Drukarstwo szesnastowieczne

Drukarstwo szesnastowieczne

Druki XVI-wieczne nie tylko wyzwoliły się spod naśladownictwa rękopisów i wytworzyły właściwe sobie kanony estetyczne, ale doszły do takiego stopnia harmonii i doskonałości, że do dnia dzisiejszego uważane są za normę pięknego druku.

W toku XV-wiecznych doświadczeń doszło do redukcji pism do kilku podstawowych typów oraz wypracowania ich pięknego, czystego kroju:

antykwa (łacinka) proste pismo oparte na wzorach humanistycznej minuskuły
pismo gotyckie w odmianach:
złagodzonej i szerszej szwabachy
ostrej i wąskiej fraktury

Zerwano z rubrykowaniem i ograniczono zdobnictwo malarskie zastępując je technikami lepiej przystosowanymi do skromnej, czarnej sztuki drukarskiej (drzeworyt, metaloryt, miedzioryt). Nauczono się rozwiązywać trudności techniczne pełnej karty tytułowej, oraz ustalono schematy, formy i proporcje stosowane dla nowej postaci książki. W estetyce książki zapanowały cechy renesansowe: umiar, spokój oraz harmonia między zewnętrznymi i treściowymi elementami dzieła.

Najwcześniej stosowaną techniką zdobniczą był drzeworyt w odmianach:

włoskiej, biały rysunek na czarnym tle
francuskiej, czarny rysunek na białym tle.

Rzadziej wykorzystano metaloryt, wykonywany na tej samej zasadzie co drzeworyt, tylko w płycie metalowej. Obie odmiany, jako techniki wypukłe, podobnie jak druk dawały się równocześnie komponować w harmonijne całości, w przeciwieństwie do miedziorytu, który będąc techniką wklęsłą, musiał być odbijany osobno. Od drugiej połowy XVI w. grafiką książkową trudnią się najwybitniejsi artyści epoki, jak Albrecht Dürer, Hans Holbein (młodszy), Cranachowie i Geofrey Tory. Do znacznych osiągnięć dochodzi informacyjna ilustracja drzeworytowa, stosowana w pracach naukowych np. dzieło anatomiczne Andrzeja Vesaliusa „De humani corporis fabrica” (Bazylea 1543).

Książka zyskała pełny, humanistyczny walor, gdy oficyny drukarskie otworzyli wykształcenia, związani ze środowiskami naukowymi drukarze wydawcy. Za cel postawili sobie poprawne edycje dzieł wartościowych, służących nauce i kulturze, wydanych w odpowiednio eleganckiej formie. W ich produkcji przewarzają dzieła pisarzy antycznych i ojców Kościoła, nierzadko wydawane wówczas po raz pierwszy (tzw. Editiones prinsipes) w opracowaniu filologicznym znakomitych ówczesnych uczonych. Wychodziły dawne i nowe pisma teologiczne, filozoficzne, filologiczne, historyczne, prawo-polityczne, medyczne, matematyczne i inne.

Drukarnie stały się ośrodkami twórczej myśli humanistycznej.

Pierwszą i jednocześnie chyba najwybitniejszą oficyną renesansową założył w Wenecji w 1494 r. wykształcony filolog i utalentowany artysta książki Aldus Pius Manutius (zm. 1515r.). Trwała ona do 1585r.:

wzorowe wydania autorów klasycznych
teksty opracowywali najlepsi filologowie
nowa kursywa humanistyczna i piękna, czytelna czcionka grecka
druki w formacie 8°
wytworne renesansowe zdobnictwo
lekkie oprawy zwane aldynami.

We Francji drukarzem był uczony grecysta Jodocus Badius Ascensius (zm. 1535r.), w którego paryskiej drukarni od 1503r. ukazywało się najwięcej i najwybitniejszych tekstów klasycznych zdobionych w stylu renesansu włoskiego. Znawcy narzekali na niedbałą korektę.

Drukarnia rodziny Estienne (Stefanusów) działająca w Paryżu od 1504r. i w Genewie od roku 1551:

najwyższy poziom naukowy i artystyczny
dbałość o rozwój języka i sztuki narodowej
druki teologiczne i filozoficzne
słowniki łaciński (Thesaurus Linguae Latinae), grecki (Thesaurus Graecae Linguae)
działalność trwająca do 1660r.

Dwaj uczeni bazylejscy Jan Froben (zm. 1527) i Jan Oporinus (zm. 1568r.):

specjalizowali się w monumentalnych edycjach naukowych
w oficynie Frobena wprowadzono stałe elementy zdobnicze, schematy i proporcje (ozdobna karta tytułowa, ornamenty architektoniczne, ramki, listwy, inicjały drzeworytowe itp.)

Krzysztof Plantin z Antwerpii (zm. 1589r.):

najsławniejszy typograf niderlandzki
mistrz druków naukowych, literackich i liturgicznych
używał pięknych krojów pism zharmonizowanych z bogactwem drzeworytów i miedziorytów
reprezentował orientację ultrakatolicką
wydał około 1500 tytułów
warsztat od 1550r. do 1871r. odkąd pełni rolę muzeum książki i drukarstwa
słynne wydania: Pismo św., Biblia poluglotta.

Zawód drukarski należał, mimo wszystkich wyrzeczeń, do popłatnych i honorowych. Jako jedyne rzemiosło otwierał droge do szlachectwa. Kwitła rodzima twórczość folklorystyczna, plebejska, satyryczna i farsowa. Typografia włączyła się również aktywnie d propagandy politycznej oraz ideologicznej: polemiki religijne, piśmiennictwo propagandowo – agitacyjne, druki ulotne i anonimowe.

Przekład Nowego Testamentu Macina Lutra:

pierwsze wydanie w nakładzie 5 tys. Egzemplarzy ukazało się w 1522r. a do 1534r. osiągnęło 85 wydań.

Reformacja walcząc o najszerszy krąg czytelników, posługiwała się językami narodowymi, walnie przyczyniając się do ich upowszechnienia w książce i poprzez książkę. W miarę rozwoju drukarstwa wzrasta rola pośredników, łączących sprzedaż książek z handlem innymi towarami bądź też specjalizujących się tylko w księgarstwie. Uprawiają oni handel wędrowny albo instalują się w stałych punktach np. przy uniwersytetach lub w pobliżu oficyn wydawniczych.

Funkcje forum wymiennego przejmują jarmarki, targi księgarskie (pierwsze we Frankfurcie nad Menem w 1473r.). Od drugiej połowy XVI w. (1564r.) zaczęły być wydawane katalogi targowe.

Międzynarodowy handel księgarski ułatwiony był przez uniwersalność łaciny i brak państwowych granic celnych. Autorzy nic nie zyskiwali materialnie, najwyżej otrzymywali gratis kilka egzemplarzy wydrukowanych własnych dzieł. Pierwsze honoraria autorskie pojawiły się dopiero w XVIII w.

Linki:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Caslon-schriftmusterblatt.jpeg antykwa (łacinka)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fc/Gebrochene_Schriften.png szwabacha i fraktura

http://andrzejosinski.files.wordpress.com/2009/04/apokalipsa-4.jpg drzeworyt

http://d.wiadomosci24.pl/g2/e6/85/b4/18529_1196623585_443e_p.jpeg miedzioryt

http://www.poland.gov.pl/gallery_old/max/D20243.jpg metaloryt

http://andrzejosinski.files.wordpress.com/2009/04/dp-ecce-homo.jpg drzeworyt włoski

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/16thCenturyBrewer.jpg/200px-16thCenturyBrewer.jpg drzeworyt francuski

http://vesalius.northwestern.edu/index.html tłumaczenie na język angielski dzieła Andrzeja Vesaliusa „De humani corporis fabrica”

http://www.nlm.nih.gov/exhibition/historicalanatomies/vesalius_home.html wersja oryginalna

http://www.wikiwak.com/image/Aldus+Manutius.jpg Aldus Pius Manutius

http://www.forumrarebooks.com/application/upload/forum/bimages/ABHCM4HZ87FO_1.jpg oprawa