Michał Bakunin

Autor pisze, że jest fanatyznym miłośnikiem WOLNOŚCI, bo tylko w niej mogą się rozwijać ROZUM, GODNOŚĆ i SZCZĘŚCIE LUDZKIE. Nie jest to jednak wolność kształtowana przez Państwo, bo ta jest tylko przywilejem garstki ludzi (przykład: wolność J.J. Rousseau, liberalizm burżuazyjny). WOLNOŚĆ dla Bakunina to  wolność w której nie istnieją ograniczenia, prawa nie są narzucone przez prawodawcę z zewnątrz, ale są immanentne człowiekowi, stanowią podstawę jego bytu ( są przyczyną dążenia do wolności). Bakunin pragnie wolności jednostki, wolności w solidarności i równości. Jest zdecydowanym zwolennikiem RÓWNOŚCI EKONOMICZNEJ I SPOŁECZNEJ, gdyż bez nich wolność, godność, człowieczeństwo są tylko kłamstwem. Wolność powinna być ustanowiona na świecie poprzez samorzutną organizację pracy i kolektywnej własności stowarzyszeń wytwórczych, dobrowolnie zorganizowanych i sfederowanych w gminy, poprzez samorzutną federację gmin, a nigdy poprzez Państwo  w tym jest różnica między socjalistami, kolektywistami rewolucyjnymi, a komunistami
-zwolennikami silnej władzy i incjatywy Państwa. Wszyscy oni mają wspólny cel  stworzenie nowego ładu społecznego opartego na organizacji pracy kolektywnej oraz ładu opartego na jednakowych dla wszyskich warunkach ekonomicznych oraz kolektywnym władaniu narzędziami pracy. Komuniści chcą to osiągnąć organizując polityczną potęgę klas robotniczych = opanowanie politycznej potęgi Państw, są zwolennikami władzy. Socjaliści–rewolucjoniści organizując siłę społeczną, antypolityczną siłę robotniczych mas ( tych z miast, z wsi, z klas wyższych) = zlikwidowanie Państwa, mają oni zaufanie wyłącznie do wolności;  są to DWIE RÓZNE METODY, ale jedni i drudzy na równi są zwolennikami NAUKI, która powinna burzyć przesądy i zastąpić wiarę. Socjaliści jednakże szerzą naukę, aby ludzie z przkonania łączyli się w federacje samorzutne, z własnej woli.

Autor jest zwolennikiem Komuny Paryskiej – pierwsza praktyczna i świetna próba socjalizmu rewolucyjnego, negacja państwa. Socjaliści z Paryża uważali, że rewolucja socjalna może osiągnąć pełny rozwój poprzez samorzutną i ciągłą działalność mas, grup i stowarzyszeń ludowych (przeciwieństwo komunistów państwowych –> rewolucja = dyktatura). Rewolucja socjalna położy kres dawnemu systemowi opartemu na sile, zburzy Państwo, czyli historyczną przyczynę przemocy. Upadek Państwa = upadek niesprawiedliwości, prawa jurydycznego. Kiedy Państwo przestanie istnieć, ludzkość otrzyma wolność ( Państwo jest jak rzeźnia, cmentarz, jest ABSTRAKCJĄ). Abstrakcja polityczna – Państwo, jest reprezentantantem interesów pewnej uprzywilejowanej klasy - burżuazji. ( np. Bóg – kler). ZNIESIENIE KOŚCIOŁA I PAŃSTWA jest pierwszymi i nieodzownym warunkiem rzeczywistego wyzwolenia społeczeństwa. Przyszły ustrój społeczny powinien być zorganizowany od dołu ku górze, czyli dobrowolne zrzeszenie robotników na pocztek w stowarzyszenia, potem gminy, w rejonach, narodach, i w wielkiej federacji międzynarodowej i światowej  urzeczywistnienie ładu pełnego wolności i ogólnego szczęścia, interesy jednostek będą zgodne z interesami społeczeństwa. Według niektórych interesy te są sobie przeciwstawne, Bakunin uważa, że jest to jednak wina Państwa, jest to polityczne kłamstwo, zrodzone z kłamstwa teologicznego (doktryna o grzechu pierwotnym). Przyczyniła się do tego także metafizyka: potraktowała społeczeństwo jako mechaniczny i całkowicie sztuczny agregat jednostek przypadkowo połaczonych w imię jakiejś umowy formalnej. Bakunin nie wierzy ani w Boga, ani w nieśmiertelność duszy, ani w metafizyczną wolność woli. Zamiast tego wolność powinno się rozumieć w najpełniejszym i najszerszym znaczeniu, jako cel historycznego postępu ludzkości. Jest to wytworem życia w społeczeństwie, poza nim człowiek nie byłby wolny, bo tylko współdziałanie rozumu i zbiorowej pracy mogło zmusić człowieka, by wyszedł ze stanu dzikości, zwierzęcości, które stanowią jego pierwotną naturę.

Harmonia sił przyrody jest rezultatem ustawicznej walki ( konieczny warunek życia i ruchu). W przyrodzie i w społeczeństwie nie ma porządku bez walki, bez walki społeczeństwo jest martwe. Tylko te prawa przyrody są realne, które są od niej nieodłączne, nie zostały ustanowione przez żadną władzę. Sama przyroda nie zna żadnego prawa. Człowiek jest materialnym wytworem wzajemnego oddziaływania sił. Dzięki zdolności do abstrakcji i uogólniania, za pomocą myśli człowiek może poznawać, badać i obserwować siebie samego jak przedmiot zewnętrzny i obcy. Najwyższą abstrakcją myślową jest Bóg-absolutna nicość. Potrzeba przedstawienia i uzmysłowienia tej abstrakcji – wyolbrzymienie koncepcji bóstwa = pochodzenie i historyczny rozwój wszystkich religii. Zżycie się społeczeństw z tą idęą według Bakunina ograniczyło i powstrzymało postęp. Odtąd bez dwoch fundamentalnych instytucji Państwa i Kościoła społeczeństwo żyć nie mogło. Zorganizowały się dwie kasty: kapłanów i arystokracji – wpoiły głęboko przekonanie o ich niezbędności.

PAŃSTWO A ANARCHIA

Aby wznieść Rewolucję Socjalną nie wystarczy nędza i rozpacz, niezbędna jest świadomość swoich praw i głęboka wiara w nie = Rewolucja Socjalna jest nieuchronna.

Nauka – nie potrafi odgadnąć jaką formę przybierze życie społeczne w przyszłości.

Anarchia – autonomiczna swobodna organizacja wszystkich jednostek lub części wchodzących w skład wspólnoty gminnej, ich swobodne sfederowanie się od dołu ku górze, nie na rozkaz zwierzchników, w wyniku naturalnego rozwoju wszelkiego rodzaju potrzeb dyktowanych przez samo życie.

Żaden uczony nie jest w stanie powiedzieć jak lud żyć będzie na zajutrz po rewolucji społecznej. O tym decydować będzie położenie danego z ludów, dążenia przejawiające się wśród ludu, a nie żadne teorie wymyślone w przeddzień rewolucji. Lud sam musi stworzyć sobie ideał, na wzór tego, co istnieje w nim samym ( przykład burgeoisa, któremu nie wmówi się potrzeby rewolucji proletariackiej, bo jego życie nie zrodziło w nim instynktownych dążeń zgodnych z myślą społeczno-rewolucyną).

Bakunin powtarza, że najwięksi geniusze nie uczynili nic dla samego ludu, bo życie ludu i jego przyszłość zależy od niego samego. Postęp dokonuje się dzięki naturalnemu procesowi gromadzenia doświadczeń i myśli. To właśnie ciężkie doświadczenia historyczne, za czasów Bakunina uświadomiły proletariatowi, że nie może się niczego dobrego spodziewać od klas uprzywilejowanych i współczesnych państw, to że może się wyzwolić jedynie własnym wysiłkiem, dokonując rewolucji społecznej.