Parmigianino, Madonna z długą szyją (Madonna del Collo Lungo)

 
autor — Parmigianino

data powstania — ok. 1534–36

technika — olej na płótnie

wymiary — 214 × 133 cm

miejsce przechowywania — Florencja, Galleria degli Uffizi

Parmigianino — malarz fresków i obrazów tablicowych, a także świetny rysownik i grafik — był jednym z najznakomitszych twórców włoskiego manieryzmu, czynnym w Parmie i Bolonii. Powstały w latach około 1534–1536, przeznaczony do kościoła Santa Maria de’ Servi w Parmie, obraz Madonna dal Collo Lungo uważany jest za absolutnie doskonały przykład manieryzmu w sztuce.

Maria — w swych wytwornych i dwornych gestach i pozie — idealnie spełnia zasadę wykwintnej niedbałości i kontrolowanej swobody w zachowaniu — sprezzatura, jaką w 1516 r. opisał w swym traktacie obyczajowym Il Cortigiano Baldassare Castiglione, twórca dworskiej kultury manierystycznej. Madonna pełna jest wdzięku (grazia), delikatności, finezji. Taka też jest jej uroda: subtelna i urokliwa. Jej ciało, lekkie i płynnie przegięte, traci wszelki ciężar i statykę: zda się „wisieć” i „płynąć” w przestrzeni, oderwane od ziemi. Ów płynny ruch podkreślony został przez wydłużone, uwysmuklone proporcje Marii, Dzieciątka i aniołów oraz esowaty bieg linii wyznaczających kształty ich ciał. Postacie obrazu są niespokojnie poruszone, choć ruch ten nie jest zdecydowanie ukierunkowany, jakby to było w obrazie renesansowym czy barokowym. Rzeczywisty ruch zastępuje rozedrganie i falowanie form . Płynność ruchu łączy się z miękkością materii: kontury pozostają zatarte, modelunek kształtów — mgliście leisty, szaty Marii — przejrzyste, jakby utkane z gazy.

Manierystyczna jest także konstrukcja przestrzeni w obrazie. Postacie Madonny, Dzieciątka i aniołów zapełniają plan pierwszy, strefę najbliższą wobec widza. Niemal wypływają ku niemu. Drugi plan nie istnieje. Następuje raptowny przeskok do partii tła. Parmigianino tworzy uderzający i zaskakujący kontrast między dużymi figurami, zestawionym z przodu, a szokująco małą figurą w tle. Zrywa z zasadą harmonijnego, logicznego rozbudowywania przestrzeni w głąb. Mikroskala figury mężczyzny w tle pozwala widzowi ocenić (ale nie naocznie, a tylko siłą wyobraźni umysłu) wymiary kolumny, ukazanej w głębi. Po zastanowieniu, stwierdzamy, że musi być ona ogromna, a jej wymiary łamią zasady rozsądnej perspektywy. Kolumna ta musi być przeto znaczącym symbolem. Jest znakiem boskiego ładu doczesnego świata, ziemskim wspornikiem niebios i łącznikiem między obszarem ludzkim i boskim — tak jak Maria jest tą, która „dźwigała” Zbawiciela w łonie, uczestniczyła matczynym bólem w Pasji Chrystusa i akcie Odkupienia ludzkości, i która będzie zawsze Pośredniczką między Bogiem a człowiekiem — Marią orędującą za ludźmi u Boga.

Antoni Ziemba

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA