1. PODZIAŁ HISTORII JĘZYKA POLSKIEGO NA EPOKI I DOBY WG ZENONA KLEMENSIEWICZA

• Epoka przedpiśmienna (do około połowy XII wieku)

• Epoka piśmienna (od XII w. do dziś)

Cezury te zostały wyznaczone ze względu na:

• przeobrażenia w systemie gramatycznym i leksykalnym;

• działanie napędowych sił funkcjonowania języka – jego uczestnictwa w życiu społecznym.

1. Doba staropolska (od około połowy XII w. do przełomowych dziesięcioleci XV i XVI w.)

Umownie dobę staropolską otwiera rok 1136 r. w którym papież Innocenty II wysyła do arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba bullę zabezpieczającą majętności arcybiskupstwa. Zabytek zawiera ponad czterysta włączonych w tekst łaciński polskich nazw osobowych i miejscowych. Kończy się doba staropolska w przełomowym dziesięcioleciu XV i XVI w.

2. Doba średniopolska (od początków XVI wieku do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku)

Cezurę rozgraniczającą dobę średniopolską na przełomie XV i XVI w. wyznaczają charakterystyczne przeobrażenia w systemie gramatycznym i w słownictwie oraz zmiany życia społeczeństwa w okresie Renesansu. Granice dzielącą dobę średniopolską od nowopolskiej umieszcza się na przełomie 1. i 2. poł. wieku XVIII. Wyznaczają ją zmiany, które zaszły w systemie gramatycznym, zwłaszcza fonologicznym, i w słownictwie, ale w szczególności głębokie reformatorskie przemiany okresu Oświecenia w życiu gospodarczym, politycznym i kulturalnym narodu polskiego.

W obrębie tej doby można wydzielić następujące okresy:

• pierwsze czterdziestolecie wieku XVI ma charakter przejściowy

• okres kolejny sięgający lat trzydziestych XVII w. to czas wspaniałego rozkwitu renesansowego i powolnego wyczerpywania się jego żywotności

• okres trzeci, który trwa do końca XVII w. znamionuje obniżenie się poziomu języka na tle ogólnego cofania się życia polskiego pod znakiem sarmatyzmu

• okres ostatni, w 1. poł. XVIII stulecia, przyniósł dalsze objawy zaniedbania języka i zubożenia jego społeczno-kulturalnej funkcji

3. Doba nowopolska (od ósmego dziesięciolecia XVIII wieku do roku 1939)

Przełomowa faza pomiędzy dobą średniopolską a nowopolską przypada na trzecią ćwierć XVIII w., a za jej okres zasadniczego ukształtowania przyjmuje się lata osiemdziesiąte. Datę końcową – 1939 r. narzucają wydarzenia zewnętrznej historii języka: wybuch drugiej wojny światowej i początek pięciolecia okupacji niemieckiej. Ze względu na wydarzenia społeczno-poltyczne i kulturalno-oświatowe można wyróżnić okresy:

• Stanisławowski – pierwsze lata panowania Stanisława Augusta

• 1795 – 1815 – III rozbiór Polski - powołanie Wielkiego Księstwa Poznańskiego,

• 1815 – 1831 - powołanie Wielkiego Księstwa Poznańskiego - powstanie listopadowe,

• 1831 – 1918 – powstanie listopadowe - odzyskanie niepodległości,

• 1918 – 1939 – odzyskanie niepodległości – wybuch II wojny światowej,