Program zajęć pozalekcyjnych kształtujący pozytywny obraz samego siebie dzieci z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim
1.
Główne założenia i cele programu autorskiego.
1. 1
Odbiorcy i realizatorzy programu
Program realizowany może być
przez nauczycieli i pedagogów prowadzących zajęcia pozalekcyjne,
studentów i rodzin szukających inspiracji do pracy
z osobami niepełnosprawnymi umysłowo. Program został stworzony z
myślą o dzieciach niepełnosprawnych umysłowo w stopniu
lekkim.
1. 2 Opis programu
Program – jak sama nazwa
wskazuje jest realizowany podczas zajęć pozalekcyjnych. Zwraca on
uwagę na rolę, jaką w życiu każdego człowieka odgrywa właściwie
ukształtowany, pozytywny obraz samego siebie oraz daje wskazówki do
tego, w jaki sposób można pomóc dzieciom niepełnosprawnym
umysłowo taki pozytywny obraz samego siebie ukształtować.
1.
3 Cele programu.
Ogólne cele programu:
•
Całościowe postrzeganie dziecka, a nie tylko jego zaburzeń;
dostrzeganie jego "mocnych stron" ,
• Zwiększenie
poczucia własnej wartości i samoakceptacji.
• Rozwijanie
poczucia akceptacji i bezpieczeństwa.
• Kształtowanie
umiejętności pracy w zespole.
• Nawiązywanie pozytywnego
kontaktu emocjonalnego terapeuty z uczniem oraz pozytywnych więzi w
grupie.
• Wdrażanie do aktywnej pracy i współpracy w grupie
rówieśniczej i społeczności uczniowskiej.
• Doskonalenie
umiejętności porozumiewania się, komunikowania, wyrażania i
nazywania własnych uczuć, myśli, przekonań.
• Zapoznanie z
ogólnie przyjętymi prawami dzieci i dorosłych i wdrażanie do
przestrzegania ich.
• Wyzwalanie otwartości, bezpośredniości
i spontaniczności w komunikowaniu się z osobami
niepełnosprawnymi.
Szczegółowe cele programu:
Uczeń:
• potrafi określić swoje mocne i słabe strony,
•
zna przyjęte normy społeczne i przestrzega ich,
• bierze
aktywny udział w życiu klasy i szkoły,
• potrafi
porozumiewać się z innymi ludźmi (rówieśnikami i dorosłymi,
znanymi i nieznanymi, sprawnymi i niepełnosprawnymi),
• umie
aktywnie słuchać,
• nazywa uczucia własne i innych,
•
wyraża swoje myśli i przekonania,
• posługuje się
„komunikatem ja”,
• pomaga innym ,
• wyraża
postawę tolerancji w stosunku do postaw, światopoglądu innych niż
własne.
Cele rewalidacyjne:
- usprawnienie
koordynacji wzrokowo – ruchowej ,
- doskonalenie procesów
analizy i syntezy wzrokowej ,
- podnoszenie sprawności
grafomotorycznej ,
- wydłużenie koncentracji uwagi ,
-
nauka planowania , kontrolowania , korygowania swojej pracy ,
-
kształcenie wyobraźni twórczej i odtwórczej , pamięci wzrokowej
.
1. 4 Metody pracy:
• oglądowa
•
praktycznego działania
• słowna
1. 5 Formy
pracy:
• indywidualna
• grupowa
•
zbiorowa
Konspekt zajęć pozalekcyjnych nr 1.
Temat
zajęć: Zaczarowany ogród – wykonujemy ilustrację do utworu
Vivaldiego pod tytułem „ Wiosna”.
Cel główny:
Kształtowanie pozytywnego obrazu własnej osoby.
Cele
szczegółowe:
• Kształtowanie więzi grupowej
•
Wdrażanie do aktywnej pracy i współpracy w grupie rówieśniczej i
społeczności uczniowskiej
• •Doskonalenie umiejętności
porozumiewania się, komunikowania, wyrażania i nazywania własnych
uczuć, myśli, przekonań
• Kształtowanie umiejętności
pracy w zespole.
Cele rewalidacyjne:
• Wydłużenie
koncentracji uwagi.
• Usprawnienie koordynacji wzrokowo –
ruchowej.
• Kształcenie wyobraźni twórczej.
Metody
pracy:
• oglądowa,
• praca z podkładem muzycznym,
•
praktycznego działania.
Formy pracy:
•
indywidualna,
• zbiorowa zróżnicowana
Środki
dydaktyczne:
• nagrany na płyte CD utwór Vivaldiego pod
tytułem „ Wiosna” lub inny podkład muzyczny ( np. muzyka
relaksacyjna ),
• odtwarzacz CD,
• duże arkusze bloku
albo szarego papieru służącego do pakowania,
• farby,
kredki, flamastry, kolorowy papier
• ilustracje
przedstawiające wiosnę.
Przebieg zajęć:
1.
Przywitanie się uczestników zajęć.
• Zabawa pod tytułem „
Witam tych, którzy...”
Uczestnicy wraz z prowadzącym stają
w kręgu. Prowadzący mówi: „ Witam tych którzy...” i dokańcza
zdanie na różne sposoby, np.
"...są trochę
zmęczeni,"
"... mają niebieskie oczy,"
"...wstali
przed siódmą,"
"... lubią się dobrze
bawić,"
Osoby, które czują się powitane, wskakują do
środka okręgu. Pozostali wzmacniają powitanie oklaskami. Ważne
jest, by powitań nie było za dużo, ale by wszyscy poczuli się
powitani.
• Ćwiczenia ruchowe z elementami pantomimy -
uczniowie chodzą po sali poruszając się zgodnie z instrukcją
prowadzącego.
- Idziemy skacząc po kamieniach
- Idziemy
dźwigając na plecach worek ziemniaków a
- Idziemy jak
słonie
- Idziemy jak roboty
- Tańczymy w balecie "Jezioro
łabędzie"
- Jesteś małą piłeczką
- Jesteś
żabą
- Jesteś drzewem na silnym .wietrze
2.
Zajęcia właściwe.
Prowadzący zapoznaje uczestników zajęć
z tematem zajęć. Prosi o położenie się uczestników na podłodze
i zamknięcie oczu, a następnie włącza muzykę. Uczestnicy mają
za zadanie zapamiętać swoje skojarzenia związane z podkładem
muzycznym, a następnie narysować to, co oczyma wyobraźni
zobaczyli.
Prowadzący dzieli uczestników na kilka
czteroosobowych zespołów; każdej drużynie rozdaje inne materiały
i środki plastyczne (każda praca jest wykonywana inną techniką) i
zachęca do ekspresji. Muzyka gra w tle. Gdy wszystkie prace są już
skończone, każda drużyna opisuje swoją pracę. Zwracamy uwagę na
wkład w powstała pracę każdego uczestnika. Chwalimy za wykonaną
pracę.
Prace uczestników zajęć umieszczamy na wystawce. Po
doprowadzeniu do porządku stanowisk pracy
przechodzimy do dalszego etapu zajęć.
3. Zakończenie
zajęć.
Zabawa „Pajęcza sieć”
Uczestnicy zabawy
siadają w kole. Prowadzący rozpoczyna zabawę rzucając kłębek do
ucznia i mówi o nim coś pozytywnego, np. Uważam, że Ania jest
bardzo koleżeńska. Osoba odrzucająca kłębek do innej „trzyma
swoją nitkę” i mówi coś pozytywnego na temat następnej osoby.
W ten sposób uczestnicy zabawy „robią na drutach”. Kiedy już
wszyscy uczestnicy wezmą udział w „robieniu na drutach”
odrzucamy kłębek do osoby, od której go otrzymaliśmy jednocześnie
kończąc zdanie: „Według mnie moją największą zaletą jest
...”
Wspólna zabawa ruchowa ze śpiewem.
Tyś
wesoły i to wiesz, klaśnij też. (klaszczemy 2x)
Tyś wesoły
i to wiesz i pokazać nam to chcesz, klaśnij też.(klaszczemy
2x)
Tyś wesoły i to wiesz, tupnij też. (tupiemy 2x)
Tyś
wesoły i to wiesz i pokazać nam to chcesz, tupnij też. (tupiemy
2x)
Tyś wesoły i to wiesz, krzyknij też.(ooo)
Tyś
wesoły i to wiesz i pokazać nam to chcesz, krzyknij też.
(ooo)
Uwagi końcowe:
• dbamy o bezpieczeństwo
uczniów podczas zajęć oraz w trakcie zabaw ruchowych,
•
dbamy o porządek w miejscu pracy,
• dostosowujemy tempo
prowadzenia zajęć do możliwości pracy uczniów,
•
dostosowujemy stopień trudności ćwiczeń do poziomu
uczniów.
Konspekt zajęć pozalekcyjnych nr
2.
Temat zajęć: Wykonujemy sałatkę owocową.
Cel
główny: Kształtowanie poczucia sprawstwa.
Cele
szczegółowe:
• wzmocnienie więzi grupowych,
•
kształtowanie poczucia odpowiedzialności za wykonanie powierzonego
zadania,
• przejawianie oznak: życzliwości, dobroci i
koleżeństwa wobec innych; dzieci; kulturalne odnoszenie się dzieci
do siebie;
• dziecko zna nazwy poszczególnych owoców, wie do
produkcji czego mogą zostać użyte,
Cele
rewalidacyjne:
• usprawnianie motoryki małej,
•
usprawnianie koordynacji wzrokowo – ruchowej,
• stymulacja
wielozmysłowa.
Metody pracy:
• oglądowa,
•
praktycznego działania.
Formy pracy:
•
indywidualna,
• grupowa.
Środki dydaktyczne:
•
owoce ( pomarańcze, jabłka, banany, brzoskwinie, rodzynki, orzechy,
cytryna), miód, wiórki kokosowe, cynamon,
• duża miska,
miód, drewniane łyżki do mieszania, deski do krojenia, noże,
ręczniki papierowe, kubeczek.
• duża, kolorowa karta z
przepisem na sałatkę przedstawionym w formie obrazkowej.
Przebieg
zajęć:
1. Przywitanie się uczestników zajęć.
•
Zabawa pod tytułem: „ Magnesy”
Uczestnicy stają na środku
sali. Wszyscy chodzą w dowolnym kierunku, ale na sygnał
prowadzącego stykają się z najbliższą w okolicy osobą określoną
przez prowadzącego częścią ciała, np. Na zdanie: „Stopa do
stopy” stojące obok siebie osoby stykają się stopami, itp.
•
Zabawa pod tytułem: „ Dłoń”.
Każdy z uczestników zajęć
obrysowuje na kartce papieru swoją dłoń i podchodzi kolejno do
kolegów i koleżanek. Uczniowie wpisują na kartkę jedną pozytywną
cechę danej osoby. Następnie redagują listę cech pojawiających
się najczęściej - są to zalety charakteryzujące całą
grupę.
2. Zajęcia właściwe.
Prowadzący informuje
uczestników zajęć co powstanie z przyniesionych przez nich owoców
( przed zajęciami można poprosić dzieci, aby każde w miarę
możliwości przyniosło jakieś owoce). Ustala razem z dziećmi
zasady pracy i mówi o bezpiecznym posługiwaniu się nożem.
Nauczyciel zapoznaje dzieci z przyniesionymi produktami. Dzieci
nazywają owoce, opisują je, poznają zapach i smak. Po tych
czynnościach wyjaśniamy dzieciom, w jaki sposób wykonamy sałatkę.
W tym celu wykorzystamy dużą, kolorową kartę z przepisem
przedstawionym w formie obrazkowej. Następnie przystępujemy do
przyrządzenia sałatki. Dzieci myją ręce a następnie zabierają
się do krojenia owoców, dodają rodzynki, orzechy i wiórki
kokosowe. Jedno dziecko przy pomocy nauczyciela wciska sok z cytryny
do kubka, łączy go z miodem i dokładnie miesza. Przygotowanym
sosem polewa owoce. Na koniec sałatkę posypujemy szczyptą
cynamonu.
Po wykonaniu sałatki, każde dziecko otrzymuje swoja
porcję.
3. Zakończenie zajęć
Dyskusja: co to
znaczy poznać i poznawać samego siebie? (podpowiedź dla uczniów:
czego dowiadujemy się o sobie?). Uczniowie zgłaszają swoje uwagi i
propozycje, które są zapisywane na arkuszu papieru przez
nauczyciela.
Zabawa „ Kolor – Owoc”
Zadaniem
uczniów jest określenie siebie jakim jestem owocem itp. Można się
„przedstawić” za pomocą rysunku, słownie lub gestami. Np. „
Jestem czerwona i słodka. Rosnę na grządkach w ogródku i
najlepiej smakuje z bitą smietaną” (truskawka).
Każdy
prezentuje swój schemat a następnie uzasadnia wybór.
Uwagi
końcowe:
• istotne jest, by zauważyć pracę i wysiłek
każdego dziecka, powinniśmy chwalić za wykonane prawidłowo
czynności,
• dbamy o bezpieczeństwo uczniów podczas zajęć,
a zwłaszcza podczas posługiwania się nożyczkami oraz w trakcie
zabaw ruchowych,
• dbamy o porządek w miejscu pracy,
•
dostosowujemy tempo prowadzenia zajęć do możliwości pracy
uczniów,
• dostosowujemy stopień trudności zadań do
poziomu uczniów.
Konspekt zajęć pozalekcyjnych nr
3.
Temat zajęć: Zabawy i ćwiczenia ruchowe na podstawie
metody „ Ruchu rozwijającego” Weroniki Sherborne.
Cel
główny: Uczniowie poznają i utrwalają schemat własnego
ciała.
Cele szczegółowe:
• zdobywanie pewności
siebie,
• kształtowanie poczucia bezpieczeństwa wśród
rówieśników,
• pomoc w nawiązywaniu kontaktu,
•
współpraca z partnerem i grupą.
Cele rewalidacyjne:
•
usprawnienie motoryki dużej i małej,
• usprawnienie
koordynacji sensoryczno – motorycznej,
• odreagowanie
napięcia emocjonalnego,
• świadoma kontrola ciała i jego
ruchów,
Metody pracy:
• oglądowa,
•
praktycznego działania.
Formy pracy:
•
indywidualna,
• grupowa,
• zbiorowa.
Środki
dydaktyczne:
• koce i maty na podłogę,
• odtwarzacz
CD i płyty z muzyką relaksacyjną,
• kolorowa chusta.
Przebieg zajęć:
1. Przywitanie się uczestników
zajęć.
Zabawa pod tytułem „Imię i gest”
Każdy z
uczestników wypowiada swoje imię dodając do tego dowolnie wybrany
przez siebie gest. Reszta grupy powtarza to imię i gest. W następnej
rundzie grupa próbuje sama powtórzyć imiona i
gesty.
WARIANTY:
Wykonywane gesty mogą mieć ustaloną
wcześniej tematykę, np. czynność najczęściej wykonywana w
wakacje, ulubiony owoc, itp.
Zabawa z kolorową
chustą.
Dzieci stoją w kole i każde z nich trzyma chustę za
krawędź w taki sposób, aby jednocześnie stało przy jednym
kolorze. Chusta uszyta jest z tkanin o różnych kolorach ( np.
czerwony, niebieski, żółty, fioletowy, zielony ). Wszyscy
równomiernie wykonują ruchy wahadłowe góra – dół. Na znak
prowadzącego uczestnicy zabaw zamieniają się miejscami, np.
wszyscy którzy stoją przy kolorze czerwonym zamieniają się
miejscem w dzieckiem, które stoi po drugiej strony chusty. Można
też wykonać to ćwiczenie wtaki sposób, że pod chustą
przebiegają i zamieniają się miejscami z osobami z naprzeciwka
osoby, które np. lubią czekoladę, lubią zwierzęta itp. Polecenia
zależą od pomysłowości prowadzącego.
2. Zajęcia
właściwe.
A) Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego
ciała.
Wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków, np.:
•
leżenie na plecach,
• leżenie na brzuchu,
• ślizganie
się w kółko na brzuchu, plecach,
• siedząc –
przyciąganie kolejno nóg (ręce oparte wzdłuż boków),
•
siedząc – kręcenie się w kółko na pośladkach,
•
czołganie się na brzuchu i plecach do przodu, z wyciąganiem i
zginaniem na przemian.
Wyczuwanie nóg i rąk, wyczuwanie
kolan – siedząc:
• podciąganie kolan do siadu skulonego,
•
pchanie kolan do siadu prostego (pokonując opór),
• w
siadzie prostym – rozcieranie i poklepywanie kolan,
•
maszerowanie i bieganie z podnoszeniem wysoko kolan.
Wyczuwanie
nóg – w ruchu:
• chodzenie, bieganie na ”sztywnych”
nogach,
• chodzenie, bieganie na miękkich (gumowych )
nogach.
Wyczuwanie nóg – siedząc (nogi
wyprostowane):
• dotykanie palcami stóp podłogi,
•
uderzanie o podłogę piętami,
• uderzanie o podłogę całą
stopą (szybko i wolno).
Wyczuwanie łokci – siedząc
kolana zgięte:
• dotykanie łokciami kolan,
•
dotykanie prawym łokciem lewego kolana i odwrotnie.
Wyczuwanie
twarzy – siedzenie w kole:
• wytrzeszczanie oczu (duże
oczy) i mrużenie oczu,
• zabawne miny.
Wyczuwanie
całego ciała:
• leżenie na plecach,
• turlanie się
(mięśnie naprężone i rozluźnione),
• leżenie z rękami
wzdłuż ciała ( napinanie i rozluźnianie mięśni).
B)
Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie
bezpieczeństwa w otoczeniu.
Ćwiczenia
indywidualne:
Leżenie na plecach lub brzuchu (mięśnie
rozluźnione). Stosowane jako odpoczynek po trudnych ćwiczeniach,
odprężenie po napięciach wewnętrznych. Można wykonywać to
ćwiczenie przy włączonej muzyce w tle.
Ćwiczenia w
parach:
Jedna osoba robi „mostek”, a druga obchodzi ja na
czworakach, przechodzi pod, przez, nad, dokoła itp. Ćwiczenie można
zmodyfikować. Jedna osoba kładzie się na plecach, a druga obchodzi
ją dookoła najpierw z otwartymi, a następnie z zamkniętymi
oczami.
Ćwiczenia w grupie:
Grupa tworzy „tunel”
reszta czołga się pod tunelem na plecach, brzuchu.
C)
Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z
partnerem i grupą.
Ćwiczenia w parach (partner „aktywny”
i partner „bierny”).
• Pozycja siedząca: ćwiczący
siedzi, opierając się plecami o partnera (nogi ugięte w kolanach);
pcha plecami partnera, starając się pokonać jego opór (zmiana
ról).
• Pozycja stojąca (tyłem): ćwiczący delikatnie
kładzie się na plecach partnera, a ten stara się częściowo
przyjąć ten ciężar.
• Pozycja stojąca (tyłem): całkowite
przyjęcie ciężaru, tak aby współćwiczący mógł oderwać nogi
od podłoża.
• Ciągnięcie za kostki ćwiczącego, leżącego
na brzuchu lub na plecach.
• Ciągnięcie za przeguby rąk lub
łokcie ćwiczącego leżącego na plecach.
• Kołysanie:
pozycja siedząca, tworzenie „fotelika” dla ćwiczącego
„pasywnego” i obejmowanie go, łagodnie kołysząc do przodu.
•
Kołysanie w różnych kierunkach: obejmujemy jedną ręką partnera,
drugą opieramy z tyłu o podłogę. „Opiekujący się” musi cały
swój ciężar przenieść na rękę opartą z tyłu.
•
Przyjęcie całego ciężaru ciała partnera: ćwiczący” aktywny”
w klęku podpartym „pasywny” kładzie się dowolnie, „aktywny”
porusza się po sali w różnych kierunkach.
•
Prowadzenie „ślepca”: ćwiczący zamyka oczy i jest oprowadzany
(wymaga zaufania do „przewodnika” oraz zdecydowania i pewności
siebie osoby aktywnej).
Ćwiczenia ”przeciwko” w
parach.
• „Skała”: ćwiczący staje stabilnie w
rozkroku podpartym lub siedzi mocno podparty o podłoże –
współćwiczący próbuje przesunąć „skałę”, pchając lub
ciągnąc w różnych kierunkach.
• „Worek”: to samo
ćwiczenie ze współćwiczącym leżącym na brzuchu, a także
próbowanie przewrócenia współćwiczącego na drugą stronę.
•
„Paczka”: dziecko zwija się w kłębek, a współćwiczący
usiłuje „rozwiązać paczkę”, ciągnąc za nogi i
ręce.
Ćwiczenia „razem” w parach (obydwaj partnerzy
„aktywni”).
• Partnerzy siedzą złączeni plecami,
po czym wstają, nie odrywając się od siebie, napierając na siebie
plecami tak, aby obydwaj powstali.
• Kołysanie się: siedząc
przodem do siebie z lekko zgiętymi nogami, ćwiczący trzymają się
za ręce lub przeguby, na zmianę kładą się na plecy i są
przeciągani przez partnera.
• Równowaga: stojąc do siebie
twarzą i trzymając się za ręce, ćwiczący odchylają się i
przechodzą do siadu, a następnie razem wstają.
Ćwiczenia
„razem” w grupie.
W tych ćwiczeniach uczestniczą
trzy lub więcej osób. Ćwiczenia wymagają dobrego współdziałania,
„zgrania” partnerów. Wszyscy pracują razem jako grupa.
•
Kołysanie: dwóch ćwiczących siedzi naprzeciwko, pomiędzy nimi
trzeci, kolana lekko ugięte i rozsunięte, ręce wyciągnięte do
przodu, ćwiczący w środku jest kołysany na boki przez
partnerów.
• Huśtanie: dwóch współćwiczących huśta na
kocu trzeciego partnera.
3. Podziękowanie uczestnikom za
zabawę, pochwalenie za postawę podczas zajęć i zakończenie
zajęć.
Uwagi końcowe:
• przed rozpoczęciem
zajęć zdejmujemy obuwie,
• prowadzący demonstruje najpierw
jak prawidłowo wykonać ćwiczenie,
• prowadzący powinien
dobierać zajęcia w zależności od wyposażenia placówki i
możliwości psychofizycznych dzieci,
• jeśli dziecko nie
chce wykonać danego ćwiczenia – nie zmuszamy,
• dbamy o
bezpieczeństwo uczniów podczas zajęć,
• dostosowujemy
tempo prowadzenia zajęć do możliwości pracy uczniów,
•
dostosowujemy stopień trudności zadań do poziomu uczniów.
5.
Bibliografia
1. Borzyszkowska H., Oligofrenopedagogika,
PWN Warszawa 1985
2. Cytowska B., Drogi edukacyjne dzieci
niepełnosprawnych intelektualnie, Wrocław 2002
3. Doroszewski
J., / red./ Pedagogika specjalna t. II, Ossolineum Wrocław 1989
4.
Kirejczyk K. / red./, Upośledzenie umysłowe – Pedagogika, PWN,
Warszawa 1981
5. Kott T. Wychowanie pozalekcyjne dzieci o
obniżonej sprawności umysłowej, Warszawa 1999.
6. Pileccy
W.,J. / red./ Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej
sprawności umysłowej, Kraków 1995
7. Wyczesany J., Pedagogika
upośledzonych umysłowo, Kraków 2006