Rodzaje Skał

Skała jest to zespół minerałów powstały w przyrodzie w sposób naturalny. W zależności od genezy rozróżnia się skały magmowe (powstałe przez krystalizację magmy w głębi Ziemi lub przez zakrzepnięcie lawy na powierzchni Ziemi), osadowe (utworzone na powierzchni Ziemi głownie w wyniku procesów wietrzenia i sedymentacji) i metamorficzne (powstałe wskutek przeobrażenia się skał już istniejących bez istotnej zmiany ich składu chemicznego).
Oprócz wymienionych grup skał istnieją też skały pośrednie. Należą do nich skały piroklastyczne (powstałe przez sedymentację piasków i popiołów wulkanicznych) oraz ultra metamorficzne (tworzą się w wyniku bardzo silnego metamorfizmu w warunkach wysokich ciśnień i temperatur).
Skały są ważnym surowcem w wielu gałęziach przemysłu. Znajdują zastosowanie w budownictwie, energetyce, hutnictwie, w przemyśle szklarskim, ceramicznym, papierniczym, w farbiarstwie, jako materiały drogowe, rzeźbiarskie, oraz kamienie ozdobne.


SKAŁY MAGMOWE

Na świecie znajduje się około 450 wulkanów czynnych, czyli takich, które wybuchały w przeszłości. Niektóre z nich to wulkany drzemiące – niewykazujące aktywności przez dziesiątki, a nawet setki lat. Magma to skała w stanie ciekłym znajdująca się w stanie ciekłym w głębi skorupy ziemskiej. Składa się głównie z krzemianów i glinokrzemianów; występują w niej także tlenki i siarczki. W magmie, pod wpływem wysokiego ciśnienia, częściowo rozpuszczane są też składniki lotne, takie jak para wodna, dwutlenek węgla i siarkowodór. Wydostaje się na powierzchnię Ziemi w czasie erupcji, jako lawa. Jej płynność zależy od składu chemicznego i temperatury. Na ogół im mniejsza zawartość krzemionki (SiO2) i alkaliów (tlenki potasu i sodu), tym większa ruchliwość lawy. Oprócz wymienionych wyżej związków występują w niej tlenki żelaza, wapnia, magnezu i inne składniki. Średnia temperatura lawy wynosi około 1000oC. Prędkość, z jaką wypływa, może się wahać od kilku do 30 kilometrów na godzinę. Wszystko zależy od jej płynności i nachylenia zbocza. Zastygająca lawa przemienia się w skały, nazywane skałami magmowymi wylewnymi. Najpospolitszymi z nich są bazalty. Bazalty to twarde, odporne na wietrzenie, często spotykane skały koloru czarnego. Z nich zbudowana jest skorupa ziemska pod dnem oceanów. Do skał magmowych wylewnych zalicza się też andezyty (ciemnoszare skały magmowe, używane w budownictwie i przy układaniu dróg) i trachity (magmowe skały wylewne o jasnoszarej, różowej lub żółtawej barwie, wykorzystywane, jako materiał budowlany i surowiec szklarski). Poza skałami wylewnymi wyróżniamy skały magmowe plutoniczne (głębinowe). Powstają bardzo powoli na dużych głębokościach. Większą część z nich stanowią granity (skały magmowe głębinowe o barwie jasnoszarej lub różowej; są najbardziej rozpowszechnioną skałą skorupy ziemskiej, używaną przez budowniczych i rzeźbiarzy).
W Polsce skały wulkaniczne najczęściej występują na Dolnym Śląsku. Są to przede wszystkim skały bazaltowe. Ich odsłonięte zgrupowania możemy oglądać na przykład na zachód od Wrocławia. Tworzą najczęściej pionowe kominy lub samotnie górujące nad okolicą wzniesienia. Bazaltowa jest Wilcza Góra w Złotoryi i Góra Zamkowa w Grodźcu.


SKAŁY OSADOWE

Skały osadowe powstały na powierzchni skorupy ziemskiej w wyniku nagromadzenia materiału pod wpływem procesów wietrzenia, procesów życiowych i sedymentacji. Stanowią one zaledwie 5-7% litosfery. W niektórych rejonach kuli ziemskiej (np. część Finlandii) wcale nie występują. Skały tego rodzaju nie są rozpowszechnione w takim stopniu, jak skały magmowe i metamorficzne, jednak cechuje je wielka różnorodność. Petrografowie (petrografia- nauka o powstawaniu skał, ich własnościach fizycznych i chemicznych, przeobrażaniu oraz występowaniu w skorupie ziemskiej) potrzebowali wielu lat, aby opisać wszystkie ich rodzaje. Skład mineralny skał osadowych jest zróżnicowany, że trudno mówić o ich ogólnej charakterystyce. Na przykład piaskowce kwarcytowe zawierają niemal wyłącznie kwarc, a węgle składają się ze związków organicznych.
Skały osadowe mogą się tworzyć na skutek nagromadzenia fragmentów starszych skał, szczątków organicznych lub krystalizacji substancji rozpuszczonych w wodzie. Powstawały już od momentu zestalenia się skorupy ziemskiej i proces ten trwa do dziś.
Dużą rolę w powstawaniu skał osadowych odgrywa wietrzenie. To dzięki temu procesowi tworzy się materiał, który później może nagromadzić się w postaci osadów. Skały wietrzeją pod wpływem działania czynników fizycznych i chemicznych. Wietrzenie fizyczne powoduje rozpad skał na mniejsze okruchy. Zmiany temperatury, zamarzanie wody znajdującej się w skałach, działanie korzeni roślin – wszystko to sprawia, że niszczeje nawet tak twardy materiał jak granit. Wietrzenie chemiczne z kolei polega na rozkładzie minerałów. Skały drążone są przez wodę, gazowe składniki atmosfery oraz na przykład kwasy organiczne powstałe podczas rozkładu obumarłych części roślin. Im wyższa temperatura, większa ilość opadów i bujniejsza flora, tym intensywniej przebiega wietrzenie chemiczne.
Powstały w procesie wietrzenia rozluźniony materiał skalny jest najczęściej transportowany przez wiatr, wodę lub lodowce i odkładany na lądach i dnach zbiorników wodnych. Proces osadzania się takiego materiału oraz materiałów rozpuszczonych albo zawieszonych w wodzie nazywa się sedymentacją. Drobiny niesione przez wiatr zatrzymują się na nierównościach terenu i tworzą wydmy. Osady rzeczne zaczynają się odkładać wtedy, gdy woda płynie z tak małą prędkością, że nie może dalej transportować materiału. Do zbiorników wodnych, takich jak jeziora lub morza osady trafiają między innymi za sprawą rzek i wiatru. Natomiast materiał przenoszony przez lodowce osadza się w miarę ich topnienia w postaci moren (morena – materiał skalny transportowany i osadzany przez lodowiec; powstaje, gdy lodowiec niszczy otaczające go ściany skalne i podłoże).
Świeżo nagromadzony materiał jest na początku luźny, miękki i często nasiąknięty wodą. Z biegiem czasu zaczynają jednak oddziaływać na niego procesy fizyczne i chemiczne środowiska, nazywane diagenezą, które powodują, że osad przemienia się w zwięzłą skałę. Na przykład pod wpływem nacisku stale narastających warstw dochodzi do ścieśnienia, odwodnienia i stwardnienia warstw niższych. Diageneza to zjawisko powolne i długotrwałe, ale skutki jego działania można łatwo zaobserwować. Wystarczy zdać sobie sprawę, że na przykład piaskowce były kiedyś sypkimi ziarenkami kwarcu.
Skały osadowe dzieli się na okruchowe, ilaste, chemogeniczne (pochodzenia chemicznego) i organogeniczne.