 roku”
Etniczność to przekleństwo Bałkanów.
Przemieszanie etniczne na Bałkanach jest tak rozległe, że nie wiele osób może przedstawić się jako „czyste” etnicznie. Mimo to teorie wyrosłe z poczucia rasowej wyższości dominowały w polityce narodowej krajów bałkańskich.
Brak jednoznacznej, charakterystycznej, typowo bośniackiej urody. Od blondynów po brunetów, od jasnych po ciemnych = mieszanka genów.
Bośnia = górzysta kraina. Najazdy wpłynęły na nią przez to w mniejszym stopniu niż na inne kraje. Jedynie Słowianie wywarli największe piętno na Bośni – narzucili swój język, kultura = mieszanka.
Pierwsi mieszkańcy terenów Bośni – Ilirowie, język – indoeuropejski, pokrewieństwo – współcześni Albańczycy. Plemię Dalmatów – nazwa od albańskiego słowa ‘delme’ = ‘owca’(Dalmacja) zajmowało zachodnia Bośnię – odkrycia archeologiczne z tego terenu wskazują, ze Ilirowie hodowali owce, świnie i kozy.
Następnie: Skordytowie – północno-wschodnia Bośnia oraz Desytaci – centralna Bośnia = plemiona te zostały podporządkowane Rzymianom, gdy w I i II w p.n.e rozszerzali oni swoje imperium. Rozbudowali drogi i szlaki handlowe – większość obszaru Bośni była w prowincji Dalmacja, a część północnej w Panonii.
Chrześcijaństwo zadomowiło się szybko – pierwsze biskupstwa pod koniec I w. w Sirmium, co najmniej 20 bazylik. Lecz najazd Gotów – zakończył okres wczesnego chrześcijaństwa w Bośni.
Rzymska Bośnia – język: łacina, miejsce osiedlania się rzymskich weteranów wojen(dowód – słowo ‘batrin’ = ‘stary człowiek’ w języku rumuńskim, który rozwinął się z łaciny używanej na tym regionie, jest pochodzenia łacińskiego z ‘veteranus’). Ilirowie byli masowo powoływani do legionów rzymskich, a pod koniec II w. ich ziemie stanowiły fundament militarny kariery rzymskich imperatorów.
Stosunek Rzymian czy Greków do bałkańskich ludów był pogardliwy. Przez co nie ma dokumentów opisujących ich kulturę, religie czy styl życia. Jedyna wzmianka jest popularność tatuaży wśród tego plemienia – ten fakt wskazuje o nie-słowiańskim charakterze tej sztuki ozdabiania ciał. Edith Durham – angielska uczona i podróżniczka w latach 20 XX w. opisuje zwyczaj tatuowania wśród Bośniaków – tatuaż wskazuję więc na ciągłość kulturowa Bośni od czasów iliryjskich aż po tamten okres.
Sztuka tatuażu wskazuje, że jakaś część Ilirów przetrwała najazdy i została wchłonięta przez ludność słowiańską. Istnieje teoria pewnego XIX wiecznego, jugosłowiańskiego ideologa, według której to Chorwaci i Serbowie są ‘prawdziwymi’ Ilirami – dlatego tworzą odrębną prastara rasę, lecz owa teoria mówi więcej o rzeczywistości politycznej Jugosławii niż o historii Bałkanów.
Najazdy Gotów – Malo efektywne, jeżeli jacyś Goci pozostali na Bałkanach zostali szybko zasymilowani. Nie pozostawili po sobie nic poza legendą, w której to Goci przedstawiani są jako przodkowie Chorwatów i/lub Bośniaków. Legenda utożsamia Gotów ze Słowianami i łczy ich we wspólną rasę z jednym językiem. Jednakże później ‘gocka’ teoria była wykorzystywana w innym wymiarze, jako rozróżniająca Gotów od Słowian –teorie w tej wersji wykorzystywali Bośniacy w czasie II wojny światowej próbując się za jej pomocą odciąć od faszystowskiej Chorwacji, ale bez skutku.
W IV i V w. na tereny Bośni przybyli: Hunowie i Alanowie. W VI w. Awarowie i Słowianie. Awarowie mimo przewagi w rzemiośle żołnierskim zostali wyparci z Bałkanów przez bizantyjski/chorwackie/bułgarskie armie w VII w. Jednak Awarowie na stałe wpisali się w historię ziem Bośni – osiedlali się w niektórych miejscach nawet na kilka pokoleń; a słowiańska nazwa Awarów = Obri – sugeruje, że miasta takie jak ‘Obrovac’ są pozostałością po tych ludach. Jednak wygrali Słowianie i do 620 r. na dobre zadomowiły się na Bałkanach. W tym czasie na Bałkany przybyli Chorwaci(sprowadzeni przez cesarza Bizancjum aby rozprawili się z Awarami) i Serbowie(którzy podążyli za Chorwatami).
Geneza Chorwatów i Serbów. Słowo ‘Hrvat’(‘Choroatos’) nie jest słowiańskie, a irańskie(dowód: nagrobki). Przez wieki nad Morzem Czarnym dominowali Słowianie i Sarmaci(irańscy nomadowie). Większość historyków uważa, że Serbowie i Chorwaci to ludy słowiańskie rządzone przez elity irańskie – już u schyłku VII miały swoje państwa „Białą Chorwacje” i „Biała Serbię” na terenach południowej Polski i Czech. I stamtąd wyruszyli na Bałkany.
Chorwaccy nacjonaliści zastosowali wybiórcze podejście do kwestii irańskich korzeni zawłaszczając je sobie i odmawiając ich Serbom – tu powstał odwieczny etniczny konflikt miedzy tymi dwoma społecznościami. Zabieg ten wykorzystany został w II WŚ, kiedy to starożytni Irańczycy byli wyżej cenieni niż Słowianie(rasowo). Prawda jest jedna! Serbowie i Chorwaci stanowią oddzielne, ale ściśle powiązane społeczności. Wszystkie plemiona zostały i tak pochłonięte przez Słowian, więc nie ma sensu tego roztrząsać.
Serbowi osiedlili się na terenach południowo-zachodniej Serbii, a Chorwaci zajęli tereny Chorwacji współczesnej i większość Bośni. Wspólnoty Słowian były zorganizowane hierarchicznie(rodziny – klany, wódz terytorium – żupan) i pogańskie.
Już na początku VII w, bizantyjscy władcy próbowali schrystianizować Chorwatów, ale udało im się to dopiero około IX w. Tereny Bośni chrystianizację przeżyły na końcu IX lub na początku X w. Jednak do tradycji chrześcijaństwa bośniackiego przedarły się elementy pogańskie – jak imiona czy obrządki.
Dzieje polityczne zachodnich Bałkanów od VII do XI w. to okres ciągłych podbojów, braku stabilności czy ciągłości – niby króluje Bizancjum, ale kościoły są rzymski, a na dodatek Frankowie podbijają północna Chorwacje i północno-zachodnia Bośnie(aż do 870 r.). Ale Serbia i Czarnogóra stworzyła sobie rodzaj księstwa na części południowozachodniej Serbii. Na początku X wieku – Chorwacja jest u szczytu sił, ale po śmierci władcy – Tomisława – wstrząsają nią wojny i oddaje część swoich ziem Serbom, którzy uznali protektorat Bizancjum.
W podręczniku z 958 r. autorstwa Konstantyna Porfirogeneta – znajdujemy pierwsza wzmiankę o Bośni jako odrębnego terytorium. Zauważamy : Bośnia jest traktowana jako odrębna części, ale podległa Serbom. W latach 60 X w. znalazła się jednak pod panowaniem Chorwatów i pozostała w tym stanie około pół wieku.
W 1019 r. imperium bizantyjskie odzyskało potęgę dzięki Bazylemu II Bułgarobójcy i zmusiło Serbów i Chorwatów do posłuszeństwa. Jednak związek ten przekształcał się i w XI w. nad Bośnia sprawował władzę namiestnik chorwacki, a na terenach Bośni właściwej, Czarnogóry, Humu czy Zachumijach książęta serbscy potrafili oprzeć się potędze imperium. Tereny te na krótko zostały zjednoczone w państwo – król Bodin, ale po jego śmierci – rozpadło się.
Schyłek Xi w. to punkt zwrotny. Śmierć Bodina przeniosła ambicje polityczne Serbów na wschód do Raśki, a ziemie Chorwatów zostały zajęte przez Węgrów. W 1102 r. panowanie węgierskie objęło również Bośnię, ale dzięki trudnym warunkom naturalnym – w miarę upływu czasu stawała się ona coraz bardziej niezależna. W latach 60/70 XII w. na krótko Bośnia i Chorwacja powróciły do Bizancjum, ale po śmierci Manuela Komnenosa powróciły do swojego porządku. W 1180 – Chorwacja wraca do Węgier, a Bośnia UZYSKUJE W KOŃCU NIEPODLEGŁOŚĆ! Rzeka Drina stanowi odtąd granice serbsko-bośniacką.
W X, XI czy XII wieku Bośnia na krótko popadała w ręce Serbów, ale nigdy już nie stała się jej częścią. Będąc niezależna oscylowała we wpływach chorwacko-węgierskich – punkty łączące: sposób zorganizowania religijnego i nazewnictwo władcy(BAN – chorwacki termin).
Bośniacy z 1180 r. – Serbowie czy Chorwaci? Ani jedno, ani drugie. Mimo zbliżenia do chorwackiej tradycji, kultury czy religii – pozostali BOŚNIAKAMI pod okupacja Chorwatów. Jedyne co można stwierdzić o ich tożsamości etnicznej – nie tracąc rozsądku to – „Byli to Słowianie, których domem była Bośnia.”