ZGROMADZENIE NARODOWE
(Konstytucja 97 – art. 114, 130, 131 ust. 2 pkt. 4, 140, 144 ust.3 pkt. 8, 145 ust. 2)
Geneza:
II RP
- opisane w rozdziale poświęconym władzy wykonawczej
- wybierało Prezydenta, który składał przed nim przysięgę przed objęciem urzędu
- nie było odrębnym organem państwowym, lecz formą działalności Sejmu i Senatu w wymienionych przez Konstytucję przypadkach
Aktualnie:
- ZN oparte na wzorze z konstytucji marcowej
- ZN powstało w trakcie transformacji ustrojowych na mocy postanowień okrągłego stołu (IV 89’)
- powołanie na mocy nowelizacji konstytucji z 7 IV 89’
- przywrócenie ZN łączyło się z przywróceniem Prezydenta RP jak organu monokratycznego i Senatu jako drugiej izby parlamentu oraz dokumentu wyrażającego stanowisko w sprawie reform politycznych z 6 IV 89’ – Prezydent I kadencji miał być wybrany przez ZN (brak innych funkcji)
- nowela z 89’ dodawała funkcje – przyjęcia przysięgi od Prezydenta, dokonania oceny niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia oraz rozpatrzenia sprawy postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed TS
- między nowelą 89’ a nowelą z 27 IX 90’ ZN miało funkcje kreacyjno-weryfikujące
Funkcje w latach 1992-1997
- podstawę bytu ZN były 2 ustawy konstytucyjne – z 17 X 92’ Mała Konstytucja (o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP i samorządzie terytorialnym) i z 23 IV 92’ o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP
- zadania przekazane przez Małą Konstytucję:
+odebranie przysięgi od prezydenta-elekta (warunek objęcia urzędu)
+wyłączne uprawnienie ZN do stwierdzania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia oraz postawienia Prezydenta w stan oskarżenia w następstwie naruszenia Konstytucji lub ustawy albo popełnienia przestępstwa
na mocy Małej Konstytucji ZN miało funkcje weryfikujące
- ustawa z 92’ przekazała zadanie przygotowania i uchwalenia nowej, pełnej Konstytucji III RP – stąd doszły funkcje ustrojodawcze
Charakter ZN – 2 koncepcje
Spór ważny nawet po uchwaleniu Konstytucji 97’ (poglądy Sarneckiego i Czarnego – koncepcja 2, poglądy Banaszaka – koncepcja 1)
ZN – odrębny i samoistny organ państwowy
ZN – jedynie szczególna forma działania 2 samodzielnych, naczelnych organów państwa – Sejmu i Senatu w przewidzianych konstytucyjnie przypadkach
W myśl Małej Konstytucji stosowana 2 koncepcja – przy trójpodziale władzy brak wymienienia ZN + określenie, że ZN tworzą Sejm i Senat obradujące pod przewodnictwem Marszałka Sejmu (dzięki temu precyzyjnie można odróżnić Sejm i Senat obradujące jak ZN od wspólnego posiedzenia posłów i senatorów niebędącego zebraniem ZN).
(wspólne zgromadzenia posłów i senatorów mają zwykle charakter uroczystych posiedzeń pod przewodnictwem marszałków obu izb:
- 10 VII 89’ – wizyta Prezydenta USA G. Busha
- 3 V 91’ – dwusetna rocznica uchwalenia Konstytucji 3Maja
- 2 V 92’ – pięćsetna rocznica ukształtowania się Sejmu Polskiego
- 28 V 92’ – wizyta Prezydenta Izraela Chaima Herzoga
- 7 VII 94 – wizyta Prezydenta USA Billa Clintona
- 8 V 95’ – 50 rocznica zakończenia II wojny światowej
- 6 VII 95’ – wizyta Kanclerza Niemiec Helmuta Kohla
- III 96 – wizyta Królowej Wielkiej Brytanii Elżbiety II
- 12 IX 96’ – wizyta Prezydenta Francji Jacquesa Chiraca
- 11 VI 99’ – wizyta Jana Pawła II
- akty prawne sprawiły, że ZN nabyło cechy konstytucyjnego organu państwa:
+ niebudzące wątpliwości wyodrębnienie organizacyjne
+określony prawnie zakres kompetencji
+podmiotowość prawna
+możność podejmowania wiążących (władczych) decyzji
+ swoiste zasady funkcjonowania
Do uchwalenia Konstytucji 97’ posiadało tylko cechy 2,3,4;
1 – zapewnił Regulamin ZN z 22 IX 94’ (wyodrębnił obok Marszałka Sejmu inne organy ZN – Komisja Konstytucyjna ZN, Konwent Seniorów ZN, Komisja Regulaminowa ZN); organami ZN nie byli Marszałek Senatu, 16 sekretarzy ZN (powoływani przez Marszałka Sejmu w porozumieniu z Marszałkiem Senatu w proporcji 11 spośród sekretarzy Sejmu i 5 spośród sekretarzy Senatu
2 – głównie w ustawie z 23 IV 92’, + doprecyzowanie w regulaminie ZN 94’ (unormowanie trybu uchwalania Konstytucji, posiedzeń ZN, obradowania i głosowania podczas obrad
Regulamin ZN z 23 XII 95’, 2000r., 2005r.
- dotyczył przysięgi Prezydenta
Szczegółowe funkcje ZN:
Kreacyjna:
- między 7 IV 1989 a 27 IX 1990 wybór Prezydenta
- wg konstytucji - ZN zwoływane przez Marszałka Sejmu, przewodniczył on zgromadzeniom; uchwały w sprawie Prezydenta bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków; Prezydent musi złożyć przysięgę
- szczegółowe rozwinięcie w uchwale ZN (Regulamin obrad ZN dla wyboru Prezydenta z 19 VII 1989r.) – wzorem był Regulamin ZN z 27 VII 1922
Weryfikacyjna
- od noweli 27 IX 1990r. ZN traci funkcje kreacyjne, ale otrzymuje weryfikacyjną – odtąd stwierdza ważność wyborów Prezydenta (nowela wprowadziła wybory powszechne) (regulował dokładnie Regulamin ZN z 21 XII 90’); ZN rozpatrywało dwa sprawozdania – od Państwowej Komisji Wyborczej(dotyczące wyborów) i SN (dotyczące rozpatrzenia protestów zgłoszonych przeciwko wyborowi Prezydenta i swojej opinii na ich temat) – sprawozdania analizowała specjalna komisja ZN przygotowująca projekt odpowiedniej uchwały
- art. 131 ust. 2 pkt. 4 Konstytucji 97’ – uznanie przez ZN trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia – skutkiem jest opróżnienia urzędu, stąd musi być podjęte kwalifikowaną większością głosów co najmniej 2/3 ustawowej liczby członków (560) (brak określenia podmiotu uprawnionego do wystąpienia z wnioskiem o zwołanie ZN w tej sprawie, nie jest to Marszałek Sejmu, włączono rolę TK)
- art.. 145 ust. 2 Konstytucji 97’ - postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed TS; ZN wstępnie weryfikuje czy nastąpiło naruszenie Konstytucji lub ustawy lub istnienie przesłanek popełnienia przestępstwa (w tym skarbowego) – uchwała podjęta większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN na wniosek co najmniej 140 ogólnej członków ZN (dokładnie zasady ustala ustawa z 26 III 82’, znowelizowana 12 XII 92’ – tekst jednolity 29VIII2003)
Przysięga Prezydenta przed ZN:
- jej złożenie weryfikuje ważność urzędu (warunkuje ważność i skuteczność aktów prawnych) i determinuje bieg kadencji
- recepcja rozwiązania z konstytucji marcowej
- stanowi wzmocnienie zobowiązań przyjętych wobec narodu i państwa
- ma charakter świecki (od 97’) ale może być dodana forma „tak mi dopomóż Bóg”
- jest przysięgą promissoryjną (stanowi uroczyste zapewnienie dotrzymania pewnych zobowiązań) oraz polityczną (wzmacnia zobowiązania wynikające z obejmowanej funkcji)
Pociągnięcie Prezydenta do odpowiedzialności przed TS:
- wyłączność tego prawa ZN potwierdza ustawa 26 III 1982 (tekst jednolity 29 VIII 2003)
- procedura jest dokładnie opisana na str. 389-390 w książce i nie da się jej streścić
Ustrojodawcza
- do niedawna określała je ustawa konstytucyjna z 23 IV 92’ (o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji)
- dla realizacji tej funkcji ZN przyjęło szczegółowy regulamin określający zasady i tryb działania ZN (22 IX 94’)
- powyższe funkcja i regulamin mają już tylko znaczenie historyczne
- w trakcie tworzenia Konstytucji 4 projekty (prezydencki, UD, PSL i PC) przewidywał istnienie ZN, 1 (Senatu) przewidywał istnienie Połączonych Izb Sejmu (izby Poselskiej i Senatu), a 2 (SLD, KPN) odrzucały ZN
Zmiana ustawy o wyborze Prezydenta z 30 czerwca 1995r.
- PKW składa sprawozdanie SN a nie ZN; wg Małej Konstytucji, SN to organ kompetentny do stwierdzania ważności wyborów parlamentarnych (brak informacji o wyborach Prezydenta) + wymieniając przyczyny zwołania ZN nie podawała stwierdzania ważności wyborów prezydenckich
- Konstytucja 97 i ustawa o wyborze prezydenta z 27 IX 90’ (tekst jednolity 2000r.) - nie pozostawiają wątpliwości, że SN w składzie Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych stwierdza ważność wyborów Prezydenta
- SN rozpatruje protesty wyborcze w 3-os składzie, stosuje przepisy kpc o postępowaniu nieprocesowym, w postępowaniu uczestniczyć muszą Prokurator Generalny, przedstawiciel PKW, podmiot wnoszący protest, SN w oparciu o sprawozdanie z wyborów PKW i po rozpatrzeniu protestów w pełnym składzie Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych rozstrzyga o ważności wyboru Prezydenta (w 30 dni po ogłoszeniu wyniku) a posiedzeniu, na którym obowiązkowa jest obecność Prokuratora Generalnego i przedstawiciela PKW; uchwała jest ostateczna stąd przedstawia się ją Marszałkowi Sejmu, przesyła do PKW i ogłasza w Dzienniku Ustaw;
- jeżeli SN uzna wybory za nieważne przeprowadza się nowe wybory; zarządzenie Marszałka Sejmu musi być podane do wiadomości publicznej najpóźniej w 5 dniu po ogłoszeniu uchwały SN;
- uchwała SN z prawnoformalnego punktu widzenia jest konstancją legalności wyboru Prezydenta; znaczenie dla Prezydentury – konstytucja w wersji z 90’, Mała Konstytucja i Konstytucja 97’ określają natomiast, że Prezydentem jest się z chwilą wygrania wyborów, ale urząd obejmuje się po złożeniu ślubowania (90’)/przysięgi (Małą Konstytucja, Konstytucja 97’) przed ZN;
- kadencja liczy się od objęcia urzędu (jest nim dzień złożenia przysięgi)
- przed określeniem ważności wyboru i złożeniem przysięgi Prezydent nie może dokonywać aktów urzędowych (byłyby nieważne i pozbawione skuteczności prawnej)
Uchwała z 23 XII 1995
- zastąpiona uchwałą z 6 XII 2000r. (obie one stanowią Regulamin ZN zwołanego w celu złożenia przysięgi przez Prezydenta)
- zachowują walor aktualności po wejściu w życie Konstytucji
- dla zachowania ciągłości władzy Marszałek Sejmu musi zwołać ZN dla złożenia przysięgi przez nowego Prezydenta w terminie zapewniającym jej złożenie w dniu następnym po zakończeniu kadencji poprzednika
- obrady ZN są jawne
- precyzuje, kto poza posłami i senatorami ma wstęp na salę ZN (m.in. dotychczasowy Prezydent, członkowie RM niebędący członkami ZN, I Prezes SN, Prezes TK, Prezes NSA, Prezes NIK, Prezes NBP, RPO, Przewodniczący KRRiT, ponadto Rzecznik Praw Dziecka, Prezes IPN, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Przewodniczący PKW) Marszałek Sejmu (jako przewodniczący ZN) może zaprosić inne osoby;
- Marszałka Sejmu wspiera dwóch sekretarzy (1 z Sejmu, 1 z Senatu)
- Marszałek Sejmu czyta rotę przysięgi, Prezydent powtarza
- z obrad sporządza się protokół, który po odczytaniu podpisuje Marszałek i ogłasza się go w Monitorze Polskim
- w sprawach nieregulowanych powyższym regulaminem stosuje się regulamin Sejmu
- Konstytucja 97’ (art. 140) wprowadza możliwość zwracania się przez Prezydenta do zN z orędziem (prerogatywa prezydencka, nie czyni się go przedmiotem debaty