Środki odwoławcze (apelacja i zażalenie).
Środki odwoławcze to środki prawne (podgrupa szerszego pojęcia środków zaskarżania) przysługujące stronom postępowania przed sądem, prokuratorem lub innym organem, zmierzające do zmiany lub uchylenia wydanego orzeczenia. Są to środki służące stronie do odwołania się od orzeczenia sądu w celu spowodowania korzystniejszego dla siebie rozstrzygnięcia sprawy. Według pierwotnego znaczenia tego terminu środek prawny (remedium iuris) służył do uzdrowienia wadliwego orzeczenia sądowego. Stanowił skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej.
Środki odwoławcze cechują się: suspensywnością (zdolnością do wstrzymania uprawomocnienia się orzeczenia), dewolutywnością (zmierzaniem do zmiany lub uchylenia zapadłego orzeczenia sądowego przez wywołanie orzeczenia sądu wyższej instancji), dyspozycyjnością (możliwością wniesienia środka odwoławczego tylko przez uprawniony do tego przez prawo podmiot), skargowością (kontrola jest uruchamiana na żądanie, tj. na skutek złożenia skargi odwoławczej), reformatoryjnością ( w wyniku merytorycznej kontroli orzeczenia organ procesowy może nie tylko uchylić lub utrzymać orzeczenie, ale także je zmienić) oraz umiarkowanym formalizmem procesowym (forma, czas, miejsce oraz przebieg postępowania są konkretne i zapisane w ustawie).
Rozróżnia się środki odwoławcze zwyczajne i nadzwyczajne. Te ostatnie służą do zaskarżania orzeczeń prawomocnych przez ponowne rozpoznanie zakończonej już nimi sprawy. Należą do nich m.in. : kasacja, wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem oraz wniosek o stwierdzenie nieważności prawomocnego orzeczenia. Zwyczajne środki odwoławcze natomiast mają za zadanie zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia w toku I instancji, zatem służą od orzeczeń nieprawomocnych. Do grupy tej należą: apelacje i zażalenia, sprzeciwy oraz odwołania.
Jedną z konstytucyjnych zasad jest dwuinstancyjność postepowania. Zgodnie bowiem z art. 176 Konstytucji RP postępowanie sądowe musi być dwuinstancyjne, zatem każdy ma prawo odwołać się od orzeczenia sądowego. Do zwyczajnych środków odwoławczych od decyzji sądu pierwszej instancji zalicza się apelację i zażalenie. Różnica pomiędzy tymi dwoma środkami odwoławczymi dotyczy rodzaju zaskarżanej decyzji. Rozgraniczenie dopuszczalności apelacji i zażalenia opiera się na kryterium przedmiotu rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu sądu. Apelacja przysługuje od merytorycznych rozstrzygnięć, a więc od wyroków w procesie i od postanowień orzekających co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym oraz od postanowienia o uznaniu orzeczenia sądu zagranicznego. Zażalenie służy na postanowienia kończące postępowanie w sprawie oraz na inne postanowienia, a także zarządzenia przewodniczącego oznaczone w kodeksie, w tym również na postanowienia sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną i skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz na niektóre postanowienia sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie. Zażalenie, w przeciwieństwie do apelacji, jest środkiem względnie dewolutywnym, gdyż nie zawsze podlega rozpoznaniu przez sąd wyższej instancji.
Apelacja (z łaciny apellatio – odwołanie się) w prawie jest to środek odwoławczy od orzeczenia (wyroku) sądu I instancji do sądu II instancji. Apelacją od wyroku sądu okręgowego natomiast zajmuje się sąd apelacyjny (III instancja). Apelacja przysługuje od merytorycznych rozstrzygnięć. Stanowi ona środek kontroli orzeczeń sądu I instancji i na gruncie KPC przybiera postać apelacji pełnej. Apelacja pełna polega na tym, że oprócz kontroli i ewentualnego usunięcia skutków błędów sądu I instancji, obejmuje również możliwość naprawienia błędów samych stron poprzez możliwość powołania się przed sądem na nowe fakty i dowody. Apelację może wnieść każda ze stron postępowania cywilnego. Może więc uczynić to zarówno powód jak i pozwany. Może wnieść ją zarówno strona wygrywająca (na rzecz której zasądzono świadczenie) jak i przegrywająca (od której zasądzono świadczenie). Nie ma w tym zakresie żadnych ograniczeń. Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje konieczności sporządzania apelacji przez adwokata lub radcę prawnego. Nie ma w tego rodzaju spraw przymusu adwokacko-radcowskiego. Strona może zatem sama napisać takie pismo. W postępowaniu sądowym środek odwoławczy (apelację lub zażalenie) może złożyć: prokurator, oskarżyciel posiłkowy lub prywatny, powód cywilny oraz oskarżony. A także podmiot, który jest zobowiązany do zwrotu Skarbowi Państwa korzyści majątkowych uzyskanych w wyniku popełnienia przez sprawcę przestępstwa. Jeśli sprawca i ofiara są nieletni lub ubezwłasnowolnieni, środki odwoławcze na ich korzyść mogą składać ich przedstawiciele ustawowi (rodzice, opiekuni prawni) lub osoba, pod której pieczą pozostają. Prawo przewiduje również możliwość wnoszenia środków odwoławczych osobom najbliższym dla zmarłego oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego lub oskarżyciela prywatnego.
W celu wniesienia apelacji, po wydaniu wyroku przez sąd I instancji należy w terminie 7 dni złożyć wniosek o doręczenie wyroku wraz z jego uzasadnieniem. Następnie, w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem należy wnieść apelację do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. W przypadku, gdy wnoszący apelację nie dotrzyma któregokolwiek z w/w terminów, co wynikło z przyczyn od niego niezależnych, istnieje możliwość przywrócenia tego terminu. W tym celu należy złożyć do sądu wniosek o przywrócenie terminu, składając jednocześnie apelację lub wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem i umotywować przyczyny niedochowania terminu.
Warunki formalne apelacji powinny czynić zadość wymogom przypisanym dla pisma procesowego, a nadto powinna zawierać:
-oznaczenia wyroku, od którego jest wniesiona oraz oznaczenie w jakiej części wyrok jest zaskarżany,
-trzeba zwięźle przedstawić zarzuty oraz je uzasadnić, w razie potrzeby powołać nowe fakty i dowody ( tylko te, których strona bez winy nie mogła przedstawić do końca postępowania w I instancji),
-wniosek o zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia,
-wartość przedmiotu zaskarżenia jeżeli apelacja dotyczy sporów majątkowych.
Zarzuty, na jakich strony opierają wnoszoną apelację:
-zarzuty prawa materialnego,
-zarzuty prawa procesowego,
-zarzuty faktyczne,
-nowe fakty i dowody,
-nie rozpoznanie istoty sprawy.
W większości spraw cywilnych i karnych postepowanie apelacyjne stanowi ostatnią szansę dla strony, która przegrała w pierwszej instancji. Wówczas apelacja od wyroku cywilnego czy karnego to pismo procesowe, w którym należy wskazać dlaczego rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji (rejonowego lub okręgowego) jest niewłaściwe czy krzywdzące. Tej samej regule podlega również odpowiedź na apelację – tyle, że w tym przypadku kwestionuje się nie orzeczenie sądu a argumentację przeciwnika.
Apelację wnosi się do sądu, w którym zapadło zaskarżone orzeczenie (na ogół wyrok, ale w postępowaniu cywilnym w trybie nieprocesowym Kpc dopuszcza także apelację od postanowienia). Jeśli zatem wyrok wydał sąd rejonowy, kierowana do sądu okręgowego apelacja powinna zostać wniesiona do tegoż sądu rejonowego. Podobnie apelację od wyroku sądu okręgowego, której adresatem jest sąd apelacyjny, należy wnieść do sądu okręgowego.
Apelacja przysługuje tak samo od orzeczenia sądu pracy, sądu ubezpieczeń społecznych, sądu gospodarczego czy sądu rodzinnego, jak i tych określanych powszechnie jako sąd cywilny czy sąd karny. W sprawach cywilnych służy m.in. od wyroku rozwodowego, od wyroku w sprawie o zapłatę, od wyroku w sprawie o alimenty. W sprawie karnej - od wyroku karnego skazującego, uniewinniającego czy łącznego (Kpk). Jej sporządzenie przewidziano także tam, gdzie w grę wchodzi wykroczenie, a nie przestępstwo. Apelacji nie wywodzi się za to od wyroku zaocznego ani od wyroku nakazowego. Od nich służy pozwanemu (postępowanie cywilne) albo oskarżonemu (postępowanie karne) sprzeciw.
Sąd pierwszej instancji najpierw sprawdza, czy apelacja spełnia wymogi formalne. Odrzucana jest apelacja, która została wniesiona po terminie, nie została opłacona, jest niedopuszczalna lub w której nie uzupełniono braku w terminie wyznaczonym do ich uzupełnienia. Gdy apelacja zostanie przyjęta, sąd zawiadamia stronę przeciwną i niezwłocznie przekazuję całą dokumentację sprawy wraz z apelacją do sądu drugiej instancji. Sąd drugiej instancji może podtrzymać decyzję sądu pierwszej instancji o odrzuceniu apelacji, albo przystąpić do jej rozpatrzenia. Należy pamiętać, że sąd będzie rozpatrywał sprawę w granicach apelacji tzn. będzie rozpatrywać zasadność tylko zarzutów przedstawionych w apelacji. Nawet jeśli sąd zauważy inne uchybienia, które mogłyby działać na naszą korzyść, jeśli nie zostały wymienione w apelacji, nie zostaną rozpatrzone.
Jak widać apelacja jest bardzo ważnym dokumentem. Musi zawierać szereg szczegółowych informacji, gdyż na jej podstawie toczy się całe postępowanie odwoławcze. Dobrą wiadomością jest natomiast fakt, że sąd nie może wydać dla składającego apelację wyroku gorszego od treści wyroku zaskarżonego. Chyba, że druga strona również wniesie apelację.
Zażalenie co do zasady przysługuje od nie merytorycznych postanowień kończących postępowanie w sprawie. Wyjątkowo przysługuje od innych postanowień i zarządzeń sądu lub zarządzeń przewodniczącego, jeśli przepis szczególny to przewiduje. Specyfika zażalenia polega na jego funkcji (służy ono od orzeczeń, nie zaś czynności faktycznych, ale tylko od orzeczeń nie rozstrzygających co do istoty sprawy) oraz na jego skutku (jest ono dewolutywne, to znaczy powoduje rozpoznanie spornej kwestii przez organ wyższej instancji).
Zażalenie przysługuje stronie, jeżeli jej interesy zostały naruszone. Jego celem jest ochrona praw konkretnej osoby. Służy do zaskarżenia czynności decyzyjnych sądu dotyczących kwestii procesowych.
Zażalenie przysługuje nie tylko stronom i uczestnikom postępowania, lecz również innym osobom, np. świadkom. Jest ono dopuszczalne tylko w tych wypadkach, w których Kodeks postępowania cywilnego wyraźnie to przewiduje.
Zażalenie powinno zawierać:
wskazanie zaskarżonego postanowienia;
wniosek o zmianę lub uchylenie skarżonego postanowienia;
zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów oraz
wszystkie elementy zastrzeżone dla ważności pisma procesowego.
Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie - od ogłoszenia postanowienia.
Zaskarżeniu za pomocą zażalenia podlegają jedynie niektóre postanowienia sądów powszechnych, tak więc wobec postanowienia sądu polubownego zażalenie nie przysługuje. Zażalenie jest środkiem odwoławczym od postanowień nie rozstrzygających co do istoty sprawy, lecz w kwestiach procesowych (formalnych). W postępowaniu cywilnym zażalenie służy tylko od niektórych nieprawomocnych postanowień wskazanych w odpowiednich przepisach:
w postępowaniu rozpoznawczym w pierwszej instancji – od postanowień wyliczonych wyczerpująco w art. 394 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego,
w postępowaniu egzekucyjnym – od postanowień sądu i komornika – w pojedynczych przypadkach wskazanych przez poszczególne przepisy,
w postępowaniu rozpoznawczym w drugiej instancji – od postanowień sądu drugiej instancji wskazanych w art. 394[1] § 1 i § 2 Kodeksu postępowania cywilnego.
W postępowaniu administracyjnym zażalenie służy tylko na postanowienia w przypadkach wyliczonych przez poszczególne przepisy. Poza tym do zażaleń stosuje się przepisy o odwołaniach od decyzji administracyjnych. Zgodnie z nimi zażalenie nie musi spełniać szczególnych wymogów formalnych, wnosi się je do organu odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone postanowienie. Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania postanowienia, z wyjątkiem gdy organ, który wydał postanowienie może wstrzymać jego wykonanie, gdy uzna to za uzasadnione.
W postępowaniu sądowo administracyjnym zażalenie służy od postanowień wojewódzkiego sądu administracyjnego. Rozpoznaje je Naczelny Sąd Administracyjny. Poza tym postępowanie zażaleniowe toczy się tak samo, jak w postępowaniu cywilnym .
W odróżnieniu od innych postępowań zażalenie w postępowaniu karnym służy także na niektóre czynności procesowe niebędące orzeczeniami, np. na zatrzymanie i czynności związane z przeszukaniem i zatrzymaniem dowodów, oraz na zaniechanie czynności.
Żródła:
http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Arodek_odwo%C5%82awczy
http://jakdochodzicpraw.zbpo.org.pl/karne03.html
http://www.ovum.org.pl/PDF/apelacja_zazalenie.pdf
Apelacje cywilne i karne, Jaworski Stefan, C.H.Beck, 2012 r.
Apelacja w procesie cywilnym, Oklejak Andrzej, Kraków, nakł. UJ, 1994 r.
Prawo dla petenta, Żółkiewski Stanisław, Warszawa, KiW, 1975 r.
Kodeks cywilny
Kodeks karny