Dlaczego ludzie kłamią i jakie są metody wykrywania kłamstwa

Źródło: http://kobieta.onet.pl/zdrowie/psychologia/dlaczego-ludzie-klamia-i-jakie-sa-metody-wykrywania-klamstwa/cczzv

Monika Mikołajska, Dziennikarka Onetu

Kłam­stwem gar­dzi­my, boimy się go, uwa­ża­my za zło, grzech, oszu­stwo. Tym­cza­sem ba­da­nia wy­ka­zu­ją, że prze­cięt­ny czło­wiek mija się z praw­dą przy­naj­mniej dwa razy dzien­nie. Skąd tak wiel­ka po­pu­lar­ność kłam­stwa? Czym ono wła­ści­wie jest? Jakie przy­no­si ko­rzy­ści? Czy może być cho­ro­bą? I wresz­cie, czy są sku­tecz­ne me­to­dy, by je zde­ma­sko­wać? Ta­jem­ni­ce kłam­stwa od­kry­wa przed nami psy­cho­log kli­nicz­ny, dr Marek Paw­li­kow­ski.

"Gdyby kłam­stwo, po­dob­nie jak praw­da, miało tylko jedna twarz, ła­twiej da­li­by­śmy sobie z nim rady" - pisał Mi­chel de Mon­ta­igne. Od sta­ro­żyt­no­ści roz­wa­ża­nia nad isto­tą kłam­stwa zaj­mo­wa­ły fi­lo­zo­fów, praw­ni­ków, ety­ków, póź­niej rów­nież psy­cho­lo­gów. Czy moż­li­we jest stwo­rze­nie uni­wer­sal­nej de­fi­ni­cji kłam­stwa?

Nie­mó­wie­nie praw­dy – to naj­bar­dziej in­tu­icyj­ne okre­śle­nie kłam­stwa. Nie­mó­wie­nie praw­dy, czyli przed­sta­wia­nie rze­czy­wi­sto­ści nie­zgod­nej ze sta­nem fak­tycz­nym, nie­zgod­nej ze spo­so­bem po­strze­ga­nia i wie­dzą o ota­cza­ją­cym świe­cie.

Jed­nak każdy czło­wiek widzi rze­czy­wi­stość ina­czej…

Dla­te­go wbrew temu, co pisał de Mon­ta­igne, nie ma uni­wer­sal­nej praw­dy ani uni­wer­sal­ne­go kłam­stwa. Jeśli po­da­je­my in­for­ma­cje nie­zgod­ne z tym, co wiemy – kła­mie­my.

Ba­da­nia wy­ka­za­ły, że kłam­stwa do­pusz­cza­my się co naj­mniej dwa razy dzien­nie. Co nas do tego po­py­cha? Dla­cze­go kła­mie­my i dla­cze­go ro­bi­my to tak czę­sto?

Kłam­stwo uła­twia nam życie, po­ma­ga przy­sto­so­wać się i uło­żyć ko­rzyst­ne re­la­cje z in­ny­mi – to jest pierw­szy i naj­waż­niej­szy powód ucie­ka­nia się do nie­mó­wie­nia praw­dy. Ba! Można po­su­nąć się wręcz do stwier­dze­nia, że bez kłam­stwa życie wśród ludzi sta­ło­by się nie­moż­li­we…

Jak wy­glą­da­ło­by nasze życie bez klam­stwa?

Cóż, wza­jem­na nie­chęć, agre­sja, nie­na­wiść by­ły­by do­mi­nu­ją­cy­mi w re­la­cjach mię­dzy­ludz­kich. Spo­łe­czeń­stwa po pro­stu by się roz­pa­dły… A tak, mó­wi­my sobie miłe rze­czy, nie­ko­niecz­nie zgod­ne z praw­dą, i w ten spo­sób do­war­to­ściu­je­my się wza­jem­nie. Naj­lep­szym przy­kła­dem kłam­stwa spo­łecz­nie ko­rzyst­ne­go są kom­ple­men­ty, ja­ki­mi męż­czyź­ni ob­da­rza­ją ko­bie­ty. Panie ko­cha­ją ich słu­chać, po­trze­bu­ją ich… I mimo, że mogą być kłam­stew­kiem, umoż­li­wia­ją po­ro­zu­mie­nie mię­dzy nim a nią.

Można po­wie­dzieć, że kłam­stwo jest in­te­gral­ną czę­ścią na­tu­ry ludz­kiej. Nie ma czło­wie­ka, który nigdy w życiu nie uciekł się do kłam­stwa. Oczy­wi­ście, można kła­mać czę­ściej lub rza­dziej – jest to uwa­run­ko­wa­ne cha­rak­te­rem, spo­so­bem wy­cho­wa­nia, śro­do­wi­skiem, za­le­ży od ko­rzy­ści, jaką może przy­nieść. Chciał­bym pod­kre­ślić, że skłon­ność do kłam­stwa nie za­le­ży ani od płci, ani też nie jest dzie­dzicz­na, bo takie głosy rów­nież sły­chać.

W psy­cho­lo­gii znane jest po­ję­cie kłam­cy pa­to­lo­gicz­ne­go, tzw. syn­drom ba­ro­na von Műnchau­se­na, okrzyk­nię­te­go kró­lem łga­rzy.

Karl Frie­drich von Műnchau­sen to au­ten­tycz­na po­stać. Był to XVIII nie­miec­ki na­jem­nik, który wal­czył w armii ro­syj­skiej prze­ciw­ko Tur­kom. Po po­wro­cie do kraju opo­wia­dał wszem i wobec o swo­ich nie­praw­do­po­dob­nych przy­go­dach i bo­ha­ter­skich czy­nach. Miał ponoć odbyć po­dróż na księ­życ i do wnę­trza ziemi, sam sobie ura­to­wał życie wy­cią­ga­jąc się za włosy z bagna… Baron ten to naj­bar­dziej znany przy­pa­dek pa­to­lo­gicz­ne­go kłam­cy, czyli osoby, która nie kon­tro­lu­je swo­ich kłamstw i za­cho­wu­je się tak, jakby była uza­leż­nio­na od mó­wie­nia nie­praw­dy. Osoby te wie­dzą, że kła­mią, ale po pro­stu nie po­tra­fią ina­czej. Jest o to je­dy­ny znany im spo­sób na życie. Jak na razie nie wia­do­mo, jakie są przy­czy­ny syn­dro­mu von Műnchau­se­na. Pew­nym jest, że oso­bo­wość tych osób jest za­bu­rzo­na. Być może syn­drom jest efek­tem na­ło­że­nia się na sie­bie pew­nych cech cha­rak­te­ru i spo­so­bu wy­cho­wa­nia – na ten mo­ment jed­nak nie ma na to do­wo­dów.

Mamy więc swo­iste­go ro­dza­ju pa­ra­doks. Kłam­stwo mamy w ge­nach, a jed­no­cze­śnie w spo­łecz­nej świa­do­mo­ści ma ono pe­jo­ra­tyw­ne zna­cze­nie. Kłam­stwo jest złem.

Jest złem, gdy wy­rzą­dza krzyw­dę dru­giej oso­bie. Okła­my­wa­ny czło­wiek nie może dzia­łać mak­sy­mal­nie efek­tyw­nie, nie zna­jąc au­ten­tycz­ne­go po­dej­ścia do rze­czy­wi­sto­ści swo­je­go roz­mów­cy (czyli na­sze­go kłam­cy), a tylko to umoż­li­wia mu zna­le­zie­nie opty­mal­ne­go spo­so­bu za­cho­wa­nia się w danej sy­tu­acji, czyli po pro­stu naj­lep­szej stra­te­gii prze­trwa­nia.

W jaki spo­sób kła­mie­my? Czy można ogóle mówić o tech­ni­kach kła­ma­nia?

Spo­sób kła­ma­nia za­le­ży od czło­wie­ka. Nie można wy­od­ręb­nić sztyw­nych reguł po­słu­gi­wa­nia się kłam­stwem. Lu­dzie mogą bez­po­śred­nio nie mówić praw­dy, ukry­wać ją, uda­wać inne emo­cje niż mają, mogą przed­sta­wiać sie­bie w innym świe­tle…

W jaki spo­sób zatem można roz­po­znać kłam­stwo? Jakie są me­to­dy wy­kry­wa­nia go?

Naj­bar­dziej pew­nym spo­so­bem de­ma­sko­wa­nia kłam­stwa jest po­sia­da­nie wie­dzy więk­szej od tej, którą dys­po­nu­je po­ten­cjal­ny kłam­ca, tzn. po­zna­nie rze­czy­wi­stych fak­tów do­ty­czą­cych sy­tu­acji, o któ­rej bę­dzie on mówił i na­stęp­nie skon­fron­to­wa­nie go z tą wie­dzą. W 99 proc. przy­pad­ków u mó­wią­ce­go nie­praw­dę po­ja­wi się lęk. Me­to­da ta wy­ko­rzy­sty­wa­na jest czę­sto przez wy­miar spra­wie­dli­wo­ści. Na sali roz­praw sto­su­je się jesz­cze inne roz­wią­za­nia, ma­ją­ce na celu wy­kry­cie kłam­stwa – np. wy­wie­ra­nie na­ci­sku psy­chicz­ne­go na osobę prze­słu­chi­wa­ną. Służą temu m. in. zło­że­nie przy­rze­cze­nia o praw­do­mów­no­ści (za jej zła­ma­nie grozi do trzech tal po­zba­wie­nia wol­no­ści - przyp. Onet), strój sę­dziow­ski wzbu­dza­ją­cy re­spekt, sztyw­ne pro­ce­du­ry. Dobre re­zul­ta­ty przy­no­si rów­nież kil­ku­krot­ne prze­słu­cha­nie świad­ka czy oskar­żo­ne­go - wszel­kie róż­ni­ce w ze­zna­niach świad­czą­cych o kłam­stwie można prze­śle­dzić w pro­to­ko­le ze­zna­nia.

Swego czasu wiel­ką po­pu­lar­ność zdo­był wy­kry­wacz kłamstw. Jaka jest za­sa­da dzia­ła­nia tego urzą­dze­nia?

Wy­kry­wacz kłamstw bada tzw. re­ak­cję skór­ną gal­wa­nicz­ną, czyli zmia­ny na­pię­cia elek­trycz­ne­go na skó­rze zwią­za­ne­go z emo­cja­mi. Nie­ste­ty nie ma emo­cji zwią­za­nych tylko z kłam­stwem, dla­te­go wynik uzy­ska­ny w ba­da­niu wy­kry­wa­czem kłamstw nie może prze­są­dzić o tym, czy ktoś mówi praw­dę czy nie.

Nie ma emo­cji zwią­za­nych z kłam­stwem, a czy mo­że­my mówić o mowie ciała zwią­za­nej z nie­mó­wie­niem praw­dy?

Nie­któ­rzy kła­mią pa­trząc roz­mów­cy w oczy z roz­bra­ja­ją­cą szcze­ro­ścią, inni przy­bie­ra­ją mar­so­wą minę albo za wszel­ką cenę uni­ka­ją kon­tak­tu wzro­ko­we­go. Zda­rza się, że kła­mią­cy przy­bie­ra po­sta­wę obron­ną krzy­żu­jąc ręce na pier­si… Pa­mię­taj­my, że tak, jak nie ma uni­wer­sal­ne­go po­ję­cia praw­dy i kłam­stwa, tak nie ma jed­ne­go pew­ne­go spo­so­bu za­cho­wa­nia świad­czą­ce­go o mó­wie­niu nie­praw­dy.