Opis i analiza przypadku chłopca autystycznego z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim.
Opracowała:
mgr Agnieszka Bełdycka
I Identyfikacja problemu
Moja praca z dziećmi autystycznymi miała początek w II półroczu roku szkolnego 2010/2012. Do obecnej chwili pracowałam w zespole rewalidacyjno – wychowawczym z osobami upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim. Pracę w zespole edukacyjno –terapeutycznym rozpoczęłam w związku z podjęciem kursu kwalifikacyjnego z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju i edukacji uczniów autystycznych. Jak dotąd moja wiedza o autyzmie ograniczała się do teorii z literatury specjalistycznej, internetu, telewizji. Praca z dziećmi autystycznymi zmieniła to.
Zajęcia z Mikołajem stanowiły wielkie wyzwanie dla moich dotychczasowych umiejętności i wiedzy pedagogicznej. Głębokie zaburzenia zachowania chłopca budziły wiele obaw i pytań.
II Geneza i dynamika problemu.
Analiza dotyczy ucznia klasy I uczęszczającego do V Zespołu Edukacyjno – Terapeutycznego naszego Ośrodka.
Mikołaj był pod opieką Ośrodka Wczesnej Interwencji w Giżycku od lutego 2007 roku. Uczęszczał na zajęcia prowadzone przez pedagoga, logopedę i fizjoterapeutę. Konsultowany był przez neurologa, psychologa i psychiatrę. Przeprowadzona została dieta sensoryczna P. i J. Wilberger.
Od 30 stycznia 2008 roku Mikołaj został włączony do Zespołu przedszkolnego w Ośrodku Rewalidacyjno – Edukacyjno – Wychowawczym w .
Zapoznałam się z dokumentacją dotyczącą mojego ucznia, czyli:
- badaniami i orzeczeniami psychologicznymi,
- skierowaniem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej,
- diagnozą lekarską, obserwacjami pedagogicznymi,
- ocenami opisowymi z ubiegłych lat nauczania,
- oraz pozostałą dokumentacją.
Informacje, które uzyskałam o uczniu:
Mikołaj jest dzieckiem pogodnym w bardzo małym stopniu zainteresowany otoczeniem. Potrafi się przywitać przez podanie ręki na słowa „cześć”, wita się ze swoimi rówieśnikami w ten sam sposób.
Na słowa „Mikołaj” nawiązuje kontakt wzrokowy na kilka sekund. Poprzez wzrok chłopiec potrafi także szukać potwierdzenia dla swoich działań, jednak jest to nie wystarczające. Znaczne problemy z wykorzystaniem kontaktu wzrokowego występują w relacjach z drugą nową osobą, bardziej zainteresowany jest zadaniem, lub przedmiotem lub własną działalnością. Mikołaja zabawki nie interesują, skupia się na zabawach stereotypowych o charakterze autostymulacyjnym (trzepotanie rękami, trzepotanie rękami w piłkę, w kolorowe kabelki). Nie przejawia zainteresowania innymi dziećmi. Nauczycielowi proponuje aktywności akceptowane przez niego (podskakiwanie na obu nogach, kręcenie karuzeli, wiersz rymowanka „Jedzie ksiądz…”). Chłopiec coraz częściej pozytywnie reaguje na wzmocnienia społeczne, sam też bije brawo.
U Mikołaja słabe jest rozumienie komunikatów niewerbalnych takich jak mimiczne przedstawienie emocji. W czasie, gdy uderza ręką nauczyciela jedynie reaguje na słowa „to mnie boli”. Bardzo rzadko występuje wskazywanie palcem (jedynie o charakterze informacyjnym oraz żądającym). Mikołaj charakteryzuje się ubogą mimiką. Potrafi jedynie okazać złość – głośno krzyczy, bije się po brodzie, zakrywa rękami twarz oraz radość – śmieje się gdy inne dziecko płacze.
Znacznie opóźniony jest rozwój mowy. Dziecko rozumie i często wykonuje proste polecenia, np. przynosi znane przedmioty, podaje rękę, wrzuca rzeczy do kosza, siada, czasem podchodzi do osoby mówiącej (na jej prośbę). Wypowiada pojedyncze głoski (a) i sylaby (ja, ba)
Chłopiec jest samodzielny w zakresie zaspokajania pragnienia i jedzenia je posługując się łyżką i widelcem pije z kubka lub z butelki.
Potrafi zdjąć pojedyncze części garderoby – skarpetki, rajstopy, rozpiętą bluzkę, kurtkę itp. Podczas ubierania wymaga pomocy. Sygnalizuje potrzebę skorzystania z ubikacji i sam się załatwia.
Niski jest rozwój motoryki małej: chwyt pęsetkowy w trakcie kształtowania, chłopiec potrafi odkręcić i zakręcić butelkę. Rysunek pozostaje na etapie bazgrot. Motoryka duża: dziecko biega, skacze, pokonuje proste przeszkody, wchodzi samodzielnie po schodach, schodzi krokiem dostawnym. Widoczna jest wzmożona potrzeba ruchu, a także stereotypie ruchowe: trzepotanie rękoma, bieganie po kole, rzucanie się na „gruszkę” podskakiwanie w miejscu i z obrotem.
Dziecko układa puzzle składające się z niewielkiej ilości elementów, umieszcza elementy układanki w odpowiednich miejscach.
III Znaczenie problemu.
Zachowanie chłopca dezorganizuje życie i pracę w zespole. Dziecko to wymusza na nauczycielu skupienie się tylko na nim, wyciszaniu Go, podczas okresów szczególnie wzmożonego napięcia psychoruchowego. Wpływa to niekorzystnie na resztę uczniów, którzy posiadają swoiste, indywidualne potrzeby, a nade wszystko muszą mieć zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa. Tę zaburzają zachowania chłopca.
Trudne zachowania się ucznia źle wpływają na jego funkcjonowanie. Powodują, że inne dzieci są wystraszone, a praca z nim wymaga ogromnego wysiłku psychofizycznego od wszystkich osób (tłumienie napadów agresji).
IV Prognoza.
- negatywna
W oparciu o literaturę: „Rozwój daje radość” pod redakcją J. Kielina oraz na podstawie wiedzy i doświadczenia, które nabyłam podczas pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi, jak również na podstawie szkolenia dotyczącego „Problemów zachowania się i nauki dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym w aspekcie Teorii Integracji Sensorycznej” oraz warsztatów „Diagnoza i terapia dzieci w wieku 0-3 lat z trudnościami w przetwarzaniu bodźców sensorycznych” a także podjętego kursu kwalifikacyjnego z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju i edukacji uczniów autystycznych założyłam, że nie podejmując dalszych działań wychowawczych, prób nawiązania kontaktu z dzieckiem pogłębi się jego izolacja w zespole. Pozostawienie Mikołaja w obecnej sytuacji samemu sobie spowodowałoby zwiększenie ataków agresji i samoagresji, być może poważniejsze uszkodzenie ciała.
- pozytywna:
Praca nad umiejętnością sygnalizowania przez dziecko w każdy możliwy dla niego sposób Jego emocji i potrzeb w sposób akceptowany przez normy współżycia – będzie krokiem do uspołecznienia chłopca i zaspokojenia jego potrzeb w różnych sferach. Wyeliminowanie agresywnych zachowań i zwiększenie zakresu samodzielności umożliwiłyby uczestniczenie w zajęciach w zespole i w różnych sytuacjach dnia codziennego.
V Propozycje rozwiązania.
Najważniejszym celem, jaki zaistniał w pracy z dzieckiem, było nawiązanie z nim kontaktu. Następnym krokiem było zbudowanie wzajemnej akceptacji chłopca i nauczyciela. Podjęłam w tym celu wnikliwą obserwację chłopca w celu określenia sytuacji i przyczyn nasilania się zachowań niepożądanych.
Zdecydowałam, że w pracy szczególną uwagę należy zwrócić na:
stymulację rozwoju mowy (rozwijanie mowy werbalnej i niewerbalnej),
uczenie zachowań prospołecznych: naśladowanie, nawiązywanie i utrzymywanie kontaktu wzrokowego,
konieczne jest stworzenie dziecku jasno uporządkowanego planu dnia – te same pory posiłków, zabawy, odpoczynku oraz ograniczenie ilości bodźców działających w tym samym czasie,
ćwiczenia motoryki małej i dużej
wdrażanie chłopca do jak największej samodzielności.
VI Wdrażanie oddziaływań.
Zachowany był ustalony porządek dnia, określone stałe pory i miejsce pracy. Dawało to poczucie bezpieczeństwa. W zajęciach dodatkowych ćwiczone były następujące sfery:
A. NAŚLADOWANIE
Naśladowanie rytmicznego stukania.
Pomoce: 2 pałeczki (łyżeczki), bębenek
Stukam łyżką w stół rytmicznie, daję dziecku drugą pałeczkę, jeśli nie naśladuje samodzielnie pokazuję jak to zrobić. Gdy dziecko stuka w stół samodzielnie zaczynam uderzać pałeczką w bębenek. Jeśli dziecko samo nie zacznie uderzać w bębenek przesuwam jego rękę. Celem ćwiczenia jest opanowanie przez dziecko przemieszczania ręki z pałeczką pomiędzy stołem a bębenkiem samodzielnie, bez pomocy terapeuty.
Cel: Naśladowanie sposobu posługiwania się przedmiotem.
Naśladowanie dotykania części ciała.
Pomoce: brak
Siadam naprzeciwko dziecka. Mówię „dotknij nosa” dotykając jednocześnie własnego nosa palcem wskazującym. Gdy dziecko nie wskazuje naprowadzam jego palec na nos wskazując nadal swój nos mówię „dotknij nosa”. Powtarzam procedurę dopóki dziecko nie nauczy się reagować bez pomocy. Następne części ciała wprowadzam, gdy dziecko w 90% samodzielnie dotyka nosa na polecenie. Dodaję pojedynczo kolejne części ciała w porządku: włosy, usta, oczy, uszy.
Cel: Nauka obserwacji osoby i naśladowania jej działania.
Naśladowanie klaskania.
Pomoce: brak
Upewniam się, że dziecko obserwuje jak klaszczę. Daję mu do zrozumienia gestem, żeby też klasnęło. Jeśli nie rozumie ono czego się oczekuje podpowiadam manualnie.
Cel: Doskonalenie naśladowania ruchów nauczyciela.
Naśladowanie ruchów rąk.
Pomoce: brak
Podnoszę ręce nad głowę i mówię: „ręce w górę”. Trzymam chwilę, dopóki dziecko nie podniesie swoich rąk. Powtarzam polecenie. Jeśli dziecko nie podnosi rąk, podpowiadam manualnie. (Kolejne: ręce w dół, ręce w bok”)
Cel: Naśladowanie ruchów, panowanie nad ciałem
Naśladowanie rysowania.
Pomoce: duże kredki, papier
Kładę papier między sobą a dzieckiem. Kładę przed dzieckiem kredkę, a drugą rysuję na papierze przez 2 – 3 sekundy. Gdy dziecko chętnie naśladuje zaczynam rysować kółka, linie poziome, pionowe, zachęcam do naśladowania.
Cel: Naśladowanie używania przyrządów i doskonalenie posługiwania się kredką.
Naśladowanie zabawy plasteliną.
Pomoce: plastelina
Dzielę plastelinę na 4 równe części. Biorę jeden kawałek, drugi daję dziecku. Formuję wałeczek mówiąc: „popatrz, zrób tak samo”. Jeśli dziecko bawi się plasteliną, ale nie robi wałka, pokazuję mu jak to zrobić. Gdy tylko zacznie robić to samodzielnie, nagradzam. Z pozostałych kawałków ćwiczę formowanie placuszka poprzez naciskanie palcem.
Cel: Doskonalenie naśladowania prostych ruchów rąk.
B. PERCEPCJA
Odsłanianie zabawki.
Pomoce: kawałek materiału, mała atrakcyjna zabawka
Pozwalam dziecku potrzymać zabawkę krótki czas. Zabieram ją i kładę na podłodze, przykrywam szmatką. Mówię „ojej, gdzie jest?” i pomagam jego rękami odkryć zabawkę. Głośno, przesadnie zareaguj na „odnalezienie” zabawki.
Cel: Poprawa koncentracji uwagi na przedmiotach oraz ćwiczenie pamięci krótkotrwałej.
Odzyskiwanie zrzuconego przedmiotu.
Pomoce: pudełko, 5 klocków
Kładę w szeregu pięć klocków na brzegu stołu. Biorę pudełko do ręki. Zrzucam jeden klocek. Pokazuję go dziecku i mówię „poszukaj, daj mi go”. Jeśli to konieczne pomagam dziecku. Powtarzam to ze wszystkimi klockami. Gdy wszystkie klocki znajdą się w pudełku mówię „Skończone, dziękuję Ci”.
Cel: Poprawa postrzegania wzrokowego.
Rozróżnianie rysunków (memo).
Pomoce: gra typu „Memory”
Kładę przed dzieckiem dwa różne obrazki, pokazuję jeden do pary i mówię „dopasuj”. Gdy dziecko nie potrafi lub wykonuje zadanie niepoprawnie prowadzę rękę dziecka i kładę pasujący obrazek tuż obok drugiego, mówię „ zobacz, pasuje, taki sam”. Powtarzam zadanie z pięcioma różnymi parami obrazków.
Cel: Doskonalenie umiejętności spostrzegania wzrokowego i dopasowywania.
Pudełko z wzorkami kształtów.
Pomoce: kostka z otworami, układanki drewniane – dopasowanie wg kształtów
Kładę przed dzieckiem kostkę lub układankę, podaję po jednym przedmiocie, mówię: dopasuj. Pomagam dziecku w razie problemów.
Cel: Doskonalenie postrzegania wzrokowego, dopasowywania i koordynacji ręki i oka.
Układanki.
Pomoce: proste układanki typu puzzle
Kładę 4 elementy układanki, a dwa pozostawiam do ułożenia dziecku. Mówię: ułóż. Podpowiadam manualnie, gdy ma trudności w dopasowaniu elementów.
Cel: Doskonalenie koncentracji uwagi wzrokowej i umiejętności rozróżniania kształtów.
Dopasowywanie kolorów.
Pomoce: kolorowe klocki i dopasowany do nich kolorowy papier
Kładę przed dzieckiem dwie kartki różnych kolorów. Daję dziecku klocek i mówię: połóż. Naprowadzam jego rękę na papier w odpowiednim kolorze. Powtarzam zadanie z tym samym zestawem. Następnie zmieniam zestaw.
Cel: Doskonalenie koncentracji uwagi wzrokowej.
C. MOTORYKA MAŁA
Chwytanie przedmiotu.
Pomoce: pudełko, 10 koralików
Kładę pudełko przed dzieckiem i koraliki. Chwytam koralik palcami i wkładam do pudełka, mówię: zrób to samo co ja. W razie trudności zamodeluj rękami dziecka.
Cel: Doskonalenie chwytania palcami.
Chwytanie palcami.
Pomoce: plastelina, pudełko
Pomagam dziecku utoczyć cienki wałeczek. Pokazuję jak oderwać palcami mały kawałeczek z końca wałeczka, wkładam go do pudełka mówiąc „włóż”. W razie trudności podpowiadam manualnie.
Cel: Nauka poprawnego chwytania palcami i panowania nad motoryką małą.
Podnoszenie monet (wrzucanie monet do skarbonki).
Pomoce: skarbonka (puszka z nacięciem), 10 monet
Zaczynam od 3 monet. Pokazuję dziecku jak wkładać monetę do skarbonki. Daję mu jedną i mówię: włóż ją tu. Powtarzam ćwiczenie regularnie, a w miarę rozwoju umiejętności dziecka zwiększam ilość monet.
Cel: Doskonalenie motoryki małej i chwytania
Otwieranie pojemników.
Pomoce: 4 różne pojemniki: pudełko po butach, pudełko po zapałkach, pojemnik z plastikową pokrywką, szkatułka, atrakcyjna mała zabawka
Wkładam zabawkę na oczach dziecka do pudełka po butach, zamykam. Podaję dziecku pudełko, mówię: otwórz. Gdy mu się uda i znajdzie zabawkę mówię: brawo! Powtarzam zabawę z wszystkimi pojemnikami.
Cel: Doskonalenie motoryki małej, siły i współdziałania rąk.
Bańki mydlane.
Pomoce: pojemnik z bańkami mydlanymi
Mówię jak otwieram pojemnik i robię bańki. Zakręcam pozostawiając nieco luzu. Podaję dziecku. Pozwalam, żeby zrobiło kilka baniek, zabieram pojemnik i znów zakręcam. Podaję dziecku i mówię, że ma go otworzyć. Powtarzam zadanie kilka razy.
Cel: Doskonalenie motoryki małej i chwytania
Klamerki
Pomoce: 6 lekkich plastikowych klamerek, pudełko po butach
Pokazuję dziecku jak naciskać na końce klamerki i przypniam do brzegu pudełka. Podaję dziecku i pomagam przypiąć. Stopniowo ograniczam swoją pomoc. Po przyczepieniu wszystkich klamerek pokazuję jak je odpiąć i schować do pudełka.
Cel: Rozwijanie siły ręki i kontroli nad motoryka małą.
D. KOORDYNACJA WZROKOWO – RUCHOWA
1. Układanie wieży.
Pomoce: klocki drewniane
Układam wieżę z trzech klocków. Rozkładam klocki i polecam dziecku, żeby ułożyło wieżę. Gdy opanuje budowanie wieży z 3 klocków, dodaję kolejny klocek.
Cel: Kontrolowane układanie przedmiotów jeden na drugim
2. Układanki.
Pomoce: karton od jajek, 10 dużych koralików
Pokazuję dziecku jak wkładam koralik, mówię: włóż tu. Podaję dziecku koraliki, aż wszystkie zagłębienia zostaną wypełnione. Początkowo wskazuję miejsca, w które dziecko ma włożyć przedmiot, potem ograniczam podpowiedź manualną.
Cel: Doskonalenie chwytania i upuszczania przedmiotu nad celem.
3. Nawlekanie koralików.
Pomoce: kabelek do nawlekania, korale
Pokazuję dziecku jak nawlekać korale, zaczynam pracę od 3 szt. Gdy dziecko opanuje ćwiczenie zwiększam ilość korali
Cel: Doskonalenie koordynacji wzrokowo – ruchowej oraz pracy rąk
4. Rysowanie palcem.
Pomoce: płaski talerz, sypka substancja (kasza manna, mąka)
Rozsypuję kaszę na talerzu, rysuję trzy linie. Wyrównuję powierzchnię i rysuję linie palcem dziecka. Ograniczam pomoc w miarę jak dziecko samodzielnie zacznie stawiać znaki. Gdy dziecko zrozumie na czym polega ćwiczenie stawiamy znaki naprzemiennie, staram się, aby dziecko naśladowało Moje wzory.
Cel: Poprawa sprawności ręki i rozwój wstępnych umiejętności rysowania
E. DZIAŁANIA POZNAWCZE
Wskazywanie pożądanych przedmiotów.
Pomoce: ulubiony napój, przekąska, pomoce do ćwiczeń
Stawiam napój/przekąskę tak, żeby dziecko go widziało, ale nie mogło dosięgnąć. Sprawiam, żeby dziecko popatrzyło następnie wskazuję na napój i pytam: „chcesz pić?” Kieruję ręką dziecka tak, żeby wskazało napój i podaję mu.
Za każdym razem, gdy proponuję dziecku jakąś aktywność, daję mu wybór (powiedz: co chcesz? pokazując np. koraliki do nawlekania i puzzle).
Cel: Rozwijanie w niewerbalnej formie swoich potrzeb lub żądań.
Zabawa „Idź – stój”.
Pomoce: brak
Za każdym razem, gdy prowadzę dziecko za rękę, co jakiś czas mówię „stój” i zatrzymuję się na moment. Potem mówię „idź” i zaczynam spacerować. Powtarzam to wielokrotnie, obserwuję, czy dziecko zatrzymuje się na polecenie, czy na mój ruch. Gdy zacznie to rozumieć, nie trzymam go za rękę, a idę obok dziecka.
Cel: Poprawa rozumienia poleceń ustnych.
Dopasowanie pospolitych przedmiotów.
Pomoce: cztery pary przedmiotów: skarpetki, klamerki, klocki, łyżki, itp., pudełko
Rozkładam po jednym przedmiocie na stole przed dzieckiem, elementy do pary trzymam na swoich kolanach. Podaję po jednym przedmiocie mówiąc np. „znajdź skarpetkę”. Gdy dziecko znajdzie każę mu włożyć parę do pudełka.
Cel: Rozwinięcie umiejętności dopasowywania i koncentracji wzrokowej.
Proste sortowanie.
Pomoce: dwa pudełka, 4 kredki, 4 korale
Kładę pudełka przed dzieckiem, do jednego wkładam kredkę, do drugiego koralik. Podaję mu kredki mówiąc włóż tu i pokazuję. Powtarzam to samo z koralikami. Prowadzę rękę tylko wtedy, gdy próbuje włożyć przedmiot do niewłaściwego pudełka. Gdy dziecko będzie samodzielnie wkładać kredki i koraliki w odpowiednie pudełko, zacznę je podawać naprzemiennie.
Cel: Poprawa umiejętności sortowania przedmiotów i koncentracji wzrokowej
F. Ćwiczenia metodą W. Sherborne
G. Ćwiczenia metodą Knill’a – program „Dotyk i komunikacja”
H. Muzykoterapia – „Muzyczne zabawy”
VII Efekty oddziaływań.
Do podstawowych potrzeb dzieci upośledzonych umysłowo zalicza się potrzebę bezpieczeństwa, realizującą się na dwóch płaszczyznach: zaspakajania podstawowych potrzeb biologicznych oraz stałości więzi z osobami znaczącymi – rodzicami, nauczycielami, wychowawcami. Myślę, że położenie nacisku na tą potrzebę pozwoliło mi nawiązać kontakt emocjonalny z dzieckiem. Przeprowadziłam wiele rozmów z matką, która wprowadziła mnie w świat syna, tłumaczyła jego niewerbalne komunikaty. To spowodowało również, że stałam się dla chłopca osobą znaczącą i bardzo ułatwiło mi egzekwowanie jego dobrych zachowań. Stosowanie wielu pozytywnych wzmocnień, zauważanie każdego właściwego zachowania chłopca wpłynęło na bardziej otwarte kontakty dzieci z nim. Zapewnienie potrzeby bezpieczeństwa spowodowało, że uczeń stał się bardziej przewidywalny w swoich zachowaniach. Mogłam wpływać na ich częstotliwość, poprzez bardzo uważną obserwację oraz natychmiastowe reakcje.
U chłopca nadal mają miejsce okresy wzmożonego napędu psychoruchowego i zachowania agresywne, ale ich częstotliwość jest o wiele mniejsza. Udaje mi się chłopca wyciszyć i wpływać tym samym na jego zachowanie.
Dwutorowa praca z Mikołajem (indywidualna i w grupie dzieci) w przeciągu jednego roku szkolnego wzbogaciła chłopca w nowe wiadomości i umiejętności, wykształciła nowe typy pozytywnych zachowań. Widoczna jest znaczna poprawa z zakresu naśladowania.