Psycholingwistyka/Wykład1

Podstawowe definicje

JĘZYK - system znaków fonologicznych, semantycznych i syntaktycznych oraz towarzyszących im reguł posługiwania się nimi.

MOWA - użycie tego systemu językowego.

Psychologia języka i komunikacji

Starożytność

Psametyk (opisany przez Herodota):

• pytanie o najstarszy język ludzkości

• pierwszy znany eksperyment językowy: ,,hodowanie" dzieci przez pasterza, który się do nich nigdy nie odzywał. Założenie: bez wpływów języka obecnego dzieci zaczną posługiwać się najstarszym, doskonałym językiem świata. Efekt: eksperyment przerwano ze względów politycznych. Dzieci nauczyły się pierwszego słowa - "bekas" (w języku frygijskim oznacza chleb). Prawdopodobnie dzieci nauczyły się tego słowa gdy pasterz kupował od Frygijczyków chleb. Psametyk był skonfliktowany z tym państwem, nie chciał uznać że język frygijski jest najstarszym, doskonałym językiem i zakończył eksperyment.

XIX Klasyczne badania nad językiem

1. Dzienniki mowy - Jan Bandonin de Courtenay, Dzienniki Szumanowskie (prowadzone przez 20 lat zapiski rozwoju mowy własnych dzieci)

2. Wundt - intelektualizm, 1 myślą, niezbędną do opanowania języka: ,,Każda rzecz ma swoją nazwę"

3. Piaget - przejście od funkcji semiotycznej do symbolicznej w trakcie rozwoju

4. Wygotski - funkcja znaku

5. Szuman - działanie dziecka na przedmiotach → Teoria działania językowego

• Badania 5-letnich przedszkolaków:

  • Orientacja na osobę → sposób mówienia do maluchów (cytat 5l: ,,Żeby dobrze się kończyło", dużo powtórzeń, onomatopej, proste semantycznie sformułowania)

  • Orientacja na zadanie→ sposób mówienia do starszaków (tak opowiedzieć, żeby wiadomo było, co naprawdę się stało)

Psycholingwistyka

Pojęcie wprowadzone w 1951 r. na Cornell University. Dziedzina nauki badająca psychologiczne aspekty modeli lingwistycznych/ modeli logicznych języka

Psycholingwistyka rozwojowa

Ujęcie formalne

Analiza dystrubucyjna Bloomfielda

1. Badania dotyczyły poznawania nieznanych dotąd systemów językowych (np. jakiegoś plemienia)

2. W strumieniu językowym próbowano odnaleźć oddzielone pauzami odcinki, jak często się co pojawia, czym otoczone ? poznawanie języka. Niektóre słowa pojawiają się częściej, inne rzadziej. Gdy słowo pojawia się często, obserwujemy w jakich sytuacjach jest ono używane i na tej podstawie wnioskujemy o jego znaczeniu.

LAM i LAD (Noam Chomsky)

• LAM (Language and mind [książka])
  Twórczość językowa opiera się na 4 aspektach:

  1. Tworzeniu nieskończonej liczby zdań wcześniej niesłyszanych i niewymawianych.

  2. Wyzwoleniu się spod kontroli zewnętrznego bodźca.

  3. Dostosowywaniu mówienia do zmienności sytuacji.

  4. Bogaceniu się słownictwa, w którym kodowany jest dorobek kultury.

• LAD (Language acquisition device[teoria]) - Z góry wiemy że język posiada reguły (fonologiczne, syntaktyczne itd.), lecz nie wiemy jak one działają, uczymy się tego z czasem. Koncepcja ta nie wyjaśnia 3 i 4 aspektu twórczości językowej, opisanych w LAM.

Teoria Braine'a

Teoria gramatyki osiowej

1. Wyrazy osiowe - niewiele w słowniku, ale często występujące, otwierają miejsca dla innych wyrazów (angielskie this, that; polskie to, taki, ten, popatrz, daj, boi, chodź, masz, iść, nie ma, jest, be, cacy)

2. Jednostki morfologiczne mowy dziecka

   • Mogą być dłuższe, ale nie krótsze niż morfemy języka używanego przez dorosłych

   • Istnieją dwie klasy wyrazów: klasa osi P i klasy X

   • Wypowiedzi jednowyrazowe mają postać X

   • Wypowiedzi dwuwyrazowe (wielowyrazowe) mają postać P1X lub XP2

   • Wypowiedź jako kombinacja wyrażeń osiowych

Ujęcie semantyczne

1. Bloom

Jak stwierdził Suszko cokolwiek istnieje jest przedmiotem sytuacją lub funkcją. Taka klasyfikacja wynika z podziału wszelkich wyrażeń języka na trzy kategorie: zdania (gdzie korelatem semantycznym zdania jest stan rzeczy stwierdzany w tym zdaniu), nazwy (gdzie korelatem semantycznym nazwy jest jej desygnat) i formuły ze zmiennymi wolnymi (gdzie korelatem są odpowiednie funkcje, które posiadają tyle argumentów ile formuły mają zmiennych wolnych). S.L. Bloom i Suszko stworzyli formalną semantykę dla W-języka logiki niefregowskiej. Przyjmuje się konwencję, że jeżeli w zamierzonym modelu coś zostało nazwane to jest przedmiotem, a jeżeli coś zostało stwierdzone w zdaniu, to jest sytuacją.

Modelem dla W-języka jest uporządkowana czwórka (Up, Us, D, F), gdzie Up jest zbiorem przedmiotów, o których mówi się w języku J (uniwersum przedmiotów może zawierać zarówno przedmioty fizyczne na przykład rzeczy, jak i przedmioty abstrakcyjne na przykład liczby), Us jest zbiorem sytuacji, które mogą być stwierdzone w zdaniu języka J (uniwersum sytuacji Us może zawierać sytuacje konkretne, na przykład zachodzenie pewnej relacji pomiędzy przedmiotami fizycznymi, a także abstrakcyjne stany rzeczy, na przykład zachodzenie pewnej relacji między liczbami), D to zbiór faktów, które zachodzą w rozważanym modelu, zaś F to zbiór funkcji, który odpowiada spójnikom, predykatom, symbolom funkcyjnym oraz kwantyfikatorom języka J (elementy ze zbioru F, a więc korelaty semantyczne wszelkich funktorów i kwantyfikatorów, są w tym modelu pewnymi funkcjami, czyli obiektami abstrakcyjnymi).

Henryk Elzenberg, Bogusław Wolniewicz i Mieczysław Omyła wartości zaliczają do zbioru Us, dlatego że wartość pojmują jako taki stan rzeczy, który powinien być.

1. Intencja semantyczna-intencja wyrażenia w języku relacji, jakie zachodzą w świecie

2. Podstawowe relacje semantyczne: pojawiające się w każdym języku, w każdym zakątku kuli ziemskiej, także w języku migowym. Pierwsze 3 podstawowe relacje semantyczne:

   1. Wykonawca + Czynność

   2. Czynność + Przedmiot

   3. Wykonawca + Przedmiot

Ujęcie komunikacyjne

• Bruner

Bruner's ideas are basped on categorization: "To perceive is to categorize, to conceptualize is to categorize, to learn is to form categories, to make decisions is to categorize." Bruner maintains people interpret the world in terms of its similarities and differences. He has also suggested that there are two primary modes of thought: the narrative mode and the paradigmatic mode. In narrative thinking, the mind engages in sequential, action-oriented, detail-driven thought. In paradigmatic thinking, the mind transcends particularities to achieve systematic, categorical cognition. In the former case, thinking takes the form of stories and "gripping drama." In the latter, thinking is structured as propositions linked by logical operators.

• Macnamara

• Tomasello

Tomasello pracuje także nad nabywaniem języka przez dzieci jako istotnym aspektem procesu enkulturacji. W zakresie teorii lingwistycznej podpisuje się pod szkołą lingwistyki kognitywnej. Krytycznie odnosi się do gramatyki generatywnej Naoma Chomsky'ego odrzucając ideę immanentnej, uniwersalnej gramatyki proponując zamiast tego teorię opartą na użyciu (niekiedy nazywaną społeczno-pragmatycznym podejściem do zagadnienia nabywania języka), w której to dzieci uczą się struktur językowych poprzez zamierzone odczytywanie i odkrywanie wzorców podczas dyskursywnych interakcji z innymi

Psycholingwistyka/Wykład 2

Teoria rozwoju funkcji językowych według M.A.K. Hallidaya

Ogólne maksymy z teorii Hallidaya

1. Struktura języka jest strukturą potencjału znaczeniowego jako siatki wyborów semantycznych.

2. Potencjał znaczeniowy jest społecznie uwarunkowany. - Sytuacja społeczna wyznacza bezpośrednio zachowanie mówcy, który ma intencję zakomunikowania komuś czegoś.

3. Wybór w obrębie potencjału znaczeniowego determinuje wybór formy gramatycznej z potencjału formalnego.

4. Pomostem między semantyką a gramatyką są uniwersalne makrofunkcje językowe:

   • ideacyjna,

   • interpersonalna,

   • tekstowa.

Jak tworzone są pojęcia

Eksperymenty Sacharowa -Rozwój pojęć:

1. Faza obrazu synkretycznego

2. Faza kompleksów

   • kompleksy skojarzeniowe

   • kompleksy kolekcje

   • kompleksy łańcuchowe

   • kompleksy rozproszone

   • kompleksy pseudopojęcia

3. Faza pojęć

Można wytwarzać pojęcia, angażując bardziej jeden z dwóch podstawowych systemów przetwarzania informacji:

• obrazowy (percepcyjny)

• lub językowy.

Angażowanie wyłącznie jednego z nich bez powiązania z drugim jest prawdopodobnie niemożliwe.

Pojęcia „konkretne” wytwarzane są w powiązaniu z nazwami, a „pojęcia werbalne” tworzą się na podstawie myślowego wyobrażenia obiektów.

Różnice w sposobie przyswajania pojęć:

Pojęcia „werbalne” są trudniejsze do przyswojenia, ale bardziej trwałe w sensie odporności na błędy

Psycholingwistyka/Wykład 4

< Psycholingwistyka

Psychologia języka dziecka

3 okresy poszukiwań badawczych w psycholingwistyce rozwojowej

1. Badania nad rozwojem kompetencji językowej dziecka, ujmowanej od strony formalnej

   • Teoria wew. mech. przyswajania języka Chomsky’ego

   • Koncepcja wyrazów osiowych Braine’a.

2. Badania od strony semantycznej

   • koncepcje Bloom i Schlesingera

3. Badania nad rozwojem kompetencji komunikacyjnej

   • Teoria rozwoju funkcji językowych Hallidaya

   • Teoria ontogenezy aktów mowy Brunera.

Ewolucja hipotez

1. Od LAD do systemu przyswajania języka przez socjalizację LASS (Language Acquisition Socialization System) czy systemu wsparcia przyswajania języka LASS (Language Acquisition Support System) - Bruner.

2. Kontakt dziecka z językiem otoczenia: od Teorii lingwistyczno-natywistycznej do Teorii interakcji społecznych (Bruner, Tomasello).

3. Dziecko nie jest „małym gramatykiem”, ale przyswaja język w celu komunikowania się (zob. Berko Gleason, Bernstein Ratner, 1998/2005).

4. Teoria interakcyjnej intencjonalności Brunera

5. Koncepcja intersubiektywności pierwotnej i wtórnej (wspólna uwaga) Trevarthena

Poznawcze i społeczne umiejętności mające znaczenie w nabywaniu języka

Tomasello:

1. zestaw niezbędnych umiejętności - odczytywanie intencji (szeroko rozumiana teoria umysłu):

   • zdolność do wspólnego skupienia się

   • zdolność do śledzenia uwagi innych osób

   • zdolność do aktywnego kierowania uwagi innych poprzez wskazywanie, pokazywanie i inne pozajęzykowe gesty;

   • zdolność do kulturowego (naśladowczego) uczenia się od innych intencjonalnych działań

2. zestaw - wychwytywanie wzoru, czyli kategoryzacja (wcześnie w rozwoju osobniczym):

   • zdolność tworzenia kategorii „podobnych” obiektów

   • zdolność tworzenia schematów sensoryczno-motorycznych

   • zdolność przeprowadzania analiz rozkładów najrozmaitszych rodzajów sekwencji spostrzeżeniowych i behawioralnych;

   • zdolność tworzenia analogii

Psycholingwistyka/Wykład 5

Język ludzi a język zwierząt

Koncepcja filogenezy języka

Homo sapiens - 150 000 - 70 000 lat p.n.e.

Wspólny przodek człowiekowatych i małp człekokształtnych - 6 mln. lat temu

Filogeneza języka w ujęciu Liebermana i w ujęciu Bickertona

Cechy języka ludzkiego w ujęciu Hockett'a

1. Dwoistość (podwójna artykulacja, dwuklasowość) - znaczenie zdania ≠ suma znaczeń wyrazów, np. ,,Ala ma kota" może oznaczać, że Ala ma właśnie kota na kolanach, że Ala jest w pracy, ale w domu czeka na nią kot i sobie mieszkają razem lub że Ala jest wariatką.

2. Produktywność - nieskończona liczba zdań, Holliday: Koncepcja potencjału znaczeń

3. Arbitralność - ,,to, co zwiemy różą, pod inną nazwą nie mniej by pachniało"

4. Zdolność do wzajemnej wymiany

5. Specjalizacja - 1osoba:Dziękuję 2os: Proszę

6. Przemieszczenie - mowa może wykraczać poza tu i teraz

7. Transmisja kulturowaWykład 5 - dorobek kulturowy przekazywany jest z pokolenia na pokolenie w kodzie językowym

Cechy języka w porównaniu z systemami porozumiewania się zwierząt

Hockett, 1968 str. 647

Biologiczne podstawy języka - Kryteria Lenneberga

• Zachowanie (językowe) pojawia się, zanim stanie się niezbędne

• Wystąpienie danego zachowania nie wynika ze świadomej decyzji

• Jego pojawienie się nie zostało wyzwolone zdarzeniami zewnętrznymi (choć otaczające środowisko powinno być wystarczająco ,,bogate" by je odpowiednio ukształtować)

• Istnieje przypuszczalnie jakiś okres krytyczny sprzyjający nabyciu danego zachowania

• Bezpośrednie nauczanie i intensywne ćwiczenia są stosunkowo mało skuteczne

• Istnieje stała kolejność etapów rozwoju danego zachowania współzależnych zazwyczaj od wieku i innych aspektów rozwoju osobnika

O śpiewie ptaków - Peter Marler

• Młode ptaki uczą się typowego dla swojego gatunku repertuaru wokalnego

• Dialekty w obrębie gatunku powst. jako rezultat uczenia się

• Uczenie się ma m-ce głównie w okresie krytycznym

• W celu przyswojenia repertuaru wokalnego młode muszą go usłyszeć, a także usłyszeć siebie

• Młode przechodzą przez serię faz rozwojowych

• Imitacja może mieć charakter samowzmocnienia

• Lewa półkula jest dominującą dla śpiewu

Psycholingwistyka/Wykład6

Neurofizjologiczne podłoże języka

Artykuł polecany przez profesor Bokus o genie foxp2

Metody badań neurofizjologicznych mózgu

1. Obserwacje kliniczne pacjentów z uszkodzonym mózgiem

2. Śródoperacyjne drażnienie kory mózgowej

3. Próba Wada (tzw. próba amytalowa)

4. Komissurotomia (operacyjne przecięcie ciała modzelowatego)

5. Nowoczesne techniki obrazowania (PET, MRI)

LH RH

Levy i Trevarthen wykazali, że prawa półkula kieruje się cechami fizycznego podobieństwa, a lewa związkami logicznymi czy funkcjonalnymi.

Klasyczna teoria ośrodków mowy półkuli dominującej

1. Dolna część okolicy zaśrodkowej (tzw. wieczko ciemieniowe)

   • formowanie elementarnych jednostek tekstu, jakimi są głoski

   • uczestniczy w jakimś stopniu w ich identyfikacji w trakcie odbioru mowy

2. Dolna część okolicy przedruchowej (okolica Broca [Broki])

   • łączenie prostszych jednostek językowych w bardziej złożone

   • zapewnienie płynności przebiegu tego procesu

3. Struktury płata czołowego

   • treściowy aspekt procesu tworzenia wypowiedzi

   • mowa wewnętrzna

4. Dodatkowe pole ruchowe dla mowy

   • (na przyśrodkowej powierzchni płata czołowego, do przodu od ruchowej reprezentacji dla nogi)

   • zapewnienie dynamicznego aspektu czynności nadawania mowy

5. Tylna część górnego zawoju skroniowego (okolica Wernickego)

   • słuchowa identyfikacja podstawowych jednostek tekstu

   • prawidłowe funkcjonowanie słuchu fonemowego.

6. Inne struktury pola skroniowego

   • utrzymywanie i aktualizacji słuchowych śladów pamięciowych niezbędnych do odbioru i nadawania mowy

7. Okolica dolno-ciemieniowa i styku ciemieniowo-skroniowo-potylicznego

   • selekcja wyrazów ze względu na ich znaczenie

   • posługiwanie się i rozszyfrowywanie złożonych konstrukcji logiczno- gramatycznych

8. Okolice przedczołowe

   • uniezależnianie się od struktury powierzchniowej odbieranych tekstów,

   • realizacja regulującego wpływu mowy na przebieg działania.

Psycholingwistyka/Wykład 8

< Psycholingwistyka

Historia

Müller 1848:

• samogłoski - w wyniku rezonansu aparatu artykulacyjnego

• spółgłoski - w wyniku powstania przeszkód w aparacie artykulacyjnym (zwarcia, szczeliny)

II w. ś. Bell:

Spektrograf dźwiękowy mowy - miał pomagać osobom, które ogłuchły w czasie wojny

1950 Cooper:

Patern Playback - sztuczny syntezator mowy

Badania

Metody badania artykulacji

• Labiografia - zdjęcie aparatu artykulacyjnego (gł. warg) podczas mówienia

• Lingwografia - smarujemy podniebienie substancją kontrastową i sprawdzamy, jakie ślady zostały na języku

• Palatografia - smarujemy język substancją kontrastową i sprawdzamy, jakie ślady zostały na podniebieniu

• Kimografia - bada się natężenie dźwięku (membrana - pisak rysuje drgania)

• Radiografia - zdjęcia rentgenowskie aparatu artykulacyjnego podczas mówienia, statyczna - pojedyncze głoski, dynamiczna - sekwencja dźwięków

Metody zapisu dźwięku

Spektrografia

Percepcja mowy

Koartykulacja = pararelna transmisja głosek

Kategorialna percepcja fonemów spółgłoskowych - nie każda zmiana dźwięku prowadzi do zmiany w odbiorze tego dźwięku. Podlegają jej tylko spółgłoski

Zjawisko podwójnej percepcji

Motoryczna Teoria percepcji mowy zrewidowana

1985 Liberman i Mattingly (?)

To co jest percypowane, gdy słyszymy mowę, to nie tyle dźwięki jako takie, ile artykulacyjne gesty mówiącego.

Odebrać percepcyjnie jakąś wypowiedź, to odebrać specyficzny układ zamierzonych przez mówiącego ruchów artykulacyjnych.

Efekt McGurka

Nie można uwzględniać tylko samej artykulacji. Obalił oryginalną (nie zrewidowaną) motoryczną teorię percepcji mowy.

Studentom eksponowano do prawego ucha dźwięk [ga] i pokazywano ruch warg dla [ba] - studenci słyszeli [da].

Badania powtórzono na niemowlętach (Eimas, Miller).

D. Massaro zakwestionował percepsję kategorialną - nie ma fonemu, jako jednostki samodzielnej, jest morfem (sylaba).

Nowa hipoteza:

• występuje ogólny analizator słuchowy, zdolny do kategorialnej percepcji, ale dysponujący stałością percepcyjną, szczególnie rozwiniętą w zakresie dźwięków mowy.

→ efekt magnesu percepcyjnego u niemowląt

Psycholingwistyka/Wykład 9

< Psycholingwistyka

Dwujęzyczność

Dwujęzyczność = wielojęzyczność = osoba mówi ≥ 2 językami

Dwujęzyczność zrównoważona - znajomość języków na takim samym poziomie

Dwujęzyczność pełna - kompetencja językowa i komunikacyjna rozwinęły się jednakowo w obu językach

Badania Krashen

L1 - jezyk ojczysty

L2 - środek poznawania treści pozajęzykowych

J. obcy - stanowi przedmiot poznania sam w sobie

Koncepcja Weinreicha

oznaczenia: S1 - słowo w L1, Zn1 - znaczenie w L1

3 rodzaje dwujęzyczności:

1. współrzędna (czysta)

   • niezależne poznawanie znaczeń dla słów:

   • S1 => Zn1 | S2 => Zn2

2. złożona (mieszana)

   • wspólne odniesienie:

   • S1 =>

   • .......=> Zn

   • S2 =>

3. podporządkowana

   • S2 => S1 => Zn

Koncepcja Ervina & Osgood

Dwujęzyczność podporządkowana jest szczególnym przypadkiem dwujęzyczności mieszanej.

2 rodzaje dwujęzyczności:

1. czysta

2. mieszana

H1: Inna konotacja znaczeń

Badanie potwierdzające:

1. Technika dyferencjału semantycznego Osgooda:

   • na skali 7-stopniowej badany znajduje znaczenie słowa, np. słowa matka na skali skala zimna -|-|-|-|-|- ciepła

2. Badania Lamberta, Hebeki i Crosby'ego

H2: Hipoteza satiacji - neutralizowanie znaczenia konotacyjnego w kolejnych jego ocenach na skalach dyferencjału semantycznego

Badanie potwierdzające:

1. Badania Lamberta i Jakobvitsa

H3: hipoteza Oltona - nie potwierdziła się

[Kiedyś w innych badaniach osobom z fobiami kazano mówić coś fobiowego i naciskać klawisz ,,spokój" -> jeśli nie nacisnęli dostawali prądem -- Olton przeprowadził podobne badanie:

Przenoszenie r-cji naciskania klucza na wyrazy równoznaczne w innym języku w celu zatrzymania drażnienia prądem. Hipoteza: osoby z dwujęzycznością mieszaną będą robić to szybciej niż ci z dwujęzycznością czystą. NIE POTWIERDZONE.] 

H4: Struktura skojarzeniowa pól semantycznych wyrazów podobna u osób z dwujęzycznością mieszaną, inna u osób z dwujęzycznością czystą. - NIE POTWIERDZONA

Badanie Kolers, Lambert, Gepner-Więcko, Shugar:

słowo bodźcowe: żołnierz skojarzenia paradygmatyczne: człowiek, chłopak, szeregowiec skojarzenia syntagmatyczne (przekraczanie zakresów kategorii): przystojny, maszerował

Brak potwierdzenia → struktura skojarzeń jest różna w zależności od języka i jest zgodna z charakterystykami właściwymi danemu językowi. 

H5: Przy dwujęzyczności czystej osoby nie przerzucają się w podawaniu skojarzeń z języka 1 na 2, w przeciwieństwie do osób z dwujęzycznością mieszaną.

Badanie:

Taylor: Skojarzenia wewnątrzjęzykowe są silniejsze niż skojarzenia międzyjęzykowe

Dwujęzyczność u dzieci

1. Równoczesna (jeśli L2 przed 3 r.ż.)

2. Sukcesywna (L2 później)

Strategie:

1. Strategia osoby

2. Strategia miejsca - dobra dla dwujęzyczności sukcesywnej

3. Strategia czasu - np. pon-pt po polsku, sob-nd po niemiecku

4. Strategia przemienna - przy dłuższym odcinku czasu za granicą, ang w szkole, polski w domu

Lambert

1. Submersja - wchłonięcie, dwujęzyczność zubażająca, L2 wchłania lub przesłania L1 [gdy nie ma w pełni opanowanego L1, a dziecko znajduje się w języku dominującym L2] => może zatrzymać się kompetencja L1, ale dla L2 też się nie wykształci

2. Immersja zanurzenie, dwujęzyczność wzbogacająca, zanurzenie dziecka z L1 w L2. Np. 2-3 lata nauki w L1, następnie naukoa w 2 jezykach (Penfield & Lambert)

Psycholingwistyka/Wykład 10

Akty mowy

Jednostką kompetencji językowej jest zdanie i leżący u jego podstaw sąd.

Jednostka kompetencji komunikacyjnej jest akt mowy.

Akty mowy tworzą dyskurs.

3 składniki aktów mowy (Austin, Searle):

1. akt illokucyjny

2. akt lokucyjny

3. akt perlokucyjny

Kategorie aktów mowy:

1. Stwierdzenia lub przekonania

2. Dyrektywy od aktów mowy do zmian w świecie

3. Zobowiązania od aktów mowy do zmian w świecie, ale za akt odpowiada nadawca

4. Ekspresje - nie tak wyraźny kierunek

5. Deklaracja - natychmiastowa zmiana w świecie w chwili wypowiedzenia (Od dziś jesteście mężem i żoną)

   • Werdykty - nie ma zmiany świata w chwili wypowiedzenia, ale coś jest podawane do oficjalnej wiadomości

Skuteczność

4 warunki skuteczności wg Searla:

1. Wstępny, przygotowawczy

2. Szczerości

3. Wyrażony w treści sądu

4. Podstawowy

WSTĘPNY

Stwierdzenia

3 ASPEKTY: Mówiący ma wiedzę w danym zakresie, a słuchacz nie. U słuchacza musi wystąpić motywacja, żeby wypełnić lukę informacyjną.

Dyrektywy

2 ASPEKTY: Słuchacz ma możliwość zrealizowania zadań, jakie nadaje mu mówiący. Nadawcy zależy, aby słuchacz wysłuchał.

Zobowiązania

2 ASPEKTY: Nadawca ma możliwość zrealizowania zobowiązania, słuchaczowi zależy na zrealizowaniu przez zobowiązującego się.

Ekspresje

Czy słuchacz jest zainteresowany stanem emocji nadawcy.

Deklaracje

SZCZEROŚCI

Stwierdzenia

Szczerze informujemy, nie zatajamy, ,,mów, w co wierzysz"

Dyrektywy

Nadawca sprawdza potem, czy odbiorca wykonał.

Zobowiązania

Czy chce wykonać zobowiązanie szczerze.

Eskpresje

Zdanie - ton, trudno kontrolować aspekty prozodyczne, a jeszcze trudniej niewerbalne (najtrudniej kontrolować stopy).

Deklaracje

WYRAŻONY W TREŚCI

Stwierdzenia

Czasem sąd nie jest wyrażony explicite, np. ,,ja też" - trzeba dojść do treści sądu.

Czy treść sądu jest zrozumiała dla słuchacza.

Dyrektywy

Czy treść sądu jest zrozumiała dla słuchacza.

Deklaracje

PODSTAWOWY

Jest rozumiany jako komunikat w sensie intencji.

Zasady komunikacji

2 podstawowe:

1. Zasada rzeczywistości - słuchacz interpretuje przekazywane mu sądy jako mające sens i jako odnoszące się do świata realnego

2. Zasada kooperacji - zgodnie z maksymami Grice’a

   • maksymą ilości: Nie udzielaj ani mniej ani więcej informacji, niż to jest konieczne na danym etapie rozmowy.,

   • maksymą jakości: Nie wygłaszaj poglądów, o których fałszywości jesteś przekonany, ani nawet poglądów, dla których nie masz dostatecznego uzasadnienia.,

   • maksymą odpowiedniości: Nie wypowiadaj sądów nieistotnych dla tematu konwersacji.,

   • maksymą sposobu: Mów w sposób zrozumiały: unikaj niejasności i wieloznaczności, mów krótko i w sposób uporządkowany..

Wzorce komunikacyjne

wg Clark:

1. konwersacyjny (A rozmawia z B),

2. monologowy (A wykłada dla B),

3. preskryptywny (A podpisuje umowę z B u notariusza),

4. zinstytucjonalizowany (urzędnik pisze pismo do petenta),

5. fikcyjny (A pisze opowiadanie dla B)

6. pośredniczący (C tłumaczy, co mówi A do B)

7. osobisty ( A pisze sobie notatki).

Pary przyległe

1 akt mowy wyznacza 2 akt mowy => pary przyległe

np.:

-Dziękuję

-Nie ma za co.

Pary przyległe mogą tworzyć:

1. łańcuch par przyległych

2. sprzężenie zwykłe

3. sprzężenie eliptyczne

Rozwój umiejętności dyskursywnych w ontogenezie

Operacje dokonywane przez dziecko na tekście dorosłego:

1. Wybiórcza reprodukcja

   • bez modyfikacji

   • z modyfikacją

   • z wyborem jednej z możliwości

2. Zastępowanie ( w wypowiedziach jedno- lub dwuwyrazowych)

   • Zastępowanie wyrazu pytajnego odpowiedzią

   • Zastępowanie 1 elementu innym ze zbioru aktywizowanego danym wyrazem pytajnym,

   • Stosowanie ogólnego substytutu „też”,

   • Zastępowanie formy twierdzącej przeczącą,

   • Zastępowanie jednego wzorca intonacyjnego innym,

   • Rozdzielenie danej formy jednostkowej na 2 odrębne i połączenie jednej z nich w relację znaczeniową z trzecią.

3. Łączenie ( w wypowiedziach jedno- lub dwuwyrazowych)

   • Łączenie partykuły „nie” z wyrazem ze zbioru „co robi”

   • Dołączanie końcowych sylab w celu skompletowania wyrazu,

   • Dołączanie 1 wyrazu do poprzedniej wypowiedzi,

   • Zestawienie w wypowiedziach jednowyrazowych, dwóch słów w znaczący związek,

   • Zestawienie w wypowiedziach dwuwyrazowych dwu substytutów ogólnych „drugi” i „też”.

4. Złożenia w/w operacji w wypowiedziach dwu- lub trzywyrazowych