MARIA KONOPNICKA – „MIŁOSIERDZIE GMINY”

Gatunek: nowela

Bohaterowie

• Radca Storch Młody, przystojny, wykształcony i bogaty człowiek. Twarz ma mięsistą, okrągłą, wąs rudawy, spojrzenie otwarte, jasne. Prawnik, pracujący na stanowisku urzędnika w gminie Hottingen. Biegły w sztuce krasomówstwa. Niezmiernie lubi być w centrum zainteresowania, zależy mu na podziwie słuchaczy. Mówi o miłosierdziu i poszanowaniu dla starszych, ubogich i niedołężnych osób, ale na pustych słowach poprzestaje. W rzeczywistości jest hipokrytą. Podczas licytacji stawia sobie jeden cel: maksymalne obniżenie kwoty dopłaty, jaką przekaże gmina zwycięzcy licytacji.

• Kuntz Wunderli Osiemdziesięciodwuletni, schorowany starzec, który całe życie przepracował, jako tragarz. Ma syna i wnuki, jednak rodziny nie stać na jego utrzymanie. Jest niski, zgarbiony, niedowidzi, prawie unieruchomiony przez reumatyzm - jego ciało jest całkowicie wyniszczone przez chorobę i nędzę. Zdaje sobie sprawę ze swojego położenia i stara się pokazać z jak najlepszej strony. Skromny, pracowity i uczciwy - od gospodarzy, którzy go przyjmą nie chce nic za darmo. Pragnie podjąć każdą pracę, jeśli tylko nie będzie przekraczała jego możliwości. Kuntz liczy na odrobinę współczucia, a nikłą nadzieję budzi w nim pojawienie się syna. Ten jednak zostaje przelicytowany, a ze strony mieszkańców gminy bohater spotyka się tylko z upokorzeniem i okrucieństwem. Obrzucony kpinami i drwinami trafia w ręce bezlitosnego Probsta, który zaprzęga go do wózka mleczarskiego, obok wielkiego psa.

• Woźny Przed licytacją przygotowuje „kandydata”. Pożycza Kuntzowi swoją apaszkę, żeby poprawić jego prezentację. Jednak, kiedy oszustwo ten wychodzi na jaw. jest zły na siebie, a gniew wyładowuje na Wunderlim. Obrzuca go wyzwiskami, szarpie i na wszelkie sposoby okazuje swoją wzgardę.

• Hänzli Probst wygrał go na jednej z licytacji w gminie. Po trzech miesiącach Hanzli powiesił się, gdyż nie mógł wytrzymać upokarzających warunków i nieludzko ciężkiej pracy u mleczarza.

• Tödi Mayer Jest ślusarzem. Bierze czynny udział w licytacji. Proponuje niższą stawkę niż syn Kuntza, odbierając w ten sposób starcowi możliwość mieszkania z rodziną. Bardzo potrzebuje parobka, ale robi to też ze względu na czystą chęć zwycięstwa. To on podsuwa kolejne pomysły na sprawdzenie kandydata: pyta go o wiek i każe maszerować, by sprawdzić sprawność nóg. Kiedy odkrywa, że ubrania które ma na sobie „kandydat” nie należą do niego, awanturuje się, próbując wycofać się z licytacji lub wyłudzić od gminy jak największą sumę pieniędzy. Jego zachłanność sprawia, że przegrywa z Probstem, który wzbudza w nim strach i respekt.

• Sprüngli Powroźnik, który prowadzi własny warsztat. Niedawno ożenił się z pewną wdową. Rozpoczyna licytację jednak szybko zostaje z niej wyłączony.

• Oberżysta z Mainau Bierze znikomy udział w licytacji. Ma jednak okrutne pomysły i traktuje Kuntza jak zwierzę wystawione na sprzedaż, m.in. chce zobaczyć stan jego uzębienia.

• Wdowa Knaus Na licytację przyszła z ciekawości. Autorka zobrazowała jej sposób myślenia, który można uznać za charakterystyczny dla innych mieszkańców gminy. W pierwszym momencie wydawać się może, że wdowa ma rzeczywiście miłosierne serce. Jednak po chwili widać, że zależy jej wyłącznie na dopłacie, którą może otrzymać, a z przyjętego człowieka zamierza „wycisnąć” maksymalną ilość pracy. Przywołuje wspomnienie takich sytuacji, w której starcy zmarli, zanim gospodarz zdążył wydać wszystkie przekazane dla nich fundusze. Taki obrót sprawy wydaje się wdowie świetnym interesem.

• Probst Jest mleczarzem. Znany z okrucieństwa i nieludzkiego traktowania ludzi „wygranych” na licytacji. Mieszkańcy gminy wiedzą, że jeden z jego pracowników Hänzli popełnił samobójstwo, prawdopodobnie ze względu na warunki, w jakich przyszło mu żyć u Probsta. U obecnych na licytacji ten tęgi, silny mężczyzna, o ponurym i zuchwałym spojrzeniu budzi respekt. Uważają go za swego rodzaju znawcę w sprawach oceny licytowanych starców. Tylko on potrafi zmusić nędzarzy do nieludzkiej pracy. Probst wie, że nazywany jest „katem”, ale zupełnie nie liczy się z tym faktem. Najważniejsza jest zimna kalkulacja zysków. Probst nakazuje Kuntzowi założyć uprząż, z którą, wraz z jego psem, będzie ciągnął mleczarski wózek.

• Syn Kuntza Wunderlego Na licytację przybywa wraz z synem. Ma żonę i gromadkę dzieci. Ciężko pracuje, a i to starcza jedynie, by uniknąć skrajnej nędzy i głodu. Znacząco obniża proponowaną stawkę, jednak zostaje przelicytowany. Zrezygnowany odchodzi z gmachu kancelarii.

• I inni: Kägi Tobiasz - właściciel piwiarni „Pod Zieloną Różą”, piekarz Lorche, Dödöli - właściciel winnicy, słodownik Wetliger Urban, kotlarz Kissling, Dörfli - ogrodnik, stolarz Leu Peter, rzeźnik Wallauer, Jan Blanc - rymarz z Höschli.

Charakterystyczne cechy noweli, które odnajdujemy w utworze to:

• Zwięzłość i jednowątkowość akcji

• Prostota i przejrzystość fabuły

• Dramatyzm akcji

• Mała ilość bohaterów

• Wydarzenia mają charakter ściśle przyczynowo-skutkowy

• Najważniejsze wydarzenie o najwyższym stopniu dramatyzmu – tzw. punkt kulminacyjny

Symbolika utworu -Trudno jest mówić tutaj o pozytywnym wydźwięku tego utworu. Miłosierdzie gminy jest pokazane jakby w krzywym zwierciadle. Z jednej strony mowa jest o postawie i potrzebie chrześcijańskiej dobroci dla biednych a z drugiej strony widzimy obraz poniżania człowieka, starego i niedołężnego, który zostaje skazany na pewną śmierć. Zastanawiającym jest fakt, iż syn starca nie stara się pomóc ojcu tylko tak jak pozostali bierze udział w licytacji . Jest obraz najgorszej podłości ludzkiej wymierzonej przeciwko jednemu staremu człowiekowi. Odarty z godności i przymuszony do niewolniczej pracy starzec zostaje nie tylko poniżony na oczach wielu ludzi, w tym i swojego syna - który boi się śmieszności i dla którego najważniejsza staje się opinia ludzi - ale także zostaje on skazany na pewną i okrutną śmierć. Utwór pokazuje wyższość młodszego pokolenia nad starszym oraz brak szacunku dla tych którzy na nie bezdyskusyjnie zasługują.

Streszczenie: Zegar gminy lada moment pokaże godzinę dziewiątą. Gromadka ludzi czeka przed kancelarią na przybycie radcy Storcha. Widzą już jego filcowy kapelusz i laskę ze srebrną gałką. Obserwują, jak rozmawia z sędzią przy kawiarni Gehra. Ludzie, wciąż czekając, nawiązują rozmowy, pozdrawiają się wzajemnie. Jedni wchodzą wprost do kancelarii, inni siadają na słupkach przed nowym budynkiem i podziwiają go. Jest to szary, prosty, niemal kwadratowy gmach. Każdy z mieszkańców jest dumny z kancelarii, ponieważ ofiarował jakąś sumę na jej budowę , a dom stanowi wspólną własność mieszkańców i gminy. Uwagę przyciąga też zegar. Nikt się zbytnio nie śpieszy. Każdy czuje się tu dobrze, dlatego przyszedł w stroju, w jakim pracuje. Gdy zegar wieży Nowego Münsteru wybija trzy kwadranse, pojawia się radca razem ze swoim psem, seterem. Za radcą do kancelarii wchodzą czekające gromadki ludzi. Od początku dzielą się na dwie grupy: zainteresowanych – tłoczących się przy żółtych drewnianych balaskach oddzielających część urzędową od nieurzędowej oraz ciekawych, którzy zajmują miejsce na ławkach rozmieszczonych dookoła sali. Taki podział nie jest jednak ostateczny, każdy może się namyślić i zabrać głos. Ważniejsi zawsze są „zainteresowani”, choć zazwyczaj jest ich mniej. Obecni są: powroźnik Sprüngli, który się niedawno z wdową ożenił i warsztatchciał rozwinąć; jest Kägi Tobiasz, właściciel piwiarni "Pod Zieloną Różą"; jest piekarz Lorche; jest oberżysta z Mainau; jest Dödöli, właściciel winnic; jest Wetlinger Ürban, słodownik; jest Tödi Mayer, ślusarz; jest kotlarz Kissling; jest ogrodnik Dörfli, jest stolarz Leu Peter i kilku innych jeszcze . Każdy z nich potrzebuje pomocy przy codziennej pracy i każdy ma świadomość, że tu mogą zdobyć najtańszą siłę roboczą. Do owej grupy dołączyła jeszcze wdowa Knaus. Od czasu, gdy jej syn się ożenił potrzebuje pomocy; chętnie „z dobrego serca” wzięłaby do siebie jakiegoś biedaka, ale przecież „niedołęgi” za darmo w domu trzymać nie będzie, a zresztą nie na darmo gmina ma fundusze przeznaczone na pomoc ubogim. Brakuje oczekiwanego przez wszystkich Probsta. W końcu radca – młody jeszcze, okazały szatyn z niewielką łysiną, mięsistą twarzą, rudawym wąsem, otwartym, jasnym spojrzeniem –jest gotowy do rozpoczęcia posiedzenia sekcji dobroczynności. Rozpoczyna licytację płomiennym przemówieniem, wychwalającym opiekuńczość ustaw gminy wynikającą z niezwykłego miłosierdzia jej mieszkańców. Jest to powód do chluby, bowiem często niesprawiedliwe, krzywdzące prawo w tej właśnie gminie zostało zastąpione przez miłosierdzie, które wyraża się w przygarnianiu nędzarzy, opuszczonych i dawaniu im szansy na lepsze życie. Radca nakazuje woźnemu wprowadzić kandydata, przebywającego do tej pory w małym, ciasnym pomieszczeniu służącym niegdyś za kozę. Zebranym ukazuje się postać dobrze znanego, starego tragarza Kuntza Wunderli. Pojawienie się mężczyzny wywołuje falę niezadowolenia, ponieważ jego kiepski wygląd zdaje się sugerować, że z tego człowieka nie będzie już pożytku. Kuntz jest niesamowicie wychudły, z trzęsącą się głową, zgiętymi ku przodowi kolanami, grzbietem zgiętym w pół, drżącymi, zgrabiałymi rękami kurczowo trzymającymi się uchwytów, by nogom pomóc stawiać kroki. Kandydat jest bardzo wzruszony. Ponieważ nie wie, kto zostanie jego panem chce zachęcić wszystkich do licytacji. Chociaż jego oczy są stroskane, próbuje im nadać filuterny wygląd; chce pokazać, że jeszcze do czegoś się nadaje, nie stracił wszystkich sił, nie będzie darmo jadł chleba. Mimo tych wysiłków głowa trzęsie mu się coraz mocniej, ręce szukają podpory, a oczy zachodzą łzami; ale na twarzy wciąż pozostaje uśmiech. Zaczyna przekonywać do siebie przypatrujących mu się ludzi. Rzeczywiście wygląda nienajgorzej z ogoloną twarzą (dzięki brzytwie woźnego), w pożyczonym od woźnego kubraku i niebieskiej chustce. Co prawda będzie musiał oddać te przedmioty zaraz po licytacji, ale przecież gminie zależy na tym, aby kandydat zrobił jak najlepsze wrażenie, w przeciwnym razie mógłby nie znaleźć się „amator” na przyjęcie pod swój dach kogoś takiego. Zaczyna się dyskusja. Kissling zwraca uwagę, że stary ledwo się trzyma. Tödi Mayer pyta Kuntza ile ma lat. Wunderli odpowiada szybko, że ma siedemdziesiąt cztery, dobrze wiedząc, że skończył już osiemdziesiąt dwa. Oberżysta nakazuje pokazać mu zęby, co wywołuje śmiech publiczności – te akurat ma zdrowe. Następnie każą mu machać pięścią; podczas tego ruchu słychać trzask stawów. W końcu, zwracając uwagę, że największym jego problemem są chore nogi polecają mu maszerować; wszystkich bawi ogromny wysiłek staruszka. Pomimo usilnych prób, nogi odmawiają posłuszeństwa, co wywołuje jeszcze większe salwy śmiechu wśród zgromadzonych; nawet siedzący w ławkach podeszli do balasek i śmieją się do rozpuku. Kuntz stara się bardzo, patrzy przed siebie i nagle w końcu sali dostrzega twarz syna, patrzy na swe dziecko jak urzeczony. To niespodziewane spotkanie zawstydza go jeszcze bardziej. Nie chce, by syn brał udział w licytacji. Zaczyna się trząść niczym liść na wietrze. Dobrze, że woźny pcha go i podtrzymuje jednocześnie. W końcu Wunderli zbiera się w sobie i staje na poprzednim miejscu; tu wygląda najbardziej korzystnie. Myśli Kuntza krążą wokół syna – przeraża go trochę zła synowa, ale umarłby wśród swoich i codziennie widziałby wnuki… W tej samej chwili zebrani dyskutują o jego wartości. Radca wyczekuje na dobry moment i zaczyna licytację. Zachwala, że staruszek posłuży przy lżejszych pracach. Pierwszy zgłasza się powroźnik Sprüngli, żądając dopłaty dwustu franków. Jednak to zbyt wygórowane żądanie. Znów wywiązuje się krótka dyskusja na temat wad i zalet kandydata. W trakcie rozmowy oberżysta przywołuje nazwisko Probsta. Jest on znany w gminie z okrutnego traktowania pracowników. Kissling i Lorche zaczynają rozmawiać o Hänzlim- człowieku, którego Probst „wygrał” na licytacji. Starzec powiesił się po kilku miesiącach pracy - prawdopodobnie z powodu upokorzeń, jakich doznał w domu gospodarza. Zebranie toczy się dalej. Po dłuższym namyśle sumę stu osiemdziesięciu pięciu franków proponuje piekarz Lorche, ale stawia warunek, że przynajmniej przez najbliższą zimę staruszek ma chodzić w swoim ubraniu. Propozycja ta przeraziła Kuntza, który posiada jedynie łataną, płócienną bluzę. Cenę przebija o pięć franków właściciel winnicy, podtrzymując warunek poprzednika. O następne pięć obniża Mayer pilnie potrzebujący parobka. Wtem z kąta pada suma stu sześćdziesięciu franków. Taka stawka wywołuje zdziwienie i zaciekawienie obecnych. Zebrani na licytacji zastanawiają się, kto ją zaproponował. Okazuje się, że do pierwszego rzędu przeciska się syn kandydata wraz z wnuczkiem starego. W Wunderlim strach miesza się z nadzieją. Wszyscy rozumieją zachowanie syna – za darmo nie stać go na utrzymanie ojca, ale z pomocą gminy z pewnością będzie mu łatwiej. Po dłuższej chwili ciszy radca zaczyna kończyć licytację, gdy sumę zaproponowana przez syna przebija Mayer. Syn powoli cofa się z pierwszego rzędu, ale wnuczek spostrzega Kuntza i woła go. Syn zniża swoje żądanie do stu pięćdziesięciu franków. Ale Mayer nie ustępuje, proponując cenę niższą o kolejną piątkę. Usłyszawszy to, syn rezygnuje. Zasmucony jest i stary i – co dziwne – Mayer. Próbując jeszcze jakoś się wybronić pyta, czy jopa też należy do staruszka. Ten nie słyszy, o co go pytają, wpatrzony jest w oddalających się syna i wnuczka. Zaciska z całej siły powieki. W końcu usłyszał. Pokazuje wzrokiem na kąt, w którym stoi woźny. Oburzenie udziela się wszystkim. Każą mu ściągać kubrak. Czynność ta przerasta staruszka, potrzebuje pomocy woźnego, który wyzywa go ze złością. Kuntz niezdarnie próbuje rozwiązać chustkę. Fakt, iż nie należy ona do mężczyzny jeszcze bardziej rozsierdza Mayera. Wunderli stoi przed gminą zawstydzony, zgnębiony, odarty z uroku. Szyja jego wydaje się tak cienka, że znów wzbudza powszechny śmiech. W końcu Mayer cofa słowo, nie zważając na protest radcy argumentuje, że woźny nie przybił jeszcze, więc transakcja nie uprawomocniła się. Urzędnik próbował udobruchać Mayera, ale w tej chwili tryumfalnie wszedł oczekiwany przez wszystkich Probst. Spóźnienie tłumaczy tym, że zachorował jego parobek, w związku z czym sam musiał rozwieźć mleko. Zza okna odzywa się pies zaprzężony do wózka pełnego blaszanek z mlekiem. Probst budzi uznanie zgromadzonych. Obejrzawszy kandydata podaje swoją cenę: sto dwadzieścia pięć franków. Zapada cisza. Radca jest zachwycony, upewniwszy się, że nikt nie przebije tej ceny sprzedaje Kuntza Probstowi. Chwilę później Wunderli stoi obok psa u dyszla mleczarskiego wózka, trzęsąc głową i drżącymi rękami próbując przełożyć przez siebie parcianą szleję.

Plan wydarzeń:

1. Mieszkańcy Hottingen gromadzą się pod gmachem kancelarii. Przedstawienie postaci.
2. Przybycie radcy Storcha.
3. W gmachu kancelarii. Podział mieszkańców na „interesownych” i „ciekawych”.
4. Oczekiwanie na licytację. Przedstawienie sposobu myślenia mieszkańców gminy.
5. Przemówienie radcy Storcha. Fałszywe miłosierdzie

6. Zasady licytacji. Gmina dopłaca pewna sumę pieniędzy osobie, która zgodzi się przyjąć do swojego gospodarstwa starego lub niedołężnego człowieka.
7. Pierwszy kandydat - Kuntz Wunderli.

8. Prezentacja: Kuntza.
- Kuntz próbuje pokazać się z jak najlepszej strony.
- Mieszkańcy demonstrują swoją odrazę i pogardę wobec starca.
- Kolejne, żenujące pytania mieszkańców: o wiek, stan uzębienie, sprawność rąk i nóg.
- Kuntz próbuje przejść kilka kroków. Chory starzec wystawiony na pośmiewisko.
- Kuntz zauważa swojego syna. Możliwość mieszkania wśród bliskich.

9. Licytacja.
- Pierwsza oferta - 200 franków.
- Fałszywe oskarżenia wysuwane wobec Kuntza.
- Kolejne oferty. Warunek przeżycia zimy w swoim ubraniu.
- Syn Kuntza włącza się do licytacji. Wnuk rozpoznaje dziadka.
- Syn starca zostaje przelicytowany. Odchodzi z gmachu kancelarii.
- Mieszkańcy odkrywają, że rzeczy, które ma na sobie Kuntz nie należą do niego.
- Kpiny zgromadzonych mieszkańców. Ecce homo.
- Na licytację przybywa Probst.
- Probst żąda najniższej dopłaty za przyjęcie Kuntza.
- Kuntz przywiązany do wózka mleczarskiego Probsta obok jego psa. Krańcowe upokorzenie
Wunderlego

2

Maria Konopnicka – Miłosierdzie gminy