Atak na Pearl Harbor - japoński nalot na amerykańską bazę w Pearl Harbor, który jest uważany za moment rozpoczęcia II wojny światowej na Pacyfiku.


Podczas I wojny światowej Stany Zjednoczone ostatecznie podjęły decyzję o rozbudowie bazy, tak by stała się jedną z głównych baz amerykańskiej floty, porównywalną wielkością i infrastrukturą do baz na zachodnim wybrzeżu kontynentalnych Stanów Zjednoczonych. Do 1934 r. wydano 47 mln dolarów na budowę bazy, która stała się zdolna do pomieszczenia całej Floty Pacyfiku z wyjątkiem największych lotniskowców (typu Lexington), dla których wejście do zatoki było jeszcze za płytkie (wejście pogłębiono w następnych latach). Ciężkie okręty floty często odwiedzały Pearl Harbor podczas ćwiczeń, lecz były nadal bazowane na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych.

Wraz z pojawieniem się na horyzoncie wojny amerykańskie wydatki na budowę bazy gwałtownie wzrosły, sięgając 100 mln dolarów do 1940 r. W maju 1940 r. Stany Zjednoczone podjęły decyzję o przebazowaniu głównych sił floty do Pearl Harbor, w celu wywarcia presji na Japonię. Wielu wysokich rangą oficerów floty amerykańskiej uważało ten ruch za zbyt ryzykowny, obawiając się że wysunięta baza w Pearl Harbor jest zbyt podatna na niespodziewany atak ze strony Japonii. Ich obawy okazały się słuszne, gdyż w odpowiedzi na amerykańskie posunięcie Japonia zaczęła przygotowywać taki właśnie plan.

7 grudnia 1941 r. japońskie wojska zaatakowały Pearl Harbor rozpoczynając tym samym wojnę na Pacyfiku. Hasło do rozpoczęcia ataku nadał o 7:49 komandor porucznik lotnictwa Mitsuo Fuchida. Śmiały atak poprowadzili: japoński admirał Isoroku Yamamoto i admirał Chuichi Nagumo. Flota japońska składała się z 6 lotniskowców (z 360 samolotami), 2 pancerników, 2 ciężkich krążowników, jednego lekkiego krążownika, 9 niszczycieli, 10 okrętów podwodnych i 8 zbiornikowców. W Pearl Harbor znajdowało się akurat 8 pancerników, 2 ciężkie i 6 lekkich krążowników, 30 niszczycieli, 4 okręty podwodne, oraz 49 innych jednostek, na lotniskach zaś 387 samolotów. Jednak w porcie nie było dwóch amerykańskich lotniskowców bazujących w Pearl Harbor, czyli najbardziej wartościowych (ze względu na późniejszy przebieg działań wojennych) okrętów floty i głównych celów dla Japończyków. USS "Lexington" wypłynął z portu 5 grudnia z zadaniem dostarczenia grupy samolotów na wyspę Midway, a USS "Enterprise" wypłynął 28 listopada z podobnym zadaniem dostarczenia grupy samolotów na wyspę Wake.
Inspiracją do przeprowadzenia ataku był dla Japończyków atak samolotów z brytyjskiego lotniskowca HMS "Illustrious" na port włoski w Tarencie, w czasie którego Brytyjczycy udowodnili, że atak samolotów torpedowych na okręty jest możliwy nie tylko na pełnym morzu, lecz także w płytkim basenie portowym.
W ciągu jednego dnia zginęło w amerykańskiej bazie wojskowej 2335 żołnierzy i marynarzy oraz 68 cywili. Rany odniosło odpowiednio 1143 i 35 osób. Jednak tego zdarzenia podobno można było uniknąć - w nocy amerykański niszczyciel USS "Ward" dostrzegł jeden z lilipucich japońskich okrętów podwodnych próbujących wślizgnąć się do Pearl Harbor, powiadomił oficera dyżurnego i rozkazano otworzyć ogień. Trafiono kiosk łodzi, po czym ta zatonęła. Jednak dowódca niszczyciela pełnił swój pierwszy patrol morski jako kapitan niszczyciela, wiec oficer dyżurny zignorował jego ostrzeżenie, myśląc iż zobaczono wieloryba.

Z ośmiu amerykańskich pancerników obecnych w porcie, 5 zostało zatopionych a pozostałe 3 odniosły lekkie uszkodzenia. Ponadto Amerykanie utracili dwa niszczyciele i jeden stary pancernik USS "Utah" służący jako okręt pomocniczy, a wiele innych mniejszych okrętów odniosło uszkodzenia. Amerykanie stracili również wiele samolotów zniszczonych na lotniskach. Zwycięstwo Japonii kosztowało ją zaledwie 29 samolotów i 5 tzw. lilipucich okrętów podwodnych oraz 65 ludzi. Jednak amerykańskie straty miały w rzeczywistości dużo mniejsze znaczenie niż się z początku wydawało. Dalsze działania na Pacyfiku udowodniły że tradycyjne pancerniki nie są w stanie odgrywać znaczącej roli w wojnie morskiej zdominowanej przez lotnictwo, tak więc wyeliminowanie około połowy amerykańskich okrętów tego typu nie miało decydującego wpływu na praktyczne możliwości bojowe amerykańskiej floty. Japończycy zdawali sobie z tego sprawę i dlatego za najważniejsze cele uważali amerykańskie lotniskowce, a tych akurat nie było w porcie podczas japońskiego ataku.

Mimo to japoński sukces był dla Amerykanów dużym szokiem i skłonił ich do przejścia do obrony na akwenie Pacyfiku. To pozwoliło Japończykom na przeprowadzenie udanej serii śmiałych ataków i stworzenie rozległej pozycji obronnej przez opanowanie szeregu wysp na wielkim łuku od Aleutów po Birmę, a także zniszczenie sił amerykańskich na Filipinach. Pasmo japońskich zwycięstw na Pacyfiku ciągnęło się przez następne pół roku, aż do ich klęski w bitwie o Midway.

Atak Japończyków był bezprecedensowy, bowiem nie wypowiedzieli oni wcześniej wojny Amerykanom. Dziś wiemy już, że amerykański wywiad był poinformowany o zbliżającym się niebezpieczeństwie, ale albo zignorowano te doniesienia jako mało wiarygodne, lub, jak twierdzą niektórzy, celowo je ukryto, aby niezapowiedziany atak wstrząsnął opinią publiczną w USA i ułatwił rządowi prezydenta Franklina Roosevelta przeprowadzenie ustaw umożliwiających skończenie z polityką izolacjonistyczną{[potrzebne źródło].

Z pięciu zatopionych amerykańskich pancerników tylko dwa, USS "Arizona" i USS "Oklahoma", zostały stracone bezpowrotnie. Pozostałe trzy, USS "California", USS "Nevada" i USS "West Virginia", zostały podniesione z dna w pierwszej połowie 1942 r., a następnie naprawione lub przebudowane i przywrócone do czynnej służby. "Oklahoma" został podniesiony i wprowadzony do suchego doku, ale wyremontowanie okrętu uznano za nieopłacalne. Do dziś na dnie na małej głębokości leży wrak pancernika "Arizona", zdewastowanego przez eksplozję wewnętrzną, która zabiła 1117 marynarzy, powodując blisko połowę amerykańskich strat podczas ataku. W 1962 r. wrak przekształcono w pomnik przez skonstruowanie bezpośrednio na nim specjalnej budowli.

Podczas ataku infrastruktura bazy w Pearl Harbor odniosła tylko nieznaczne szkody. Z trudnych do wyjaśnienia przyczyn Japończycy nie zdołali nawet zniszczyć ogromnych i łatwo widocznych zbiorników z olejem napędowym niezbędnych do dalszych działań floty. Baza odegrała kluczową rolę w walkach na Pacyfiku, korzystając z doskonałego położenia stosunkowo blisko do rejonów, gdzie odbywały się walki. Po ataku pierwszego dnia wojny Japończycy nie podjęli już jakichkolwiek prób ponownego ataku na bazę, choć kilkakrotnie ich samoloty próbowały wykonać nad nią loty rozpoznawcze.