2

29. Ideał concors discordia i znaczenie jego realizacji dla teorii recepcji dzieła (na bazie notatek oraz opracowań).

Maciej Kazimierz Sarbiewski:

- pisze po łacinie, a pisma krążą w rękopisach, ukazują się drukiem w XX w.
- 1654 r. – „O poezji doskonałej” – podstawą doskonałości jest fikcja;
- „O poincie i dowcipie” – wybitny i nowatorski esej, paradoks „zgodnej niezgodności” – tj. przykład jedności formy i treści, a zarazem zaskakującej poznawczej mocy języka poetyckiego [teoretyczne zaplecze estetyki barokowego konceptyzmu!], nastawienie na odbiorcę – czytelnik musi posiadać niezbędną wiedzę, aby prawidłowo odczytać koncept.

acumen - (łac. ostrze – bystry dowcip, nowość XVII-wieczna), związek z antycznymi wizjami kosmogonicznymi;
- definicja z Wikipedii:
Acumen (z łac. ostrze, wierzchołek, przen. bystrość, dowcip) – w utworze literackim miejsce zetknięcia się dwóch przeciwstawnych metod rozumowania mające wywołać zarówno zaskoczenie, jak i przeżycie estetyczne. Sprzeczność ta opiera się na paradoksie i prowadzi do ujawnienia zaskakującej pointy, najczęściej poprzez nietypowy kształt stylistyczny wypowiedzi.
Termin po raz pierwszy pojawił się w tytule traktatu M.K. Sarbiewskiego – De acuto et arguto (1619-1620). Jest to jeden z podstawowych terminów poetyki barokowej i jeden z jej najbardziej krytykowanych wyznaczników w późniejszej krytyce literackiej. Pojęcie acumenu stało się również ważnym elementem poetyki rosyjskich akmeistów i słowotwórczą bazą dla nazwy tego kierunku.

koncept – do XVII wieku pytanie o to, jak pogodzić konceptyzm ze wzniosłością (=pogodzenie z pięknem), pozwala jednocześnie dojrzeć ogólne oraz szczegółowe, tzn. potwierdzamy to, co już wiemy + przeżywamy/uczymy się czegoś nowego (oczywistość w równowadze z zaskoczeniem), nie mówimy o ilości, a o jakości – teoria percepcyjna -> Arystotelowski punkt wyjścia do subiektywnego postrzegania piękna.
XVIII w. – powrót tajemnicy świata poetyckiego – „nie wiem co” – rozpięcie pomiędzy tym, co intelektualne oraz tym, co zmysłowe. Nawiązanie do starego wątku harmonii.
Pointa to mowa, w której zachodzi zetkniecie się czegoś niezgodnego i zgodnego, czyli jest w słownym wypowiedzeniu zgodna niezgodnością lub niezgodna zgodnością.

O D MOWY DO FIKCJI

Scaliger Sarbiewski

M ateria: język wytworzona przez poetę fikcyjna rzeczywistość
Forma: naśladowany przedmiot język

wyjście od Arystotelesa

- w lingwistycznie nacechowanej koncepcji Sarbiewskiego proces tworzenia fikcji został ściśle związany z językiem!

- poszukiwanie point w celu uzyskania ostrości; Sposoby odnajdywania pointy:

1) Zestawienie danego tematu ze schematami retorycznymi, śledzenie, jaka jest definicja badanego schematu;
Seneka, Kula ziemska  punkt, wyliczenie części;
2) Porównanie schematów danego tematu z innymi schematami nie tego samego rodzaju, np. duch i ciało (Lukrecja, Waleriusz Maksymus),
3) Porównanie schematu danego tematu z innymi schematami retorycznymi tego samego rodzaju, np. definicja z definicją (Seneka, O Lucjuszu, O królu, O Tybrze); Przykład: - przekład Marcjalisa:

- niezgodność: lew wypuszczający zająca, - zgodność: lew jest łagodny, bo należy do cezara;

Skutki i właściwości pointy: wzbudzenie zdziwienia i przyjemności -> niespodzianka (wg Arystotelesa „zdziwienie powstaje z nieznajomości przyczyn”. Zdziwienie rodzi się z niezgodności, a przyjemność ze zgodności.

• Emanuele Tesauro (1591 – 1675) – tworzy własną koncepcję opartą na myśli Arystotelesa.
  - „Zasady ciętej i pomysłowej wymowy” – ks. I – mowa subtelna -> argutum (argute dicere) -> wyrafinowana kunsztowna mowa;
  * przykład pszczoły zaklętej w bursztynie:

I - substancja
II - ilość i kształt
III – jakość
IV – stosunek

- wymyślanie prostych skojarzeń na podstawie kategorii (patrz wyżej), spośród których należy wybrać najlepsze,
- [tu pojawia się rozbudowany schemat z książki D. Gostyńskiej, Retoryka iluzji. Koncept w poezji barokowej. Zdążyłam zanotować niewiele, ale nie wydaje mi się to istotne]:

Topika

LOCI ARGUMENTORUM LOCI ACUMINORUM

zdania jednoznaczne, sądy powszechne zdania poetyckie

Formy literackie

niekonceptyczne konceptyczne

Słów kilka o tejże książce:
- cz. I – o dowodach sofistycznych: koncept i logika poezji (rozumowanie i tworzenie), argument prawdy i piękna. Jedność w wielkości, jedność w sprzeczności.
- cz. II – czy talent potrzebuje pomocy? Koncept i topika (m.in. koncept etosu i afektów, gesty – nieme paralogizmy, łańcuchy zwodniczych entymematów, epika i sofistyka).
- cz. III – monstra poezja – koncept i cudowność – cuda pozorne i prawdziwe, przeciw absurdowi i harmonii, dawna filozofia, a nowe pytania. Racje złudzeń, concetti praedicabili, granice niezgodności.