Globalizacja Wnuk Lipiński

Globalizacja Wnuk-Lipiński


Rozdział 1
[ Oblicza globalizacji – konceptualizacja pojęcia ]

Pierwszy krok w kierunku globalizacji postawiono w XV i XVI wieku, w czasie wielkich odkryć geograficznych. Wtedy to właśnie została odkryta Ameryka, rozpoznano wybrzeża Afryki i wytyczono wokółafrykańską drogę do Indii. Okres ten można określić mianem pierwszej fali globalizacji świata. To wówczas bowiem świat po raz pierwszy został dostrzeżony jako całość. Dyfuzja kulturowa po raz pierwszy nabrała globalnego rozmachu, podobnie jak wymiana handlowa.

Pierwsza fala globalizacji niosła za sobą przemoc, za odkrywcami i handlarzami bowiem postępowali żołnierze, a nieco później także i osadnicy, którzy przenosili się z centrum na peryferie bądź uciekając przed prześladowcami, czy w poszukiwaniu lepszego życia.

Z czasem w koloniach zaczęło narastać poczucie odrębności interesów, pojawiły się więc dążenia separatystyczne.

Rewolucja przemysłowa i będąca jej skutkiem przyspieszona industrializacja zapoczątkowały – w drugiej połowie XIX wieku – drugą falę globalizacji. Charakteryzowało ją dążenie kilku państw, dysponujących przewagą przemysłową i militarną, do tworzenia imperiów kolonialnych. Pierwsze symptomy świadczące o stopniowym wygasaniu drugiej fali globalizacji dało się już zaobserwować w okresie międzywojennym. Ostateczne wygaśnięcie drugiej fali globalizacji nastąpiło po II wojnie światowej, kiedy to rozpadły się imperia kolonialne, a porządek światowy przybrał kształt bipolarny ( z jednej strony wolny świat, a z drugiej światowy system komunistyczny).

Trzecia fala globalizacji nabrała szczególnie silnego impetu po upadku Związku Sowieckiego, a wraz z nim – światowego systemu komunistycznego. Obecną, trzecią falę globalizacji charakteryzuje duża ruchliwość kapitału oraz relatywnie niska ruchliwość siły roboczej.

[ Znaczenia globalizacji ]

System międzynarodowy – taki, w którym państwa narodowe są głównymi podmiotami. W systemach globalnych podmiotami relacji są instytucje czy struktury ponadnarodowe, dla których państwa narodowe mają charakter podrzędny i w pewnym sensie przygodny.

Globalizacja (Giddens) – może być definiowana jako intensyfikacja ogólnoświatowych relacji społecznych, które wiążą oddalone od siebie miejsca w taki sposób, że lokalne wydarzenia są kształtowane przez wydarzenia występujące w innych oddalonych od siebie o wiele mil miejscach i vice versa.

Podział świata na 3 strefy wg Immanuela Wallersteina:

  1. Centrum – państwa te przodują w wyścigu technologicznym, koncentrują zasoby światowego kapitału, wyróżniają się wysoką wydajnością pracy, niskim ryzykiem inwestycyjnym oraz wysokim dochodem narodowym per capita;

  2. Peryferie – dostarczają na rynek światowy surowce i produkty o niskim stopniu przetworzenia i prostej technologii, a opłacalność tej produkcji oparta jest na taniej sile roboczej. Peryferie uzależnione są ekonomicznie od krajów rdzenia i są przez te ostatnie eksploatowane;

  3. Półperyferie – także eksploatowane przez centrum, ale zarazem biorą udział w eksploatacji peryferii.

[ Globalizacja jako rynek światowy ]

[ Globalizacja jako relatywizacja społecznych punktów odniesienia ]

[ Globalizacja jako modernizacja i detradycjonalizacja ]

[ Globalizacja jako homogenizacja lub hybrydyzacja ]

[ Areny globalizacji ]

Arena ekonomiczna:

Arena kulturowa:

Arena polityczna:

Arena przestępczości zorganizowanej:



Rozdział 2
[ Antynomie globalizacji ]

Nierównomierność przebiegu globalizacji jest przyczyną powstawania antynomii, a także pośrednią przyczyną stosunkowo szybkiego rozwoju czwartej, patologicznej areny globalizacji.

Areny globalizacji:

[ Dwie antynomie podstawowe ]

  1. Globalizacja jest inkluzywna, ale jej postęp prowadzi z jednej strony – do marginalizacji i wykluczenia ogromnych połaci świata, a z drugiej – do wzrostu indywidualizmu jednostek i ich znacznego wyobcowania z lokalnego kontekstu społecznego.

    1. Inkluzywna – bo jest otwarta na cały świat i nie ma takiego regionu, który byłby z tego procesu wstępnie wykluczony;

    2. Inkluzywność pogłębia przepaść pomiędzy peryferiami a centrum z dwóch powodów:

      1. Na skutek pośredniej lub bezpośredniej eksploatacji peryferii przez centrum;

      2. Na skutek uświadomienia sobie przez populacje żyjące na peryferiach swojego upośledzonego statusu, co umożliwia właśnie inkluzywność globalizacji, której konsekwencją jest poszerzenie płaszczyzny odniesień do oceny własnej sytuacji;

    3. Inkluzywność globalizacji powoduje na szczeblu lokalnym wzrost ekskluzywności szans życiowych jednostki oraz jej identyfikacji i przynależności, a w rezultacie – przyczynia się do stopniowego wyobcowania jednostki z jej dotychczasowej wspólnoty;

  2. Realizacja partykularnych interesów w skali globalnej przynosi, jako skutek uboczny, wzrost globalnych zagrożeń, wobec których nie stosuje się globalnych środków naprawczych, gdyż nie ma czynnika, który takie środki mógłby obmyśleć i wprowadzić w życie w sposób obowiązujący na całym świecie.

    1. Makroracjonalność działalności w skali globalnej nie jest prostą sumą mikroracjonalności działań w skali partykularnej, ale jest własnością jakościowo odmienną;

      1. Federalizacja świata;

      2. Bałkanizacja świata;

      3. Argentynizacja świata;

      4. Amerykanizacja świata

[ Sprzeczności powodowane przez globalizację gospodarki ]

  1. Deregulacja globalnej aktywności gospodarczej prowadzi do głębokich nierówności i ostrego podziału na zasobne centrum i biedne peryferie, a zarazem warunkiem globalnej ekspansji gospodarczej jest równie globalny popyt i istnienie konsumentów także na peryferiach.

    • Polaryzacja świata na osi „bogactwo –bieda” ogranicza globalną ekspansję i konsumpcję, przeciwdziałanie jej jest mało skuteczne;

    • Owa rosnąca luka, obejmująca także wzrastającą dysproporcję pomiędzy mocami produkcyjnymi coraz efektywniejszej gospodarki światowej a siłą nabywczą ludności świata może doprowadzić globalne rynki do destabilizacji o katastrofalnych rozmiarach, jeśli biedne rejony świata nie osiągną przynajmniej średniego poziomu konsumpcji;

  2. Globalizacja ekonomiczna coraz bardziej ogranicza państwo narodowe, a jednocześnie – wobec rozrostu areny globalnej przestępczości zorganizowanej – coraz bardziej potrzebuje go do stabilizacji reguł lokalnych, egzekwowania ich oraz zapewnienia porządku i bezpieczeństwa, zarówno na peryferiach, jak i w centrum.

  3. Globalizacja ekonomiczna upowszechnia także ryzyko niepowodzeń gospodarczych. Ucieczka od ryzyka lokalnego rynku może zamiast redukcji ryzyka globalnego – powiększyć je poprzez przeniesienie na arenę globalną niekorzystnych tendencji lokalnych. Żywiołowość globalnej ekonomii – zwłaszcza globalnego kapitału – destabilizuje ekonomie lokalne, przeciwdziałanie zaś ryzyku ekonomicznemu wymaga stabilnych gospodarek lokalnych, odpornych na kryzysy innych gospodarek lokalnych. Z kolei ich stabilizowanie poprzez odsunięcie się od rynku światowego skazuje je na uwiąd ekonomiczny.

  4. Globalizacja ekonomiczna wymaga coraz bardziej wykwalifikowanej siły roboczej i coraz bardziej wyedukowanych rzesz konsumenckich, a jednocześnie jej ekspansja wpływa niszcząco na lokalną wiedzę i kwalifikacje.

  5. Globalizacja ekonomiczna niszczy lokalną tradycję, premiuje nowość i innowacyjność, wykorzenia producentów oraz konsumentów z lokalnej kultury i tradycji, a zarazem potrzebuje nowych lokalnych tradycji, aby wokół nich organizować, a nawet tworzyć potrzeby konsumenckie przystosowane do globalnej oferty i aby zwiększyć przewidywalność reakcji lokalnego rynku na globalną ofertę handlową czy inwestycyjną.

[ Sprzeczności globalizacji kulturowej ]

Nie jest możliwa globalizacja kulturowa, która byłaby jednocześnie uniwersalna i inkluzywna. Globalizacja kulturowa, partykularna i inkluzywna zarazem, rodzi imperializm kulturowy jednego partykularnego kodu kulturowego oraz powoduje marginalizację innych.

Pełny multikulturalizm ogranicza z jednej strony komunikację globalną, a z drugiej – zrównuje w statusie kultury mniej zaawansowane z kulturami bardziej zaawansowanymi.

W globalizacji kulturowej komunikowanie się jest funkcjonalnie niezbędne, jak również istnienie siatki znaczeń, do której odwołanie się umożliwia komunikowanie się przedstawicieli różnych kultur partykularnych, czyli umożliwia im interpretowanie symboli komunikowania oraz przedstawianego przez nie świata w podobny sposób.

  1. Globalizacja siatki znaczeń jednej partykularnej kultury odbywa się w pewnym sensie kosztem pozostałych kultur partykularnych, które temu procesowi nie podlegają, dobra i wartości bowiem, powstające w tej globalizującej się kulturze partykularnej, są na mocy definicji i bez dodatkowych zabiegów produktami gotowymi do globalnego obiegu, czego nie można powiedzieć o analogicznych dobrach i wartościach powstających w innych kulturach.

  2. Produkty tej uprzywilejowanej kultury partykularnej mają nieporównanie większe szanse, by stać się ikonami współczesnej, globalnej kultury masowej.

  3. Ikony takie, jako wzory światowego sukcesu komercyjnego, tworzą w lokalnych kulturach tendencje naśladownicze, co osłabia autentyczność tych ostatnich i powoduje wzrost elementów wtórnych.

  4. Ekspansywność globalnej kultury masowej relatywizuje lokalną tradycję kulturową, a w konsekwencji wpływa na kształtowanie się tożsamości społecznej uczestników kultur lokalnych.

Główna antynomia procesu globalizacji kultury: dialektyczna sprzeczność między lokalnym dążeniem do zachowania partykularnego obiegu dóbr i wartości kultury a ekspansją jednej z kultur partykularnych, wyniesionej na poziom globalny.



Rozdział 3
[ Kłopoty liberalnej demokracji w globalnym świecie ]

Dwudziesty wiek nie jest przez historyków dobrze oceniany. Przeważają raczej oceny negatywne. Za taką oceną przemawiają fakty historyczne. Wiek XX był sceną dwóch wojen światowych, najkrwawszych w historii ludzkości, w tym też czasie wynaleziono środki masowego rażenia - broń nuklearną.

Wiek XX nie składał się jednak z samych przerażających katastrof. Obok niebywałego rozwoju ekonomicznego i technologicznego pewnych rejonów świata, byliśmy także świadkami upadku systemów totalitarnych i rozprzestrzeniania się zasad demokratycznej organizacji państw narodowych, a także wzrostu liczby suwerennych państw narodowych na skutek rozpadu imperiów i dekolonizacji świata.

Był to wiek nie tyle nasilonego okrucieństwa, przemocy i cierpień, ale także czas emancypacji narodów i społeczeństw. „Złoty wiek” dla rozkwitu państw narodowych i procedur demokratycznych.

[ Trzecia fala demokratyzacji a globalizacja ]

Fala demokratyzacji – grupa przejść od systemu niedemokratycznego do demokratycznego, która występuje w pewnym specyficznym okresie i która w tym samym okresie znacząco przewyższa liczbę przejść w odwrotnym kierunku (Huntington).

Zgodnie z tą definicją Huntington wyróżnia trzy fale demokratyzacji oraz dwie fale odwrotu od demokratyzacji.

  1. Pierwsza fala demokratyzacji – 1828-1926 r., wzbudzona przede wszystkim skutkami rewolucji francuskiej i amerykańskiej, ale efekt instytucjonalny tych wydarzeń pojawił się i ustabilizował dopiero w XIX wieku. Jedną z przyczyn mogła być także polska Konstytucja 3 maja, gdyby nie fakt, że rozbiory Polski i tym samym zniknięcie naszego kraju z mapy Europy powstrzymały jej wpływ na ewolucję europejskiej myśli politycznej.

    • Odwrót od pierwszej fali demokratyzacji trwał od lat 20. do końca II wojny światowej, przede wszystkim na skutek przejęcia przez faszystów władzy w wielu krajach Europy i ich podboju Europy i świata.

  2. Druga fala demokratyzacji – rozpoczęła się wraz z wygraniem przez aliantów II wojny światowej. Już na początku lat 60. pojawiły się symptomy wygasania tej fali – przyczyniły się do tego przede wszystkim autorytarne przewroty w Ameryce Łacińskiej oraz ekspansja światowego komunizmu w tzw. Trzecim Świecie.

  3. Trzecia fala demokratyzacji (obecna) – jej początek Huntington datuje na rok 1974, kiedy to przewrót wojskowy w Portugalii, nazywany rewolucją goździków, zakończył istnienie dyktatury Salazara. Od tego momentu liczba krajów wchodzących na ścieżkę demokratyzacji ciągle rosła. Dopiero jednak po upadku światowego systemu komunistycznego trzecia fala nabrała szczególnego impetu, choć ponownie w ocenach Huntingtona wzrost liczby suwerennych państw po rozpadzie ZSRR nieco zaniżył wzrost odsetka państw demokratycznych.

    • Według Doorenspleet trzecia fala demokratyzacji miała wyraźnie dwie fazy:

      • 1976-1990 – 24 kraje przeszły od systemu autorytarnego do demokratycznego, a 12 przebyło drogę w odwrotnym kierunku;

      • 1990-1994 – „fala eksplodująca”, 34 kraje przeszły od autorytaryzmu do demokracji, a tylko 4 w odwrotnym kierunku

Według ustaleń Jaggersa i Gurra, cały region Afryki oraz świat islamu w nieznacznym stopniu biorą udział w trzeciej fali demokratyzacji.

Trzecia fala demokratyzacji jest zbieżna w czasie z trzecią, najpotężniejszą falą globalizacji:

Trzecia fala globalizacji była potężnym czynnikiem, który wzmacniał trzecią falę demokratyzacji. Nie był to jedynie czynnik działający spontanicznie. Był on także skutkiem świadomych działań podjętych przez najpotężniejsze państwa narodowe rdzenia globalizacji.

Demokratyzacja nie mogłaby się zakorzenić, gdyby nie istniały rodzime siły społeczne, które zapewniłyby trwanie i reprodukcję systemu demokratycznego po ustaniu działania owych czynników zewnętrznych.

Nierównomierność rozwoju globalnej areny ekonomicznej i politycznej prowadzi w konsekwencji do sytuacji, w której procedura demokratyczna obejmuje malejący zakres decyzji politycznych, a decyzje o globalnych skutkach, podejmowane zwłaszcza na arenie ekonomicznej, nie podlegają w ogóle lub w niewielkim stopniu procedurom demokratycznym. Coraz większa część decyzji podejmowana jest przez instytucje korporacyjne, które w najlepszym wypadku odpowiadają za nie jedynie przed członkami własnej struktury korporacyjnej, a nie przed tymi, którzy w skali globalnej odczuwają ich skutki.

[ Globalizacja a problem odpowiedzialności za decyzje ]

Jeśli granice społeczeństwa politycznego są dobrze zdefiniowane, to liberalna demokracja dobrze funkcjonuje m.in. dlatego, że działa względnie sprawnie jeden z jej podstawowych mechanizmów równowagi, a mianowicie odpowiedzialność wybranych przedstawicieli przed elektoratem za decyzje podejmowane w trakcie kadencji wyborczej. Odpowiedzialność ta następnie podlega weryfikacji w czasie kolejnych wyborów.

Mechanizm ten ukształtował się w ramach demokratycznego państwa narodowego, a jego działanie jest skuteczne właśnie dlatego, że państwo narodowe jest jednostką o jasno zakreślonych granicach terytorialnych i ludnościowych, a także wyraźnie zdefiniowanym obywatelstwie.

Globalizacja zasadniczo podważyła skuteczność funkcjonowania tego mechanizmu z dwóch powodów:

Demokratyczna kontrola procesów decyzyjnych zanika w dziedzinach: militarnej, finansowej, ekologicznej i rynku pracy.

[ Obywatel – konsument – ekspert ]

Jedną z konsekwencji globalizacji jest zawężenie możliwości funkcjonowania jednostek ludzkich w rolach obywateli. Jeśli bowiem coraz większy zasób decyzji o życiowym znaczeniu przepływa z poziomu narodowej poliarchii na poziom globalny, to rola obywatela, wynikająca z przynależności do określonej poliarchii. Staje się coraz bardziej wyzuta z istotnych treści i coraz bardziej fasadowa.

Globalizacja osłabia ważność statusu obywatelskiego i rolę obywatela w poliarchii. Słabnie też wtedy mobilizacja społeczna wokół głównych problemów zbiorowości, co oznacza, że obywatele wycofują się w sferę prywatności, podczas gdy realizacja roli obywatelskiej może zachodzić wyłącznie w sferze publicznej.

Wzrastający zasób decyzji podejmowanych w trybie korporacyjnym w przyszłości spiętrzy kłopoty legitymizacyjne procedury demokratycznej, a wśród obywateli upowszechni się przekonanie o malejącym znaczeniu tej procedury.

[ Społeczeństwo obywatelskie w warunkach globalizacji ]

Warunkiem względnie dobrego funkcjonowania liberalnej demokracji są nie tylko sprawnie działające formalne instytucje władzy i stabilna gospodarka, nie powodująca niepokojów społecznych, ale także aktywne społeczeństwo obywatelskie, czyli udział obywateli w życiu publicznym za pośrednictwem instytucji, które sami powołali do życia.

Społeczeństwo obywatelskie – zespół lub system samoorganizujących się grup pośrednich, które:

Nie istnieje coś takiego, jak globalne społeczeństwo obywatelskie. Przedwczesna wydaje się konkluzja, iż mamy do czynienia z jego początkami, ponieważ:

  1. Społeczeństwo obywatelskie składa się z obywateli, czyli z jednostek, przed którymi władze, czerpiące swoją prawomocność z procedur demokratycznych, są odpowiedzialne za podejmowane decyzje – a ta odpowiedzialność wynika z tego, że to właśnie obywatele wybierają władzę;

  2. Instytucje społeczeństwa obywatelskiego funkcjonują w obrębie pewnego porządku prawnego, ustalanego przez władze ustawodawcze;

  3. Aby społeczeństwo obywatelskie mogło w miarę sprawnie funkcjonować, istnieć musi dostatecznie spójna podstawa aksjologiczna tego działania – elementarny zasób sensów zbiorowych, dzięki którym możliwa jest komunikacja społeczna, kolektywne definiowanie interesów i celów oraz możliwość uzgodnionego klasyfikowania określonych działań publicznych na osi zło-dobro;

Warunkiem koniecznym pojawienia się sprawnego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego jest istnienie minimalnego wspólnego mianownika kulturowego, na którym mogłyby się spotykać różnorakie inicjatywy obywatelskie i dzięki któremu zapewnione byłoby wzajemne respektowanie prawa do istnienia i działania inicjatyw wchodzących ze sobą w konflikt.

Brak globalnego społeczeństwa obywatelskiego oznacza:

[ Globalna przestępczość zorganizowana a konsolidacja poliarchii ]

Trzecia fala globalizacji, przebiegająca przez arenę przestępczości zorganizowanej, jest szczególnym wyzwaniem dla utrzymania konsolidacji tych przede wszystkim poliarchii, które z niej się wyłoniły.

Konsolidacja – proces przekształcania się przygodnych ustaleń, roztropnych norm i przypadkowych rozwiązań, pojawiających się w czasie demokratycznej transformacji, w relacje współpracy i konkurencji, które są dostatecznie znane, regularnie praktykowane i dobrowolnie akceptowane przez osoby i zbiorowości. Krzepnięcie reguł i mechanizmów funkcjonowania systemu demokratycznego, ich rutynizacja oraz szeroko rozpowszechnione mniemanie, iż jedynie te reguły są prawomocne i sprawiedliwe.

Konsekwencje kryminalizacji gospodarki:

Grupy zmarginalizowane przez globalizację pojawiają się przede wszystkim na peryferiach, są też obecne na obszarze półperyferii.



Rozdział 5
[ Państwo narodowe a globalizacja ]

Państwo – konstrukcja historyczna, ma swój początek, rozwój, kulminację i zmierzch, jest na ogół formą organizacji pewnej zbiorowości, odróżniającej się od innych cechami, które przez jej członków uznawane są za istotne w stopniu, który uzasadnia (legitymizuje) istnienie odrębnej organizacji państwowej;

Państwa wieloetniczne: Belgia, RPA

Państwa wielonarodowe: Wielka Brytania

Język nie jest wyróżnikiem odrębności narodowej, a kultury mogą przekraczać granice państw. Państwo jest bowiem nade wszystko wspólnotą polityczną, na ściśle określonym terytorium.

Państwo narodowe – 1648 rok (kiedy to zawarto traktat westfalski, dzięki któremu zakończyła się niemiecka faza wojny 30-letniej), w literaturze przyjęło się określać ład międzynarodowy oparty na stosunkach suwerennych państw narodowych „modelem westfalskim”.

Westfalski model państwa narodowego funkcjonuje według 7 zasad, zrekonstruowanych przez Helda:

Prawa człowieka i obywatela – skodyfikowany międzynarodowy standard, którego celem jest ograniczenie swobody państwa narodowego w postępowaniu z ludźmi (w tym także z własnymi obywatelami), stanowią one podstawę działania społeczności międzynarodowej, zwłaszcza, gdy owe standardy są rażąco przekraczane, a nawet jeśli działania takie naruszają „świętą” w modelu westfalskim zasadę suwerenności państwa narodowego;

Do gwałtownego wzrostu liczby państw narodowych doprowadziły zasady zapisane w Karcie Narodów Zjednoczonych, dekolonizacja świata, a także późniejszy upadek światowego systemu komunistycznego.

[ Państwa narodowe otwarte i zamknięte ]

Społeczeństwo zamknięte – plemienne, podlegające siłom magicznym;

Społeczeństwo otwarte – uwalniające krytyczną siłę człowieka i otwierające przed nim perspektywy zamknięte w społeczeństwie plemiennym;

Państwo narodowe otwarte – poliarchia, relacje państwa z resztą świata są wolą obywateli tego państwa, są akceptowane przez większość aktywnych obywateli, wyrażających w konkurencyjnych wyborach poparcie dla określonych programów politycznych, których częścią jest polityka zagraniczna, czyli m.in. stosunki danego państwa z najbliższymi sąsiadami i resztą świata;

Państwo narodowe zamknięte – charakter niedemokratyczny, relacje państwa z resztą świata są wolą rządzącej elity niezależnie od tego, jakie zdanie na ten temat mają ludzie;

W dzisiejszym świecie nie ma państw całkowicie zamkniętych i całkowicie otwartych.

Państwo całkowicie zamknięte – państwo kompletnie autarkiczne, izolujące się od zewnętrznego świata w wymiarze gospodarczym, kulturowym i politycznym;

Państwo całkowicie otwarte – kosmopolityczna enklawa, która nie stawia żadnych barier dla przepływu kapitału, ludzi, idei i wartości, a status obywatela takiego państwa nabyć można równie łatwo, jak pudełko zapałek;

Trzecia fala globalizacji stawia przed państwami narodowymi problem, do jakiego stopnia mają się one otworzyć na świat zewnętrzny. Zbyt duże otwarcie pozbawia państwo narodowe instrumentów kontroli nad własnymi zasobami, zbyt małe – pozbawia państwo narodowe odpowiedniego udziału w rynku światowym i społeczności międzynarodowej, co prowadzi do zapóźnienia cywilizacyjnego i gospodarczego.

Państwa narodowe rdzenia globalizacji (G3 – Ameryka Północna, Unia Europejska, Japonia) – mają silne przesłanki do tego, aby uprawiać politykę względnej otwartości państwa narodowego, gdyż umożliwia ona ekspansję gospodarczą i cywilizacyjną, a tym samym zwiększa dobrobyt obywateli.

Państwa narodowe leżące na półperyferiach – z jednej strony możliwie daleko posunięte otwarcie na kraje rdzenia globalizacji zwiększa szanse na przesunięcie w stronę centrum pod względem gospodarczym, technologicznym i cywilizacyjnym, z drugiej strony – grozi popadnięciem w zależność gospodarczą i polityczną od tych krajów, których gospodarki są mocniejsze, a technologia bardziej zaawansowana.
Otwarcie się na kraje peryferyjne nie grozi popadnięciem w tego rodzaju zależności, ale nie zwiększa też możliwości zbliżenia się w kierunku grupy krajów najbardziej zaawansowanych, zwiększa natomiast prawdopodobieństwo niekontrolowanej imigracji z krajów peryferyjnych, destabilizacji gospodarczej, a w konsekwencji – także politycznej.

Daleko posunięte zamknięcie państw narodowych usytuowanych na półperyferiach nieuchronnie spycha je na peryferie procesów światowych, skazuje na „skansenizację”, a w konsekwencji na popadnięcie w zależność gospodarczą typu neokolonialnego.

Państwa usytuowane na peryferiach – mogą otwierać się jedynie na państwa bardziej zaawansowane gospodarczo i cywilizacyjnie, a zatem możliwość popadnięcia w zależność gospodarczą od innych państw narodowych jest znacznie bardziej prawdopodobna, niż w przypadku państw z obszaru półperyferii.

[ Problem klasycznej suwerenności państwa narodowego ]

Trzecia fala demokratyzacji przyczyniła się do upowszechnienia bardziej współczesnej formuły suwerenności, według której państwo narodowe nie jest ostatnim szczeblem ładu społecznego, lecz raczej elementem większej całości, jaką jest porządek globalny.

Suwerenność państwa narodowego definiowana w kategoriach modelu westfalskiego – państwo narodowe w imię jej zachowania akceptuje minimalne związki ze światem zewnętrznym i odmawia swoim obywatelom lub grupom obywateli możliwości występowania na forum międzynarodowym w obronie swych praw, odrzuca także nacisk w obronę najbardziej podstawowych praw jednych obywateli tego państwa rażąco naruszanych przez innych obywateli.

Suwerenne państwa są dzisiaj ograniczane przez ryzyko i niepewność co do reakcji globalnych rynków, a także niepewność związaną z działaniami globalnego terroryzmu i globalnej przestępczości oraz niepewność związaną z globalnymi zagrożeniami środowiska.

Dążenie do redukcji tego ryzyka sprowadza się do dwóch zasadniczych opcji:

  1. Zamykać państwo narodowe na świat zewnętrzny;

  2. Tworzyć silne instytucje ponadnarodowe, które będą w stanie takie ryzyko zmniejszyć;

[ Czy zmierzch suwerennych państw narodowych? ]

Teza o zmierzchu suwerennych państw narodowych:

[ Nowe funkcje suwerenności państwa narodowego ]

Funkcje polityczne:

  1. Suwerenność państwa narodowego w dzisiejszym świecie można zdefiniować jako skuteczną realizację własnej woli politycznej, ograniczoną dobrowolnymi uzgodnieniami z innymi państwami narodowymi lub strukturami ponadpaństwowymi;

  2. Suwerenność jest tytułem do uznania podmiotowości bytu państwowego na politycznej arenie globalizacji i prawomocności zawieranych przez to państwo umów z innymi aktorami tej areny;

  3. Podstawowa wartość polityczna, warunkująca wejście bytu państwowego na polityczną arenę globalizacji;

  4. Moc decyzyjna instytucji ponadpaństwowych bierze się stąd, że suwerenne państwa narodowe delegują część własnych zasobów decyzyjnych na wspólny ponadpaństwowy szczebel;

  5. Państwo jest źródłem prawomocności w transferze władzy lub sankcjonowaniu nowych władz, zarówno poprzez uzgodnienia między państwami tworzące i podtrzymujące różnorakie formy międzynarodowego zarządzania, jak i poprzez konstytucyjne ustalenie na obszarze własnego terytorium stosunków władzy pomiędzy szczeblem centralny, regionalnym i lokalnym, a także publicznie uznanym zakresem władzy prywatnych instytucji społeczeństwa obywatelskiego;

  6. Relacje pomiędzy obywatelami a suwerennym państwem narodowy są trojakiej natury: obywatele są zbiorowym, suwerennym twórcą władzy państwowej, są potencjalnie zagrożeni przez zorganizowaną siłę i przymus struktur państwowych i są zależni od usług i świadczeń organizowanych przez państwo

Funkcje ekonomiczne:

  1. Państwo musi gromadzić środki finansowe, by zapewnić obywatelom świadczenia i usługi;

  2. Stabilizacja i stała ochrona warunków brzegowych, w ramach których sprawne funkcjonowanie gospodarki rynkowej jest w ogóle możliwe, warunkami tymi są: ochrona własności prywatnej, pilnowanie reguł gry transakcyjnej na rynku, ściganie nadużyć gospodarczych, kontrolowanie inflacji i dążenie do redukcji stopy bezrobocia;

  3. Rynki i firmy nie mogą istnieć bez chroniącej je władzy publicznej;

Funkcje społeczne:

  1. Zabezpieczenie socjalne;

  2. Bezpieczeństwo obywateli;

  3. Uprawianie polityki społecznej i egzekwowanie prawa;

  4. Państwa narodowe są głównym regulatorem mobilności siły roboczej w skali globalnej;

Trzy zasadnicze efekty społeczne wynikające z realizacji tych funkcji w obrębie państwa narodowego:

Funkcje kulturowe:

  1. Państwo nie może istnieć bez kultury, choć kultura narodowa może przetrwać bez bytu państwowego, o czym świadczy choćby los polskiej kultury narodowej pod zaborami;

  2. Kreowanie tożsamości obywatelskiej, poczucia przynależności do wspólnoty, wobec której ma się obowiązki, ale zarazem poprzez którą realizuje się swoje prawa ludzkie i obywatelskie;

  3. Otwartość państwa narodowego i częsta ekspozycja obywateli jednego państwa na „obcych” wydobywa tę partykularną tożsamość obywatelską, poprzez którą jednostki w interakcjach międzynarodowych są oznaczane i stereotypizowane;

[ Podsumowanie ]

Państwo narodowe nie zniknie w trzeciej fali globalizacji, spełnia bowiem pewne trwałe funkcje, które są także jednym z warunków wstępnych globalizacji na arenie ekonomicznej.

Westfalski model suwerenności państwowej wykazuje coraz większą anachroniczność i spycha państwa tkwiące w tym modelu na peryferie coraz bardziej integrującego się świata.



Rozdział 7
[Problem tożsamości społecznej: kosmopolityzm vs. lokalizm ]

Homogeniczność kulturowa staje się coraz bardziej problematyczna: kultury narodowe stanowią zaledwie składniki zbioru kultur, w których ludzie uczestniczą z różnych powodów. Kultury kosmopolityczne i narodowe oddziałują na siebie.

Tożsamość – odpowiedź na pytanie „Kim jestem?”, definicja i interpretacja samego siebie, źródło zindywidualizowanych znaczeń, jakie przypisuje się sobie i swoim relacjom ze światem społecznym, proces konstrukcji znaczeń na podstawie pewnych atrybutów kulturowych (np. język, religia), którym przypisuje się priorytetowe znaczenie.

S.Hall – wyróżnił 3 etapy wyłaniania się tożsamości:

1.Podmiot oświeceniowy (XVIII wiek): był względnie spójny, zbudowany na koncepcji jednorodnej, samoświadomej jednostki, działającej w sposób racjonalny, koncepcja związana z „myślę, więc jestem” (Cogito ergo sum – Kartezjusz) „wątpię, więc jestem”;

2.Podmiot socjologiczny (XIX – XX wiek): „uspołecznione ja” – funkcjonuje w dobrze zorganizowanym społeczeństwie, jednostka musi mieć odniesienie, znaczący „inny” – rodzina, rodzeństwo, bliscy, podmiot inkorporuje wartości dominujące w danym społeczeństwie, w danej kulturze a odrzuca wszystkie inne;

3.Podmiot zdecentralizowany (fragmentaryczny): podmiot ponowoczesny, jednostki nowoczesne są zdecentralizowane, bo pełnią wiele ról i żyją na różnych obszarach, zbudowany z wielu dynamicznych tożsamości walczących o pierwszeństwo, podmiot zaangażowany w wiele działań;

Tożsamość osobnicza – kształtowana przez relacje z innymi ludźmi, najpierw w rodzinie, w procesie wczesnej socjalizacji, później – w grupie rówieśniczej, a w końcu poprzez wchodzenie w rozmaite role społeczne i zawodowe w życiu dorosłym.

Podział tożsamości ze względu na wpływ kultury:

Role społeczne – określane są przez instytucje społeczne.

Tożsamości osobnicze – tworzone przez poszczególnych ludzi.

Tożsamość narodowa:

[ Radykalna zmiana społeczna a tożsamość ]

Formowanie się tożsamości odbywa się w sposób płynni i niemal zrutynizowany, kiedy zmiany społeczne są powolne i ewolucyjne, a dana społeczność ma charakter zamknięty lub jest w jakiś sposób izolowana od świata zewnętrznego.

Trzecia fala globalizacji wnosi do wspólnot lokalnych trzy zjawiska w sposób istotny naruszające ukształtowane wcześniej i stabilne w czasie poczucie tożsamości, a mianowicie relatywizację, fragmentację i detradycjonalizację.

Relatywizacja:

Fragmentacja:

Detradycjonalizacja:

Te trzy zjawiska naruszają poczucie tożsamości jednostek i grup tylko wtedy, gdy globalizacja dociera na poziom tradycyjnych wspólnot lokalnych, wcześniej względnie izolowanych od reszty świata, ale także wówczas, gdy dotyczy ona zbiorowości wysoce zurbanizowanych, heterogenicznych kulturowo i kosmopolitycznych wobec własnej historii i tradycji.

[ Kryzys tożsamości ]

Problem kryzysu tożsamości w wymiarze indywidualnym:

Problem kryzysu tożsamości w wymiarze grupowym:

[ Skutki kryzysu tożsamości ]

[ Podsumowanie ]

Dwie odmienne drogi przezwyciężenia kryzysu tożsamości:

W wyniku globalizacji osłabieniu ulega jeden z istotnych instrumentów funkcjonowania państwa narodowego, a mianowicie mobilizowanie obywateli, członków wspólnoty politycznej określonego państwa, wokół celów i wartości formułowanych – na poziomie państwa narodowego – przez jego elity prawomocnej władzy i moralnego autorytetu.



Rozdział 8
[ Globalne nierówności społeczne ]

W skali globalnej problem nierówności społecznych nie podlega jedynie na tym, że jedni mają mniej, a inni więcej, ani nawet na tym, że istnieją na świecie rejony chronicznej nędzy. Problem polega na tym, że obok bogactwa przekraczającego wyobraźnię, istnieje śmierć głodowa, która zbiera bogate żniwo. Świat nie jest w stanie zaspokoić nawet najbardziej podstawowych potrzeb, takich jak odpowiednie schronienie, czysta woda i wyżywienie na elementarnym poziomie.

Nierówności społeczne – nie są tym samym co zróżnicowania, odnoszą się do pewnego rodzaju relacji między ludźmi, a mianowicie relacji wertykalnych, pozwalających hierarchizować poszczególne osoby ze względu na pewną stopniowalną cechę (np. dochód lub wykształcenie). Są legitymizowane na podstawie jakiejś normy sprawiedliwości społecznej, które są konstruktem określonej kultury i tradycji.

Norma egalitarna – podstawa do roszczeń, aby rozpiętości pomiędzy najniższymi szczeblami nierówności a szczeblami najwyższymi nie były zbyt duże.

Nierówności społeczne mogą być legitymizowane przez normę merytokratyczną.

Zróżnicowania – mogą mieć charakter horyzontalny i odnosić się do takich odmienności między ludźmi, których w żaden sposób nie można przedstawić w formie hierarchii.

[ Marginalizacja, wykluczenie i bieda w perspektywie globalnej ]

Globalizacja, tworząc nowe wartości, doprowadziła jednocześnie do kształtowania się nierówności społecznych, a w konsekwencji także do marginalizacji społecznej i wykluczenia.

Perspektywa globalna – ustalenie, w jaki sposób w skali świata kształtuje się drabina nierówności społecznych, gdzie kumulują się regiony nędzy, a gdzie bogactwa, jakie rejony świata znajdują się na marginesie globalnej wymiany dóbr, usług i informacji i wreszcie – jakie regiony świata można by uznać zasadniczo za wykluczone z globalnej polityki, gospodarki i globalnego obiegu dóbr kultury.

Perspektywa regionalna – ustalenie, które kraje danego regionu świata kumulują nierówności regionalne i są w istocie zmarginalizowane w skali regionalnej i wykluczone z regionalnej areny politycznej, kulturowej i gospodarczej (np. Kuba w Ameryce Łacińskiej czy Korea Północna w Azji).

Perspektywa krajowa – znalezienie odpowiedzi na pytanie, jakie segmenty społeczeństwa zajmują na drabinie nierówności pozycję na tyle upośledzoną, że prowadzi to do ich marginalizacji, a w konsekwencji – do wykluczenia z aktywności politycznej, itd.

Perspektywa lokalna – określenie, którzy członkowie społeczności lokalnej nie uczestniczą w jej życiu politycznym i kulturowym, bądź też znajdują się na marginesie ekonomicznym, czyli nie biorą aktywnego udziału w życiu gospodarczym.

Indyferentność – ludzie tacy nie chcą uczestniczyć w życiu politycznym lub ekonomicznym dlatego, że albo nie uznają tych dziedzin za istotne dla własnej pomyślności, albo też inaczej definiują to, co zwykło się uznawać za udane i zasobne życie. Kraje indyferentne politycznie nie uczestniczą lub ograniczają uczestnictwo w ponadnarodowych strukturach politycznych, ponieważ dominuje w nich przekonanie, że w taki właśnie sposób lepiej zabezpieczą swoje interesy narodowe.

Wykluczenie społeczne – sytuacja, w której ludzie, grupy lub narody chcą uczestniczyć w życiu szerszej zbiorowości, ale nie wiedzą, w jaki sposób to uczynić, albo też na drodze prowadzącej do ich uczestnictwa stoją przeszkody, których własnymi siłami nie są w stanie pokonać.

Wykluczenie i marginalizacja kulturowa – zjawisko opierające się na tym, że nie można uczestniczyć w życiu kulturowym, które wymaga wyższych niż posiadane kompetencji poznawczych, które są ściśle związane z poziomem uzyskanego wykształcenia.

Wykluczenie w sferze ekonomicznej – minimum socjalne + minimum biologiczne są niezaspokojone.

[ Rozmiary zjawiska – próba diagnozy ]

Nierówności ekonomiczne a marginalizacja i wykluczenia społeczne:

Globalne nierówności kulturowe:

Globalna geografia wolności politycznej:

Nierówności a globalna przestępczość zorganizowana:

[ Podsumowanie ]

Państwa należące do rdzenia procesów globalizacyjnych mają z reguły charakter opiekuńczy, czyli pewna istotna część dochodu narodowego podlega redystrybucji wynikającej z lokalnych priorytetów polityki społecznej – celem redukcja nierówności społecznych.

Geografia biedy pokrywa się w znacznym stopniu z podziałem na rdzeń, półperyferie i peryferie. Globalizacja zwiększa kontrasty między centrum a peryferiami.



Rozdział 9
[ Fundamentalizm jako reakcja na globalną zmianę ]

Fundamentalizm może być interpretowany jako społeczna reakcja na globalną zmianę świata.

Cechy fundamentalizmu:

Cechy fundamentalizmu o charakterze religijnym:

  1. Reaktywność i obronność – reakcja na postępującą sekularyzację i relatywizm, forma obrony przed utratą wyznawców na skutek tych procesów;

  2. Selektywność – selekcjonuje i przetwarza poszczególne elementy tradycji, akceptuje i przyswaja sobie selektywnie pewne elementy nowoczesności, selekcja pewnych konsekwencji nowoczesności, które ogniskują ich opozycję;

  3. Moralny manicheizm – ta część świata, która znajduje się poza ruchem fundamentalistycznym jest skażona, grzeszna i skazana na potępienie;

  4. Absolutyzm i nieomylność – selektywnie dobrane elementy np. Koranu są dosłownym i absolutnym źródłem prawdy i są nieomylne w każdym szczególe;

  5. Millenaryzm i mesjanizm – dobro zwycięży z siłami zła, sprawiedliwość zostanie wymierzona, Mesjasz, bla bla;

  6. Uprzywilejowanie i członkostwo – członkowie ruchu fundamentalistycznego należą do „wybranych”;

  7. Ostro zarysowane granice;

  8. Autorytarna organizacja wewnętrzna – źródłem władzy i prawdy jest przywódca;

  9. Regulacja zachowania – członków ruchu fundamentalistycznego obowiązują ściśle określone reguły zachowania, których przestrzeganie pozwala zachować „czystość duchową”

[ Przyczyny fundamentalizmu ]

[ Hipoteza socjopsychologiczna ]

[ Fundamentalistyczna i pragmatyczna presja na państwo narodowe ]

[ Podsumowanie ]

Osiem tez charakteryzujących fundamentalistyczną reakcję na kryzys tożsamości i ruchy społeczne:

  1. Reakcja fundamentalistyczna – odwołuje się do selektywnego zestawu wartości;

  2. Ów selektywny zestaw wartości jest zestawem dogmatów założycielskich, nie podlegających racjonalnemu osądowi i dyskusji pod rygorem wyłączenia poza nawias ugrupowania;

  3. Redukcji ulega kryzys tożsamości;

  4. Dogmaty założycielskie konstytuują nową tożsamość członków ruchu;

  5. Zwolennicy owego zestawu dogmatów założycielskich mają dychotomiczną wizję rzeczywistości społecznej;

  6. Ugrupowanie o charakterze fundamentalistycznym zwykle pojawia się na poziomie pośrednim, a później indukuje zwolenników na poziomie mikrospołecznym;

  7. Ruchy fundamentalistyczne wyrastające z odmiennego zestawu dogmatów założycielskich nie jednoczą się, dla każdego bowiem z nich oznaczałoby to odstąpienie od absolutnego charakteru ich szczególnych dogmatów założycielskich;

  8. Ruchy fundamentalistyczne są w swej istocie antydemokratyczne i antypluralistyczne;



Rozdział 10
[ Wnioski z przeszłości i spekulacje na początek wieku ]

21



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Edmund Wnuk Lipiński - Kultura polityczna, ZALEŻNOŚCI MIĘDZY PARAMETRAMI
Wnuk Lipiński Edmund Apostezjon 02 Rozpad połowiczny
Wnuk Lipiński Edmund Apostezjon 01 Wir pamięci
Wnuk Lipinski Edmund Mord zalozycielski
Wnuk Lipiński Edmund Apostezjon 02 Rozpad połowiczny
13 Edmund Wnuk Lipinski Małe grupy w ładzie monocentrycznym
Edmund Wnuk Lipiński Mord założycielski
Edmund Wnuk Lipiński Kultura polityczna
Wnuk Lipinski Świat miedzyepoki
Globalizacja 7
Globalizacja
CZYTANIE GLOBALNE, CZYLI „SOJUSZ METOD
Globalizacja, polityka a nowy porządek międzynarodowy
11 Zakres i główne trendy globalizacjiid 12273 ppt
Ziemskie i Globalne systemy odniesienia i ich realizacjie ppt
03 LOG M transp globalny
ISTOTNE ELEMENTY CYWILIZACJI A GLOBALIZACJA prezentacja
Globalne zmiany środkowiska
napisy do czytania globalnego(2)

więcej podobnych podstron