Rozwój szkolnictwa w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim.

1795 rok – III Rozbiór Polski

1815 rok – Kongres Wiedeński na którym ustalono nowy podział Królestwa Polskiego

Na przełomie XVIII i XIX wieku w Europie Zachodniej pojawiło się coraz większe zainteresowanie zakładaniem szkół elementarnych. Popularne stało się hasło : „ Oświata dla ludu”.

1. Królestwo Polskie ( węższe ujęcie )

Podział na 6 okresy :

1. I okres 1815 – 1830 : od momentu kiedy powstało Królestwo Polskiego, do momentu powstania listopadowego. Królestwo Polskie miało swobody, a także konstytucję nadaną przez cara.

• Nauczanie w języku polskim

• Ponieważ powstanie objęło tylko część Polski, powstańcy nie mieli szans na wprowadzenie reform, więc kończyło się na ustawach.

2. II okres 1832 – 1855

Represję, które dotknęły Polaków po powstaniu listopadowym :

• Zlikwidowana Uniwersytet Warszawski

• Likwidacja Towarzystwa Przyjaciół Nauk

• Zsyłki na Sybir

• Zamknięcie szkół typu średniego

• Czystki wśród nauczycieli

1832 rok – władze rosyjskie wydały Statut Organiczny, który zastępował konstytucję. W statucie postanowiono, że szkolnictwo polskie ma być organizowane na wzór szkolnictwa rosyjskiego. Wprowadzono do szkół język rosyjski, geografię i historię Polski zastąpiono geografią i historią Cesarstwa. Polak miał być wykształcony i przygotowany do funkcjonowania w Cesarstwie.

1839 rok – ustanowiono Okręg Naukowy Warszawski : Polacy zostali usunięci od wpływów na szkolnictwo, które staje się podległe bezpośrednio Ministerstwu w Petersburgu.

3. III okres 1856 – 1862 ( tzw. Czas odwilży)

• Odwilż następuje, gdy Rosja ponosi klęski w wojnach

• Postanowiono dać ulgi narodom nad którymi się panuje

• Rosjanie zgodzili się na zniesienie Okręgu Naukowego Warszawskiego

• Rosjanie zgodzili się na reaktywizację Uniwersytetu w Warszawie

• Nastąpiło przyzwolenie, by przygotować reformę szkolnictwa na terenie Królestwa Polskiego : autorem tej reformy był Hrabia Aleksander Wielopolski. Reforma dotyczyła wszystkich szkół.

• Reforma szkolnictwa była gotowa w 1862 roku i duchem nawiązywała do reformy KEN

• W 1862 roku reaktywowany Uniwersytet w Warszawie pod nową nazwą Szkoła Główna w Warszawie

• Poszerzenie programu szkoły elementarnej

4. IV okres 1863 – 1878

• Po powstaniu styczniowym represje, które powodują, że Szkoła Główna będzie mogła istnieć przez krótki czas

• Pod koniec lat 60. Wprowadzane zmiany w szkolnictwie związane z rusyfikacją :

• Szkolnictwo wyznaniowe ( Rosjanie chcą podzielić w ten sposób społeczeństwo polskie)

• Zapadają decyzję, aby do szkół średnich mogły uczęszczać dzieci pochodzące z poszczególnych stanów ( szlachta i młoda burżuazja) = szkolnictwo stanowe

5. V okres 1879 – 1905

• Język rosyjski zostaje wprowadzony do wszystkich szkół w tym szkół elementarnych

• Polacy zaczynają tworzyć szkolnictwo tajne

• Rozwija się ( za przyzwoleniem Rosjan) szkolnictwo prywatne -> nauczyciele starają się przemycać jak najwięcej rzeczy związanych z polskością

• Pojawiają się nowi pedagodzy z projektami ( Bogdan Stanisław Kasprowicz ; Jan Władysław Dawid ; Aniela Róża Godecka)

• Rozwija się prasa pedagogiczna

• Zainteresowanie epoką pozytywistyczną

• Z jednej strony ogromny nacisk Rosjan i rusyfikacja, a z drugiej strony Polacy walczą o wychowanie młodego pokolenia

6. VI okres 1905 – 1914

• Rewolucja spowodowała, że przywrócono w większości szkół język polski

• 1905 rok – rewolucja pobudziła do działa wszystkie grupy społeczne

2. Szkolnictwo w Księstwie Warszawskim w latach 1807 – 1815

Księstwo Warszawskie = Galicja + część po Prusakach

• Ustanowiono polskie władze oświatowe :

1. 1807 rok – Izba Edukacji Publicznej ( działała do 1812 r.)

2. 1812 rok – Dyrekcja Edukacji Publicznej : na czele stały te same osoby ; najważniejsze były osoby, które działały w XVIII wieku, czyli Stanisław Staszic i Stanisław Kostka Potocki. Zainteresowali się oni oświatą dla ludu.

• 1808 rok wydano ważny akt prawny ( pierwsza ustawa dotycząca szkolnictwa ludowego) : „ Urządzenie Szkół Miejskich i Wiejskich Elementarnych”. Zapisy zawarte w tej ustawie :

• Na terenie Księstwa Warszawskiego mają być tworzone Towarzystwa Szkolne ( 200 obywateli wchodziło w skład Towarzystwa ; byli to przedstawiciele wszystkich stanów ) => to oni będą musieli zadbać o utworzenie szkoły elementarnej na terenie swojego zamieszkania. Odpowiadali również za zbieranie finansów na utworzenie tej szkoły.

• Tworzone były Dozory Szkolne ( skład : dziedzic, pleban / pastor, burmistrz / wójt, 1 lub 2 znamienitych obywateli). Ich zadaniem było spisanie jak największej ilości dzieci, które powinny uczęszczać do szkoły elementarnej. W miastach dzieci miały uczęszczać do szkoły od 6 roku życia, na wsi od 8 roku życia. Dziecko przebywało w szkole w zależności do swoich postępów. Brano pod uwagę dochody miejscowej ludności, podzielono ich na 4 grupy i opodatkowano na rzecz szkoły ( opłata nauczycieli, wynajem budynków). Podatek na szkołę powinni płacić nawet Ci którzy nie mieli dzieci w wieku szkolnym.

• Określono dokładny program, który szkoła będzie realizowała ( czytanie, pisanie, rachowanie, nauka moralna, religia, nauka o zachowaniu zdrowia, wiadomości rolnicze ( na wsi) lub wiedza dotycząca rozwoju handlu i przemysłu ( w mieście)).

• Zakładano, że do szkół elementarnych będą uczęszczać dziewczęta na równi z chłopcami. Dziewczęta miały dodatkowy przedmiot – Roboty kobiece i gospodarcze. Przedmiotu nauczały kobiety nauczycielki.

• Jest to stan wojny, ciągłe przemarsze wojsk. Budynki szkolne przeznaczano na magazyn lub szpital dla wojska. Społeczeństwo biedniało, ponieważ musiało dawać swoje zapasy żołnierzom, co powodowało, że nie mogli opłacać składek na szkołę. Mimo tego w tym okresie utworzono wiele szkół elementarnych.

• Musiały pojawić się osoby, które będą starały się wypełnić program nauczania

• Stwierdzono, że nauczanie w Europie się zmienia więc muszą powstać nowe podręczniki

• Pojawił się nowy pedagog : Konstanty Wolski, który napisał dwa nowe podręczniki

1. 1811 rok – „Nauka początkowego pisania, czytania i rachowania” ( dla uczniów) :uwzględniono pomysły wcześniejszych pedagogów np. J.A.Komeńskiego. Opisy zajęć praktycznych np. jak powstaje chleb. Opisy przyrody.

2. „ Przepisy dla nauczycielów dających naukę początkowego czytania” : wyjaśnione na czym polegają nowe metody wykorzystywane w Europie.

• Na ternie Księstwa Warszawskiego powstają dwa seminaria nauczycielskie ( Łowicz, Poznań) : początkowo kształcenie miało trwać 3 lata.

Ukończona szkoła elementarna -> egzamin wstępny -> weryfikacja wiedzy -> seminarium -> nauczyciel

• Ważna była wiedza pedagogiczna

• Wojciech Izydor Chojnacki w 1815 roku napisał pracę „ Zasady Pierwiastkowe Pedagogiki i Metodyki” – w pracy starał się przedstawić jak wyglądała metodyka nauczania początkowego. Przedstawiał rozwój nauki np. w Niemczech. Pisał jak wyglądają podstawowe idee Jana Henryka Pestalozzi’ego.

• Kształciło się nauczycieli do szkół elementarnych ( zachęcało się ich przez stypendia lub zwolnienie z służby wojskowej).

• Przeprowadzano egzaminy przy szkołach średnich dla osób, które były chętne zostać nauczycielem

• Powstało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych : przygotowywało podręczniki dla szkół

3. Szkolnictwo w Królestwie Polskim w latach 1815 – 1830

• W 1816 roku car Aleksander I wydał dekret powołujący Uniwersytet w Warszawie. Uniwersytet nie mógł od razu rozpocząć działalności ponieważ trzeba było zebrać kadrę, określić statut i program nauczania. W 1818 roku Uniwersytet zaczął oficjalnie działać. Statut przygotowany był przez Stanisława Staszica, który tworząc go opierał się na francuskich wzorach .

Wydziały Uniwersytetu w Warszawie :

1. Prawo i Administracja

2. Lekarski

3. Filozoficzny : kształcenie nauczycieli do szkół średnich ; obok wydziału umieszczono specjalne seminaria dla nauczycieli szkół średnich, w ramach tych seminariów uzyskiwali przygotowanie pedagogiczne

4. Nauk i Sztuk Pięknych : rozwój sztuki ( nieliczni)

5. Teologiczny : uruchomiony najpóźniej

• 1800 rok – Prusacy zgodzili się, by w Warszawie uruchomić Towarzystwo Naukowe – Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Miało ono dwa wydziały :

1. Związany z rozwojem nauk ścisłych

2. Związane z rozwojem nauk humanistycznych

Przedstawiciele różnych nauk ( przyrodniczych, lekarze, technicznych) mogli przedstawiać swoje osiągnięcia.

Towarzystwo wydawało czasopismo „ Roczniki”. Z tego grona wybrana została kadra profesorów Uniwersytetu Warszawskiego.

• Studia podejmowała młodzież z średnio zamożnej szlachty i bogatego mieszczaństwa

• Osoby wykształcone na Uniwersytecie tworzyły inteligencję

• Młodzież tworzyła organizację polityczne i patriotyczne

• Powstały uczelnie o charakterze zawodowym :

1. Akademia Górnicza Kielce ( później przeniesiona do Warszawy)

2. Instytut Agronomiczny

3. Szkoła Weterynaryjna

• Organizowanie sztuk rzemieślniczych niedzielnych ( rzemieślnicy uczyli się czytania i pisania)

• Zakładanie szkół cyrkułowych ( szkoła elementarna dla najuboższych)

• Bella-Lancastera :- metoda wzajemnego nauczania : polegający na wykorzystywaniu w nauczaniu uczniów zdolniejszych zwanych monitorami, którzy mieli pod swoją opieką grupkę (ok. 10) uczniów i uczyli tego, czego sami nauczyli się od swojego nauczyciela. Spełniali również funkcje kontrolne wobec uczniów, promowali ich do następnej klasy. Nauczyciel w tym systemie zajmował się głównie sprawami organizacyjnymi, uczył monitorów oraz udzielał im wskazówek dotyczących uczenia innych. Stwierdzono, że to najbardziej ekonomiczny sposób nauczania.