TRIADA AUTYZMU

Zaburzenia rozwoju społecznego

• nieprawidłowe kontakty z dorosłymi i rówieśnikami,

• brak przywiązania emocjonalnego,

• nieróżnicowanie zachowań wobec rodziców i osób obcych

• unikanie kontaktu wzrokowego i fizycznego;

• unikanie udziału we wspólnej zabawie, zabawa „obok”;

• nieadekwatne zachowania społeczne

• ograniczenie zdolności do udziału w naprzemiennej interakcji z drugą osobą

(nieumiejętność nawiązywania kontaktów społecznych, brak i unikanie kontaktu wzrokowego, nieumiejętność odczytywania interpretowania znaczenia zachowań innych, brak umiejętności wskazywania, trudności z budowaniem relacji społecznych, nikłe komunikowanie się z ludźmi, niezdolność do naprzemiennego wysławiania się, brak zabawy z innymi dziećmi, zabawa „obok” – trudności z odpowiednim naśladownictwem, zaburzona zdolność komunikowania, niezauważanie rodziców, rówieśników, )

Zaburzenia w komunikowaniu się

• deficyty ilościowe (mutyzm 50% autystów, opóźnienie mowy 80% , mowa ograniczona, bodziec – reakcja, znikoma ekspresja mimiczna)

deficyty jakościowe (nieprawidłowe użycie zaimków „Karol jest głodny”, nazywanie przedmiotów, imion ciągle w sposób taki sam, nie różnicować ponieważ sprawia to trudność u dzieci, dziwaczne neologizmy, nierozumienie żartów, ironii, metafor, nieodpowiednie uwagi dzieci - sytuacyjne, odnośnie wyglądu -

echolalie:

- natychmiastowa, bezpośrednia (u takich dzieci występuje chaos w zachowaniach, dzieci korzystają z tej echolalii kiedy źle funkcjonują, źle się czują)

- odroczona, pośrednia (powtarzanie całych tekstów, reklam, piosenek, echolalie występują w sytuacjach trudnych, gdy dziecko czuje się zagrożone, nauczyciel dąży do wyciszania różnego typu echolalii np. poprzez Knill’a, relaksacje, masaże. Ważne jest aby nazywać sytuacje w których dziecko się aktualnie znajduje)

- funkcjonalna (postać złagodzona, dziecko korzysta z języka, wykorzystuje język w szkole, a także w domu)

• deficyty pragmatyczne, (niezdolność naprzemiennego wysławiania się, brak potrzeby komunikowania się, niezdolność do symbolicznego użycia przedmiotów, ujednolicenie tonu, bez emocji,

• Sztywny repertuar aktywności

- zachowania rytualistyczne (powtarzające się schematy zabaw, szczególe zainteresowania, cyframi komunikacją miejską, lepienie z plasteliny, przeciwstawianie się jakimkolwiek zmianą, rutyna dnia, zachowane schematy, )

- zachowania stereotypowe (wszelkie ruchy rąk, ramion, kiwanie się, wpatrywanie się w światło, pocieranie się dłońmi, chodzenie na placach) – autostymulacja – (nie wolno przerywać dziecku, dawkować mu te zachowania, jeśli dziecko np. trzepocze rączkami nie możemy mu tego zabronić, trzeba zastępować te zachowania, wprowadzać zmiany, np. w przypadku bujania się musimy dostarczyć dziecku stymulacji np. dodatkowa dawka ruchu w danym dniu, zajęcia z autystami są nieprzewidywalne)

- sawanci – wyspecjalizowani w danych umiejętnościach, wysypkowe zdolności

RÓŻNICOWANIE OBRAJÓW PRZED I PO 12 MIESIĄCACH ŻYCIA

(wg Hanny Jaklewicz)

Jeżeli cechy ujawniały się przed 12 rokiem życia, funkcjonowanie jest gorsze - PARADOKS DIAGNOSTYCZNY – dlatego, że dziecko zdobyło już wcześniej jakieś umiejętności które w znacznym stopniu pomagają mu funkcjonować.

1. Dzieci z wczesnym rozwojem autyzmu; do 12 miesiąca życia

• brak kontaktu wzrokowego;

• brak dążenia do kontaktu z matką a nawet aktywny opór przez nim;

• brak reakcji na głos matki i jej widok;

• zaburzenie snu i łaknienia;

• zaburzony wczesny etap rozwoju mowy (np. brak gaworzenia);

• specyficzne reakcje na bodźce zmysłowe (np. dziecko nie reagowało na głośne dźwięki a jednocześnie wykazywało dużą wrażliwość na dźwięki o niskim natężeniu);

• widoczne już w okresie niemowlęctwa stereotypie, które około 2 roku życia

późniejszy rozwój tej grupy dzieci cechujj:

• stereotypowy i schematyczny sposób postepowania w zabawi i codziennych aktywnościach;

• pogłębiająca się z wiekiem izolacja społeczna

2. dzieci z późnym rozwojem autyzmu po 12 miesiącu życia

• pierwsze symptomy widoczne przynajmniej po 12- miesięcznym okresie prawidłowego rozwoju

• wycofanie się z wszelkiej interakcji i unikanie ich (zarówno w kontakcie z rodzicami jak i osobami obcymi);

• opór przed jakimikolwiek zmianami;

• obsesyjne postrzeganie raz ustalonego porządku i określonych schematów postępowania;

• późniejszy rozwój tej grupy cechuje:

• schematyczna zabawa

• dużo stereotypii w zachowani w sytuacjach wywołujących napięcie ;

• regres w rozwoju mowy (pojawiają się echolalia, odwracanie zaimków, lub mowa zanika całkowicie)

W toku terapii ta grupa dzieci czyni wyraźne postępy. Powraca zdolność do komunikowania się oraz zainteresowanie otoczeniem. Proces ten jest jednak długi i przebiega skokowo.

(chodzenie na palcach, autostymulacja, kręcenie się w kółko, powtarzające się schematy zabaw, lepienie z plasteliny)

(Nauczyciel jest odpowiedzialny za rozwój mowy dziecka, kształtowanie rozwoju nie może odbywać się tylko na zajęciach logopedycznych)

• Zaburzenia komunikacji

• Sztywność w zachowaniu

AutyzmObjawy autyzmu. Są one szczególnie widoczne w ograniczeniu zdolności do udziału w naprzemiennej interakcji z drugą osobą. Mogą się wyrażać także w braku zdolności do tworzenia więzi emocjonalnych, a więc np. stosownych do wiekuzwiązków przyjacielskich z rówieśnikami. Kontakt z rówieśnikami jest najtrudniejszy dla dzieci z autyzmem – dużo trudniejszy niż kontakt ze zwierzęciem czy osobą dorosłą. Wynika to przede wszystkim z nadmiernej dawki stymulacji, a także braku przewidywalności i ustrukturyzowania sytuacji kontaktu z innymi dziećmi. To budzi lęk. Często dzieci z autyzmem zdają się przedmiotowo traktować osoby w swoim otoczeniu. Wynika to z braku świadomości emocji innych osób i wiedzy na temat adekwatnego reagowania na nie. Zaburzone jest przy tym dostosowanie zachowania do odczuwania. Tym, co dodatkowo utrudnia funkcjonowanie społeczne, jest trudność w nawiązaniu i utrzymaniu kontaktu wzrokowego. Warto podkreślić, że zaburzone funkcjonowanie społeczne wskazuje zwykle na zaburzenia rozwoju także w wielu innych obszarach.

Zaburzenia w komunikacji w autyzmie

Drugą  wiązką objawów są jakościowe zaburzenia w komunikacji. Mogą one dotyczyć zarówno komunikacji werbalnej (mowy), jak i niewerbalnej (m.in. mimiki, postawy ciała, gestykulacji). Błędem jest myślenie, że dzieci z autyzmem po prostu nie dążą do komunikowania się z innymi. Zwykle mają one motywację, ale brakuje im umiejętności. Szacuje się, że ok. 25% dzieci z autyzmem w ogóle nie posługuje się mową. Określane jest to jako mutyzm. U pozostałych rozwój mowy jest zwykle opóźniony i nieharmonijny. Często słownik osób z autyzmem jest bardzo bogaty w zakresie słownictwa związanego z ich zainteresowaniami, natomiast ubogi w podstawowych sytuacjach – np. zawiera niewiele przymiotników określających cechy człowieka. Ponadto dzieci z autyzmem uczą się języka w sposób sztywny. Przejawia się to w bardzo dosłownym rozumieniu wypowiedzi, czyli np. braku rozumienia metafor, dowcipów. Sztywność ta wiąże się także z kojarzeniem słów z konkretną sytuacją i trudnością w zastosowaniu ich w innym kontekście. Zaburzenia w komunikacji werbalnej mogą się przejawiać także pod postacią echolalii, czyli powtarzania słów lub całych zdań. U części osób z autyzmem jest to jedyna forma porozumiewania się. Na przykład dziecko zapytane: „Chcesz wody?” odpowie: „Chcesz wody, chcesz wody, chcesz wody...”, co część terapeutów traktuje jako potwierdzenie. Mogą się także pojawiać pytania perseweracyjne, czyli wielokrotnie powtarzane. Wtedy dobrym wyjściem może być danie dziecku np. kartki z odpowiedzią. Będzie to coś konkretnego, a jednocześnie przedstawionego w formie wzrokowej, co zwykle łatwiej przemawia do dziecka z autyzmem. 

Tym, co jeszcze zwraca uwagę w sposobie komunikowania się osób z autyzmem, jest zamienianie zaimków – nieużywanie słów „ja”, „moje” w odniesieniu do siebie. Obecnie dominuje pogląd, że jest to spowodowane zaburzeniami werbalnymi, a nie – jak przez długi czas sądzono – zaburzeniami tożsamości. Powyższe przykłady pokazują, że komunikacja z dzieckiem autystycznym nie jest łatwa. Dodatkowo utrudniają ją brak zdolności inicjowania i podtrzymywania konwersacji, a także deficyty na poziomie komunikacji niewerbalnej. Zwykle zwracają uwagę

brak kontaktu wzrokowego lub zaburzenia z tym związane. Dziecko nie tylko ma trudność w nawiązaniu kontaktu wzrokowego, lecz także ten rodzaj komunikatu nic mu nie mówi, a to utrudnia rozumienie stanów emocjonalnych innych osób. Czasami można mieć wrażenie, że dziecko ma „kamienną twarz”. Ekspresja emocjonalna poprzez mimikę jest bardzo zubożona. Są koncepcje, które wiążą to z porażeniem nerwu twarzowego, a nie jedynie z zaburzeniami w rozwoju społecznym. W związku z tym zaleca się rehabilitację mięśni twarzy. Brak spontaniczności widoczny jest także w gestykulacji, co związane jest prawdopodobnie z problemami z orientacją w schemacie własnego ciała. Dodatkowo dzieci z autyzmem nierzadko przyjmują specyficzne pozy ciała, co bardzo często jest konsekwencją napięcia mięśniowego.

Stereotypowe wzorce zachowania

Ostatnim elementem „triady autystycznej” są ograniczone, powtarzane i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i działania. Odbierane jest to jako brak elastyczności, sztywność lub przywiązanie do stałości. Osoby z autyzmem często kojarzone są ze specyficznymi zainteresowaniami, pogłębianiem wiedzy na jakiś konkretny, często bardzo wąski i specjalistyczny temat. U małych dzieci i osób gorzej funkcjonujących może to przyjmować formę kolekcjonowania jakichś przedmiotów. Zwykle ma ono przymusowy charakter i nie służy zabawie, ale układaniu w określony sposób. U części dzieci obserwuje się silne przywiązanie do przedmiotów pełniących funkcje talizmanów. Daje to niewątpliwie poczucie bezpieczeństwa, ale może też zaabsorbować dziecko do tego stopnia, że będzie ono się na tym koncentrowało przez większość swojego czasu. Jeśli chodzi o zabawy dzieci autystycznych, to bardzo często są one oparte na sztywnych schematach, pozbawione fantazji, niewykorzystujące wyobraźni. Widocznym symptomem sztywności w zachowaniu są tzw. manieryzmy ruchowe, przejawiające się np. w kręceniu się wokół własnej osi, trzepotaniu nadgarstkami na wysokości wzroku, patrzeniu kątem oka, wspinaniu się na palcach. W ten sposób osoby z autyzmem dostarczają sobie stymulacji. Podobnie wyglądają tzw. stereotypie ruchowe – np. monotonne kołysanie się. Stereotypie, pojawiające się przede wszystkim w stanach dużego napięcia emocjonalnego, mogą występować także na poziomie języka. Wtedy przyjmują postać np. pytań, przekleństw. Na koniec warto zwrócić także uwagę na szczególnie trudne dla dziecka i otoczenia zachowania autoagresywne. Polegają one na zadawaniu sobie bólu w ten sam, określony sposób, za pomocą tych samych ruchów. Osoby z autyzmem mają dużą trudność w regulowaniu swoich emocji i relacji z otoczeniem w inny sposób niż poprzez agresję.

(profil psychoedukacyjny schofler )