Góry Świętokrzyskie

Ziemia świętokrzyska pod wieloma względami stanowi jeden z najciekawszych regionów Polski. To niezwykła kraina, gdzie tradycja historyczna przeplata się z legendami pełnymi tajemnic i niesamowitych postaci. KtóŜ z nas nie słyszał o czarownicach świętokrzyskich, spotykających się podczas sabatów na Łysej Górze? O diabłach i zbójach, grasujących w lasach Puszczy Jodłowej czy teŜ guślarzach, przepędzających złe uroki? Piękno Gór Świętokrzyskich najłatwiej odkryć, wędrując szlakami turystycznymi, które prowadzą do najciekawszych miejsc regionu. Na trasie naszej wycieczki koniecznie musi się znaleźć góra Święty KrzyŜ (Łysa Góra), dokąd poprowadzi nas „Droga Królewska", od wieków przemierzana przez pielgrzymów, zdąŜających ku wzniesionemu na szczycie wzgórza sanktuarium. Trzeba odwiedzić Nową Słupię, której związane z początkami górnictwa i hutnictwa regionu dzieje sięgają czasów prehistorycznych. Urokliwe miasteczko Bodzentyn, niegdyś główny ośrodek handlowy ziemi świętokrzyskiej, czy teŜ połoŜona u podnóŜa Łysicy (najwyŜszego wzniesienia Gór Świętokrzyskich) wieś Święta Katarzyna - takŜe warte są odwiedzin. Ziemia świętokrzyska to równieŜ wyzwanie dla miłośników turystyki rowerowej: zarówno dla osób preferujących krótkie, rekreacyjne wypady, jak równieŜ dla tych, którzy lubią zmagać się z bardziej wymagającym terenem. Bogactwo przyrodnicze, niezwykła historia, liczne zabytki architektury i przepiękny krajobraz zachęcają do odwiedzenia tego

Historia

Góry Świętokrzyskie to najniŜsze i - obok Sudetów - najstarsze góry na terenie Polski. Zostały one wypiętrzone w erze paleozoicznej podczas ruchów hercyńskich, przypadających na okres karboński; składają się z kilkunastu górskich pasm. Poszczególne z nich, poprzecinane rozległymi dolinami, leŜą równolegle względem siebie i w większości biegną z północnego zachodu na południowy wschód. NajwyŜszy szczyt Gór Świętokrzyskich to Łysica, wznosząca się na wysokość 612 m n.p.m.; pozostałe większe wzniesienia to Szczytniak (554 m n.p.m.), Klonówka (473 m n.p.m.) oraz Święty KrzyŜ (595 m n.p.m.), od którego wzięła się nazwa całych gór, a później takŜe województwa.

W celu ochrony tych terenów w 1950 r. załoŜono Świętokrzyski Park Narodowy. Wstęp na teren parku jest płatny (bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł). Bilet upowaŜnia do pobytu na terenie parku przez cały dzień. Istnieje równieŜ moŜliwość zakupienia biletu uprawniającego do pobytu na cały tydzień (normalny 10 zł, ulgowy 5 zł). SprzedaŜ biletów odbywa się przy bramie wejściowej w Nowej Słupi, przy źródełku św. Franciszka w Świętej Katarzynie, przy galerii widokowej na gołoborzu, w muzeum ŚPN na Łysej Górze oraz w siedzibie dyrekcji Parku w Bodzentynie (ul. Suchedniowska 4; tel.: [phone], http://www.swietokrzyskipn.org.pl).

Zaczątkiem Świętokrzyskiego Parku Narodowego był rezerwat ścisły na Chełmowej Górze, który powstał juŜ w roku 1920 w celu ochrony modrzewia polskiego. Teren Parku obecnie obejmuje część Pasma Łysogórskiego, Pasma Klonowskiego oraz częściowo doliny Czarnej Wody i Wilkowską, uroczysko Serwis-Dąbrowa oraz skarpę Zapusty koło Rudek. Na obszarze parku znajduje się pięć rezerwatów ścisłych: wspomniana „Chełmowa Góra",

„Czarny Las" w dolinie Czarnej Wody (załoŜony w celu ochrony lasów jodłowych),

„Mokry Bór" u podnóŜa Góry Psarskiej (z borem sosnowym o charakterze bagiennym), rezerwat „Święty KrzyŜ" (utworzony w celu ochrony zbiorowisk leśnych z udziałem jodły

i buka zwyczajnego) oraz rezerwat „Łysica", obejmujący partie lasu jodłowo-bukowego i gołoborza. W Świętokrzyskim Parku Narodowym przewaŜają zbiorowiska leśne - oprócz lasów jodłowo-bukowych charakterystyczne dla tego obszaru są bory mieszane, sosnowo- dębowe, z udziałem modrzewia, świerka i buka. W niŜszych partiach górskich występują lasy liściaste, a na terenie Doliny Wilkowskiej - bory bagienne. Na terenie Parku spotkać moŜemy wiele chronionych gatunków roślin, w tym śnieŜyczkę przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko, pióropusznik strusi, bluszcz pospolity, pełnik europejski, widłaki, lilię złotogłów oraz inne.

Występuje tu ok. 150 gatunków ptaków, wśród nich orlik krzykliwy, cietrzew, bocian czarny. Spośród ssaków moŜemy spotkać sarny, dziki, jelenie i łosie. W celach edukacyjnych na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego wytyczono pięć specjalnych ścieŜek, które zostały poprowadzone przez najwaŜniejsze i najciekawsze miejsca Parku. Są to następujące ścieŜki: przyrodnicza na Chełmowej Górze, „Huta Szklana - Święty KrzyŜ", „Stawy Biskupie" w Bodzentynie, ścieŜka historyczna na Łysej Górze oraz przyrodniczo-historyczna

„Łysica". Pracownicy Świętokrzyskiego Parku Narodowego przygotowali bogatą ofertę warsztatów skierowanych do dzieci i młodzieŜy szkolnej. Więcej informacji moŜna znaleźć na stronie http://www.swietokrzyskipn.org.pl.

Szlaki piesze

W poznaniu najciekawszych miejsc Gór Świętokrzyskich pomogą kaŜdemu turyście szlaki piesze. Oto szczególnie warte polecenia:

Szlak czerwony: Gołoszyce - Święty KrzyŜ - Święta Katarzyna - Masłów - Tumlin - Miedziana Góra - Kuźniaki. Jest to szlak prowadzący głównym pasmem Gór Świętokrzyskich, przebiegający przez najciekawsze miejsca regionu. Trasa interesująca ze względu na walory przyrodnicze (wiedzie przez tereny Świętokrzyskiego Parku Narodowego), kulturowe i krajobrazowe. Długość: 105 km.

Szlak niebieski: Chęciny - Kielce - Słowik - Daleszyce - Widełki - Łagów. Trasa ta prowadzi pasmami Zgórskim, Posłowicko-Dymińskim, Daleszyckim i Orłowińskim, połoŜonymi po południowej części regionu. NajwyŜsze wzniesienie na szlaku to Góra Stołowa (424 m n.p.m.). Szlak częściowo przebiega przez obszar Cisowsko-Orłowińskigo Parku Krajobrazowego. Długość: 69 km.

Szlak czarny: Nowa Słupia - Góra Chełmowa - Grzegorzewice - Kunin - Skoszyn - góra Szczytniak. Trasa biegnie do rezerwatu na Górze Chełmowej (351 m n.p.m.). Szczególną atrakcją przyrodniczą są występujące na Szczytniaku gołoborza. Długość: 16 km.

Szlak zielony: Łagów - Wał Małacentowski - Kobyla Góra - Nowa Słupia. Trasa prowadzi w większości przez teren zalesiony; najwyŜszym wzniesieniem na szlaku jest Kobyla Góra (391 m n.p.m.). Długość: 15 km.

Informacje praktyczne Informacja turystyczna

Planując wyjazd w Góry Świętokrzyskie, warto odwiedzić stronę portalu turystycznego województwa świętokrzyskiego: http://www.swietokrzyskie.travel. Znajdziemy tu oferty bazy

noclegowej na terenie całego województwa, dane teleadresowe punktów gastronomicznych oraz wiele innych praktycznych informacji. Strona zawiera opisy najciekawszych miejsc i zabytków w regionie, jak równieŜ gotowe propozycje wycieczek tematycznych. Informacje moŜna równieŜ zdobyć w Punkcie Informacji Turystycznej w Nowej Słupi (ul.

Świętokrzyska 18; tel.: [phone]). Dojazd

Całe województwo oplecione jest gęstą siecią dróg krajowych i wojewódzkich. Do większości miejsc na terenie Gór Świętokrzyskich dojechać moŜna autobusem PKS lub środkami komunikacji prywatnej (patrz dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

Noclegi

Centrum Edukacyjne, Wólka Milanowska; tel.: [phone], tel./faks: 3177064, http://www.centrumedukacyjne.wczasywpolsce.pl. Ośrodek oferuje jedynki, dwójki, trójki i czwórki. Do dyspozycji gości takŜe sala konferencyjna, sale komputerowe, stołówka. Nocleg ok. 40 zł.

Centrum Konferencyjno-Szkoleniowe „Gołoborze", Rudki, ul. Górnicza 3; tel./faks:

[phone], http://www.goloborze.noclegiw.pl. Jedynki i sale zbiorowe (równieŜ jako dwójki). Dodatkowo bar, sauna, boiska sportowe, wypoŜyczalnia rowerów. Od 40 do 100 zł.

Informacji na temat noclegów w gospodarstwach agroturystycznych udzielają m.in.:

Świętokrzyska Federacja Agroturystyki i Turystyki Wiejskiej „Ziemia Świętokrzyska", Kielce, al. IX Wieków Kielc 3; tel.: [phone]; Stowarzyszenie Agroturystyczne

Gminy Daleszyce „śeremie", Daleszyce, ul. Chopina 25; tel.: [phone], http://www.agro.kie.pl;

Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Łagów, Łagów, ul. Barska 21; tel.: [phone], http://www.lagow.agrowakacje.pl; Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej „W krainie latających czarownic"; tel.: [phone], http://www.czarownice.com.pl;

Świętokrzyskie Towarzystwo Agroturystyki „Łysogóry"; tel.: [phone], http://www.lysogory.agrowczasy.com.

Kielce

Wizytę w regionie świętokrzyskim warto rozpocząć od stolicy województwa - Kielc, połoŜonych na skraju najstarszego masywu Gór Świętokrzyskich. Zlokalizowane w kotlinie, otoczonej od strony północnej Pasmem Masłowskim (z najwyŜszym wzniesieniem - Klonówką, 473 m n.p.m.), a od południa pasmami Posłowickim i Dymińskim (najwyŜszy szczyt - góra Telegraf, 408 m n.p.m.). W granicach administracyjnych miasta znajdują się takŜe Pasmo Kadzielniańskie, fragment Pasma Zgórskiego oraz zachodnia część Grzbietu Szydłowskiego. Od strony północnej miasto sięga do zalesionego Pasma Dąbrowskiego.

Osada nad rzeką Silnicą powstała juŜ w XI w. i niemal do początku swojego istnienia aŜ do XVIII w. była własnością biskupów krakowskich. Pierwotną osadę o charakterze targowym załoŜono w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół pw. św. Wojciecha; niegdyś stał tu drewniany kościółek.

W 1364 r. Kielce otrzymały prawa miejskie, a ponad wiek później, w 1496 r. - herb z rąk Fryderyka Jagiellończyka, kardynała i biskupa krakowskiego. Na godle znajduje się złota korona na czerwonym tle, pod nią dwie, równieŜ złote, litery: CK - Civitas Kielcensis -

„Społeczność Kielc".

Legenda o powstaniu Kielc

Legenda wiąŜe powstanie Kielc z księciem Mieszkiem, synem Bolesława Chrobrego. OtóŜ podczas polowania w gęstwinach Puszczy Świętokrzyskiej ksiąŜę w pogoni za zwierzyną zgubił swych towarzyszy. Strudzony poszukiwaniem orszaku, zasnął na leśnej polanie i miał sen, w którym został napadnięty przez zbójców. Udało mu się pokonać złoczyńców, jednak walka mocno nadweręŜyła jego siły. Zmęczony potyczką i spragniony Mieszko skorzystał z propozycji jednego z rannych rozbójników i wypił podany przez niego płyn. Napój jednak okazał się tak gorzki, Ŝe zmusił księcia do gorączkowego poszukiwania wody, mogącej złagodzić piekący ból. Wtedy Mieszko ujrzał wśród drzew jasną postać i rozpoznawszy w niej św. Wojciecha, padł przed nim na kolana. Święty nakreślił na murawie pastorałem szlak, z którego trysnęła czysta, źródlana woda. W tym momencie ksiąŜę obudził się i zobaczył w pobliŜu strumień. Po wypiciu paru łyków oŜywczego płynu poczuł powracające siły. Zadął w róg i w odpowiedzi usłyszał głosy swoich towarzyszy. OdjeŜdŜając z polany, ksiąŜę dostrzegł leŜące w leśnej murawie olbrzymie kły, naleŜące prawdopodobnie do dzika. Uznawszy je za znak Opatrzności, obwieścił swoim towarzyszom, Ŝe w tym miejscu wybuduje gród z kościołem. Słowa dotrzymał - na polanie powstał modrzewiowy kościółek pw. św. Wojciecha i osada, której na pamiątkę znalezienia ogromnych kłów nadano nazwę Kielce. Strumień wody, dzięki któremu Mieszko odzyskał siły, nazwano Silnicą.

Dynamiczny rozwój miasta w XVI i XVII w. związany był z eksploatacją i przetwarzaniem występujących w najbliŜszych okolicach rud miedzi, Ŝelaza i ołowiu. W tym czasie Kielce otrzymały przywilej organizowania dwóch jarmarków rocznie, powstało wiele cechów rzemieślniczych, wzniesiono ratusz oraz Pałac Biskupów Krakowskich. W czasie potopu szwedzkiego miasto doznało duŜych zniszczeń, zamarł handel i znacznie spadło wydobycie metali. W XVII w. Kielce podniosły się z upadku i wróciły do dawnej świetności - powstało wtedy seminarium duchowne i szkoła średnia, a pod koniec wieku działalność rozpoczęły nowe kopalnie i cegielnie. W 1795 r. w wyniku III rozbioru miasto dostało się w ręce Austriaków, wchodząc w skład Galicji Zachodniej. W pięć lat później ogromny poŜar strawił niemal wszystkie zabudowania w centrum miejscowości, jednak dość szybko zdołano je odbudować. Początek XIX w. przynosi ponowny rozwój gospodarczy Kielc. W 1816 r. w inicjatywy Stanisława Staszica utworzono pierwszą w Polsce szkołę techniczną - Szkołę Akademiczno-Górniczą. Mimo to juŜ w połowie wieku w wyniku reformy administracyjnej miasto zdegradowano do roli ośrodka powiatowego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Kielce stały się stolicą województwa kieleckiego, a w latach 30. jego tereny włączono do obszaru Centralnego Okręgu Przemysłowego.

Z II wojny światowej Kielce wyszły ze znacznie zmniejszoną liczbą mieszkańców. Powojenna historia miasta jest znaczona tragicznymi wydarzeniami (pogrom ludności Ŝydowskiej w 1946 r. - tzw. pogrom kielecki), ale takŜe intensywnym rozwojem miasta - powstały wtedy liczne nowe zakłady przemysłowe, osiedla i Politechnika Świętokrzyska. W 1999 r. Kielce ustanowiono stolicą województwa świętokrzyskiego; obecnie miasto zamieszkuje ponad 200 tys. mieszkańców.

Warto zobaczyć

Jednym z najwaŜniejszych zabytków miasta jest barokowy

Pałac Biskupów Krakowskich, wybudowany w latach 1638-41 za sprawą biskupa Jakuba Zadzika. Budowla powstała według projektu włoskiego architekta, Jana Trevano, sprowadzonego do Polski przez króla Zygmunta III Wazę; jej głównym budowniczym był równieŜ Włoch, Tomasz Poncino. Pałac zbudowany został na planie prostokąta, łączącego się w naroŜach z 8-bocznymi wieŜami. Patrząc na fasadę główną, warto zwrócić uwagę na trzy arkady, nad którymi znajdują się trzy duŜe weneckie okna, a w dachu - trzy lukarny.

Przypuszcza się, Ŝe zastosowana w układzie architektonicznym zasada trójdzielności została zlecona przez fundatora, aby podkreślić jego niechęć do arian, nieuznających Trójcy Świętej. Nad wejściem widnieją trzy herby: na środku „Orzeł" z epoki Wazów, z lewej „Korab" - herb biskupa Zadzika, a z prawej „Trzy Korony" - herb Kapituły Krakowskiej. Od 1816 r. w północnym skrzydle pałacu mieściła się Szkoła Akademiczno-Górnicza - pierwsza w kraju wyŜsza uczelnia techniczna. Obecnie w budynku swoją siedzibę ma Muzeum Narodowe (Pałac Biskupów Krakowskich, pl. Zamkowy 1. Kasa biletowa tel.: [phone],

3444014, http://www.muzeumkielce.net; czynne śr.-nd. 9.00-16.00, wt. 10.00-18.00; bilety: normalny 10 zł, ulgowy 5 zł) - moŜna w nim oglądać m.in. zabytkowe wnętrza z XVII i XVIII w. oraz zbiory dawnego oręŜa. Znajduje się tu takŜe galeria malarstwa polskiego z okresu XVIII-XX w. Wśród zgromadzonych dzieł znajdują się obrazy m.in. Piotra Michałowskiego, Juliusza Kossaka, Józefa Brandta, Józefa Chełmońskiego i Jacka Malczewskiego. Od strony zachodniej pałacu znajduje się ogród w stylu włoskim, od niedawna udostępniony dla zwiedzających.

Na wprost Pałacu Biskupów Krakowskich znajduje się Bazylika Katedralna. Z miejscem jej lokalizacji związane są najstarsze dzieje miasta. Tutaj w 1171 r. powstał romański kościół kolegiacki, ufundowany przez biskupa krakowskiego

Gedeona. Świątynia została zniszczona przez Tatarów i odbudowana w stylu gotyckim. W efekcie zmian dokonanych na przestrzeni wieków zyskała kształt wczesnobarokowej, trójnawowej bazyliki. Jeśli przyjrzymy się świątyni z zewnątrz, zauwaŜymy jej wyraźny podział na część starszą - obłoŜoną romańskimi blokami piaskowca, oraz nowszą, która została pokryta z zewnątrz tynkiem. Na północnej ścianie kościoła wmurowano w 1782 r. tablicę, przedstawiającą podstawowe zasady wiary chrześcijańskiej, wzorce miar, duŜe i małe litery alfabetu oraz liczby. Do wnętrza świątyni wchodzi się przez portal w nawie północnej. W nawie głównej znajduje się zespół barokowych i rokokowych ołtarzy; na jej ścianach podziwiać moŜna sceny ze Starego Testamentu, a na sklepieniu - malowidła, przedstawiające sceny z Ŝycia Matki Boskiej. W nawie południowej znajduje się renesansowy nagrobek ElŜbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej, uznany za jedno z największych osiągnięć sztuki renesansowej w Polsce. W jego pobliŜu wisi otoczony kultem wizerunek Matki Boskiej Łaskawej Kieleckiej, namalowany w 1600 r. W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz, w którym umieszczono obraz Wniebowzięcia NMP; warto takŜe zwrócić uwagę na piękne, zabytkowe stalle. Atrakcję dla zwiedzających stanowi skarbiec, w którym zgromadzono liczne dzieła sztuki sakralnej, m.in. gotycki kielich z 1362 r. naleŜący do króla Kazimierza Wielkiego oraz relikwiarz herbowy z wizerunkiem św. Marii Magdaleny z ok. 1370 r.

Znajdują się tam takŜe cenne zabytki polskiego rękopiśmiennictwa: Antyfonarz Kielecki z 1372 r. oraz mszał pochodzący z przełomu XV i XVI w. Nawę północną od strony wschodniej zamyka kaplica Pana Jezusa, w której widnieje XVI-wieczny krucyfiks. Przy północnej ścianie mijamy gotycki tryptyk, przedstawiający w części środkowej koronację Matki Boskiej, a na skrzydłach bocznych - patronów Polski, św.św. Wojciecha i Stanisława. Przy placu katedralnym znajduje się kwadratowa, XVII-wieczna dzwonnica.

Dzwonnica katedralna

Podczas burzy w 1997 r. ze szczytu dzwonnicy został strącony wiatrem pięciometrowy krzyŜ, odsłaniając puszkę, na której był osadzony. W jej wnętrzu odkryto szkatułkę z XIX- wiecznymi monetami oraz z dokumentem z 1866 r., a więc z czasów gruntownego remontu dzwonnicy. Do ciekawostek moŜna równieŜ zaliczyć fakt, iŜ na jej czterobocznej wieŜy znajdują się tylko trzy tarcze zegarowe. Stało się tak z winy biskupa Szaniawskiego, na którego zlecenie miały zostać wykonane zegary na wieŜę. Biskup specjalnie w tym celu sprowadził do Kielc jednego z najlepszych zegarmistrzów w kraju, niemniej jednak profesjonalizm rzemieślnika stał się przyczyną konfliktu. Zniecierpliwiony wolnym tempem prac biskup postanowił ponaglić zegarmistrza. Ten jednak poczuł się tak głęboko uraŜony, Ŝe wyjechał, nie ukończywszy swego zadania. Brakującej, czwartej tarczy zegarowej postanowiono nie dorabiać, tak więc do dnia dzisiejszego na wieŜy zegarowej widnieją tylko trzy zegary.

Obok dzwonnicy stoi kaplica Ogrójca, a przy niej - figura św. Jana Nepomucena. W naroŜniku cmentarza katedralnego znajduje się grób Bartosza Głowackiego, chłopskiego bohatera bitwy pod Racławicami w czasie powstania kościuszkowskiego.

Z Placu Zamkowego przez bramę po południowej stronie Pałacu Biskupów Krakowskich moŜna przejść do ulicy Zamkowej. Kierując się w stronę parku miejskiego, po lewej stronie mijamy budynek dawnego więzienia kieleckiego z lat 1939-56, w którym obecnie znajduje

się Muzeum Pamięci Narodowej (ul. Zamkowa 3; tel.: [phone]; czynne śr., sb.-nd. 10.00-14.00).

Minąwszy budynek muzeum, po lewej stronie widzimy

pałac Tomasza Zielińskiego, mecenasa i kolekcjonera sztuki. Zieliński przybył do Kielc w 1846 r., a pałacyk wybudował w latach 1851-57. Obecnie w tym miejscu ma swoją siedzibę Dom Środowisk Twórczych (ul. Zamkowa 5; tel.: [phone], http://www.kielcedst.net), ponadto w pałacu funkcjonuje restauracja oraz kawiarnia, a w okresie letnim na terenie otaczającym zabudowania - takŜe ogródek, w którym organizowane są koncerty oraz pokazy filmowe.

Idąc dalej ulicą Zamkową, dochodzimy do stawu na terenie parku miejskiego. Park został załoŜony w czasach Królestwa Kongresowego i stanowi ulubione miejsce weekendowego wypoczynku Kielczan. W znajdującej się na jego terenie muszli koncertowej często organizowane są róŜnego rodzaju imprezy, koncerty i spektakle. Spacerując główną aleją parku, po lewej stronie dostrzec moŜna zabudowania rezydencji Zielińskiego i otaczające go ogrodzenie z charakterystyczna wieŜyczką zwaną „Plotkarką". Nieco dalej, w pobliŜu bramy głównej, stoi pomnik Stanisława Staszica, ufundowany przez Kielczan w 1906 r. Brama główna prowadzi do ulicy Jana Pawła II, przy której znajduje się tzw.

Dworek Laszczyków (obecna siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej, ul. Jana Pawła II 6; tel.:

[phone], e-mail: [e-mail], http://www.mwk.com.pl; czynne: pn.-pt, nd. 10.00-15.00). Modrzewiowy budynek, pokryty łamanym dachem gontowym, był niegdyś domem księŜy kanoników. We wnętrzach dworku organizowane są wystawy czasowe.

Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się zabytkowy budynek dawnego gimnazjum męskiego, wybudowany ok. 1725 r. przez biskupa Konstantego Szaniawskiego. Warto

wspomnieć, Ŝe wśród uczniów tej szkoły byli tacy pisarze jak: Stefan śeromski, Gustaw Herling-Grudziński i Adolf Dygasiński. Obecnie mieści się tu Muzeum Lat Szkolnych Stefana śeromskiego (ul. Jana Pawła II 5; tel.: [phone], http://www.muzeumkielce.net/zeromski; czynne wt., czw.-pt., nd. 9.00-15.30, śr. 11.00-17.30; bilety: normalny 4 zł, ulgowy 2 zł). Do budynku szkolnego przylega zabytkowy kościół pw. Świętej Trójcy, pochodzący z XVII w. W przedsionku świątyni wmurowane są epitafia zasłuŜonych kieleckich profesorów.

Jako kontynuację spaceru proponujemy przejście wzdłuŜ ulicy Sienkiewicza -

głównego deptaku i centrum handlowego miasta. Ta niedawno wyremontowana ulica stanowi wizytówkę Kielc, wzdłuŜ niej ulokowane są zabytkowe, częściowo odrestaurowane kamienice. Spacerując tym traktem, warto zatrzymać się przy placu Artystów, na którym znajduje się pomnik dzika, nawiązujący do legendy o powstaniu Kielc.

Ciekawą propozycją dla turystów odwiedzających miasto, nie tylko tych najmłodszych, stanowić moŜe wizyta w

Muzeum Zabawek i Zabawy (pl. Wolności 2; tel.: [phone]; tel./faks: 3444819, http://www.muzeumzabawek.kielce.pl; czynne wt.-nd. 10.00-18.00, bilety: normalny 6 zł, ulgowy 3 zł, wystawy czasowe 3 zł, lekcja muzealna 3 zł). MoŜna obejrzeć w nim kolekcje zabawek - od tych najstarszych po współczesne. Podczas zwiedzania muzeum dzieci mają moŜliwość pobawić się w kąciku zabaw, a latem takŜe na dziedzińcu budynku. Jednostka organizuje równieŜ zajęcia i warsztaty plastyczne dla dzieci i młodzieŜy.

Spacer po świętokrzyskiej stolicy nie byłby pełen, gdyby zlekcewaŜyć fakt, Ŝe tereny, na których leŜy miasto, oraz jego okolice charakteryzują się ogromną róŜnorodnością formacji geologicznych. Z tego teŜ względu Kielce są często nazywane „największym muzeum geologii pod gołym niebem". Mogą się one pochwalić równieŜ inną niezwykłą atrakcją przyrodniczo-turystyczną - w administracyjnych miasta znajduje się aŜ pięć rezerwatów przyrody. Jednym z nich jest

rezerwat przyrody oŜywionej „Karczówka", połoŜony na wzgórzu o tej samej nazwie (340 m n.p.m.), pokrytym drzewostanem sosnowo-jodłowym z domieszką drzew liściastych. Na szczycie Karczówki znajduje się kościół i klasztor z XVII w.; moŜemy tu równieŜ zobaczyć liczne ślady starych kopalni rudy ołowiu z XV-XVII w.

Najbardziej znany jest

rezerwat skalny „Kadzielnia" na wzgórzu Kadzielnia. Obejmuje on najwyŜszą część skalnego filaru, tzw. Skałkę Geologów, górującą nad nieczynnym od 1962 r. kamieniołomem. Na terenie „Kadzielni" znajduje się 26 jaskiń i schronisk skalnych; występują tu liczne zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego oraz m.in. skamieniałości korali głowonogów i ryb pancernych. Na obszarze rezerwatu wytyczono ścieŜki spacerowe, zbudowano punkty widokowe, a w 1971 r. otwarto amfiteatr, w którym odbywa się m.in. coroczny Festiwal Piosenki Harcerskiej.

Na jednym z młodszych kieleckich osiedli znajduje się

rezerwat skalny „Ślichowice". Obejmuje on wąski filar skalny między nieczynnymi kamieniołomami, chroniąc odsłonięte, unikatowe formy tektoniczne oraz występującą na tych terenach roślinność zielną i krzewiastą (m.in. wisienkę stepową, krzewy dzikich róŜ, berberys, jałowiec).

Kolejnym rezerwatem Kielc jest „Biesak - Białogon". Obejmuje on - tak jak poprzednie rezerwaty - dawny kamieniołom wraz z otaczającymi go lasami. Występują tu odsłonięte skały kambru dolnego i ordowiku dolnego, ukazujące ciekawe zjawisko tektoniczne: zaleganie starszych skał kambryjskich na młodszych skałach ordowiku. W osadach ordowickich często spotkać moŜna szczątki fauny (przede wszystkim - ramienionogów).

Część terenu rezerwatu jest pokryta wodą.

Najmłodszy rezerwat przyrody nieoŜywionej na terenie miasta to

„Wietrznia". Ochroną objęto pozostałości wzgórza Wietrznia z wyrobiskami kamieniołomów, odsłaniającymi profil skał dewońskich. W rezerwacie zachowane są niezwykle cenne zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego (pięć jaskiń i schronisk skalnych) oraz fauna kopalna okresu dewońskiego, m.in. koralowce, głowonogi i ramienionogi.

Po regionie oprowadza: Agnieszka Pabis

Obiekty dodane przez uŜytkowników: Teatr im. Stefana śeromskiego

Teatr powstał w 1877 r. Nosił nazwę Hotelu Polskiego, później Teatru Ludwika.

Jest to budowlą wzniesioną na planie nieregularnego wieloboku z bramą przejazdową i elewacją frontową o wystroju kamienicy - pałacu z XIX w. Pierwsza premiera miała miejsce w 1879 r. Tu koncertował Ignacy Padarewski (w 1885 r.) i grywali najwięksi artyści polskiej sceny (D.Damiecki, K.Frycz).

dodał: dorbo

Pomnik "Ławka Karskiego"

Pomnik stoi przy ulicy Sienkiewicza w Kielcach, przy moście nad rzeką Silnicą (rejon Plant). Przedstawia postać Jana Karskiego, który pochyla się nad szachownicą /Jan Karski - właściwie Jan Kozielewski (ur. 24.06. 1914 r. w Łodzi, zm. 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie, kurier, świadek Holokaustu/.

dodał: dorbo

Góra "Telegraf"

W niedalekiej odległości od centrum miasta (ok.1 km) na północnym stoku góry Telegraf (406 m n.p.m.) znajduje się centrum rodzinnej rozrywki "Pod Telegrafem". Obiekty czynne przez cały rok /w zimie dwa wyciągi narciarskie, w lecie m.inn. mini golf/.

dodał: dorbo

Pomnik Jana Pawła II

Pomnik znajduje się na Placu Jana Pawła II - obok katedry.

dodał: dorbo

Fontanna

Na placu u zbiegu ulic Sienkiewicza i Kapitulnej znajduje się nowoczesna fontanna oraz małe gejzery tryskające wodą. Obok widać kolumnadę granitowych obelisków

/mają słuŜyć jako sztalugi do ekspozycji prac lokalnych artystów/.

dodał: dorbo

Rzeka Silnica

Ta niewielka rzeka (nazwa rzeki związana jest z legendą o załoŜeniu miasta) przecina Kielce z północy na południe. Wykorzystując rosnącą przy niej zieleń, urządzono wzdłuŜ jej biegu (od Zalewu do Kadzielni) ciągi spacerowe, ścieŜkę rowerową.

dodał: dorbo

Informacje praktyczne Informacja turystyczna

Regionalne Centrum Informacji Turystycznej, ul. Ściegiennego 2; tel.: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.swietokrzyskie.pl.

Miejski Ośrodek Informacji Turystycznej, pl. Niepodległości 1; tel.: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.um.kielce.pl/turystyka.

PTTK Oddział w Kielcach, ul. Sienkiewicza 29; tel.: [phone], faks: 3445914, e- mail: [e-mail].

Dojazd, orientacja

Kielce stanowią centrum komunikacyjne województwa świętokrzyskiego i posiadają dogodne połączenia kolejowe ze wszystkimi waŜniejszymi miastami regionu. Tędy teŜ biegną waŜne trasy kolejowe linii północ - południe, bez problemu więc dotrzemy do Kielc zarówno z Krakowa, jak i z Warszawy czy Kołobrzegu.

Dworzec PKS, ul. Czarnowska 12, informacja tel.: [phone] (czynny całą dobę), http://www.pks.kielce.pl.

Dworzec PKP, pl. Niepodległości 1, informacja tel.: [phone], http://www.pkp.kielce.pl. Dworzec komunikacji prywatnej (busy), ul. śelazna 18; tel.:

[phone], http://www.sztp.kie.pl.

Noclegi

Hotel „Arkadia"* , ul. Urzędnicza 13; tel./faks: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.hotelkielce.pl. Jedynki, dwójki, trójki i czwórki od 120 do

210 zł, pokoje o standardzie studenckim od 22 do 88 zł. Hotel „Astoria"**, ul. Kościuszki 26; tel.: [phone], tel./faks: 3432299, e-mail: [e-mail], http://www.hotelastoria.pl . Jedynki i dwójki od 120 do 180 zł.

Hotel „Bristol"**, ul. Sienkiewicza 21; tel.: [phone], faks: 3663065, e- mail: [e-mail], http://www.bristol.kielce.pl. Jedynki, dwójki i trójki od 120 do 240 zł, apartament 300 zł.

Hotel „Karczówka"**, ul. Karczówkowska 64; tel.: [phone], tel./faks: 3662626, e- mail: [e-mail], http://www.hotelkarczowka.oit.pl. Jedynki, dwójki i trójki od 140 do 240 zł.

Hotel „Maraton"**, ul. Boczna 15; tel./faks: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.mosir.kielce.pl. Od jedynek po piątki od 110 do

275 zł, nocleg w sali zbiorowej 40 zł. Hotel „Stadion"**, ul. Ściegiennego 8; tel./faks: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.mosir.kielce.pl, Jedynki i dwójki od 120 do 200 zł, apartament 250 zł.

Hotel „Śródmiejski"**, ul. Wesoła 5; tel.: [phone], faks: 3441696, e-mail: [e-mail], http://www.hotelsrodmiejski.pl. Jedynki, dwójki i trójki od 130 do 170 zł, apartament 240 zł.

Hotel „Łysogóry"***, ul. Sienkiewicza 78; tel.: [phone], tel./faks: 3655001, e- mail: [e-mail], http://www.lysogory.com.pl. Jedynki i dwójki od 150 do 250 zł, apartament od 350 do 400 zł.

Hotel „Pod Złotą RóŜą"***, pl. Moniuszki 7; tel.: [phone], faks: 3437881, e-mail: [e-mail], http://www.zlotaroza.pl. Jedynki i dwójki od 240 do 350 zł, apartament od 480 do 600 zł.

Hotel „Qubus"****, ul. Składowa 2, e-mail: [e-mail], http://www.qubushotel.com. Jedynki, dwójki i apartamenty w cenie od 120 zł.

Szkolne Schronisko MłodzieŜowe PTSM „Wędrownik", ul. Szymanowskiego 5; tel./faks:

[phone], e-mail: [e-mail], http://www.ssm- wedrownik.com.pl. Jedynki, dwójki, trójki i sale zbiorowe od 12 do 29 zł, apartament 65 zł. Turystyczne Schronisko MłodzieŜowe „Dom Harcerza", ul. Pańska 1a; tel./faks: [phone], http://www.dhkielce.zhp.pl . Oferuje noclegi w salach zbiorowych w cenie ok. 20 zł.

Gastronomia

Restauracja „La Cucina Italiana", ul. ks. Ściegiennego 38; tel.: [phone]. Kuchnia włoska. Ceny od 35 do 60 zł. Karczma „Hulaj Dusza", ul. Czarnowska 22; tel.: [phone]. Kuchnia regionalna i staropolska. Ceny od 20 zł.

Pizzeria „Maxipizza", Rynek 16; tel.: [phone]. Kuchnia włoska. Ceny od 20 zł.

Restauracja „Monte Carlo", ul. Paderewskiego 20; tel.: [phone]. Kuchnia europejska. Ceny od 20 zł.

Restauracja „Pod Złotą RóŜą", pl. Moniuszki 7. Kuchnia międzynarodowa. Ceny od 35 do 60 zł.

Restauracja „Wiedeńska", ul. Paderewskiego 37/39b. Kuchnia europejska. Ceny od 35 do 60 zł.

Restauracja „Monte Carlo",	ul. Paderewskiego	20;	tel.:	+48	41	3431640,
http://www.monte-carlo.com.pl.	Kuchnia polska.	Ceny	od	15	do	25 zł.

Restauracja „Aztec", ul. Planty 16a; tel.: [phone]. Kuchnia meksykańska. Ceny od 20 do 40 zł.

Restauracja Akasaka (w kompleksie Citi-Hotel), ul. Paderewskiego 4c; tel.: [phone], http://www.citi-hotel.emeteor.pl. Kuchnia azjatycka (głównie japońska). Ceny od 35 do 60 zł.

Restauracja „Si Senor", pl. Wolności 1; tel.: [phone], http://www.si-senor.pl.

Kuchnia hiszpańska. Ceny od 20 do 35 zł. Informator

Imprezy cykliczne

Świętokrzyska Wiosna Jazzowa - Trzydniówka Literacka organizowana przez Dom

Środowisk Twórczych w pałacyku Tomasza Zielińskiego; przełom marca i kwietnia.

Festiwal Filmów Niezwykłych - odbywa się na małej scenie Kieleckiego Centrum Kultury; marzec (pl. Moniuszki 2b; tel.: [phone], http://www.kck.com.pl).

Święto Kielc - organizowane przez Urząd Miasta; początek lata. Zaduszki Jazzowe - w pałacyku Tomasza Zielińskiego; listopad. Festiwal Piosenki Harcerskiej - sierpień.

Muzea i galerie

Świętokrzyska Galeria Sztuki Współczesnej „Zachęta", ul. Orla 3; tel. [phone] wew. 238, http://www.muzeumkielce.net/zacheta; bilet 3 zł. Prezentuje dzieła malarstwa współczesnego.

Oddział Muzeum Narodowego w Kielcach -

Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku; tel.: [phone], http://www.muzeumkielce.net/sienkiewicz, czynne śr.-nd. 10.00-17.00, bilety: normalny 8 zł, ulgowy 4 zł. Stała ekspozycja obejmuje wnętrza dworku oraz wystawę literacko-biograficzną dotyczącą pisarza.

Muzeum Historii Kielc, ul. św. Leonarda 4; tel.: [phone]; http://www.muzeumhistoriikielc.pl, czynne wt., czw., sb., nd. i święta 9.00-16.00, pt. 10.00- 18.00, pn. zamkn.

Muzeum Diecezjalne Sztuki Kościelnej, ul. Jana Pawła II 3; tel.: [phone],

czynne wt.-śr., pt.-sb. 9.00-16.00, czw. 12.00-18.00.

Aktywny wypoczynek

Kielce oraz ich najbliŜsze okolice są bardzo dobrym miejscem do aktywnego spędzenia czasu. Przez miasto przebiegają liczne szlaki piesze oraz rowerowe, łączące najcenniejsze obiekty zabytkowe oraz miejsca warte zobaczenia.

Trasy piesze

Szlak zielony: ul. Zamkowa - skwer Szarych Szeregów - rezerwat „Kadzielnia" - Muzeum Zbiorów Geologicznych, ul. Zgoda - rezerwat „Wietrznia" - Bukówka (pętla autobusowa). Długość: ok. 6 km.

Szlak Ŝółty: Kielce - Słowik - rezerwat „Biesak" - Białogon. Szlak prowadzi przez tereny Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Długość: 4,5 km.

Szlaki niebieski i Ŝółty: szlak niebieski na odcinku od ul. Zamkowej do terenów przy stoku narciarskim na górze Pierścienica, dalej prowadzą znaki Ŝółte: ul. Zamkowa - skwer Szarych Szeregów - rezerwat „Kadzielnia" - Stadion Leśny - rezerwat „Biesak" - Białogon - ul. Krakowska - góra Dalnia - rezerwat „Śluchowice" - rezerwat „Sufraganiec" - Świnia Góra - Bukówka - stok narciarski na górze Telegraf - ul. Obrzeźna (pętla autobusowa). Długość trasy: 45 km.

Trasy rowerowe

Przez miasto przebiega ścieŜka rowerowa, która łączy północną część miasta z terenami rekreacyjnymi parku miejskiego i Stadionem Leśnym; długość ścieŜki wynosi 8 km. Ta malownicza trasa, przebiegająca w duŜej mierze przez tereny leśne, jest jedną z najbardziej popularnych tras przejaŜdŜek rowerowych kielczan.

Na terenie parku przy stadionie zostały wytyczone takŜe dwa inne szlaki rowerowe: czerwony

- o długości 3,5 km, oraz niebieski - o długości 11,5 km. Obie trasy są dość trudne i przeznaczone przede wszystkim dla miłośników kolarstwa górskiego. Początek i koniec szlaków znajdują się u podnóŜa góry Pierścienica (367 m n.p.m.), z której rozpościera się piękna panorama na Kielce oraz Góry Świętokrzyskie.

Dwie następne trasy poprowadzono w okolicach góry Telegraf. Pierwsza z nich, niebieska, ma długość 4,5 km, druga - czerwona - 5,5 km. Są to szlaki krótkie, ale charakteryzujące się stromymi wjazdami i zjazdami. Na terenach wokół góry Telegraf oraz Stadionu Leśnego organizowane są maratony i wyścigi kolarstwa górskiego.

Trasy narciarskie

Miłośnicy sportów zimowych mają moŜliwość szusowania na dwóch stokach narciarskich.

Wyciąg na górze Telegraf (ul. Narciarska 6; tel.: [phone], http://www.rekreacja.kielce.pl) posiada dwie trasy zjazdowe: krótszą, przeznaczoną dla początkujących, oraz dłuŜszą o długości 500 m i róŜnicy wysokości 100 m. Stok jest sztucznie naśnieŜany i oświetlony, w okolicy znajduje się karczma.

Wyciąg narciarski na górze Pierścienica (ul. Kusocińskiego, Stadion Leśny; tel.: [phone], http://www.rekreacja.kielce.pl) to stok o łagodnym nachyleniu. Trasa zjazdowa ma długość 500 m, a róŜnica wysokości wynosi 59 m. Stok sztucznie naśnieŜany i oświetlony.

Okolice Stadionu Leśnego posiadają takŜe świetne warunki do uprawiania narciarstwa biegowego.

Po regionie oprowadza: Agnieszka Pabis

Obiekty dodane przez uŜytkowników: Bankomat Pekao S.A.

Aleja Tysiąclecia Państwa Polskiego 7. Politechnika Świętokrzyska, 24 h, bank:

Pekao S.A.

dodał: romszklarz

Bankomat BGś S.A.

BGś S.A.Kielce ul. Hipoteczna 3, czynny 24h.

dodał: romszklarz

Bankomat PKO BP

Kielce, Kryształowa 4, Spółdzielnia Mieszkaniowa "PODKARCZÓWKA". Oddział PKO Banku Polskiego 24h.

dodał: romszklarz

Hotel Bristol

Gmach Hotelu Bristol stoi naprzeciw Teatru im. S.śeromskiego. Hotel Bristol jest najstarszym z funkcjonujących kieleckich hoteli. Powstał na początku XX w. z inicjatywy R. Piwowarskiego. W środku hotelu zobaczyć moŜna m.in. salę restauracyjną z końca XIX w., ze ścianami podzielonymi pilastrami w stylu japońskim.

dodał: dorbo

Restauracja Sphinx

Restauracja "Sphinx" połoŜona przy Plantach nad rzeką Silnicą. W swojej ofercie ma bogaty wybór dań na kaŜdą okazję.

dodał: dorbo

Bankomat

Oddział Banku BPH.

ce

Odwiedzając Kielce, warto zaplanować wycieczkę na górę Karczówkę, na której znajduje się XVII-wieczny zespół klasztorny. MoŜna tu dotrzeć pieszo z centrum miasta; do klasztoru prowadzi trasa, której wyznacznikami są stacje drogi krzyŜowej (pierwsza z nich znajduje się przy pl. Panny Marii). Klasztor na górze Karczówka został wybudowany w 1. poł. XVII

w. z polecenia biskupa krakowskiego, Marcina Szyszkowskiego, jako podziękowanie za uchronienie miasta od szalejącej w tym czasie na ziemiach polskich zarazy. W XVIII w. do świątyni dostawiono zabudowania gospodarcze z basztami w naroŜach oraz reprezentacyjne schody prowadzące do przedsionka. Sam kościół jest świątynią jednonawową, warto tu zwrócić uwagę na wczesnobarokowy ołtarz główny, wykonany z marmuru kieleckiego. Zarówno ołtarze boczne, jak i zabudowę chóru wykonano z drewna. Istnieje moŜliwość wejścia na wieŜę kościelną (informacje na ten temat moŜna uzyskać na miejscu).

U podnóŜa Karczówki początek mają szlaki turystyczne: pieszy czerwony (o długości 18,5 km), który prowadzi przez pasma: Zgórskie, Bolechowickie i Zelejowskie do Chęcin, oraz czerwony szlak rowerowy (o długości 21,5 km), prowadzący do Podzamcza Piekoszowskiego.

Szlak pieszy z Karczówki prowadzi na górę Brusznia, na której szczycie znajduje się krzyŜ, upamiętniający powstańców styczniowych. Trasa biegnie dalej do Białogonu. Początki tej przemysłowej dzielnicy Kielc sięgają XVII w., kiedy wzniesiono tu hutę ołowiu i miedzi. Zakład - po licznych zmianach - działa do dnia dzisiejszego i specjalizuje się w produkcji pomp. Ciekawym zabytkiem Białogonu jest piękna, drewniana świątynia z dzwonnicą, wzorowana na budownictwie podhalańskim, powstała w latach 1917-18. Szlak prowadzi dalej przez Pasmo Zgórskie z jego najwyŜszym wzniesieniem - górą Patrol (388 m n.p.m.). Największą atrakcją tej trasy jest przepiękna krasowa jaskinia „Raj" (rezerwacja wejść tel.:

[phone], 3150572, e-mail: [e-mail], http://www.jaskiniaraj.pl, czynna 15 I-15 XI wt.-nd. 10.00-17.00), powstała wskutek chemicznego i mechanicznego działania wód podziemnych na skały wapienne. W jaskini udostępniono dla zwiedzających trasę turystyczną o długości 150 m, przebiegającą przez sale o bardzo róŜnorodnej szacie naciekowej. Zwiedzanie jaskini jest moŜliwe tylko z przewodnikiem, czas zwiedzania wynosi ok. 40 minut. Ze względu na duŜą liczbę turystów naleŜy dokonywać rezerwacji biletów (szczególnie dla grup).

Dalej trasa szlaku prowadzi na grzbiet

Góry Zelejowej (372 m n.p.m.), która od 1954 r. stanowi rezerwat przyrody nieoŜywionej. Szczególną ochroną objęta jest skalna grań o długości 0,5 km, zbudowana z wapieni dewońskich. Na terenie rezerwatu podziwiać moŜemy ciekawe przykłady współczesnego krasu powierzchniowego. Odsłonięte stoki góry porasta wiele gatunków roślin (m.in. rojnik pospolity, rozchodnik, krzewy dzikiej róŜy, berberysu i jałowca, irga zwyczajna, wisienka stepowa), las sosnowo-bukowy oraz liczne gatunki mchów i paproci. Z Góry Zelejowej za znakami szlaku czerwonego dochodzimy do miasteczka Chęciny. Stąd do Kielc moŜemy wrócić autobusem miejskim nr 31 lub jednym z prywatnych busów. Przystanek autobusowy znajduje się przy placu Partyzantów.

Bodzentyn

Jedną z najciekawszych miejscowości regionu świętokrzyskiego jest Bodzentyn - niewielka miejscowość połoŜona nad rzeką Psarką. Od strony południowej nad miasteczkiem wznosi się Góra Miejska - główny szczyt Pasma Klonowskiego.

Historia

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się Bodzentyn, niegdyś istniała wieś Tarczek, pełniąca funkcję rezydencji biskupów krakowskich. Wieś uległa zniszczeniu podczas wojny w 1244 r. i dopiero 100 lat później biskup Jan Bodzanta załoŜył na tym miejscu miasto, które nazwał od swojego imienia Bodzentynem. Jego następca - biskup Florian z Mokrska - w 1365 r. wybudował w Bodzentynie zamek i otoczył miasto murami obronnymi. Nadane miejscowości w następnych wiekach królewskie przywileje znacząco wpłynęły na jej rozwój, zwiększając liczbę dni jarmarkowych do sześciu w roku i tym samym umoŜliwiając rozkwit handlu i wzrost liczby ludności. WaŜny etap rozwoju miasta przypada na XVI i XVII w., kiedy zostało ono mocno rozbudowane - w tym czasie powstał drugi rynek oraz wodociąg, a w 1670 r. wybudowano ratusz z wieŜą zegarową (spalony w 1829 r.). Po okresie wojen ze Szwedami i licznych klęskach Ŝywiołowych liczba mieszkańców miejscowości spadła, niemniej jednak Bodzentyn nadal stanowił jeden z waŜniejszych ośrodków miejskich ziemi kieleckiej. Miasto odegrało bardzo waŜną rolę podczas powstania styczniowego. W roku 1870 r. Bodzentyn utracił prawa miejskie, a w 1917 r. rozległy poŜar zniszczył większą część zabudowy. W czasie II wojny światowej w mieście utworzono getto dla śydów, których większość zgładzono potem w obozie w Treblince. W 1994 r. Bodzentyn odzyskał prawa miejskie. Obecnie swoją siedzibę ma w nim dyrekcja Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Warto zobaczyć

NajwaŜniejszym zabytkiem Bodzentyna jest

kościół pw. NMP i św. Stanisława - gotycka kolegiata powstała w latach 1450-52. We wnętrzu świątyni warto zwrócić szczególną uwagę na XV-wieczne, ostrołukowe portale wykonane z szarego piaskowca oraz tablicę erekcyjną z 1452 r., wmurowaną na wprost wejścia. Tablica przedstawia postać siedzącej na tronie Matki Boskiej z Dzieciątkiem i klęczącym u Jej stóp fundatorem kościoła, biskupem Zbigniewem Oleśnickim. Pod tablicą - barokowa pieta, czyli rzeźba Matki Boskiej Bolejącej. W kruchcie znajduje się równieŜ granitowa, gotycka chrzcielnica. Ołtarz główny kościoła, przedstawiający scenę UkrzyŜowania, ufundowany został przez biskupa Samuela Maciejowskiego w latach 1545-46. Ołtarz początkowo umieszczono w Katedrze Wawelskiej, w 1647 r. z inicjatywy biskupa Piotra Gembickiego przeniesiono go do katedry kieleckiej, a następnie w 1728 r. przekazano na własność świątyni w Bodzentynie. W nawie północnej znajduje się - uwaŜany za jeden z najcenniejszych zabytków okresu przejściowego pomiędzy gotykiem a renesansem - tryptyk

bodzentyński, wykonany w warsztacie Marcina Czarnego (zięcia Wita Stwosza) prawdopodobnie w roku 1508 lub 1515. Tryptyk przedstawia scenę zaśnięcia NMP oraz postać klęczącego fundatora - biskupa Jana Konarskiego. Skrzydła tryptyku przedstawiają sceny z Ŝycia patronów świątyni. Obok kościoła widzimy wolnostojącą, dwukondygnacyjną, barokową dzwonnicę, przebudowaną do stanu dzisiejszego w XIX w.

Kolejną atrakcją miejscowości są ruiny

Zamku Biskupów Krakowskich. Teren budowli jest ogrodzony, a dogodne dojście do niej prowadzi wzdłuŜ zachodniej strony rynku, skąd naleŜy skręcić w prawo. Obiekt ten znajduje się na trasie rowerowego Szlaku Architektury Obronnej.

Budowla została wzniesiona w 2. poł. XIV w. na wysokim brzegu Psarki przez biskupa Floriana z Mokrska, a następnie trzykrotnie przebudowana (na początku i pod koniec XVI w. oraz na początku wieku XVII). Budowla powstała na planie podkowy i posiadała trzy skrzydła, otaczające czworoboczny dziedziniec, zamknięty nieistniejącym juŜ murem. Do dziś w najlepszym stanie zachowała się część trójkondygnacyjnego skrzydła południowego wraz z bramą wjazdową prowadzącą na dziedziniec. Działaniu czasu oparł się równieŜ portal wejściowy z 1. poł. XVII w., wykonany z czerwonego piaskowca i obłoŜony wykładziną z kamienia ciosanego. Zamek posiada szereg okien w późnorenesansowych, profilowanych kamiennych obramieniach. Od strony południowej zobaczyć moŜemy resztki umocnień bramy i wjazdu.

Opuszczając teren zamku, kierujemy się w stronę Rynku Dolnego, a następnie, idąc ulicą Opatowską, po prawej stronie mijamy

ruiny gotyckiego kościoła św. Ducha, który w XVI w. pełnił rolę kościoła szpitalnego.

Na tej ulicy zobaczyć moŜemy takŜe zabytkową

zagrodę Czernikiewiczów, w której wnętrzu znajduje się oddział Muzeum Wsi Kieleckiej (ul. 3 Maja 13; czynna IV-XVII wt.-nd. 9.00-17.00, IX-III wt.-nd. 9.00-15; bilety: normalny 1 zł, ulgowy 2 zł). Budynek stanowi przykład dawnej architektury małych miasteczek rolniczych ziemi kieleckiej. Najstarsze elementy zagrody pochodzą z 1809 r., część

zabudowań mieszkalnych powstała w latach 1870 i 1920. Dla zwiedzających udostępniony jest segment mieszkalny z zabudowaniami gospodarczymi oraz wozownia. We wnętrzach zagrody zorganizowano ekspozycję dawnych sprzętów gospodarczych.

Warto równieŜ odwiedzić zlokalizowany tuŜ za miastem, na stoku wzgórza, dawny

cmentarz Ŝydowski (kirkut), na którym zachowało się ok. 55 macew z lat 1870-1934. Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Bodzentyn nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji moŜna kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz dane teleadresowe w sekcji „Kielce").

Dojazd

Bodzentyn jest połoŜony na skrzyŜowaniu dróg wojewódzkich nr 752 i 751. Z Kielc najlepiej dojechać do niego, kierując się znakami na Starachowice. MoŜna równieŜ skorzystać z autobusów PKS, kursujących na trasie Kielce - Starachowice, oraz z prywatnych busów (patrz dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

Noclegi

Powiatowe Szkolne Schronisko MłodzieŜowe w Chęcinach, Filia nr 1 w Bodzentynie, ul. Wolności 1a; tel.: [phone], tel./faks: [phone], http://www.ssm.strefa.pl/bo .

Oferuje noclegi w jedynkach-czwórkach oraz w salach zbiorowych. Ceny od 12 do 23 zł.

Gospodarstwa agroturystyczne:

„Marysieńka", ul. Ogrodowa 20; tel.: [phone];

„Pod Świerkami", ul. Ogrodowa 9; tel.: [phone];

„U Kazia", ul. Szermentowskiego 14; tel.: [phone];

„Zielona Dolina", ul. śeromskiego 22; tel.: [phone]. Cena noclegu w gospodarstwie

wynosi od 25 do 60 zł. Gastronomia

Restauracja „Bernasiówka", pl. świrki 1, tel.: [phone]. Kuchnia polska. Ceny od

15 do 25 zł. Informator Imprezy cykliczne

Dni Bodzentyna - organizowane przez Urząd Miasta i Gminy w lipcu; http://www.dnibodzentyna.za.pl.

Święta Katarzyna

Ta wieś o bogatej przeszłości, połoŜona u stóp Łysicy, jest idealnym miejscem wypoczynku dla chcących oderwać się od zgiełku dnia codzienne

Historia

Powstanie miejscowości wiąŜe się z rycerzem króla Jagiełły - Wacławkiem, który po trudach bitew z Tatarami postanowił osiąść w okolicy i prowadzić Ŝycie pustelnika. Wybudował więc kościół, który Stolica Apostolska niedługo potem obdarzyła prawem udzielania odpustów w dniu św. Katarzyny. Z czasem imieniem tej świętej zaczęto nazywać całą osadę. Centrum miejscowości stanowił rozbudowany pod koniec XV w. klasztor, do którego w 1480 r. biskup krakowski, Jan z Rzeszowa, sprowadził bernardynów. JuŜ w czasach nowoŜytnych, w 1910 r. w Świętej Katarzynie powstało pierwsze w Górach Świętokrzyskich schronisko turystyczne, dając początek turystycznemu rozwojowi miejscowości. Podczas II wojny światowej we wsi w budynkach klasztoru stacjonował pluton Ŝandarmerii, znany z okrucieństwa i licznych egzekucji na mieszkańcach najbliŜszych okolic. Tereny te były takŜe miejscem licznych walk oddziałów partyzanckich z Niemcami; śladem tych wydarzeń są mogiły na skraju puszczy.

Współcześnie Święta Katarzyna stanowi jeden z głównych świętokrzyskich ośrodków turystycznych.

go. Stanowi doskonały punkt wypadowy dla miłośników pieszych wędrówek - na jej terenie bierze swój początek lub krzyŜuje się wiele szlaków turystyki pieszej, prowadzących do waŜnych miejsc regionu (m.in. na Łysicę, Święty KrzyŜ i do Bodzentyna). Dogodna lokalizacja miejscowości i jej bogata infrastruktura turystyczna sprawiają, Ŝe Święta Katarzyna jest chętnie odwiedzana przez turystów.

Informacje praktyczne Informacja turystyczna

Święta Katarzyna nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji moŜna kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz dane teleadresowe w sekcji „Kielce").

Dojazd

Święta Katarzyna jest połoŜona przy drodze wojewódzkiej nr 752. MoŜna do niej dojechać autobusami PKS kursującymi na trasie Kielce - Starachowice oraz prywatnymi busami (patrz dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

Noclegi

Ośrodek Wypoczynkowy „Baba Jaga", ul. Kielecka 18; tel.: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.babajaga.hg.pl. Od jedynek po czwórki od 30 do 120 zł.

Ośrodek Wypoczynkowy PTTK „Jodełka", ul. Kielecka 3; tel.: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.hoteljodelka.pl. Dwójki, trójki i czwórki od 140 do 240 zł.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Cicha Przystań", ul. Kielecka 63; tel.: [phone], http://www.swietakatarzyna.com. 20 miejsc w czwórkach. Ceny od 25 do 50 zł.

Gastronomia

Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym „Baba Jaga", ul. Kielecka 18; tel.: [phone]. Kuchnia polska. Ceny od 12 do 25 zł.

Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym PTTK „Jodełka", ul. Kielecka 3; tel.:

[phone]. Kuchnia polska. Ceny od 10 do 20 zł. Informator

Imprezy cykliczne

Ogólnopolski Majowy Rajd Świętokrzyski - odbywa się na terenie Gór Świętokrzyskich, z metą w Świętej Katarzynie; kwiecień/maj.

Muzeum Minerałów i Skamieniałości, ul. Kielecka 20; tel.: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.swkatarzyna-muzeum.pl; bilety: normalny 4 zł, ulgowy 3 zł, bilety grupowe (do 15 osób): normalny 3,5 zł, ulgowy 3 zł.

Warto zobaczyć

Atrakcją miejscowości jest pobernardyński zespół klasztorny z kościołem św. Katarzyny, pochodzący z lat 1476-78. Podczas rozległego poŜaru w 1534 r. zabudowania spłonęły, z poŜogi ocalała jednak cudowna drewniana figurka patronki świątyni. W 1815 r. klasztor zamieszkały przybyłe z Drzewicy siostry bernardynki. W 1847 r. nastąpił kolejny poŜar, który zniszczył niemal doszczętnie zabudowania klasztorne i kościelne, w tym takŜe wspomnianą figurę św. Katarzyny. Odbudowa świątyni trwała do 1871 r.; w tym czasie ufundowano równieŜ nową figurę patronki, która do dziś znajduje się we wnętrzu kościoła.

Obecny wygląd budowli jest pochodną jego tragicznej historii - w wyniku poŜarów i zniszczeń wojennych świątynia zatraciła swój pierwotny wygląd, a jej wnętrze posiada

współczesny wystrój. W ołtarzu głównym znajduje się krzyŜ z 1984 r., stanowiący replikę krzyŜa z AsyŜu. W obrębie kruŜganków warto zwrócić uwagę na charakterystyczne drzwi, zamykane za pomocą drewnianej belki, tzw. kłody. KruŜganki pochodzą z XVII w. i stanowią jedyną zabytkową część zabudowań klasztornych.

Po opuszczeniu klasztoru wzdłuŜ jego ogrodzenia moŜna dojść do skraju Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Idąc za znakami czerwonymi, po ok. 100 m docieramy do źródełka oraz kapliczki św. Franciszka. Krystalicznie czystej wodzie wypływającej ze źródełka przypisuje się właściwości lecznicze, szczególnie pomocne w chorobach oczu. W miejscu, gdzie obecnie znajduje się drewniana kapliczka, istniała w XVII w. kaplica murowana, do której licznie przybywali pielgrzymi z bliŜszych i dalszych stron. TakŜe i dziś źródełko cieszy się duŜym zainteresowaniem pielgrzymów i turystów. Specjalnie dla nich zagospodarowano to miejsce - wybudowano ławeczki i wiaty, stąd poprowadzono szlak na najwyŜszy szczyt Gór Świętokrzyskich, Łysicę. Kapliczka stanowi częsty cel niedzielnych spacerów okolicznych mieszkańców.

Legenda o źródełku św. Franciszka

Dawno, dawno temu na Łysicy stał ogromny zamek, w którym mieszkały dwie siostry: starsza - ciemnowłosa i energiczna, oraz młodsza - jasnowłosa, o spokojnym usposobieniu. Pewnego dnia do zamku zawitał rycerz, szukający schronienia. Siostry chętnie przyjęły przybysza, a ten, zadowolony z gościny i urzeczony urodą gospodyń, przedłuŜał swój pobyt w ich domostwie. Mijały tygodnie i obie siostry zaczęły rywalizować między sobą o względy rycerza. W tych rozgrywkach wygrała starsza, niemniej jednak, niepewna uczuć ukochanego, postanowiła pozbyć się siostry-rywalki. Namówiła więc wybranka, aby ten zrzucił dziewczynę w przepaść. Plan się jednak nie powiódł, gdyŜ w dniu planowanego zabójstwa Jasnowłosa wczesnym rankiem wybrała się do lasu i kochankowie nie zastali jej w komnacie. Zazdrosna siostra postanowiła zatem przygotować zatrutą miksturę i podać rywalce, kiedy ta wróci do zamku. Nieświadoma czyhającego na nią niebezpieczeństwa młodsza z dziewcząt wracała z lasu, gdy dostrzegła nagle ciemniejące niebo i potęŜną błyskawicę, roztrzaskującą gród na kawałki. Zrozpaczona, na próŜno poszukiwała ciał siostry i rycerza - po zamku i jego mieszkańcach zostały tylko potęŜne głazy. Łzy rozpaczy jasnowłosej siostry były tak obfite, Ŝe do dnia dzisiejszego zasilają źródełko św. Franciszka, które otrzymało magiczną moc leczenia chorób oczu.

Idąc ku centrum miejscowości, tuŜ przy drodze wojewódzkiej nr 752 zobaczyć moŜemy murowaną kapliczkę. Została ona wzniesiona na przełomie XVIII i XIX w. w miejscu, w którym według tradycji znajdowały się niegdyś domki pustelników - eremy. W jej wnętrzu do dziś widoczne są złoŜone na ścianie 2 XVIII 1882 r. podpisy Stefana śeromskiego i Stefana StróŜeckiego, wracających tego dnia z wycieczki na Łysicę. TuŜ obok kapliczki znajdują się dwie mogiły: powstańca z 1863 r. oraz partyzanta z 1943 r.

Nowa Słupia

Kolejną bardzo waŜną miejscowością na turystycznej mapie regionu jest Nowa Słupia, leŜąca u podnóŜa drugiego co do wysokości szczytu Gór Świętokrzyskich - Łyśca, zwanego równieŜ

Świętym KrzyŜem lub Łysą Górą (595 m n.p.m.). Lokalizacja u podnóŜa góry Łysiec, na którą od XIV w. licznie podąŜali pielgrzymi, pragnący dotrzeć do znajdującego się tam sanktuarium, sprawiła, Ŝe miejscowość rozwinęła się, pełniąc funkcję przystanku dla pielgrzymów. O istniejących tu z dawien dawna tradycjach pątniczych przypomina tajemnicza kamienna postać pielgrzyma, która znajduje się tuŜ przy wejściu na prowadzący na Łysiec szlak niebieski.

Świętokrzyski Pielgrzym

Postać Pielgrzyma Świętokrzyskiego to kamienna figura przedstawiająca klęczącego męŜczyznę ze złoŜonymi do modlitwy rękami. Z postacią pielgrzyma wiąŜe się legenda, utrzymująca, iŜ jest to jeden z pątników podąŜających do Sanktuarium Świętego KrzyŜa. Ów męŜczyzna przechwalał się, iŜ po wejściu na szczyt góry trafi prosto do nieba. Za grzech pychy został zamieniony w kamień. Podobno kaŜdego roku figura przemieszcza się o jedno ziarnko piasku do przodu w kierunku szczytu. W momencie, kiedy dotrze do sanktuarium, nastąpi koniec świata.

Historia

W początkowych wiekach swego istnienia wieś naleŜała na benedyktynów, osiadłych w klasztorze na szczycie góry. Pierwsze wzmianki o Słupi (późniejszej Starej Słupi) pojawiają się w dokumentach juŜ w 1269 r., Nowa Słupia natomiast powstała za sprawą benedyktynów w roku 1351 w nieco dogodniejszym miejscu. Nazwa miejscowości moŜe wiązać się ze znakami-słupami, ułatwiającymi pielgrzymom dojście na Święty KrzyŜ. Osada od początku swego istnienia aŜ do XIX w. rozwijała się jako miejsce obsługi zmierzających do sanktuarium pątników. Po kasacie zakonu benedyktynów w 1819 r. Nowa Słupia podupadła, a po powstaniu styczniowym na jakiś czas utraciła prawa miejskie. Obecnie znów stanowi jeden z najwaŜniejszych punktów na turystycznej mapie ziemi świętokrzyskiej.

Warto zobaczyć

Odwiedzając Nową Słupię, warto zwiedzić

kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca. Wybudowano go w 1678 r., a w XX w. został rozbudowany o nawy boczne i zakrystię. Teren otaczający świątynię znaczy obszar dawnego cmentarza. Do wnętrza świątyni prowadzi portal ozdobiony godłem benedyktynów; w niszach nad portalem umieszczono figurki św. Wawrzyńca oraz św.św. Benedykta i Scholastyki. W kruchcie kościoła znajdują się pamiątkowe tablice poświęcone oficerom AK, mjr. Janowi Piwnikowi (pseudonim Ponury) oraz Stefanowi Rychterowi (pseudonim Tumry), wywodzącym się z tych terenów. We wnętrzu świątyni naleŜy zwrócić uwagę na kolebkowe sklepienie z lunetami, ozdobione późnorenesansową sztukaterią. W ołtarzu głównym, wykonanym z czarnego marmuru, znajduje się cenny krucyfiks. W ołtarzach bocznych,

pochodzących z XVII i XVIII w., widnieją obrazy Matki BoŜej z Dzieciątkiem oraz św. Anny Samotrzeciej. Tuz obok świątyni mieści się symboliczny grób wspomnianego juŜ wcześniej mjr. Rychtera oraz pomnik poświęcony powstańcom styczniowym, poległym w bitwie pod Skałką.

Przy ul. Świętokrzyskiej, na skarpie, znajduje się tzw. "Opatówka" - XVII-wieczny budynek plebanii nieistniejącego juŜ kościoła pw. św. Michała. Obecnie swoją siedzibę ma tu Koło Przyjaciół Nowej Słupi. U podnóŜa Łyśca znajduje się budynek

Muzeum StaroŜytnego Hutnictwa im. Mieczysława Radwana (ul Świętokrzyska 59; tel.:

[phone]; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł), w którym obejrzeć moŜna fragmenty dawnych pieców hutniczych oraz poznać historię świętokrzyskiego hutnictwa.

Nowa Słupia stanowi bardzo dobry punkt wypadowy na szlaki turystyczne Gór Świętokrzyskich. Mają tu swój początek dwa szlaki piesze: czarny, prowadzący przez Górę Chełmową na najwyŜszy szczyt Pasma Jeleniowskiego - Szczytniak (łączna długość 16 km), oraz zielony do wsi Łagów (15 km). Miejscowość znajduje się równieŜ na trasie szlaku niebieskiego ze wsi Pętkowice na Święty KrzyŜ (łączna długość 80 km).

Informacje praktyczne Informacja turystyczna

Informacje na temat regionu moŜna uzyskać w Regionalnym Punkt Informacji Turystycznej w Nowej Słupi, ul. Świętokrzyska 18; tel.: [phone], http://www.nowaslupia.pl.

Dojazd

Do Nowej Słupi moŜna do niej dojechać autobusami PKS oraz prywatnymi busami (patrz dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

Noclegi Szkolne Schronisko MłodzieŜowe PTSM „Pod Pielgrzymem", Nowa Słupia, ul.

Świętokrzyska 61; tel.: [phone], http://www.ptsm.kielce.schroniska.html

.

Czynne IV-XII; dwójki, czwórki i sale zbiorowe. Do dyspozycji gości w pełni wyposaŜona kuchnia. Od 15 do 25 zł.

Kemping „Pod Skałką", Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57/59; tel.: [phone], e- mail: [e-mail], http://www.podskalka.com . Miejsca w 12 domkach kempingowych; ok. 25 zł/os.

Gastronomia

Restauracja „U Jana", Sosnówka (przy trasie na Starachowice); tel.: [phone]. Kuchnia polska. Ceny od 10 do 28 zł.

„Jadłodajnia Benedyktynów", Święty KrzyŜ; tel.: [phone], czynna w sezonie letnim: pn.-pt. 9.00-18.00, nd. i święta 12.15-18.00, poza sezonem na Ŝyczenie turystów. Dania domowe w cenie ok. 12 zł.

Bar „U Marka", Sosnówka 5, tel.: [phone]. Kuchnia domowa. Ceny od 6 do 25 zł.

Kawiarnia „Nina", Nowa Słupia, ul. Rynek 2; tel.: [phone]. Dania barowe. Ceny od 4 do 15 zł.

Restauracja „Pod Skałką", Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57; tel.: [phone]. Kuchnia regionalne, dania na bazie zdrowej Ŝywności. Ceny od 8 do 25 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

NajwaŜniejsza imprezą w Nowej Słupi jest organizowany od 1967 r. piknik archeologiczny

„Dymarki Świętokrzyskie". Jego główną atrakcję stanowi pokaz procesu wytopu Ŝelaza w piecach ziemnych - dymarkach, w ten sam sposób, w jaki odbywało się to ponad 2 tys. lat temu. Imprezie towarzyszą m.in.: pokazy walk rycerskich i rzemiosł dawnych, warsztaty wikliniarskie i ceramiczne oraz koncerty. Więcej informacji moŜna zdobyć na stronie http://www.dymarki.pl. Impreza odbywa się w sierpniu.

Muzeum StaroŜytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego im. Mieczysława Radwana, ul.

Świętokrzyska 59; tel.: [phone]; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł,

ulgowy 2,5 zł.

Okolice

Przez Nową Słupię przebiegają równieŜ szlaki rowerowe: czerwony, prowadzący z Cedzyny do Opatowa, tematyczny długodystansowy czarny Szlak Architektury Obronnej oraz Ŝółty szlak pielgrzymkowo-religijny „Miejsca Mocy".

Nowa Słupia stanowi dogodny punkt wypadowy na Święty KrzyŜ (

Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, Święty KrzyŜ 1; tel.: [phone], e-mail: [e-mail], http://www.swietykrzyz.pl). Wejście na szczyt góry prowadzi tą samą ścieŜką, którą niegdyś pokonywali pielgrzymi podąŜający do relikwii

KrzyŜa Świętego. Jednym z pątników był sam król Władysław Jagiełło, na którego część drogę tę nazwano „Drogą Królewską".

Data przybycia benedyktynów na górę oraz powstania kościoła i klasztoru nie jest dokładnie znana. Według zapisów Jana Długosza fundatorem kościoła był król Bolesław Chrobry, a data powstania opactwa to 1006 r.; współcześni historycy twierdzą, Ŝe załoŜono je na początku XII w. z inicjatywy księcia Bolesława Krzywoustego. To na jego zaproszenie na Święty KrzyŜ przybyli zakonnicy z Węgier, przywoŜąc ze sobą relikwie KrzyŜa Świętego, które naleŜały kiedyś do węgierskiego następny tronu, św. Emeryka.

Legenda o świętym Emeryku

Królewicz węgierski Emeryk przybył do Polski na zaproszenia króla Bolesława Chrobrego. Podczas polowania, goniąc za ogromnym jeleniem, odłączył się od swej druŜyny. W momencie, kiedy miał juŜ wypuścić strzałę z łuku, zauwaŜył pomiędzy rogami zwierzęcia spowity w blasku benedyktyński krzyŜ. Wtedy ukazał mu się Anioł, który nakazał pozostawić w klasztorze na pobliskiej Łysej Górze relikwie KrzyŜa Świętego, które Emeryk nosił na piersi. Odtąd klasztor zaczęto nazywać Świętokrzyskim, a Łysiec otrzymał nazwę góry Święty KrzyŜ. Następnie nazwa przeniosła się na cały okoliczny wypiętrzony teren - Góry Świętokrzyskie, w później takŜe na cały region. Symbolem tych ziem stał się jeleń z podwójnym krzyŜem w rogach.

KsiąŜę Bolesław Krzywousty wzniósł w tym miejscu prawdopodobnie jednonawowy kościół w stylu romańskim; jego pozostałości (w postaci fragmentu muru) moŜemy zobaczyć w południowej ścianie kruŜganków klasztoru. Zabudowania klasztorne uległy zniszczeniu przez Tatarów podczas najazdu w 1259 r. oraz w 1370 r. - przez Litwinów.

Uzyskane w XIV w. relikwie KrzyŜa Świętego przyczyniły się do powstania w klasztorze ośrodka pielgrzymkowego i w znacznym stopniu wpłynęły na dalsze losy opactwa. W okresie pomiędzy 1351 a 1361 r. zmieniono patronat kościoła - z dotychczasowej Świętej Trójcy na Święty KrzyŜ. Największy rozkwit opactwa przypada na okres panowania Władysława Jagiełły: kościół został ozdobiony bizantyńską polichromią, wzbogacił się o drogocenne organy i sprzęt liturgiczny. W czasie dwóch poŜarów w latach 1447 oraz 1459 zabudowania klasztorne uległy powaŜnemu zniszczeniu. Przy finansowym wsparciu ze strony króla Kazimierza Jagiellończyka oraz kardynała Zbigniewa Oleśnickiego kościół został wyremontowany i rozbudowany, tak aby mógł pomieścić coraz liczniej przybywających pielgrzymów. W tym okresie powstały równieŜ zakrystia, pomieszczenia mieszkalne oraz kruŜganki. W 1491 r. klasztor powiększył się o skrzydło północne, w którym mieściły się szpital oraz apteka. Od tego czasu produkcja lekarstw i lecznictwo stały się specjalnością świętokrzyskich benedyktynów.

Po zniszczeniach dokonanych przez Tatarów w XVI w. budynki klasztorne odnowiono za rządów opata Sierakowskiego. W tym czasie kościół zyskał barokowy wystrój, dobudowano dwie wieŜe, a Mikołaj Oleśnicki, wojewoda lubuski, dokonał przebudowy gotyckiego kapitularza na barokową kaplicę grobową. Pod koniec XVII w. przystąpiono do rozbudowania pomieszczeń klasztornych - powstało wtedy zachodnie skrzydło opactwa, w

którym obecnie mieści się wystawa przyrodnicza Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Barokowy kościół oraz część zabudowań klasztornych uległy ponownemu zniszczeniu podczas poŜaru w 1777 r., świątynię szybko jednak odbudowano, nadając jej styl barokowo- klasycystyczny. W 1819 r. dekretem cara Aleksandra I nastąpiła kasata zakonu. W latach 1849-62 w opactwie mieścił się zakład księŜy demerytów (skazanych przez władzę duchowną za wykroczenia przeciw swojemu powołaniu), a w czasie powstania styczniowego stacjonowały tu wojska gen. Mariana Langiewicza. Od 1884 r. do wybuchu II wojny światowej budynki klasztorne pełniły funkcję carskiego więzienia. W latach 1941-42 utworzono tu obóz jeńców radzieckich, w którym zginęło ok. 6 tys. osób. Obecnie sanktuarium na Świętym KrzyŜu opiekują się Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.

Zespół klasztorny składa się z kościoła oraz zabudowań klasztornych, tworzących czworobok z kruŜgankami, otaczającymi wirydarz. Do wnętrza wchodzimy z dziedzińca przez furtę umieszczoną w zachodnim skrzydle najstarszego czworoboku zabudowań. Przechodząc przez kruŜganki, warto zwrócić szczególną uwagę na odrestaurowane po zniszczeniach wojennych sklepienia krzyŜowo-Ŝebrowe, zdobione herbami. Przed wejściem do kościoła znajduje się wykonany z czarnego marmuru nagrobek poświęcony zmarłym benedyktynom.

Jednonawowy kościół zbudowany jest na planie prostokąta. Posiada barokowe fasady i klasycystyczne wnętrze. W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający Trójcę Świętą, a w jego wnękach - obrazy Franciszka Smuglewicza, nawiązujące tematyką do historii klasztoru (wśród nich przestawiające Ŝycie św. Benedykta oraz legendę o św. Emeryku). W kościelnej zakrystii moŜna zobaczyć XVII-wieczną boazerię z szafkami na sprzęty liturgiczne, warto równieŜ zwrócić uwagę na wykonany w 1620 r. marmurowy lawaterz (umywalkę dla kapłanów). Z zakrystii wchodzimy do kaplicy Mikołaja Oleśnickiego. Na jej kopułowym sklepieniu znajdują się kolorowe malowidła, przedstawiające wizerunki Jezusa Chrystusa, Najświętszej Marii Panny, apostołów, św. Benedykta oraz jego siostry, św. Scholastyki. Ściany boczne zdobią XVIII-wieczne malowidła Mateusza Reichana, przedstawiające historię KrzyŜa Świętego. Tu właśnie, w tabernakulum umieszczonym w XVII-wiecznym ołtarzu, przechowywane są relikwie KrzyŜa Świętego. Z kaplicy prowadzą schody do krypty grobowej, w której spoczywają ciała m.in. członków rodziny Oleśnickich oraz księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Z kruŜganków moŜemy przejść do

Muzeum Misyjnego, gdzie urządzono ekspozycję przedstawiającą dzieje klasztoru. Znajduje się tu takŜe wystawa zbiorów przywiezionych przez misjonarzy z róŜnych zakątków świata.

W zachodnim skrzydle klasztoru prezentowane są zbiory geologiczne, archeologiczne i florystyczne, przedstawiające bogactwo przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego (Muzeum Przyrodnicze ŚPN na Świętym KrzyŜu, tel.: [phone]).

Za wznoszącą się wysoko wieŜą przekaźnika RTV znajduje się platforma widokowa, z której moŜna zobaczyć odsłonięte rumowiska skalne zwane gołoborzami. Gołoborza powstały

wskutek mechanicznego procesu wietrzenia skał w okresie epoki lodowcowej. Choć

„gołoborze" oznacza „gołe od boru", czyli nieporośnięte roślinnością, w ostatnich latach obserwuje się proces inwazji na świętokrzyskie gołoborza wybranych gatunków roślin, m.in. porostów, mchów, jarzębiny i świerków.

Ślady wierzeń pogańskich

Gołoborza uwaŜane są za miejsce niezwykłe, tajemnicze i unikatowe; ich powstanie miejscowa ludność wiązała z istnieniem sił nadprzyrodzonych. Tutaj miały się odbywać zloty czarownic - sabaty. Według innej z legend kamienie na gołoborzach są pozostałością po istniejącym niegdyś w tym miejscu potęŜnym zamku. W okresie pogańskim górę Łysiec obrano jako miejsce kultu trzech bóstw, związanych z siłami przyrody: Łady, Body i Leli (czyli: Pogody, Poświstu i Świstu). Jednym ze śladów odbywających się w tym miejscu obrzędów pogańskich stanowi kamienny wał o długości 1,5 kilometra, sięgający nawet do 2 metrów wysokości, otaczający szczyt góry. Pełnił on rolę kręgu kultowego, w obrębie którego dokonywano obrzędów religijnych. MoŜna go podzielić na część wschodnią i zachodnią; odcinek wschodni charakteryzuje się większą wysokością i dopracowaniem, natomiast część zachodnia sprawia wraŜenie nieskończonej: brakuje okładziny sporządzonej z drobnego kamienia. Przyczyną tego stanu moŜe być stopniowy zanik praktyk i wierzeń pogańskich.