WASILIJ ROZANOW Halina Rarot Religia a nauka w myśli W. Rozanowa

• zaliczany do przedstawicieli rosyjskich myślicieli religijnych, przedstawicieli renesansu filozoficzno-religijnego przełomu XIX i XX wieku

• na jego twórczość wpływ miała jego biografia: pochodził z rodziny wielodzietnej, gdzie dominował głód i bieda, o czym niejednokrotnie wspomina w swoich utworach

• zafascynowany w młodości postacią i utworami Dostojewskiego (jego pierwszą żoną była dawna kochanka Dostojewskiego)

• fascynacja pracami Arystotelesa (przekładał pięć pierwszych ksiąg Metafizyki)

• pierwsza i najważniejsza książka (niedoceniona przez krytyków): O rozumieniu (1886) – wyróżniała się trudnym i chaotycznym stylem, co mogło być powodem niechętnego przyjęcia przed krytyków; dążenie do stworzenia całościowego światopoglądu (celnoje znanie);

• religia nie jest przeszkodą dla rozwoju nauki, a wręcz przeciwnie – jej sprzymierzeńcem

• nie uznaje stanów wątpienia (charakterystycznych dla pozytywistycznego modelu uprawiania nauki) za naturalne dla rozumu ludzkiego

• religia podkreśla, że świat jest niepojęty w pełni dla ludzkiego rozumu i dzięki temu istnieją obszary tego, co nieznane

• rozumienie jako rzecz różna od wiedzy i poznania; rozumienie – działalność i cel rozumu; wiedza natomiast jest uwarunkowana całkowicie przez swój Przedmiot, odpowiada jego strukturze, a jej źródłem są zmysły; sucha wiedza jest elementem jałowym rozumu i dopiero rozumienie czyni wiedzę przydatną dla człowieka; podobnie z poznaniem – poznać możemy informację o świecie, ale jej pełne przyjęcie przez człowiek odbywa się dzięki rozumieniu; główna czynność rozumu – nie poznawanie, a porządkowanie poznania; rozumienie jako przyjmowanie świata dla nas samych

• po tych rozważaniach – filozoficzna publicystyka, jego twórczość zdominowały tematy małżeństwa, rozwodu, seksu i płodności, pierwszy artykuł Małżeństwo i chrześcijaństwo

• oskarża chrześcijaństwo o bezsensowne ujarzmianie sił witalnych brzmiących w ludzkiej seksualności; ascetyzm i dążenie do panowania nad popędami są nienaturalne dla człowieka i sprzeczne z wolą Boską; wywołuje to burzliwą polemikę z filozofami prawosławnymi

• nie stronił od bezpośredniości i szczegółowych przykładów (nazywano go nawet erotomanem), czym szokował; nie tylko poglądy, ale sam jego styl, niekonwencjonalny jak na te czasy, cieszy się zainteresowaniem badaczy: prace pełne kursyw, wielokropków, wykrzykników

• najbardziej interesujący pod względem stylu jest zbiór Opadłe liście – są to notatki sporządzone w różnych okolicznościach życia Rozanowa, tworzące pewną całość filozoficznego systemu

• dla jego prac charakterystyczne są częste odwołania osobiste

• często opisywał własną brzydotę i ułomności, badacze widzą w tej autodestrukcji zabieg celowy, szokowanie (jak cynicy), celem którego jest przygotowanie ludzi do przyjęcia nowego ideału etycznego i estetycznego

• prawdziwe piękno jest proste, zwykłe i wynika z moralności

• moralność nie jest skodyfikowanym systemem, ma charakter immanentny, podochodzi z działań otaczających nas ludzi, którzy postępują moralnie z wrodzonej intuicji do czynienia dobra

• gloryfikował życie codzienne

• tematyka polityczna – wtórna dla Rozanowa, lecz jako świadek rewolucji nie mógł się jej wyzbyć

• ostatnia praca – Apokalipsa naszych czasów – dominuje tematyka antychrześcijańska, negatywny wpływ chrześcijaństwa jako źródło rewolucji; chrześcijaństwo wypaczyło istotę człowieka i przeznaczoną mu przez Boga rolę; chrześcijaństwo zrodziło nihilizm, pasywność

• podstawa świata – życiodajny eros, akceptacja seksualności i popędów

• oskarża literatów, że nie zrobili nic, by uchronić społeczeństwo przed staczaniem się w nihilizm (Radiszczew, Fonwizin, bo Dostojewskiego kocha)

• rewolucja ma charakter apokaliptyczny, jej źródła tkwią w woli boskiej

• socjalizm, który wyrasta z chrześcijaństwa, ma za podstawę nie miłość do bliźniego, a zazdrość i podejrzliwość wobec majątku bogatszego

• zauważył żelazną kurtynę, spadającą na Rosję