Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej – umowa międzynarodowa zabraniająca państwom posiadającym technologię budowy broni jądrowej sprzedaży jej do krajów, które tej technologii nie posiadają i zobowiązanie państw, które jej nie posiadają do zaprzestania prób jej rozwoju. Jest także, w Artykule VI, obowiązek rozbrojenia jądrowego. Układ ten został przedłożony do ratyfikacji 1VII 1968. Do końca 2003 ratyfikowało go 189 państw – więcej niż jakikolwiek inny traktat. Głównym założeniem porozumienia jest wyeliminowanie rozprzestrzeniania broni jądrowej przez państwa taką broń posiadające. Zadeklarowano zasadę udostępniania korzyści i informacji naukowych związanych z wykorzystywaniem energii atomowej dla celów pokojowych. Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej wyłożony do podpisu 1VII 1968 w Londynie, Moskwie i Waszyngtonie. Wszedł w życie po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych przez 3 depozytariuszy i 40 innych państw. Układ ma charakter otwarty. Zawarty został na 25 lat. W maju 1995 decyzją sygnatariuszy został bezterminowo przedłużony. W 1998, pomimo tego iż Indie i Pakistan przeprowadziły próby nuklearne, prezydent USA Bill Clinton zapowiedział dążenie do całkowitego rozbrojenia, co potwierdziła uchwała Rady Bezpieczeństwa ONZ w tym samym roku. Polska podpisała układ 1VII 1968, a ratyfikowała 3 V 1969. W polskim prawodawstwie weszła w życie 5 V 1970. Państwa, które nie podpisały układu: Izrael, Indie, Pakistan i Sudan Płd. Korea Płn, która przystąpiła do traktatu w 1985, w kwietniu 2003 się z niego wycofała.
Strefa bezatomowa(strefa nienuklearna) –obszar wolny od broni nuklearnej, tzn., że na danym obszarze obowiązuje zakaz stosowania i magazynowania broni atomowej. Z aktywności wojskowej związanej z wykorzystaniem broni masowego rażenia wyłączono również przestrzeń kosmiczną w 1967, dna mórz i oceanów oraz obszary pod dnem -1971. Te strefy wyznaczono w traktatach:
1959 – układ obejmujący tereny Antarktyki;
1967 – układ z Tlatelolco – obszar Ameryki Łacińskiej;
1985 – układ z Rarotonga – obszar południowo-wschodniego Pacyfiku;
1995 – układ z Bangkoku – obszar południowo-wschodniej Azji;
Plan Rapackiego – projekt dotyczący rozbrojenia i utworzenia strefy bezatomowej zaproponowany w 1957 przez ministra spraw zagranicznych PRL Adama Rapackiego. Przyczynami jego powstania były tendencje remilitaryzacyjne w Niemczech Zachodnich, w tym ich przystąpienie do NATO (5 V 1955), układ sojuszniczy z USA (27 XII 1955) i wypowiedź kanclerza Adenauera dotycząca wyposażenia Bundeswehry w broń jądrową. Propozycja została przedstawiona przez Rapackiego 2 X 1957 na XII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Potem propozycja ta przybrała formę memorandum rządowego z 14 II 1958. Propozycją objęte miały być: Polska, Czechosłowacja, NRD, RFN. Państwa te miałyby zobowiązać się do nieprodukowania, nieutrzymywania, niesprowadzania i nie wyrażania zgody na rozmieszczenie na swych terytoriach broni jądrowej, urządzeń do jej obsługi i przenoszenia. Zakazane byłoby użycie tego rodzaju broni przeciw krajom strefy. Postanowienia planu objąć miałyby też: ZSRR, USA, Francję i Wlk. Brytanię. Za realizacją planu opowiedziały się Czechosłowacja, NRD i ZSRR, ale ze sprzeciwem RFN, USA i Wlk. Brytanii, które dostrzegły, że plan uderzałby w NATO - równoważyło wtedy przewagę konwencjonalną ZSRR swoim potencjałem jądrowym. Polska postanowiła nie lekceważyć postulatów NATO, dlatego 2 razy zmodyfikowano plan. 4 XI 1958 na konferencji prasowej w Warszawie Rapacki zaproponował dwuetapowy proces realizacji planu. Pierwsza faza miałaby objąć zakaz produkcji broni jądrowej na terenie państw strefy oraz zakaz wyposażania ich armii w tego rodzaju uzbrojenie i urządzenia do jego obsługi. Drugą fazę stanowić miałyby rokowania dotyczące rozbrojenia konwencjonalnego. Zapowiedziano również stosownych mechanizmów kontroli dla realizacji obu etapów propozycji. 28III 1962 przedstawiono ostateczną wersję planu- zawierała ona propozycję poszerzenia strefy o inne państwa europejskie, które wyraziłyby wolę przystąpienia do niej. W wersji tej sprecyzowano zadania, które miały być zrealizowane w 2 etapach. W etapie I na terytorium strefy obowiązywać miał zakaz przygotowywania produkcji, sprowadzania broni jądrowej i środków jej przenoszenia oraz zakaz zakładania nowych baz służących do jej magazynowania. W etapie II nastąpić miała redukcja sił zbrojnych państw będących w strefie i likwidacja wszystkich środków przenoszenia broni jądrowej będących w ich dyspozycji. Mocarstwa, które miały na terenie strefy swoje bazy i środki jądrowe zobowiązane były do ich zlikwidowania. Państwa te miały udzielić gwarancji państwom strefy, że w razie konfliktu zbrojnego nie użyją broni jądrowej na ich obszarze.
Plan Gomułki – projekt dotyczący zatrzymania zimnowojennego wyścigu zbrojeń. W odpowiedzi na zarzuty państw NATO wobec poprzedzającego go planu Rapackiego, nie miał naruszać równowagi militarnej. Po raz pierwszy Gomułka przedstawił swój wstępny projekt zamrożenia zbrojeń jądrowych i termojądrowych 28 XII 1963 na wiecu w Płocku. Konkretna propozycja została zaprezentowana w memorandum rządowym z 29 lutego 1964, które wystosowano do rządów USA, Kanady, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, RFN, ZSRR, Czechosłowacji i NRD. Plan zakładał zamrożenie zbrojeń jądrowych i termojądrowych na obszarze: Polski, Czechosłowacji, RFN, NRD. Przewidziano też możliwość przystąpienia innych zainteresowanych państw do tej strefy. Plan nie spotkał się z takim zainteresowaniem, jak plan Rapackiego. Reakcje na niego były zbliżone - blok wsch. poparł tę propozycję, zaś państwa NATO nie.
Plan Jaruzelskiego – projekt dotyczący ograniczenia zimnowojennego wyścigu zbrojeń i budowy zaufania w stosunkach międzynarodowych. Czteroelementowy plan sformułowany przez gen. Jaruzelskiego w 1987. Po raz pierwszy gen. Jaruzelski przedstawił projekt 8 V 1987. Szczegóły propozycji zostały sformułowane 17 VII 1987, a następnie w oświadczeniu rządowym z 15 VI 1988. Plan obejmował 4 elementy:
ograniczenie operacyjnej i taktycznej broni jądrowej;
ograniczenie najbardziej niebezpiecznej broni konwencjonalnej, w tym:
broni o największej sile rażenia;
broni o największej precyzji rażenia;
broni służącej do operacji zaczepnych, w tym nagłych uderzeń;
zmianę doktryn militarnych na doktryny o charakterze obronnym;
poszukiwanie nowych środków bezpieczeństwa i budowy zaufania.
Plan przewidywał powołanie systemu inspekcji i kontroli przestrzegania postanowień ewentualnego reżimu. Mówiono o udzielaniu informacji, notyfikacjach i obserwacjach. Zakładano udzielenie gwarancji przez mocarstwa nuklearne dla Europy Środkowej zaanga-żowanych w rozbrojenie.
Strategic Arms Limitation Treaty (SALT I) – pierwszy z układów o ograniczeniu zbrojeń strategicznych podpisany 26 V 1972 między USA, a ZSRR podczas wizyty prezydenta USA Richarda Nixona w Moskwie. Podpisanie dokumentu poprzedziły dwustronne rokowania w latach 1969–1972. Układ ten stanowił element dialogu amerykańsko-radzieckiego podczas zimnej wojny. Dotyczył redukcji systemów obrony przeciwrakietowej – ograniczono liczbę wyrzutni rakietowych do 100, a do 6 stacje radiolokacyjne. Układ wszedł w życie 3 X 1972. SALT I był przełomem w stosunkach USA – ZSRR. W rzeczywistości układ ten stał się porażką USA, ponieważ naruszył równowagę strategiczną na korzyść ZSRR. Późniejszy marszałek Nikołaj Ogarkow przekonał Amerykanów, że nowy radziecki pocisk UR-100 (SS-11) jest bronią defensywną i jako taki nie podlega reżimowi tego traktatu (co mijało się z prawdą).
Strategic Arms Limitation Treaty (SALT II) – druga runda rokowań w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych między USA a ZSRR, zakończona podpisaniem traktatu ustalającego limity ilościowe i jakościowe systemów broni strategicznej. Rozmowy rozpoczęto w Genewie 21 VII 1972. Celem było przygotowanie stałego układu w sprawie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych. Przygotowano 2 dokumenty:
1) Podstawowe zasady rokowań w sprawie ograniczenia ofensywnych zbrojeń strategicznych (21 VII1973);
2) Porozumienie w sprawie zapobiegania wojnie jądrowej (22 VI 1973).
Poważne wyniki osiągnęli Gerald Ford i Leonid Breżniew podczas zapoznawczego spotkania we Władywostoku, na którym ustalono wstępnie, że w wyniku porozumienia SALT II obydwie strony zredukują arsenał środków przenoszenia broni jądrowej do 2300 szt. przy czym tylko 1320 z nich wyposażonych może być w wielogłowicowe ładunki nuklearne. Układ SALT II, w znacznej mierze opierający się na uzgodnionych we Władywostoku zasadach, podpisany został 18 VI 1979 podczas szczytu w Wiedniu, na którym spotkali się Jimmy Carter i Leonid Breżniew. Nie został ratyfikowany przez Senat USA. Bezpośrednim powodem braku zgody na ratyfikację była radziecka inwazja na Afganistan. Jimmy Carter jak i Ronald Reagan zgadzali się stosować postanowienia nieratyfikowanego traktatu, o ile będzie je stosował Związek Radziecki. Taką deklarację złożył Leonid Breżniew.
31 VII 1991 zawarto układ o redukcji zbrojeń strategicznych (START I), na podst. którego zamierzano ograniczyć liczbę głowic nuklearnych do 6 tys. dla każdej ze stron. Po rozpadzie ZSRR podpisano w Moskwie 3 I 1993 układ START II pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Rosją: obie strony mają ograniczyć do 2003 liczbę głowic nuklearnych odpowiednio do 3500 i 2971. Układ ratyfikowały wszystkie państwa Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), co doprowadziło do zniszczenia głowic nuklearnych m.in. na terenie Ukrainy.