Uniwersalny charakter powieści Michaiła Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata”.
Bułhakow opisując współczesną sobie rzeczywistość Moskwy rządzonej przez totalitarną władzę porusza wiele bardzo głębokich problemów, które wynikając z natury ludzkiej pozostają niezmienne od zawsze na zawsze.
Moskwa lat 20 XX w. jest rządzona przez komunistów, jednakże polityczne i społeczne aspekty zarówno władzy jak i życia codziennego do złudzenia przypominają inne znane nam przykłady władzy totalitarnej, czy to z III Rzeszy, czy to z Włoch Mussoliniego, Chin Mao Zedonga, współczesnej Korei Północnej, czy nawet w opisanej przez autora powieści starożytnej Jerozolimie, rządzonej przez wszechmocnego Piłata. We wszystkich tych państwach władze -niezależnie od tego, czy skupione w rękach pojedynczej osoby, czy jednej partii – manipulują informacjami, sieją propagandę, za pomocą pieniędzy, przywilejów i dóbr deficytowych nagradzają podporządkowanych, donosicieli, szpiegów, sieją terror i wyniszczają, bądź nawet mordują nieposłusznych i niepokornych za pomocą zsyłek, tajnej policji, więzienia, oczerniania. Każde z państw władanych totalitarnie zamyka granice utrudniając przepływ zarówno osób, jak i towarów, a nawet informacji. Bułhakow opisując współczesną sobie Moskwę opisał również wszystkie inne miasta rządzone przez totalitarną władzę.
Również w postawach ludzi Bułhakow znalazł pewne uogólnienie, które jak sama natura ludzka nie ulega zmianie przez wieki. Zastraszeni i zdemoralizowani obywatele żyjąc przeważnie w niedostatku są skłonni zrobić wszystko, by uzyskać lepszą pozycję społeczną, a przynajmniej tymczasowe profity. Nie mając żadnych skrupułów potrafią donosić, kraść, oskarżać i szykanować współobywateli, często tylko po to, by podlizać się władzy bez żadnych korzyści osobistych, jakby oczekiwali, że za kilka małych donosów zbierze się jedna duża nagroda. Świadomość własnego zepsucia nie pozwala wierzyć ludziom w brak zepsucia innych. Na dodatek nabierają uzasadnionej pewności, że skoro sami by donieśli na bliźniego, tedy bliźni będzie donosił na nich, co ogranicza zaufanie - nawet między małżonkami – do zera.
Ponadczasowość swojego dzieła dobitnie obrazuje sam Bułhakow – przeplatający się z wątkiem głównym odległy o około 1900 lat watek Jerozolimski zawiera te same negatywne wzorce i utarte schematy. Piłat jako władza jest utożsamiany z najwyższymi siłami, jednocześnie sam boi się swojego zwierzchnika jakim jest cezar. Dysponując tajnymi jednostkami Piłat przyjmuje donosy, nakazuje dyskretną egzekucje, samodzielnie wydaje sądy i kreuje życie publiczne. Ponadto Bułhakow łączy oba wątki w czasach sobie współczesnych ukazując sytuację społeczeństwa w państwie totalitarnym, zaś w starożytnej Jerozolimie w postaci Piłata uwidacznia rolę i rozterki władzy w tego typu systemie. Dopiero takie zestawienie obydwu wątków pozwala nam w pełni dojrzeć opis systemu totalitarnego, zarówno przez pryzmat władzy jak i z perspektywy obywateli.
Wreszcie sam diabelski bal ukazuje nam niezmienność ludzkiej natury. Obecni na przyjęciu goście pochodzą z najprzeróżniejszych epok i rzeczywistości, jednak łączą ich wspólne cechy, takie jak chciwość, obłudność, żądza, pycha. Można powiedzieć, że siedem grzechów głównych, spisanych w Katechiźmie Kościoła Katolickiego może zawsze służyć za opis społeczeństwa, gdyż absolutnie zawsze znajdą się w nim przedstawiciele jednej z tych postaw.