Funkcje skóry	-chroni przed infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi - chroni przed urazami mechanicznymi - reguluję temperaturę ciała -chroni przed utratą wody
Wytwory skóry	Złuszczający się naskórek, bakteriobójczy łój, zakwaszające środowisko (kwas mlekowy w pocie), sucha skóra, oraz niektóre bakterie stanowią barierę zabezpieczające przed wieloma szkodliwymi mikroorganizmami
Uszkodzenia skóry	-uszkodzenia mechaniczne - oparzenia- odmrożenia -alergie		Choroby i higiena skóry		-łojotok -trądzik -grzybica
Alergia	Reakcje uczuleniowe, indywidualne reakcje organizmu na określone, potencjalne wszystkie substancje otaczające człowieka w środowisku
Budowa skóry	1) naskórek: warstwa rogowa, warstwa podstawowa, skóra właściwa - naczynia krwionośne doprowadzające tlen i pokarm do komórek - zakończenia nerwowe: receptor bólu, ucisku, ciepła, zimna - gruczoł potowy- wydziela pot, który reguluje temperaturę ciała - gruczoł łojowy- wydziela łój, który natłuszcza włosy i skórę -włos i torebka włosa
	2) tkanka podskórna- komórki tkanki tłuszczowej
Funkcja szkieletu i kości	-chroni narządy wewnętrzne - podpora dla organizmu - miejsce wytwarzania komórek krwi (szpik kostny w kościach długich) -przyczepka mięśni - przenoszenie siły mięśni- warunkowanie ruchu -magazyn wapnia w organizmie
Rodzaje kości	-kości długie np. ramienna, udowa - kości krótkie np. paliczki - koci płaskie np. łopatka, czaszka - kości różnokształtne np. kręgi
Budowa szkieletu człowieka	1) szkielet osiowy + czaszka -mózgoczaszka -czołowa -ciemieniowa -potyliczna -skroniowa + trzewioczaszka - jarzmowa -szczęka -żuchwa +kręgosłup - składa się z 34/33 kręgów - 7 kręgów szyjnych -12 kręgów piersiowych - 5 kręgów lędźwiowych -5 kręgów krzyżowych -3/4 kręgi guziczne (ogonowe)			2) szkielet kończyn + obręcz barkowa - obojczyk - łopatka +kończyna górna - k. ramienna -k. łokciowa -k. promienna -k. nadgarstka -k. śródręcza -k. palców + kończyna dolna -obręcz miedniczna - k. biodrowa -k. łonowa -k. kulszowa * k. udowa * k. piszczelowa *k strzałkowa *k. stępu *k. śródstopia *k. palców
Krzywizny w kręgosłupie	-lordoza (wygięcie do przodu) szyjna - kifoza piersiowa (wygięcie do tyłu) -lordoza lędźwiowa -kifoza krzyżowa
Klatka piersiowa	Zbudowana z żeber i mostka (12 par) - 7 par żeber prawdziwych- łączących się z mostkiem - 3 pary żeber rzekomych- łączących się z łukiem ostatniego żebra -2 pary żeber wolnych- zakończonych w jamie brzucha
Mięśnie	a) funkcja-umożliwiają ruch organizmu - warunkują czynności życiowe (np. trawienie)	b) budowa SarkomerMiofibryl Włókna mięśniowe mięsień Sarkomer- to podstawowa jednostka kurczliwa mieśnia. Zbudowany jest z filomentów (białek o właściwościach kurczliwych): - miozynowych (gruby) -aktynowych (cienki)				c) mięsień do skurczu potrzebuje: -impulsu nerwowego - jonu wapnia - energii (ATP)
mięśni	Np. skroniowy, żwacz, piersiowy większy, prosty brzucha, naramienny
Współdziałanie mięśni	Mięśnie człowieka działają przeciwstawnie do siebie (antagonistycznie) dzielą się na odwodziciele i przywodziciele oraz prostownik i zginacz
Rodzaje mięśni	Gładkie, poprzecznie prążkowane serca, poprzecznie prążkowane szkieletowe
Praca mięśnia- zmęczenie	Przy intensywnej pracy mięsni i niewystarczającym dostępie tlenu, następuje oddychanie beztlenowe, które prowadzi do uzyskania niewielkiej ilości ATP i nagromadzenia kwasu mlekowego. Powoduje on ból i skurcze w mięśniach. Przez naczynie krwionośne po upływie czasu zostaje on odtransportowany do wątroby, gdzie zostaje przekształcony w glukozę. Aby pozbyć się jak najszybciej bólu i kwasu mlekowego z mięsni należy: gorąca kąpiel, sauna, masaż, maści rozgrzewające.
Połączenia między kośćmi	-nieruchome- szwy- czaszka - półruchome- połączenie żeber z mostkiem (chrząstka) - połączenia ruchome między kośćmi- stawy
Rodzaje stawów	a) zawiasowy (łokciowy, kolanowy) ruchliwość w jednej płaszczyźnie b) kulisty (panewkowy)[barkowy, biodrowy] c) siodełkowy (kciuk, staw nadgarstkowo śródręczny kciuka)
Choroby układu ruchu	a) wady postawy -skolioza: boczne skrzywienie kręgosłupa Kifoza patologiczna- nadmierne wygięcie ku tyłowi - lordoza patologiczna- nadmierne wygięcie ku przodowi b) płaskostopie c) krzywica - u małych dzieci brak witaminy D d) reumatoidalne zapalenie stawów REUMATYZM- komórki odpornościowe atakują błony maźowe w stawach, powoduje to bolesne obrzęki, zaczerwienienia, ograniczenia ruchliwości, choroba autoimmunologiczna e) osteoporoza- zrzeszotowienie kości, następuje demineralizacja, rozrywanie kości, powoduje że kości są słabe, kruche, łatwo się łamią. Przyczyną może być niedobór składników mineralnych w diecie, brak wapnia, brak aktywności fizycznej, zmiany hormonalne związane ze starzeniem się, częściej zapadająca osteoporozę kobiety, co związane jest ze spadkiem poziomu hormonów- estrogenów. Ruch, odpowiednia dieta, zastępcza terapia hormonalna, mogą zahamować rozwój osteoporozy.
Doping	1) Mięśnie można rozwijać stosując regularne, intensywne ćwiczenia fizyczne 2) Stosowanie substancji chemicznych w celu poprawienia swojej sprawności fizycznej jest popularnie zwane dopingiem. 3) Środki dopingujące- środki chemiczne pozwalające na sztuczne podniesienie wytrzymałości fizycznej organizmu (testosteron, erytropoetyna) 4) Stosowanie środków dopingujących jest szkodliwe dla organizmu człowieka, ponieważ mogą powodować uszkodzenia wątroby, zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na raka prostaty, problemy z układem krwionośnym, zawał serca, bezpłodność

Funkcje skóry	-chroni przed infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi - chroni przed urazami mechanicznymi - reguluję temperaturę ciała -chroni przed utratą wody
Wytwory skóry	Złuszczający się naskórek, bakteriobójczy łój, zakwaszające środowisko (kwas mlekowy w pocie), sucha skóra, oraz niektóre bakterie stanowią barierę zabezpieczające przed wieloma szkodliwymi mikroorganizmami
Uszkodzenia skóry	-uszkodzenia mechaniczne - oparzenia- odmrożenia -alergie		Choroby i higiena skóry		-łojotok -trądzik -grzybica
Alergia	Reakcje uczuleniowe, indywidualne reakcje organizmu na określone, potencjalne wszystkie substancje otaczające człowieka w środowisku
Budowa skóry	1) naskórek: warstwa rogowa, warstwa podstawowa, skóra właściwa - naczynia krwionośne doprowadzające tlen i pokarm do komórek - zakończenia nerwowe: receptor bólu, ucisku, ciepła, zimna - gruczoł potowy- wydziela pot, który reguluje temperaturę ciała - gruczoł łojowy- wydziela łój, który natłuszcza włosy i skórę -włos i torebka włosa
	2) tkanka podskórna- komórki tkanki tłuszczowej
Funkcja szkieletu i kości	-chroni narządy wewnętrzne - podpora dla organizmu - miejsce wytwarzania komórek krwi (szpik kostny w kościach długich) -przyczepka mięśni - przenoszenie siły mięśni- warunkowanie ruchu -magazyn wapnia w organizmie
Rodzaje kości	-kości długie np. ramienna, udowa - kości krótkie np. paliczki - koci płaskie np. łopatka, czaszka - kości różnokształtne np. kręgi
Budowa szkieletu człowieka	1) szkielet osiowy + czaszka -mózgoczaszka -czołowa -ciemieniowa -potyliczna -skroniowa + trzewioczaszka - jarzmowa -szczęka -żuchwa +kręgosłup - składa się z 34/33 kręgów - 7 kręgów szyjnych -12 kręgów piersiowych - 5 kręgów lędźwiowych -5 kręgów krzyżowych -3/4 kręgi guziczne (ogonowe)			2) szkielet kończyn + obręcz barkowa - obojczyk - łopatka +kończyna górna - k. ramienna -k. łokciowa -k. promienna -k. nadgarstka -k. śródręcza -k. palców + kończyna dolna -obręcz miedniczna - k. biodrowa -k. łonowa -k. kulszowa * k. udowa * k. piszczelowa *k strzałkowa *k. stępu *k. śródstopia *k. palców
Krzywizny w kręgosłupie	-lordoza (wygięcie do przodu) szyjna - kifoza piersiowa (wygięcie do tyłu) -lordoza lędźwiowa -kifoza krzyżowa
Klatka piersiowa	Zbudowana z żeber i mostka (12 par) - 7 par żeber prawdziwych- łączących się z mostkiem - 3 pary żeber rzekomych- łączących się z łukiem ostatniego żebra -2 pary żeber wolnych- zakończonych w jamie brzucha
Mięśnie	a) funkcja-umożliwiają ruch organizmu - warunkują czynności życiowe (np. trawienie)	b) budowa SarkomerMiofibryl Włókna mięśniowe mięsień Sarkomer- to podstawowa jednostka kurczliwa mieśnia. Zbudowany jest z filomentów (białek o właściwościach kurczliwych): - miozynowych (gruby) -aktynowych (cienki)				c) mięsień do skurczu potrzebuje: -impulsu nerwowego - jonu wapnia - energii (ATP)
mięśni	Np. skroniowy, żwacz, piersiowy większy, prosty brzucha, naramienny
Współdziałanie mięśni	Mięśnie człowieka działają przeciwstawnie do siebie (antagonistycznie) dzielą się na odwodziciele i przywodziciele oraz prostownik i zginacz
Rodzaje mięśni	Gładkie, poprzecznie prążkowane serca, poprzecznie prążkowane szkieletowe
Praca mięśnia- zmęczenie	Przy intensywnej pracy mięsni i niewystarczającym dostępie tlenu, następuje oddychanie beztlenowe, które prowadzi do uzyskania niewielkiej ilości ATP i nagromadzenia kwasu mlekowego. Powoduje on ból i skurcze w mięśniach. Przez naczynie krwionośne po upływie czasu zostaje on odtransportowany do wątroby, gdzie zostaje przekształcony w glukozę. Aby pozbyć się jak najszybciej bólu i kwasu mlekowego z mięsni należy: gorąca kąpiel, sauna, masaż, maści rozgrzewające.
Połączenia między kośćmi	-nieruchome- szwy- czaszka - półruchome- połączenie żeber z mostkiem (chrząstka) - połączenia ruchome między kośćmi- stawy
Rodzaje stawów	a) zawiasowy (łokciowy, kolanowy) ruchliwość w jednej płaszczyźnie b) kulisty (panewkowy)[barkowy, biodrowy] c) siodełkowy (kciuk, staw nadgarstkowo śródręczny kciuka)
Choroby układu ruchu	a) wady postawy -skolioza: boczne skrzywienie kręgosłupa Kifoza patologiczna- nadmierne wygięcie ku tyłowi - lordoza patologiczna- nadmierne wygięcie ku przodowi b) płaskostopie c) krzywica - u małych dzieci brak witaminy D d) reumatoidalne zapalenie stawów REUMATYZM- komórki odpornościowe atakują błony maźowe w stawach, powoduje to bolesne obrzęki, zaczerwienienia, ograniczenia ruchliwości, choroba autoimmunologiczna e) osteoporoza- zrzeszotowienie kości, następuje demineralizacja, rozrywanie kości, powoduje że kości są słabe, kruche, łatwo się łamią. Przyczyną może być niedobór składników mineralnych w diecie, brak wapnia, brak aktywności fizycznej, zmiany hormonalne związane ze starzeniem się, częściej zapadająca osteoporozę kobiety, co związane jest ze spadkiem poziomu hormonów- estrogenów. Ruch, odpowiednia dieta, zastępcza terapia hormonalna, mogą zahamować rozwój osteoporozy.
Doping	1) Mięśnie można rozwijać stosując regularne, intensywne ćwiczenia fizyczne 2) Stosowanie substancji chemicznych w celu poprawienia swojej sprawności fizycznej jest popularnie zwane dopingiem. 3) Środki dopingujące- środki chemiczne pozwalające na sztuczne podniesienie wytrzymałości fizycznej organizmu (testosteron, erytropoetyna) 4) Stosowanie środków dopingujących jest szkodliwe dla organizmu człowieka, ponieważ mogą powodować uszkodzenia wątroby, zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na raka prostaty, problemy z układem krwionośnym, zawał serca, bezpłodność