Projekt Jana Rogoża
pod tytułem:

Analiza i patologia chodu, wyznaczniki chodu, fazy chodu

C
hód każdego człowieka jest sposobem jego przemieszczania się w przestrzeni (przenoszenia ciała w przestrzeni). Jest sposobem lokomocji. Sposób chodzenia utrwala się w 7 roku życia. Gdy stoimy na obu nogach i obciążamy równomiernie obie stopy punkt ciężkości ciała pada na środek czworoboku podparcia. Jest to pozycja symetrycznego obunożnego podparcia. Jeśli z tej symetrycznej pozycji rozpoczniemy chód, przechylamy tułów ku jednej nodze i czworobok podparcia zawęża się do małego pola ograniczonego przez stopę podporową. W tej sytuacji musiałaby nastąpić utrata równowagi, której jednak zapobiega wysunięcie drugiej nogi w przód i przejęcie przez nią ciężaru ciała. Wynikiem tego jest przemieszczanie się środka ciężkości nad płaszczyznę podparcia nogi przejmującej ciężar ciała. W czasie chodu taka sytuacja powtarza się i każda z nóg staje się raz podpierającą , raz wykroczną. Tak więc chód można inaczej nazwać cyklicznym traceniem i odzyskiwaniem równowagi.

Chód prawidłowy (anatomiczny) jest:

• Dwunożny

• Naprzemienny

• Przedsiębieżny

• Symetryczny (izometryczny, izochroniczny, izotoniczny) i harmonijny

  • Izometria - polega na wykonywaniu równej długości kroków prawą i lewą kończyną dolną

  • Izochronia - polega na równym w czasie obciążania lewej i prawej kończyny dolnej

  • Izotonia - polega na prawidłowej koordynacji ruchów kończyn górnych i tułowia z pracą kończyn dolnych

Cykl chodu:

• czynności i ruchy wykonywane przez idącego, pomiędzy kontaktem pięty z podłożem jednej z kończyn i powtórnym jaj zetknięciem się z podłożem

• podczas jednego cyklu chodu każda z kończyn dolnych przechodzi przez jedną fazę podporu i wykroku. Czyli chód składa się z dwóch rytmicznie następujących po sobie faz: podporu (obciążania) i wykroku (przenoszenia) oraz dodatkowo bardzo krótkiej podwójnego podparcia

• faza podporu

• podczas przeciętnie szybkiego chodu faza podporu jednej kończyny dolnej zajmuje około 60% czasu cyklu chodu

• rozpoczyna się w momencie zetknięcia się pięty z podłożem, a kończy w chwili oderwania palucha

• składa się z pięciu podfaz (w odniesieniu do stopy):

1. kontakt pięty z podłożem

2. „stopa płasko” – cała powierzchnia stopy przylega do podłoża

3. pełne obciążenie – podpór właściwy (środek masy ciała znajduje się nad środkiem geometrycznym powierzchni styku stopy z podłożem)

4. oderwanie pięty od podłoża – przetaczanie stopy (propulsja)

5. oderwanie palucha – odbicie

• faza przenoszenia

• podczas przeciętnie szybkiego chodu faza przenoszenia jednej kończyny dolnej zajmuje około 40% czasu cyklu chodu

• rozpoczyna się w momencie oderwania od podłoża palucha, a kończy w chwili zetknięcia pięty tej samej kończyny z podłożem

• składa się z trzech podfaz:

1. przyspieszenie

• rozpoczyna się w momencie gdy paluch kończyny dolnej zakrocznej odrywa się od podłoża i noga zakroczna goni tułów, a kończy w chwili gdy kończyna ta znajdzie się pod środkiem ciała

2. przenoszenie właściwe

• sytuacja, w której oś poprzeczna stawu skokowo – goleniowego znajduje się w płaszczyźnie czołowej ciała

• w tym momencie przenoszona kończyna jest potrójnie zgięta (w stawie skokowym, kolanowym, biodrowym)

3. hamowanie

• po wyprzedzeniu tułowia przez kończynę dolną zakroczna następuje zwolnienie tempa ruchu kończyny ku przodowi i przygotowanie jej do kontaktu z podłożem

• faza podwójnego podparcia

• sytuacja w której paluch nogi zakrocznej jeszcze się nie oderwał od podłoża a pięta nogi wykrocznej już się oparła

• czas trwania fazy podwójnego podparcia jest zależny od szybkości chodu

• im jest ona większa tym faza ta jest krótsza

• podczas biegu faza podwójnego podparcia nie występuje – zastąpiona jest fazą lotu

Wyznaczniki (determinanty, cechy, koordynaty) chodu prawidłowego

Prawidłowy chód wymaga spełnienia kilku warunków dotyczących ruchów miednicy i stawów kończyn dolnych. Analizując udział poszczególnych części ciała w mechanice chodu należy wymienić 6 wyznaczników chodu:

• trzy z nich dotyczą zmiany położenia miednicy i stawów biodrowych

• dwa zakresu ruchu w stawach kolanowych

• jeden stawów skokowo-goleniowych

Są to więc wyznaczniki kinematyczne i dotyczą chodu po gładkiej poziomej płaszczyźnie.

1. Skręty miednicy w płaszczyźnie poziomej

• określenie prawidłowego ustawienia miednicy i stawów biodrowych w płaszczyźnie poprzecznej w fazie podwójnego podparcia

• w chwili wysunięcia nogi wykrocznej do przodu miednica podąża za ruchem i wysuwa swą wykroczna stronę nieco do przodu

• wykazuje ona skręt w płaszczyźnie poziomej około 4° do przodu i 4° do tyłu

• ruch odbywa się w obu biodrach

• na skutek ruchów miednicy udo nogi wykrocznej ustawia się w rotacji na zewnętrz, a udo nogi podpierającej w rotacji wewnętrznej

• skręcanie się miednicy wydłuża krok

2. Pochylenie miednicy w płaszczyźnie czołowej

• określa ustawienie miednicy i stawów biodrowych w płaszczyźnie czołowej

• równocześnie z uniesieniem nogi w chwili rozpoczęcia wykroku miednica (w warunkach prawidłowych) po stronie wykrocznej nieco się obniża, wskutek czego po stronie podporu powstaje przywiedzenie, a po stronie wykroku odwiedzenie uda. Miednicę przed większym opadaniem w kierunku kończyny przenoszonej zabezpiecza napięcie mięśnia pośladkowego średniego po stronie przeciwnej.

Pochylenie miednicy po stronie wykrocznej zmusza kolano do zgięcia, co chroni stopę przed zaczepieniem palcami o podłogę. Dzięki przechyleniu miednicy unoszenie środka ciężkości zostaje zredukowane o połowę.

3. Ruchy boczne miednicy

• określa konieczność bocznych przemieszczeń miednicy w czasie chodu, wynikających z naprzemianstronnego obciążania kończyn dolnych, miednica podąża w kierunku nogi podporowej. Boczne ruchy miednicy wiążą się z rotacją miednicy (wyznacznik I) i z obniżeniem się miednicy (wyznacznik II)

• ruchu boczne miednicy najbardziej widoczne są podczas wolnego chodu

• podczas biegu zostają całkowicie zniwelowane

• wykonywane są w odcinku lędźwiowym kręgosłupa i obu stawach biodrowych

4. Zgięcie w stawie kolanowym w fazie podporowej

• określa wielkość kąta zgięcia stawu kolanowego kończyny podporowej w fazie pełnego obciążenia

• musi on wynosić około 20°

• w początkowej fazie podporu gdy pięta styka się z podłożem kolano jest wyprostowane

• zaraz potem ulega zgięciu, aż stopa przyłoży się podeszwą do podłoża

• zaraz po okresie pełnego obciążenie stopy znowu następuje gwałtowny wyprost stawu kolanowego

• zgięcie stawu kolanowego w chwili gdy masa ciała przenosi się do przodu ponad nogą podporową, redukuje wysokość środka ciężkości

5. Skrócenie czynnościowe kończyny w fazie przenoszenia (ruch kolana)

• określa wymaganą wielkość skrócenia czynnościowego kończyny dolnej w fazie przenoszenia

• kończyna przenoszona powinna przemieszczać się do przodu dokładnie w płaszczyźnie strzałkowej przeprowadzonej przez staw biodrowy

• miednica po tej stronie jest lekko opuszczona

• skrócenie czynnościowe odbywa się we wszystkich trzech stawach

• największe jest w stawie kolanowym

• kolano zgina się po raz pierwszy zaraz po styku pięty z podłożem oraz po raz drugi gdy pięta zaczyna się unosić a stopa przygotowuje się do odbicia

• aby chód mógł być prawidłowy, staw kolanowy musi mieć możliwość zgięcia do kąta 65° (w fazie przenoszenia)

6. Ruchy stopy i stawu skokowo-goleniowego w płaszczyźnie strzałkowej

• określa kątową wielkość zakresu ruchomości w stawach skokowo-goleniowych w płaszczyźnie strzałkowej, która jest potrzebna przy prawidłowym chodzie.

Gdy pięta nogi wykrocznej styka się z podłogą, stopa jest zgięta grzbietowo. Zaraz potem zgina się podeszwowo, opera o podłoże i ustala. Goleń wraz z kostkami zakreśla łuk nad piętą. Następuje moment pełnego obciążenia stopy i zaczyna się unosić pięta.

Analiza dynamiczna chodu

• określa wielkość siły mięśni, która jest potrzebna w trakcie prawidłowego chodu

• Idący normalnym krokiem, po płaskim podłożu, człowiek poddany jest działaniu dwojakiego rodzaju sił, które wpływają na ekonomię tej czynności. Są to siły:

1. zewnętrzne

• siła grawitacji, reakcja podłoża

Wywierają one na poszczególne stawy kończy dolnych działanie najczęściej zginające, którym muszą się przeciwstawić siły:

2. wewnętrzne

• pracujące mięśnie

Napięcie mięśniowe stabilizuje stawy, zapewniając utrzymanie prawidłowej postawy w czasie chodu oraz wpływa hamująco lub przyśpieszająco na poszczególne części kończyn i tułowia, od czego zależy efektywność chodu.

Analiza dynamiczna określa zatem wielkość siły mięśni, która jest potrzebna w trakcie prawidłowego chodu.

Chód patologiczny

Czynniki powodujące zaburzenia chodu:

• anatomiczne zmiany układu kostno stawowego,

• Zmiany układu nerwowo-mięśniowego – spowodowane zmianami w obrębie kończyn i tułowia

• Amputacja

• Inne przyczyny

Przyczyny chodu patologicznego są różne. Do najważniejszych z nich należą:

1. Ból w jednej kończynie (najczęściej spowodowany procesami zapalnymi stawów, mięśni, urazem kończyny lub zapaleniem nerwu).

• Podczas chodu antalgicznego (przeciwbólowego) chory stara się skrócić fazę podporu na bolącej kończynie przenosząc szybko ciężar ciała na kończynę zdrową. Występuje wówczas utykanie.

2. Zmiany patologiczne w układzie kostno-stawowym

• Asymetria długości kończyn dolnych powoduje zazwyczaj kulenie. Skrócenie może być rzeczywiste lub pozorne spowodowane np. przykurczem mięśni.

3. Sztywność stawów

• Przy usztywnieniu jednego stawu brak ruchów w tym stawie jest kompensowany ruchami w stawach sąsiednich.

• Podczas usztywnienia stawu biodrowego chory przenosi miednicę ku przodowi wokół osi kończyny zdrowej, a wiec skręty miednicy odbywają się w zdrowym stawie biodrowym. Usztywnienie stawu kolanowego powoduje odwodzenie tej kończyny.

4. Ubytki i niedomogi mięśni

• Porażenie mięśnia pośladkowego wielkiego powoduje na początku fazy podporu cofnięcie tułowia i wysunięcie biodra do przodu po stronie kończyny chorej.

• Niewydolność mięśnia pośladkowego średniego jest przyczyną braku stabilizacji miednicy (objaw Trendelenburga).

• Przy porażeniu mięśnia czworogłowego chory nie osiągnie stabilizacji kolana i w czasie obciążenia kończyny nastąpi nagłe zgięcie w stawie kolanowym. Chód będzie wówczas możliwy tylko przy utrzymywaniu stawu kolanowego w wyproście podczas całej fazy podporu.

Zaburzenia funkcji tych mięśni mogą być spowodowane:

• zbliżaniem się do siebie przyczepów lub ich oddalaniem

• porażeniem lub niedowładem wiotkim

• stanem zapalnym mięśni

• urazem mięsni

• wrodzonym ubytkiem mięśni

• dystrofią mięśniową

5. Rodzaje chodu patologicznego (kilka przykładów):

• Chód koszący – w niedowładzie połowiczym

• Chód spastyczny lub nożycowy – w niedowładzie spastycznym kończyn dolnych

• Chód patetyczny – w niedowładzie wiotkim

• Chód parkinsonowski – drobnymi krokami, bez współruchów kończyn górnych

• Chód defiladowy – w uszkodzeniu układu pozapiramidowego

• Chód szczudłowy – w porażeniu zginaczy podeszwowych stopy

• Chód zapadający – w przykurczu zgięciowym stawów biodrowego i kolanowego

• Chód brodzący – w obustronnej niewydolności mięśni zginaczy grzbietowych stopy

• Chód kaczkowaty – w dysplazji lub zwichnięciu obu stawów biodrowych

• Chód kangurowy - jest to chód o kulach z jednoczesnym przestawianiem obu kończyn.

Chód człowieka był od dawna badany subiektywnie poprzez obserwację wizualną. Dzięki połączeniu zaawansowanej technologii pomiarów i modelowania biomechanicznego obecnie można badać chód człowieka obiektywnie. Wraz z ulepszaniem nowych modeli i metod, opracowanie oraz rozwój analizy chodu to wciąż trwający proces. Dziś fizjoterapeuci, ortopedzi i neurolodzy używają analizy chodu do oceny stanu zdrowia pacjenta, jego leczenia i rehabilitacji.

BIBLIOGRAFIA:

• Spodaryk Krzysztof „Patologia narządu ruchu”, PZWL, 2005

• Rosławski & Skolimowski „Technika wykonywania ćwiczeń leczniczych”, PZWL, 2003

• Janusz Wiesław Błaszczyk „Biomechanika kliniczna”, PZWL, 2004

str. 8