Budżet państwa i polityka budżetowa

Budżet państwa -pojęcie

•akt prawny,

•zawiera wiążące ustalenia w zakresie rocznych dochodów i wydatków państwowych.
Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego (roku budżetowego). Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budżetowym.

Roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej na okres roku kalendarzowego.

Źródło: Dz.U. 1998, nr 155, poz. 1014 z późn. zm.

Funkcje budżetu:

•Fiskalna
•Redystrybucyjna
•Stymulacyjna

Zasady budżetowe:

-Jawności,
-Zupełności
-Jedności
-Uprzedniości
-Równowagi budżetowej
-Roczności
-Przejrzystości

Procedura budżetowa

1. Minister finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu paostwa na rok następny,

2. Minister finansów określa w drodze rozporządzenia szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów. W dokumencie tym minister finansów zobowiązuje dysponentów części budżetowych do sporządzenia:

a) planów rzeczowych zadań realizowanych ze środków budżetowych,

b) projektów planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych. Są one opracowywane na standardowych formularzach.

3. minister finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem.
Minister finansów włącza do projektu ustawy budżetowej dochody i wydatki:
a) naczelnej władzy państwowej,
b) kontroli, ochrony prawa,
c) administracji rządowej.

Projekt ustawy budżetowej zawiera szerokie uzasadnienie, w którym uwzględnia się w szczególności:

-główne cele polityki społecznej i gospodarczej,

-założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa kolejne lata dotyczące: kształtowania się PKB, bilansu płatniczego, poziomu bezrobocia, deficytu budżetu państwa, poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych,

-kierunki prywatyzacji majątku skarbu państwa.

4.Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym i wraz z uzasadnieniem przedstawia go sejmowi

5. Rada Ministrów przyjmuje projekt budżetu państwa

Dochody publiczne

•Ponieważ państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a są one niezbędne do jego działalności- musi ono sięgać do dochodów wypracowanych przez inne podmioty.

•państwo nie ponosi żadnego wysiłku gospodarczego, aby pozyskać dochody,
•nie ponosi ryzyka w związku z działalnością gospodarczą
•wysiłek państwa sprowadza się do stworzenia prawnych podstaw definitywnego przejmowania dochodów,
•państwo ponosi przede wszystkim ryzyko polityczne – pojęcie nadmiernego fiskalizmu.

Wpływy (przychody) a dochody publiczne

•W związku z trwałą praktyką rządów i samorządów zaciągania pożyczek, występowania deficytu budżetowego i długu publicznego, w tym długu państwowego i długu lokalnego, konieczne jest rozróżnienie dwóch zasadniczych pojęć:

–wpływy publiczne,
–dochody publiczne.

Wpływy publiczne

•Przez wpływy publiczne rozumie się wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych).

Wpływy publiczne o charakterze pożyczkowym

•kredyty z banków komercyjnych,
•pożyczki od banków zagranicznych,
•wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych,
•wpływy związane z innymi instrumentami finansowymi potwierdzającymi zaciąganie pożyczek przez władze publiczne.
Wpływ pożyczkowe są dla budżetu istotne, bo stanowią źródło finansowania jego deficytu.

Dochody publiczne

•Dochody publiczne przejęte przez państwo(samorząd)oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne, zasilanie finansowe władz publicznych

Struktura dochodów budżetu państwa w 2008r.

Dochody podatkowe-80,95%
Dochody nie podatkowe-6,53%
Środki z UE i innych źródeł niepodlegające zwrotowi-12,52%

Podatek- jest świadczeniem pieniężnym na rzecz związku publicznoprawnego, o charakterze obowiązkowym (przymusowym), ustalanym jednostronnie, nieodpłatnym, bezzwrotnym.
Art. 6 Ordynacji podatkowej -podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
•Pierwotnie daniny publiczne wnoszone były w naturze, czego przykładem jest dziesięcina oraz w postaci świadczeń osobistych (np. obowiązkowa służba wojskowa).
Jest to relikt danin publicznych. Gdy pojawił się pieniądz, państwo zaczęło pobierać daniny publiczne również w tej formie. Pieniężne daniny publiczne przyjęły postać podatków i opłat publicznych.

Podatek a opłata
Instytucją podobną do podatku jest opłata. Zasadniczą cechą opłaty pozwalającą odróżnić ją od podatku jest powiązanie z odpowiednim świadczeniem ze strony państwa (kraju związkowego, republiki, stanu) bądź jednostki samorządu terytorialnego, a więc odpłatność.

Podatki –przedmiot opodatkowania

-Dochodowe
-Konsumpcyjne
-Majątkowe

Zasady podatkowe (A. Smith)

Uznawany za twórcę zasad podatkowych, którego dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” ma zasadnicze znaczenie w ekonomii klasycznej, sformułował cztery zasady podatkowe:

•Zasada sprawiedliwości (równości)
•Zasada pewności
•Zasada dogodności
•Zasada taniości

Raport PwC –Paying Taxes 2011

•Bada łatwość płacenia podatków (liczba płatności w roku, czas jaki trzeba poświęcić na rozliczenie, łączna wysokość obciążeń podatkowych i składkowych)
•Polska zajęła 121 miejsce na 183 krajów (awans o 27 miejsc) (Niemcy –88; Włochy –128)
•Przeciętna polska firma ma 29 płatności podatkowych rocznie; poświęca na rozliczenie 325 godzin w roku; stawka podatkowa wraz ze składkami wynosi 42,3%.

Wydatki publiczne

•Do XIX wieku wydatki służyły jedynie zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku,
•Dopiero później wypełnianie dodatkowych funkcji (państwo opiekuńcze, opatrznościowe, dobrobytu).
•Systematyczny wzrost wydatków publicznych – prawo Wagnera,
•Zjawisko wzrostu wydatków winno być rozpatrywane łącznie ze zjawiskiem wzrostu publicznych obciążeń,
•funkcjonuje przekonanie, iż istnieje pewne optimum wydatków, którego nie należy przekraczać.


Wydatki publiczne
Punkt optimum:
•osiągnięty wówczas, gdy społecznie niekorzystne konsekwencje wzrostu opodatkowania zaczynają przeważać nad społecznymi korzyściami ze wzrostu wydatków.
•granica ta zmienia w zależności od koniunktury gospodarczej:
-dlatego w okresach ożywienia warto nieraz ograniczyć wydatki publiczne, oszczędzając środki na gorsze czasy lub przeznaczając je na spłatę długów,
-w okresach recesji przeciwnie: wzrost wydatków może stymulować gospodarkę,

Wydatki budżetu państwa
•Świadczenia na rzecz osób fizycznych,
•Wydatki bieżące jednostek budżetowych,
•Wydatki majątkowe,
•Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,
•Wpłaty środków własnych UE.

Wydatki sztywne:
•Subwencje dla j.s.t,
•Wydatki na finansowanie infrastruktury lądowej,
•Wydatki na obronę narodową, które muszą stanowić nie mniej niż 1,95% PKB roku poprzedniego,
•Składki na UE,
•Koszty obsługi długu publicznego,
•Wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa,
•Dotacje do FUS i FER, w związku z gwarancjami Państwa wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych,
•Zasiłki i świadczenia przedemerytalne,
•Świadczenia rodzinne,
•Dopłaty do odsetek od kredytów oraz refundacja premii gwarancyjnych,
•Składki na ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu państwa oraz składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich,
•Świadczenia emerytalno-rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy,
•Wydatki refundowane z budżetu UE.

"ŚWIĘTE KROWY" - kilkanaście instytucji państwowych, które same, bez ingerencji ministra finansów i rządu, ustalają plan wydatków. Może je zmienić tylko parlament.
Są to m.in.: kancelaria Prezydenta, Sejm, Senat, Sąd Najwyższy, a od 2003 r. -także sądy powszechne.

Polityka budżetowa (fiskalna)
Polityka fiskalna polega na dysponowaniu przez rząd dochodami i wydatkami budżetowymi dla osiągnięcia określonych celów gospodarczych i społecznych.
•Ekspansywna ( T i/lub G)
•Restrykcyjna ( T i/lub G)

POLITYKA BUDŻETOWA
-PASYWNA
-AKTYWNA

Pasywna polityka budżetowa
Założenie:
Określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zamiany sytuacji gospodarczej w celu wyzwalania impulsów kompensujących, będących przeciwwagą wahań koniunktury

podatki progresywne od dochodu, podatki pośrednie od sprzedaży, zasiłki z tytułu bezrobocia, pomoc społeczna, subsydia dla rolnictwa

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka budżetowa
Aktywna polityka budżetowa ma miejsce wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczania bezrobocia.

Podstawowe rodzaje „aktywnych” posunięć z zakresu polityki budżetowej:
1.zmiany stawek podatkowych,
2.zmiany podziału transferów z budżetu państwa,
3.zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne.

Deficyt budżetu Różnica miedzy dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa. Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:
•sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,
•kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,
•pożyczek,
•prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
•nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Rodzaje deficytów budżetowych
Deficyt rzeczywisty - faktyczna różnica między wydatkami i dochodami państwa w roku bieżącym
Deficyt strukturalny - symulowana, hipotetyczna różnica między wydatkami i dochodami państwa realizowanymi w warunkach pełnego wykorzystania mocy wytwórczych
Deficyt cykliczny - deficyt budżetowy powstały pod wpływem cyklu koniunkturalnego

Źródła finansowanie deficytu:
-pożyczka wewnętrzna,
-kredyt bankowy,
-pożyczka zewnętrzna.

Instrumenty finansowania deficytu:
-obligacje,
-bony skarbowe
Deficyt budżetowy może być pokryty emisją pieniędzy. Rząd decyduje się na takie rozwiązanie, gdy nie może zwiększyć swoich wpływów podatkowych, ani zaciągnąć pożyczek. Taki sposób może wywołać w konsekwencji inflację.

Dług publiczny

Nagromadzona wielkość deficytów budżetowych z przeszłości powoduje narastanie długu publicznego

Największą częścią długu publicznego są wyemitowane, oprocentowane obligacje. Dług może mieć jednak i inne postaci. Mogą to być kredyty zaciągane nie tylko bezpośrednio przez budżet centralny, ale i przez różne agencje i fundusze budżetowe.

W skład długu publicznego wchodzą również zobowiązania samorządów.

Deficyt prowadzi oczywiście do narastania długu

Czy w nieskończoność? gdzie: F –dług publiczny; Y –PKB; α –deficyt budżetowy(udział w PKB); γ – tempo wzrostu gospodarki.

Kryteria konwergencji –kryteria fiskalne

•wielkość deficytu budżetowego,

Nie więcej niż 3% PKB danego kraju

•Wielkość długu publicznego,

Nie więcej niż 60% PKB danego kraju

Polityka budżetowa w teorii makroekonomii
Szkoła klasyczna
-budżet zrównoważony; wydatki ograniczone do minimum;
-całkowite wypieranie;
-efekt realokacji;
-Ricardowska ekwiwalentność
Szkoła keynesowska
-duży budżet - skuteczne narzędzie stymulowania popytu;
-mnożnik TPE; efekt Haavelmo
-zjawisko częściowego wypierania;
- krzywa podaży zagregowanej;
-finansowanie wydatków z deficytu
Monetaryzm
-mały i zrównoważony budżet;
-nowy konserwatyzm fiskalny
Szkoła podażowa
-Krzywa Laffera;
-postulat niskich podatków i zrównoważonego budżetu;
-postulat indeksowania progów podatkowych
Szkoła racjonalnych oczekiwań
-budżet zrównoważony i możliwie najmniejszy;
-hipoteza neutralności długu publicznego (R. Barro);
-nieskuteczność polityki budżetowej