Funkcje komunikatu według Romana Jacobsona

• Nauka zwana poetyką bada co przekształca komunikat językowy w dzieło artystyczne, jest więc częścią lingwistyki (lingwistyka bada język w ogóle).

• Poetyka dotyczy również innych sztuk nie tylko literatury (mówimy przecież o poetyce filmu, poetyce obrazu malarskiego) jest więc także poetyka częścią semiotyki (czyli nauki o ZNAKU – jako znak rozumie ona także dzieło sztuki, które przedmiotom nieznaczącym nadaje znaczenie – farba nie ma sama w sobie żadnego znaczenia, ale obraz tak).

Poetyka bada zarówno zjawiska synchroniczne (te tyczące się pisarzy w danym momencie czasu) jak i zjawiska diachroniczne (ponadczasowe, na przykład wpływ Norwida na poezję Młodej Polski).

Ze względu na nakierowanie pewnych części tekstu na poszczególne elementy schematu komunikacji, Jacobson wyróżnia następujące funkcje:

• funkcja emotywna – nakierowana jest na nadawcę, a realizuje się w bezpośrednim okazywaniu stosunku do tego o czym nadawca mówi. Mówiąc wprost są to najczęściej szczere lub udawane emocje (dlatego emotywna, a nie emocjonalna). Na samym poziomie tekstu zaś realizuje się najczęściej w wyrażeniach wykrzyknieniowych, wykrzyknikach („Tut! Tut! – rzekł Mc Ginty”).

• funkcja poznawcza – nakierowana jest na kontekst, najbardziej podstawowa z funkcji, którą w pewnym stopniu można odnaleźć w każdym tekście. Realizuje się przede wszystkim w przekazywaniu informacji, oznaczaniu. Na samym poziomie tekstu zaś są to zwykłe zdania oznajmujące.

• funkcja konatywna – nakierowana na odbiorcę, często nazywana również perswazyjną, co odsłania jej zasadnicze działanie. Na poziomie tekstu ta funkcja realizuje się w sposób najczystszy w zdaniach trybu rozkazującego („Pij!”)

Te trzy funkcje Jacobson uważa za najbardziej podstawowe. Pisał już zresztą o modelu tym – trójelementowym – Karol Brühler w swoim dziele „Sprachtheorie”. Z niego wyprowadza Jacobson kolejną funkcję nazwaną przez siebie funkcją magiczną.

• funkcja magiczna – nakierowana jest na trzeci element trójkąta Brühlera – coś o czym się mówi. Tradycyjnie jest to kontekst, pole na którym spotykają się dwaj rozmówcy, jednak w funkcji magicznej ten kontekst zamienia się niejako w odbiorcę konatywnego (perswazyjnego) komunikatu. Jako przykład Jacobson przytacza tu przede wszystkim zaklęcia.

• funkcja fatyczna – (wprowadzona przez Bronisława Malinowskiego), pochodzi już spoza trójkąta Brühlera i nakierowana jest ona na kontakt jaki rozpoczynają i przedłużają nadawca i odbiorca w trakcie trwania komunikacji. Na poziomie tekstu realizuje się w wyrażeniach typu: „Halo, czy pan mnie słyszy?”, „Uhmm” itp.

• Funkcja metajęzykowa – nastawiona na kod którym posługują się obaj uczestnicy aktu komunikacji. Realizuje się w momentach gdy sam komunikatu zostaje sprowadzony do kodu, na poziomie tekstu zaś w zwrotach: „Rozumie pan co powiedziałem?”, „Nie jestem pewien co pan przez to rozumie.”

• Funkcja poetycka – z punktu widzenia poetyki jako nauki w tekstach najważniejsza (oczywiście wtedy gdy dominuje, a nie tylko współtworzy tekst), realizuje się, przy nastawieniu na sam komunikat. Jacobson pisze, że funkcja poetycka to „projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji” – mówiąc prościej chodzi o to, że konstruując komunikat dobieramy słowa pod względem ich odpowiedniości (czyli właśnie ekwiwalencji) z całego dostępnego nam słownika. Gdy zdenerwowani chcemy powiedzieć, że dziecko płacze nie powiemy „cherubinek kwili”, a „bachor ryczy” i jeśli właśnie ta funkcja w tekście dominuje mamy do czynienia z tekstem poetyckim