Barbara Olszewska Dyoniziak streszczenie książki Człowiek kultura osobowość


- antropologia – badanie ludzkości we wszystkich formach i przejawach jej istnienia (termin GB)

- ewolucja biologiczna

- zróżnicowanie fizyczne

- kultura

- skutki industrializacji i urbanizacji

- formy współżycia w wielkich miastach

- etnografia – opis poszczególnych kultur

- już od starożytnych Grecji i Rzymu

- systematyczne opisy kultur od II poł XIX w

- etnologia – porównawczo-teoretyczne studia nad kulturami różnych ludów

- termin po raz I w nazwie paryskiego Towarzystwa Etnologicznego

- metoda badawcza – „metody intensywnych badań terenowych” wyprac. przez Bronka Malinowskiego

- antropologia kulturowa – szerokie, historyczno-porównawcze badania nad różnymi kulturami (termin USA)


- bada początki, rozwój i istotę gatunków ludzkich

- bada wczesne formy rozwoju człowieka w oparciu o badania arche i antropo fiz. oraz współcześnie żyjące, opisane społeczeństwa

- 4 działy:

I - antropologia fizyczna (człowiek jako gatunek biologiczny, jego ewolucja i miejsce w świecie, typy morfologiczne, fizjologiczne)

II – antropologia społeczno-kulturowa (bada wzory życia ludów przy pomocy techniki obserwacji uczestniczącej i swobodnego wywiadu)

III – archeologia (bada obiekty wytworzone przez człowieka celem odtworzenia historii kultury)

IV – antropologia lingwistyczna (język i jego relacja z kulturą)

- wszystkie te 4 działy bazują na koncepcji kultury

- społecznie organizowany system świadomego przystosowania się człowieka do środowiska, realizowany za pomocą wytworów człowieka, mający na celu zaspokojenie jego potrzeb, najbardziej odróżnia człowieka od innych gatunków. Stanowi niezbędny warunek dalszej działalności ludzkiej

- język jest nośnikiem wiedzy, doświadczeń, dziedzictwa kulturowego


- reakcja na mało płodne spekulacje ewolucjonistów

- zapoczątkował popularne później w USA stanowisko porównawczo-historyczne zwane też historyzmem lub pluralizmem historycznym

- General Anthropology

- „Antropologia dotyczy historii społeczeństwa ludzkiego”. Nie dotyczy czasu, w którym dysponujemy źródłem pisanym => rozciągnięcie metody historycznej poza domenę źródeł pisanych

- 3 najważniejsze problemy badawcze antropologii:

I – rekonstrukcja historii ludzkiej i praw jej rozwoju

II – określenie typów zjawisk historycznych i ich sekwencji (takie same u wszystkich ludów czy niepowtarzalne?)

III – badanie zmian jakie dokonują się na naszych oczach

- wszystkie problemy powinny być badane w dziedzinie zjawisk biologicznych i społecznych

- kontynuator dawnych koncepcji XVIII w historiografów

- antropologia nauką historyczną mogącą prowadzić do odkrycia praw historycznego rozwoju

- aspekty kultury mające być przedmiotem badań:

I człowiek - natura

II człowiek – człowiek

III aspekty subiektywne (fakty intelektualne, emocjonalne, wartości, działania etc)

- biologiczne i kulturowe życie stanowi całość

- następcy: A.L. Kroeber, J.M.Herskovits, R. Linton


- Emil Durkheim prekursorem funkcjonalno-strukturalnego odłamu funkcjonalizmu w antropologii

- nauka synchroniczna, bada współczesne kultury ujmowane całościowo jako integralne systemy dynamicznie powiązanych elementów

- wykrywanie funkcji wytworów kulturowych

- teoria potrzeb Malinowskiego

- ukazanie całościowego charakteru kultury i jej funkcjonowania:

I rola jej wytworów

II jakie potrzeby te wytwory zaspokajają

III jaki wywierają wpływ na całokształt kultury

- badanie kultury jako całości, ukazanie wzajemnych powiązań między wszystkimi jej aspektami. Wyodrębnienie jej elementów składowych, określenie ich wzajemnego stosunku, stosunku do potrzeb biologicznych i celów, wartości.

- pełny opis każdej kultury wymaga długotrwałego kontaktu osobistego z badanym ludem techniką obserwacji uczestniczącej i swobodnego wywiadu

- tabelka – schemat kultury wg Malinowskiego na str. 25


- 3 sposoby podejścia w antropologii kulturowej:

- holizm – badania istot/grup jako całościowego wzoru ich życia, wzajemnych powiązań między wytworami kultury i formami działalności ludzi

- metoda historyczna – próba opisu ludzkiej ewolucji biologicznej i kulturowej w historycznej perspektywie

- metoda porównawcza – zmierza do wyjaśnienia różnic i podobieństw między kulturami i ustalenia cech stałych. Wypracowana głównie na gruncie amerykańskiej szkoły kultury i osobowości

- antropolog stara się odpowiedzieć na pytania:

- jaka jest kultura?

- w jaki sposób wpływa ona na osobowość jednostek ją tworzących?

- jaki kierunek przybiera ewolucja kulturowa?

- w jaki sposób kultura wpływa na ewolucje biologiczną?

- w jaki sposób kultura wpływa na stosunki między ludźmi a środowiskiem naturalnym, w którym żyją?

- związki z socjologią, ekonomią, naukami politycznymi, antropologią fizyczną, anatomią, fizjologią, genetyką, etologią, archeologią, geologią, paleontologią, gleboznawstwem, fizyką, antropologią lingwistyczną, językoznawstwem, historią, historią literatury, sztuki, muzykologią i samym Lucyferem :P


- Edward Brunett Tylor (ewolucjonista, II poł XIX) – autor pierwszej w pełni akceptowanej dla współczesnego antropologa definicji kultury: kultura jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, zwyczaje i inne nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

- ’50 XX w USA: A.L.Kroeber, C. Kluckhohn: kultura składa się z wzorów jawnych i ukrytych, z zachowań wyuczonych i przekazywanych przez symbole, tworzących specyficzny dorobek grup ludzkich oraz z wytworów tych zachowań: rdzeń kultury stanowią tradycyjne tzn. wyrosłe i wyselekcjonowane w procesie historycznym idee oraz przywiązane do nich wartości. Systemy kulturowe mogą być uważane albo za produkty ludzkiego działania, albo za warunki dalszej działalności ludzkiej

- kultura jest:

- zjawiskiem społecznym (kultura bez społeczeństwa jest niemożliwa)

- nie jest jednolita – różnice związane z rolami społecznymi, wiekiem itd.

- rzeczywistością historyczną (historycznie przeobrażająca się rzeczywistość społeczna kształtowana przez ludzką praktykę społeczną – zgodnie z marxizmem :] )

- zespołem form świadomości społecznej (kultura techniczno-użytkowa i symboliczna)

- systemem symboli (wszystkie wytwory i działania mają charakter symboliczny, zwłaszcza język, sztuka, magia, religia, systemy światopoglądowe)

- powiązaną całością o charakterze instrumentalnym (żaden element kultury nie posiada znaczenia gry rozpatrywany jest w izolacji, każdy pełni jakąś rolę)

- zjawiskiem psychologicznym (jej źródłem jest umysł i system nerwowy jednostki)

Ergo: kultura jest zjawiskiem społecznym, historycznie zmiennym (wyuczonym), symbolicznym, funkcjonalnym i psychologicznym

- nauka otwarta z uwagi na stałą zmienność przedmiotu badań

- zmierza do wyjaśnienia ludzkiego zachowania poprzez badanie wszystkich jego aspektów we wszystkich znanych społeczeństwach

- tematy: kultura (istota, jej początki, zmiany), język, relacja kultury i osobowości, wzory adaptacji do środowiska, organizacja ekonomiczna i polityczna, prawo, religia i magia, tworzenie się grup społecznych i wzory interakcji społecznej, problemy współczesnego i przyszłego świata /str. 32

- w 1838 w Paryżu powstaje Société Ethnologique de Paris (rok ten uważany jest za datę powstania etnologii)

- do rozbudzenia zainteresowań etnograficznych przyczyniły się wielkie expedycje naukowe:

- do Ziemi Bafinna (k. XIX) – materiał o Eskimosach (uczestniczył w niej młody Boas)

- Jesup Pacific Expedition (XIX/XX) USA (też młody Boas)

- GB expedycja do Cieśniny Torresa

- antropologia społeczno-kulturowa rozwinęła się jako odrębna dyscyplina ok. 1860-1900 (panował wtedy ewolucjonizm – echo myśli Spencera i Darwina)

- pierwsze dekady XX w:

- kulturowo-historyczna w Niemczech i Austrii (Frobenius, Grabner, Ankerman, Schmidt)

- historyzm Boasa w USA

- 1922 :

- w GB ukazują się Argonauci Zachodniego Pacyfiku Bronka Malinowskiego oraz Wyspiarzy Andamańskich Alfredka R. Radcliffe-Browna (funkcjonalizm)

- W tym czasie we Francji wpływy Durkheima (Mauss, Levi-Strauss)

- 1930-1960 :

- w USA szkoła kultury i osobowości

- Początki ekologii kulturowej (D. Ford)

- w GB archeologii powrót do teorii ewolucji (G. Child)

- początek zainteresowania procesami akulturacji (Radfield, Linton, Herskovits)

- 1960-1980 – zainteresowanie psychologicznymi procesami poznania jednostek:

- w USA i GB antropologia kognitywna

- popularyzacja francuskiego strukturalizmu Levi-Straussa we wszystkich krajach

- W USA rozwój badań związanych z ekologią kulturową => powstanie nowego kierunku – materializmu kulturowego L. White’a i J. Steward’a (neoewolucjonizm)

- wzrost zainteresowania na W antropo marxistowską, w etnografii radzieckiej materializm historyczny i dialektyczny


- starożytni Grecy – opisy, pytania, informacje (Homer, Herodot, Hekatajos, Platon, Arystoteles)

- Cezar, Tacyt, Lukrecjusz

- średniowiecze: przekazy podróżników (Giovani de Pino Carpini,Rubruk, Marco Polo => Opisanie Świata)

- XV-XVI:

- misjonarz hiszpański Bartolome Las Casas Krótka relacja o wyniszczeniu Indian

- X Henryk Portugalski w XV w odbywa podróż do Maroka otwierając drogę do dalszych europejskich exploracji Afryki

- koncepcja Tomasza Hobbesa (bellum omnia contra omnes)

- koncepcja Johna Lock’a o szczęśliwym dzikim prowadzącym rajski żywot

- XVIII:

- odkrywcy: J. Coock, de Bougenville, G, Forster (Gdańszczanin)

- praca J.F. Lafitou porównująca kulturę Irokezów z dawnymi starożytnymi Hebrajczyków, Greków i Rzymian

- gloryfikacja dzikiego, jego prymitywnej dobroci i swobody (encyklopedyści)

- Adam Fergusson wprowadza do literatury koncepcję 3 stadiów rozwojowych ludzkości: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja (prekursor XIX szkoły ewolucyjnej w etnografii)

- antropologia zdobyła pierwszą akademicką pozycję w 1884 r. kiedy Tylor objął na Uniwersytecie w Oxfordzie wykłady z tego zakresu


- ewolucjoniści XIX w:

- USA: L.H. Morgan

- GB: E.B. Tylor, J.McLennan, H. Maine, J. Frazer, J. Lubbock

- Niemcy: Adolf Bastian, J.J. Bachofen

- Rosja: Maksym Maksymowicz

- kultury ludzkie rozwijały się wzdłuż tej samej linii rozwojowej od szczebli niższych do wyższych, przechodząc przez takie same etapy rozwojowe, jakkolwiek tempo tych zmian mogło różnić się w różnych społeczeństwach

- sekwencje stadiów rozwojowych odzwierciedleniem jedności psychiki ludzkiej

- Lewis Henry Morgan ustalił, że matrylinia wyprzedziła patrylinię

- Morgan autorem periodyzacji dziejów na 3 etapy: dzikość, barbarzyństwo, cywilizację (każda epoka dzieli się na stadia niższe, średnie, wyższe)

I Dzikość

- początek niższej: pojawienie się na ziemi, brak narzędzi i ognia

- początek średniej: wynalezienie ognia, prymitywne narzędzia

- początek wyższej: wynalezienie łuku i strzał

II Barbarzyństwo

- początek niższego: garncarstwo, osiadły tryb życia, matriarchat, rody, religia, tkactwo

- początek średniego: rolnictwo na W, hodowla na E, domy z kamienia i cegły

- początek wyższego: wytop rudy żelaza, koło garncarskie, uzbrojenie żelazne, miasta, świątynie, patriarchat, małżeństwo monogamiczne, własność prywatna

III Cywilizacja

- początek: alfabet fonetyczny, państwo, klasy

- Morgan: schemat rozwoju rodziny

I bezład sexualny

II rodzina kazirodcza (między braćmi i siostrami)

III rodzina swoista („punualna”) – małżeństwo grupowe

IV związki pojedynczych par zamieszkałych osobno w ramach szerszej grupy krewnych (ale nie jest to związek prawomocny i stały)

V rodzina patriarchalna (wielożeństwo)

VI rodzina monogamiczna (rozwój wraz z rozwojem własności prywatnej)

- J.J. Bachofen – Das Hatterrecht – matriarchat i matrylinia wyprzedziły patriarchat i patrylinię

- Adolf Bastian – Der Mensch In der Geschichle – teza o psychicznej jedności rodzaju ludzkiego, która powoduje pojawianiem się w różnym czasie podobnych zjawisk kulturowych we wszystkich kulturach, a obserwowane różnice są jedynie wynikiem oddziaływania różnych warunków środowiskowych /pierwsza próba wyjaśnienia co jest przyczyną różnic kulturowych

- atomistyczne podejście do zjawisk kulturowych – o przejściu do następnego etapu decyduje sensacyjne pojawienie się nowego elementu kulturowego, nie powiązane z żadnym szerszym tłem historycznym i kulturowo-społecznych uwarunkowań

- metoda kulturowo-porównawcza – rekonstrukcja minionych faz rozwojowych kultury za pomocą analizy przeżytków i porównania kultur przy pomocy tzw. kryteriów wyższości i niższości stopni (im kultura bardziej złożona, więcej w niej i bardziej różnorodnych elementów) /nie da się ich dziś utrzymać – przykład komplikacji zawieranych małżeństw u Australijczyków (formuły matematyki nowożytnej)

- wiara w doktrynę społecznego darwinizmu – niektóre społeczeństwa i jednostki lepiej wyposażone do dominacji niż inne (najlepsza kultura europejska, of kors)

- dzieło Morgana zostało wykorzystane później przez Marksa i Engelsa


- w tym okresie (II poł. XIX w) działał we Francji Emil Durkheim (1858-1917)

- głosił prymat społeczeństwa nad jednostkami. Narzuca im dyscyplinę, ład, uczy altruizmu, określa sposoby myślenia i działania. Bez społeczeństwa jednostki żyłyby w anarchii w stanie nieustannej wojny każdy z każdym

- w przeciwieństwie do Marksa ogniskował uwagę na stabilności, równowadze i solidarności w społeczeństwie

- społeczeństwa pierwsze: solidarność mechaniczna, społeczeństwa industrialne: solidarność organiczna

- „fakt społeczny” – kategoria analizy w badaniach socjologicznych – idee, normy, oczekiwania, reguły zachowania, które istniały wcześniej od jednostek i mają zdolność wywierania na jednostkę przymusu

- teza Durkheima o prymacie społeczeństwa nad jednostką stała się bodźcem do reorientacji wielu nauk zajmujących się społeczeństwem i kulturą. Kultura powiązana ze społeczeństwem nie mogła być już traktowana atomistycznie i odtąd wszystkie jej aspekty musiały być badane w kontexcie ich uwarunkowań i funkcji społecznych a nie jako niezależne sfery rzeczywistości => podejście funkcjonalistyczne


- Elliot Smith (GB) autorem extremalnej teorii dyfuzjonistycznej – cywilizacja ludzka jest tak specyficzną kombinacją, ze nie mogła być wynaleziona więcej niż raz => Egipt kolebką cywilizacji, z którego rozprzestrzeniła się ona na caaaałą planetę. Impulsem do rozwoju cywilizacji była głównie religia. Nawadnianie pól, kult słońca, piramidy, mumifikacja w Nowym Świecie to efekt dyfuzji z Egiptu :]

- uczniem i kontynuatorem tego oszołoma był William Perry – autor książki Dzieci Słońca


- znacznie bardziej poprawne sposoby badania dyfuzji i migracji wypracowała austriacko-niemiecka szkoła kulturowo-historyczna

- jej prekursorem był Fryderyk Ratzel. Główny zrąb teoretyczny wypracowany przez Leo Froberniusa, B. Ankermana, F. Graebnera oraz ojca Wilhelma Schmidta

- problem: w jaki sposób przejawia się dyfuzja elementów kulturowych i ich migracja

- kryterium formy, ilości i ciągłości

-kryterium formy: podobieństwo drugorzędnych cech wytworów kulturowych musi wskazywać na ich wspólne pochodzenie

- kryterium ilości: podobieństwo wielu wytworów kulturowych w porównywanych kulturach, umacnia postulat o ich wspólnym pochodzeniu

- kryterium ciągłości: znajdowanie na drodze łączącej porównywane kultury elementy charakterystyczne dla ich obu

- zainteresowania szkoły koncentrują się na ustalaniu miejsca pochodzenia wytworów, śledzeniu szlaków ich migracji celem rekonstrukcji historii dawnych kultur

- nie wnikano w istotę kultury jako całości i samą ideę rozwoju ani w człowieka jako jej twórcy


- ojciec Wilhelm Schmidt sformułował schemat rozwoju kultury na drodze dyfuzji – początkowo istniało kilka tzw. kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się na podobieństwo fal na wodzie po wrzuceniu do niej kamienia, dając początek tzw. kulturom wtórnym, które powstawały ze zmieszania się kultur podstawowych („teoria kręgów kulturowych” => potem od niej nazwa całej szkoły)

- ojciec Wilhelm i inni badacze tej szkoły wypracowali tzw. kryterium następczości występowania form kulturowych (próba uchwycenia

I mieszane formy graniczne kultur są młodsze od kultur stanowiących ich składniki

II kultura przecinająca jakąś kulturę jest młodsza od kultury rozdzielanej

III kultura, na terenie której spotykamy rozrzucone resztki innej kultury jest młodsza od tej ostatniej

IV kolebką całej cywilizacji jest Azja

- ojciec Wilhelm – podział kultur świata: prakultury, kultury prymarne, sekundarne, tercjarne (wyższe). Kryterium jest przede wszystkim typ organizacji społecznej i forma wierzeń (+ inne, np. przedmioty materialne) => znów atomizowanie kultury (jak u ewolucjonistów)

- ojciec Wilhelm założył w 1906 czasopismo Anthropos ukazujące się po dziś (książka wyd. w 1991 :>)


- po Boasie przewodnictwo w antropo US przejął Alfred Lois Kroeber. Prowadził badania nad Indianami w Kaliforni. Wypracował koncepcję kultury jako bytu ponadorganicznego, niesprowadzalnego do czynników biologicznych i psychologicznych. Przeciwnik redukcjonizmu.

- konfiguracjonista (uważał, że każda kultura posiada zespół charakterystycznych cech decydujących o jej odrębności)

- inni uczniowie Boasa zarzucali Kroeberowi reifikowanie kultury i ignorowanie jednostki

-

A.L.Kroeber

inny uczeń Boasa, R.H. Lowie badał Indian Równin i wsławił się atakiem na Ancient Society Morgana. W swojej pracy Primitive Society dostarcza faktów na poparcie tezy o ewolucji klanu (rodzina nuklearna wcześniejsza niż klan – przeciwnie niż sugerował Morgan).

- Lowie krytykowany za swoją koncepcję cywilizacji jako bezładnej mieszaniny „strzępów i łat”. Unikał wszelkiego generalizowania

- wcześni uczniowie Boasa: L. Spier, A.A. Goldenweiser, E.C.Persons, R.Bunzel, P.Radin, J.Swanthon

- uczniowie Boasa, którzy rozwinęli własne stanowiska teoretyczne: Ruth Benedict, Edward Sapir, M. Mead


- Bronek Malinowski studiował matematykę i fizykę. Wg dr. Robotyckiego molestował tubylczego chłopca i był hipokrytą :P

- opracował zrąb teorii funkcjonalnej

- podejście teleologiczne – wszystko co nas otacza ma jakiś cel, funkcję

- założenie integracji – wszystkie elementy jakiejś całości są współzależne i wzajemnie na siebie oddziałują oraz są tak ustrukturyzowane aby tę całość podtrzymywać

- funkcja:

- odpowiedź na ludzkie potrzeby

- rola, jaką pełni dany element w całokształcie kultury (współzależność między elementami kultury)

- analiza funkcjonalna nie jest wynalazkiem antropologii, wykorzystuje się ją w naukach ścisłych. Jej celem jest opis wzajemnych powiązań i zależności między elementami kultury bez wartościującej oceny roli tych elementów

- nacisk przede wszystkim na badania synchroniczne, jakościowe, wykluczające wyjaśnienia przyczynowe wymagające głębi czasowej

- elementy dysfunkcjonalne – powodują stresy lub prowadzą do zachwiania równowagi systemu

- elementy eufunkcjonalne – przyjmowane pozytywnie

- zmiana w jednej dziedzinie może powodować poważne skutki w innych

- instytucja – „grupa ludzi zjednoczona wspólnym zdaniem lub zdaniami, związana z określonym wycinkiem środowiska, rozporządzająca wspólnie pewnym wyposażeniem materialnym i rządząca się pewnym zespołem reguł”

- czynniki zapewniające ład społeczny: wrażliwość na sankcje, mechanizmy kontroli społecznej, zgodność funkcjonalna poszczególnych wymogów systemu

- uczniowie Malinowskiego (GB):

- E.E.Evans-Pritchard, M.Fortes, M.Gluckman, M.Hunter, L.Mair, S.F.Nadel, M.H.Read, A.I.Richards, I.Schapera, G.Wagner, M i G Wilsonowie.

- Raymond Firth – główny twórca antropologii ekonomicznej

- Edmund Leach – czołowy przedstawiciel strukturalizmu GB


- A.R. Radcliffe-Brown urodzony i wychowany w Anglii. Pod wpływem Frazera, Comte’a i Durkheima. Badania terenowe na Wyspach Andamańskich.

-struktura społeczna – „trwałe uporządkowanie osób w obrębie sieci stosunków społecznych, określonych i kontrolowanych przez instytucje, to jest społecznie ustanowione normy i wzory zachowania”

- w analizie funkcjonalnej wyeliminowanie jednostki i potrzeb biologicznych

- podejście strukturalno-funkcjonalne


- funkcjonalizm nie przyjął się w antropo US (w przeciwieństwie do socjologii US)

- etnolog niemiecki R. Thurnwald – monografie funkcjonalne, podejście funkcjonalistyczne z historycznym i psychologicznym („funkcjonalista psychologiczny”)


- Mauss – na materiale empirycznym ukazał działanie zasady wzajemności (nie tylko wymiana darów, ale też w życiu społecznym, moralnym, religijnym, prawnym). Jest ona „całościowym faktem społecznym”. Postulat badania każdego zjawiska w interdyscyplinarnym wymiarze społecznym, biologicznym i psychologicznym.

- Arnold von Gennep – teoria rytuałów przejścia – w życiu człowieka przewijają się momenty świeckie i sakralne, życie składa się z serii przejść od jednego statusu społecznego do drugiego, które znajdują wyraz w specjalnych rytuałach. Rytuały te dzieli na:

I rytuały separacji (oddzielenia) – oddzielają jednostkę od dawnego statusu społecznego

II rytuał przejścia (marginalne) – służą celebracji zmiany (jednostka w świętej przestrzeni)

III rytuały włączenia (agregacji) – firmują zdobycie nowego statusu i włączają jednostkę powrotem d o społeczeństwa wraz z nowym statusem

- rytuały te w kryzysowych momentach życia, np. osiągnięcie dojrzałości, małżeństwo, śmierć itp.


- Edward Sapir – uczeń Boasa, uważał, ze dotychczasowe pojmowanie kultury było zbyt abstrakcyjne. Najbardziej miarodajne jest spojrzenie na kulturę z punktu widzenia jednostki

- Ruth Benedict – Wzory kultury, uczennica Boasa i poetka. Rozsławiła kierunek szkoły kultury i osobowości. W swojej książce przedstawiła 3 kultury: Indian Zuni (apollińska – łagodna), Doubańczyków (paranoidalna) i Kwakiutlów (dionizyjska – gwałtowne wyrażanie uczuć). Uważała je za niepowtarzalne produkty historii. Krytycy zarzucali arbitralność, selektywność dobieranych danych, brak teorii psychologicznej.

- Margared Mead – uczennica Ruth Benedict, badaczka wysp Polinezji i Melanezji. Badała techniki wychowawcze jako wpływ kultury na osobowość. Prace: Groving up In New Gwinea; Coming of Age In Samoa; Sex and Temperament In Tyree Primitive Societies. Doszła do wniosku, że problem wieku dojrzewania jak I męski I kobiecy temperament nie są cechami uniwersalnymi lecz zależnymi od kultury.

- kulturaliści krytykowali teorię Freuda. R. Linton, C. du Bois, J. Whiting, G. Roheim

- neofreudyści skupiali się wokół Abrahama Kardinera (Int. Psychoanalityczny). Wprowadził on koncepcję „podstawowej struktury osobowości” powstającej we wczesnym dzieciństwie, stanowiącej kanwę, na której rozwijają się później typy osobowości. Kształtowana jest ona przez instytucje pierwotne kultury (rodzina, technika wychowania, instytucje gospodarcze0. Ulega ona przekształceniom w zetknięciu z wtórnymi instucjami (prawo, religia, sztuka, wiedza itp.). Do osobowości podstawowej można dotrzeć stosując test Roschacha, testy projekcyjne.

- Ralph Linton wprowadził pojęcie „osobowości modalnej”. Dąży do uchwycenia najczęściej powtarzających się typów osobowości w danej zbiorowości (możliwość występowania w jednej kulturze różnych typów osobowości)

- przed wybuchem WWII zagadnienia psychologii wojny (Benedict, Mead). Punkt wyjścia do studiów nad charakterem narodowym


- zapoczątkował on studia nad społeczeństwami Mexyku i Indii

- rozwinął schemat ewolucyjny (ludowo-miejskie continuum), w którym przedstawiał typy idealnego społeczeństwa ludowego i miejskiego oraz formy pośrednie umieszczone wzdłuż określonej linii rozwojowej. Wyraźnie określił cechy obu krańców continuum. Schemat okazał się użyteczny.

- kultury oparte na rodzimym indiańskim elemencie nazwał kulturami ludowymi (małe, izolowane, prawie samowystarczalne, homogeniczne, bezpośrednie kontakty międzyludzkie, prosta technologia, słaby podział pracy, ogromna rola pokrewieństwa i religii, powolne tempo zmian)

- kultury miejskie były przeciwieństwem w/w (wielkie, zależne od innych grup, heterogeniczne, zróżnicowane zwyczaje, indywidualizacja, złożona technologia i rozbudowana specjalizacja, mała rola pokrewieństwa, małe znaczenie religii, szybkie zmiany)


- badania US w Afryce i Oceanii, problematyka zmiany kulturowej dokonującej się w wyniku długotrwałego kontaktu między dwoma społeczeństwami => akulturacja – gdy 2 grupy wchodzą w ciągły i bezpośredni kontakt, który prowadzi do zmiany w pierwotnych wzorach kultury obu grup (Redfield, Linton, Herskovits)


- Evans-Pritchard uważał antropologię za rodzaj historiografii a nie ustalającej własne prawa naukowe

- Edmund Leach uznał, że polityczna sytuacja plemion w Birmie, które badał, jest nie do wyjaśnienia za pomocą synchronicznej analizy funkcjonalnej

- Max Gluckman (uczeń Radcliffe-Browna) wypracował teorię konfliktu jako przeciwstawną teorii równowagi




- praca Habitat, Economy and Society. Do analizy strukturalno-funckojalnej włącza elementy tzw. ekologii kulturowej. Uważa, że czynniki środowiska i ekonomii stanowią ważne czynniki w rozwoju cywilizacji.

- nurt ten odżył w latach ’50 i ’60 w USa jako neoewolucjonizm


- Gordon Child w GB odnawia koncepcję ewolucji społecznej przez połączenie jej z teorią dyfuzjonistyczną. Neolit jako początek produkcji żywności – uprawa i hodowla (a nie kryterium narzędzi). Wiąże periodyzację Morgana z periodyzacją archeologiczną. Cywilizacja to skupienie dużej ilości ludności w miastach, zróżnicowanie w jej ramach pierwotnych wytwórców, powstanie pracujących w pełnym wymiarze godzin specjalistów, efektywna koncentracja władzy ekonomicznej i politycznej, użycie konwencjonalnych symboli do utrwalenia i przekazywania informacji i równie konwencjonalnych wzorców wag, miary czasu i przestrzeni prowadzących do powstania wiedzy kalendarzowej i matematycznej.


- Leslie A. White (USA) – ewolucja procesem niezależnym i ciągłym. Odrzucił jednak schematyzm i aprioryczność schematów ewolucjonistów, widział funkcjonalną współzależność zjawisk, doceniał znaczenie dyfuzji oraz rolę jednostki.

- Odrzucił też całkowicie ewolucjonistyczne kryteria postępu a zaproponował nowe – rosnącą ilość energii przypadającą na człowieka w ciągu roku oraz wzrastającą skuteczność środków jej ujarzmiania (oparte o II prawo termodynamiki => entropia). Jest to teoria ewolucji uniwersalnej (energetycznej)

- Kultura wg White’a składa się z aspektów techniczno-ekonomicznego (najważniejszy), społecznego i ideologicznego.

- Podstawowe Prawo Ewolucji: Energia x T (środki produkcji) x V (środowisko naturalne) => P (całość wyprodukowanych dóbr zaspokajających potrzeby – decydują o poziomie rozwoju społeczeństwa)


- Julian Steward (USA) opracował teorię ewolucji multilinearnej (ekologicznej). Regularności i podobieństw linii rozwojowych należy poszukiwać w ograniczonych zasięgach środowiska. Jako zmienne niezależne przyjął środowisko i technologię, jako zależne – organizację społeczną i ideologię.

- nie proponował uniwersalnych stadiów ewolucji kulturowej, ustalał je jedynie dla regionów o podobnym typie środowiska (multilinearność)

- zarówno u White’a jak i u Steward’a prymat przypisany materialnej bazie życia społecznego => materializm kulturowy


- Marvin Harris – (USA) czołowy przedstawiciel materializmu kulturowego w USA. samo istnienie walk klasowych nie może być wystarczającym czynnikiem przemian historycznych, konieczne są nowatorskie rozwiązania technologiczne, bo tylko one są zdolne przełamać kryzysy populacyjno-ekologiczne


- ‘ 60 XX w. Antropologia kognitywna kładzie nacisk na badanie procesów myślenia i postrzegania przedstawicieli różnych kultur. Początek temu podejściu dał Sapir podkreślając szczególną rolę języka w badaniu kultury i uznając samą kulturę za system symbolicznych znaczeń właściwy danemu społeczeństwu.

- etnonaukę zapoczątkował Ward Goodenough przedstawiając „analizę składnikową” systemów pokrewieństwa – należy wyraźnie odróżniać zjawiskowy porządek rzeczywistości (wytwory kulturowe i zachowania) od porządku ideacyjnego (idee – jądro kultury). Każde społeczeństwo i jednostka posiada swoją własną mapę kultury obejmującą wszystko, co musi wiedzieć, aby skutecznie działać.

- kultury różnią się między sobą ilością, typem i organizacją zjawisk a zadaniem etnografa jest odkrycie niepowtarzalnego szablonu kultury, do którego można dotrzeć badając przede wszystkim język

- etnonauka jest koncepcją skrajnie relatywistyczną

- w ramach etnonauki Anthony Wallace zaproponował koncepcję labiryntu poznawczego – każda jednostka organizuje w swoisty sposób swoje doświadczenia i nie powiela mapy poznawczej innych ludzi. Żaden człowiek nie rozporządza całą wiedzą swojego społeczeństwa, dlatego potrzebuje innych ludzi, którzy ją uzupełniają.

- etnonauka mieści się w nurcie antropologii USA zwanym „nową etnografią”, która powinna być wolna od wpływów dotychczasowych paradygmatów, łączyć teorię z praktyką oraz humanistycznie zaangażowana.

- w ramach antropologii kognitywnej istnieje także nurt „antropologii symbolicznej” – kultura jest systemem symboli posiadających funkcje i znaczenie psychologiczne (Geertz, Schneider, Turner, Douglas)


- nazwany odkrywcą „komputerów dzikich”. Starał się nadać antropologii charakter nauki ścisłej i obiektywnej na wzór przyrodniczych.

- zaczerpnął od Durkheima koncepcję faktu społecznego wywierającego na jednostkę przymus zewnętrzny

- od Maussa przejął teorię wymiany, którą poszerzył i zastosował do systemów pokrewieństwa i językowych

- najistotniejszy okazał się wpływ językoznawstwa strukturalnego.

- strukturalizm jest metodą badania głębokich, ukrytych i wrodzonych (natury psychologicznej) struktur rządzących ludzkim umysłem (struktury nieświadomej działalności ludzkiego umysłu). Był pierwszą próbą systematycznego uporządkowania dziedzin i form świadomości społecznej

- preferuje język, sztukę i mit

- model metodologiczny badania języka zaczerpnął od Saussure’a /str. 68, które można przenieść na badanie kultury. Tylko znajomość struktury języka pozwala przeniknąć kategorie logiczne i wartości moralne różne od tych, jakimi dysponuje obserwator.

- należy dążyć do odkrycia ukrytych struktur kultury, których badani ludzie sobie nie uświadamiają

- podstawowe myślenie ludzi dokonuje się w oparciu o zasadę binarnych opozycji (duch-ciało etc.) Kultury różnią się między sobą rodzajem i ilością postrzeganych opozycji, u podstaw tych różnic leżą głębokie, podstawowe struktury, które trzeba znaleźć. Mają one charakter ponadczasowy i niezmienny

- jego metoda prowadziła każdego badacza do odmiennych rezultatów, cechowała ją także duża arbitralność. Krytykowano go także za lekceważenie historii i przestrzennego zróżnicowania zjawisk kulturowych. W jego ujęciu etnologia musiała pozostać nauką o reliktach i zrezygnować z wyjaśniania zmienności, rozwoju.


- spośród neostrukturalistów brytyjskich na czoło wysuwa się Edmund Leach


- Wilson (USA) doszedł do wniosku, że obserwacje nad życiem społecznym owadów (mrówek) mogą odnieść się do życia człowieka.

- za początek socjobiologii uznaje się rok 1975 kiedy ukazała się praca Wilsona Socjobiology. The New Synthesis. Twierdził on, że rozwój społeczny człowieka jest w większym stopniu, niż dotąd przypuszczano, zdeterminowany czynnikami biologicznymi i że spod ich wpływu człowiek nie zdołał się uwolnić. Podważył tym samym tezę o autonomicznym przebiegu procesu ewolucji kulturowej.

- człowiek jak każdy inny gatunek zwierzęcy posiada wrodzone sobie tylko właściwe wzorce zachowania zakodowane genetycznie. To geny w największym stopniu określają czy nasze zachowanie będzie altruistyczne czy egoistyczne. Troska o trwałość genów jest źródłem altruizmu dla potomstwa/rodziny (altruizm nieodwzajemniony).

- altruizm wyższy przejawiany wobec niespokrewnionych, oparty wyłącznie na zasadzie wzajemności. Wygasa, gdy ludzie nie chcą lub nie mogą nam pomóc.

- socjobiologia była krytykowana za stanowisku redukcjonizmu i determinizmu biologicznego oraz negatywny stosunek do marksizmu :D


- stworzenie w obrębie antropologii wyspecjalizowanej antropologii ekonomicznej przypisuje się uczniowi Bronka M. – Raymondowi Firthowi. Dostrzegł on błędy argumentów swego guru

- ekonomiści nie interesowali się zbytnio gospodarką społeczeństw pierwotnych. nawet Karol Marks ogniskował swoją uwagę przede wszystkim na gospodarce gospodarstw zachodnich

- Engels: pierwotne studium rozwoju gospodarczego to stan pierwotnego komunizmu



- stworzenie zasadniczych podstaw dla rozwoju ekonomicznej trzeba przypisać szkole funkcjonalnej

- ekonomiści w przekonaniu Bronka sądzili, że wszyscy ludzie dążą do osiągnięcia maxymalnych korzyści osobistych. Bronek zakwestionował ten pogląd twierdząc, że nie jest to cecha charakterystyczna dla człowieka w ogóle, ale jedynie dla człowieka cywilizacji zachodniej. Człowiek prymitywny (Trobriadczyk) bardziej jest zainteresowany wypełnianiem swych obowiązków moralnych

- 3 typy wymian na Trobriandach:

- urigubu

- kula

- gimwali – jedynie ona włączyła zysk materialny jako zasadniczy motyw transakcji. Był to prosty handel prowadzony głównie z obcymi

- kultura a nie natura ludzka warunkuje ekonomiczne postępowanie człowieka

- w społeczeństwach pierwotnych znacznie trudniej wyabstrahować ekonomiczny aspekt życia aniżeli w cywilizowanych


- błędy argumentów Malinowskiego zostały dostrzeżone przez Raymonda Firtha

- jak pisał, główne jej zainteresowania to odkryć i opisać jak ludzie w prostych warunkach technicznych i przy istnieniu mechanizmów społecznych bardzo odmiennych niż nasze, kierują swoimi sprawami ekonomicznymi. W społeczeństwach pierwotnych znacznie trudniej wyabstrahować ekonomiczny aspekt życia

- wszyscy ludzie we wszystkich społeczeństwach stają wobec tego samego problemu – jak wykorzystać ograniczone zasoby środowiska dla różnych celów przy założeniu, że pewne sposoby są bardziej efektywne niż inne

- wiele cech uznawanych za charakterystyczne dla społeczeństw pierwotnych można zaobserwować w społeczeństwach uprzemysłowionych


- wielu autorów zakwestionowało później pogląd Firtha. Systemy społeczeństw uprzemysłowionych różnią się od grup zaspokajających swoje potrzeby w drodze zespołowej produkcji i wspólnej konsumpcji, gdzie wymienia się tylko te nadwyżki, które nie zostały przekazane dalej w formie darów, ale których nie produkuje się specjalnie.

- w społeczeństwach pierwotnych tendencja do zdobywania dóbr wprost, brak uzależnień podaży od popytu, systemy cen, ale istnieją skomplikowane zasady wyceny i oceny przedmiotu i usług

- niektórzy całkowicie negują możliwość stosowania teorii ekonomicznej do badania społeczeństw pierwotnych (Sahlins)

- pogląd, ze reguły rządzące gospodarką rynkową nie mogą mieć zastosowania do badania społeczeństw pierwotnych, gdzie w wymianie nie obserwuje się zysku materialnego, określa się substantywizmem, podczas, gdy stanowisko, że reguły te są dostatecznie ogólne i można je zastosować – formalizmem


- Dalton i Bohan proponują wyraźne oddzielenie 3 typów systemów ekonomicznych:

- gospodarkę bezrynkową

- gospodarkę z rynkami peryferyjnymi

- gospodarkę rynkową

- w społeczeństwach pierwotnych spotyka się na ogół jedynie na pierwsze typy


- Sahlins uważał, że w społeczeństwach spotykamy 3 podstawowe typy wymiany:

- powszechną (dobra i usługi dawane są bez żądania zwrotu /w rodzinie, np. matka-dziecko, wymiana urigubu na Trobriandach)

- zrównoważoną (istnieje zwyczajowo ustalony rewanż za złożony dar – wymiana Kula)

- negatywną (ma miejsce targowanie się i dążenie do osiągnięcia zysku czyimś kosztem – Gimwali na Trobriandach - handel z obcymi)


- 3 typy analizy ekonomicznej:

- w kategoriach podaży i popytu

- zasada ekonomicznej racjonalności („logicznego wyboru”)

- instytucji i procesów powstających wokół produkcji, wymiany, dystrybucji

- pierwszy i drugi typ często nieprzydatny do badani społeczeństw prymitywnych i chłopskich

- cechy ekonomiczne społeczeństw pierwotnych: niski poziom rozwoju technologii, brak pieniądza, mechanizmu cen, w wielu przypadkach formalnego rynku

- Paul Bohanann zauważył, że w społeczeństwach industrialnych technologia jest skomplikowana a procesy dystrybucji proste, w społeczeństwach pierwotnych – odwrotnie. W prostych społeczeństwach dodatkowo podział pracy oparty jest na płci i wieku, członkowie rodziny posiadają kontrolę nad całą technologią.

- wg Manninga Nash’a u pierwotniaków grupy produkcyjne są niemal zawsze również grupami krewniaczymi. Pracę sprzedaje się rzadko lub wcale. Gospodarka ma charakter alimentacyjny. W społeczeństwach złożonych będzie odwrotnie.


- Raymond Firth: Primitive Economics of New Zeland Maori; Primitive Polynesian Economy; Malay Fisherman and their Economy

- Audrey Richards: Land, Labour and Diel

- Fortes: A Primitive Mexican

- Nadel: The Nupe

- Malinowski: Argonauci Zachodniego Pacyfiku; Orody Koralowe

- dzięki funkcjonalizmowi odkryto, ze fakty ekonomiczne u ludów pierwotnych powiązane są w istotny sposób z religią, prawem, organizacją społeczną, polityką, życiem rodzinnym. Między osobami uczestniczącymi w transakcji zachodzi określony pozahandlowy stosunek społeczny (np. przyjaźń)

- pierwotniaki są pracą spontanicznie zainteresowani, wykonują ją z zadowoleniem :D

- bliski związek sztuki i pracy u pierwotniaków

- wymiana „tonga” i „aloa” na Samoa w przypadku zawierania małżeństwa nie są dyktowane ekonomią. Tak samo jeśli chodzi o afrykańską wymianę bydłem („lobola”)

- dary regulowane są przez tradycję, w większości oczekuje się za nie zwrotu => reguła wzajemności /str. 90

- u pierwotniaków występują mechanizmy wyrównawcze, zapobiegające gromadzeniu bogactwa w jednych rękach i wytworzenia się klas ekonomicznych (np. niszczenie ogromnych dóbr u Indian w Kanadzie, wielkie uczty, wymuszane pożyczki)

- każdy powinien otrzymać wynagrodzenie za pracę, lecz pokrewieństwo, pozycja społeczna i pojęcia rytualne także powinny znaleźć swój wymiar ekonomiczny

- instytucja wg Malinowskiego: grupa ludzi związanych wspólnym zadaniem, rządząca się pewnym zespołem reguł, władających pewnym wyposażeniem materialnym


- pojęcie własności prywatnej było pochodną alienacji pracy

- praca jest swoiście ludzka (świadoma, wolna, uniwersalna). Jest niejako celem sama w sobie, nie podyktowana jedynie biologiczną potrzebą

- wykorzystał pewne cechy społeczeństw prymitywnych do krytyki kapitalizmu, ukazując społeczeństwa o odrębnych strukturach ekonomicznych (bez alienacji pracy), bez klas i organizacji państwowej

- różnice i świadomość klasowa stoją na drodze do rewolucji socjalistycznej :D

- Sartre wypracował skrajnie indywidualistyczną koncepcję – człowiek jest bytem, który istnieje zanim zrozumie swoją istotę. Przystępując do jakiegokolwiek działania jest nicością, stwarza czyny „ex nihilpo”. Jest projekcją swoich swobodnych postanowień, tym, czym chce być. Od początku posiada wolność, tworzy wartości i znaczenie rzeczy, obarczony jest szczególną odpowiedzialnością za swoje czyny – koncepcja pesymistyczna. /ale co to ma do tematu?!/

- Maurice Godelier sytuuje bazę ekonomiczną w systemach pokrewieństwa. Dary funkcjonują jako stosunki produkcji. Koncepcja rewizjonistyczna wskazująca na autonomiczność pewnych sfer rzeczywistości (stosunki produkcji poza domeną samej gospodarki, w strukturze społecznej)

- na determinującą rolę środowiska i technologii zwracają uwagę White i Steward – twórcy materializmu kulturowego (także Harris, Vayda)


- Fred Gearing: dowolna jednostka jest w dowolnym czasie kilkoma różnymi osobami, w zależności od kontekstu społecznego, w jakim się znalazła (np. ojciec wobec syna, gospodarz wobec gości). Każda osoba identyfikuje wiele ludzi.

- status (rola) jako odrębny od jednostki jest zbiorem praw i obowiązków. Względnie stały i spójny system faktycznych zachowań będących reakcjami na zachowanie innych osób, przebiegającego wg mniej lub bardziej ustalonego wzoru, związanego z zajmowaną pozycją społeczną.

- organizacja społeczna: zespół zasad, wg których ludzie łączą się w zbiorowości, przy pomocy których utrzymują równowagę wewnętrzną

- zbiorowość społeczna: ugrupowania ludzi charakteryzujące się posiadaniem jakiejś cechy wspólnej wyróżnionej przez zewnętrznego obserwatora (niekoniecznie świadomej przez członków)

- grupa społeczna: liczba osób (min. 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających wspólne wartości, oddzielonych od zbiorowości wyraźną zasadą odrębności


- zasady integracji u pierwotniaków: płeć, wiek, pokrewieństwo, miejsce zamieszkania, pozycja społeczna, system władzy i siła polityczna, zawód, wierzenia totemiczne, funkcje magiczno-religijne, zasada asocjacji (dobrowolnego uczestnictwa)

- największe znaczenie posiadają grupy oparte na zasadzie pokrewieństwa i zasadzie terytorialnej


Pokrewieństwo

- wyrasta ze wspólnoty krwi i małżeństwa

- zasada descendencji – wyznaczanie pokrewieństwa od wspólnego przodka; stosunek społeczny między danym osobnikiem a przedstawicielem starszej generacji w grupie (bo istnieje adopcja). Zapewnia ciągłość rodzinie i określa uprawnienia jednostki do członkowstwa w grupie krewniaczej

- powinowactwo – więź między rodzicami

- rodzina – grupa składająca się z ojca, matki i dzieci. W rodzinie bierze początek wszelkie pokrewieństwo

- w wielu społeczeństwach pokrewieństwo nie jest odczuwane jako stosunek biologiczny, lecz społeczny (np. adopcja). U pierwotniaków często dochodzi do sytuacji, kiedy ojciec biologiczny, który pełni pewne funkcje wychowawcze, nie jest uważany za ojca w sensie społecznym – tę rolę pełni brat matki

- w plemionach afrykańskich kobieta wstępuję w związki małżeńskie z inną kobietą, która występuje później w roli ojca społecznego w stosunku do dzieci pierwszej, a ojciec jest tolerowanym kochankiem

- w większości społeczeństw pochodzenie ustala się w jednej linii (pochodzenie unilateralne) - od strony ojca (patrylinearne) lub matki (matrylinearne). W niektórych wyprowadza się od dwojga rodziców (bilateralne)

- Pokrewieństwo jest zawsze bilateralne, descendencja zawsze unilateralna

- terminologia pokrewieństwa => str. 104-105


Podstawowe ugrupowania

- klan nigdy nie zastępuje rodziny (nie zastępuje funkcji prokreatywnych ani wychowawczych)

- monogamia jest powszechna

- w Afryce często spotykana jest poligynia (mężczyzna + kilka kobiet)

- najrzadziej poliandria (kobieta + kilku mężczyzn). Odnotowano tylko 3 takie przypadki

- rozszerzona/rozrodzona rodzina (wspólnota) – składa się z pewnej ograniczonej liczby rodzin indywidualnych, zamieszkujących wspólne terytorium i wspólnie gospodarujących

- rodzina jest grupą nietrwałą i kończy się wraz ze śmiercią członków, inaczej jest w przypadku lineału i rodu

- lineaż: grupa krewniacza oparta na wspólnej descendencji, w której wzajemny stropień pokrewieństwa jej członków jest znany i ściśle ustalony. Nie ma lineały bilateralnych. Wywodzą się od przodka-założyciela, który żył jakieś 5-6 pokoleń wstecz. Przede wszystkim poznany jest lineaż patrylinearny

- ród (klan) – egzogamiczna grupa społeczna, której członkowie uważają się za spokrewnionych, podzielają przeświadczenie o pochodzeniu od wspólnego przodka, przy czym pokrewieństwo to jest najczęściej fikcyjne. W porównaniu do lineażu klan jest grupą szerszą, nie posiadającą tak złożonego charakteru strukturalnego.
- fratrie – gdy 2 lub więcej klanów łączą się w 1 egzogamiczną grupę.

- moietie – gdy grupa dzieli się na 2 symetryczne egzogamiczne połowy (mężczyźni z jednej moietii muszą się pobierać jedynie z kobietami z drugiej). Głównie u Indian amerykańskich


- stopniowanie wieku występuje niemal we wszystkich społeczeństwach, jednak w wielu, zwłaszcza afrykańskich, ugrupowania oparte na wieku wiążą się z systemem złożonej organizacji. Szczególna rola ceremonii inicjacji (przejście od wieku dziecięcego do młodzieńczego, związane niejednokrotnie z poddawaniem bolesnym obrzędom – test męskości) / przykłady str. 111-112

- związki te stanowią poprzeczny przekrój społeczeństwa, przecinający więź opartą na związkach krwi. Jest to dodatkowe wzmocnienie więzi społecznej

- w sytuacji wdzierania się wpływów europejskich, system grup wieku szybko się załamuje, w przeciwieństwie do systemu opartego na pokrewieństwie


- plemię – ponadnarodowa społeczność charakteryzująca się wspólną organizacją polityczną i społeczną, historią, kulturą, językiem i zamieszkiwanym terytorium. Pielęgnują tradycję o wspólnym pochodzeniu od legendarnego przodka założyciela oraz świadomość wspólnoty

- każdy Afrykanin na pierwszym miejscu wymieniłby swoje plemię, później kraj. Obecnie obserwuje się proces przełamywania dawnych więzi i tworzenie nowych, proces przechodzenia od plemienia do narodu.

- Afrykanie nie czują się sobie bliscy przez sam fakt, że są czarni. Bliskość zaczyna i kończy się na przynależności do plemienia.


- ewolucjoniści tworzyli błędne koncepcje o automatycznym, bezrefleksyjnym posłuszeństwie dzikiego wobec zwyczaju lub tworząc poglądy o całkowitej anarchii. Interesowali się przypadkami łamania reguł i sposobem ich karania

- dopiero nasz wielki Bronek zwrócił uwagę, że badając prawo pierwotniaków, musimy badać nie tylko to, co nazywamy prawem karnym, lecz wszystkie siły zapewniające konformizm społeczny (analiza zachowań w codziennych sytuacjach

- wg Donalda Blacka życie społeczne posiada kilka zmiennych aspektów:

- stratyfikację (nierówne podziały podstaw egzystencji, np. żywności; wyraża się w różnicach majątkowych i uzależnionych od nich stopniach rangi)

- morfologię (podział pracy i grup, określa wzajemny stosunek ludzi wobec siebie)

- kulturę (symboliczny aspekt życia – sztuka, religia, folklor)

- organizację społeczną (wyraża zdolność do kolektywnego działania)

- kontrolę społeczną (normatywny aspekt, określa zachowania właściwe i dewiacje oraz sankcje)

- badania nad prawem należy rozpocząć od analizy socjologicznej

- 3 podstawowe definicje prawa:

- A. Radcliffe-Brown’a – prawo to systematyczne stosowanie siły przez politycznie zorganizowane społeczeństwo. Nacisk na negatywny aspekt systemu prawnego

- Malinowskiego – wszelkie istniejące w danym społeczeństwie rodzaje reguł i zobowiązań, zmierzających do zachowania ładu i porządku społecznego

- Godfrey’a Wilson’a – prawo występuje wszędzie tam, gdzie w rozstrzyganiu sporu jest ktoś niezainteresowany (osoba lub grupa). Do tej koncepcji przychyla się wielu antropologów. Prawo przejawia się w formie decyzji wydawanych przez legalną władzę.


- badanie prawa należy rozpocząć od analizy konkretnych stosunków społecznych (funkcjonalny realizm)

- reguły z jakimi spotkał się Bronek w terenie i odpowiadające im sankcje:

- ujmujące w ryzy namiętności, popędy. Najczęściej łamane / forma kary

- dotyczące usług ekonomicznych / zasada wzajemności

- natury biologiczno-intelektulnej ( np. spożywania posiłków). Ich łamanie nie przychodzi nikomu do głowy, bo są wyrazem biologicznej tendencji organizmu

- źródła prawa:

- Bóg lub duchy przodków

- wyroki sądowe

- postanowienia naczelników

- sankcje – kara za łamanie reguły, ale także nagroda za jej przestrzeganie.

- sankcja opinii publicznej (niezwykle potężna u pierwotniaków)

- zasada wzajemności (kto jej nie przestrzega, w przyszłości może np. nie otrzymać daru świadczącego o prestiżu, jedzenia)

- sankcje naturalne

- obawa przed skutkami złamania tabu

- obawa przed karą ze strony sił nadprzyrodzonych

- obawa przed czarami ze strony czarownika lub tubylca

- odwet fizyczny (oko za oko – zasada talionu)

- odszkodowanie

- wymierzane przez zorganizowaną siłę społeczną

- u niektórych społeczeństw pierwotnych kara nie może spotkać jedynie winowajcy, ale przyjmuje formę odwetu na jego rodzinie (zemsta rodowa – vendetta)

- każde społeczeństwo ma własną etykę i wprowadzanie do niego prawa europejskiego może wywołać konflikt


- społeczeństwo segmentalne – rodowe, składają się z jednostek politycznych opartych na więzi pokrewieństwa lub lokalnej. Nie są podporządkowane wyższej organizacji politycznej, są własnymi prawodawcami. Krzywda wyrządzona jednemu członkowi klanu odczuwana jest przez całą resztę i wszyscy oni oczekują jakiejś rekompensaty => zemsta rodowa (vendetta). W niektórych społeczeństwach przybiera ona postać krwawej pomsty (vendetty), w innych oczekuje się odszkodowania. Jest to zasada kolektywnej odpowiedzialności. Przeważa zasada „zły czy dobry – członek mojego klanu”

- w społeczeństwach uwarstwionych badanie prawa jest łatwiejsze (podobne instytucje do naszych)


- nie są to ludzie żądni krwi, ale łatwo wywołać w nich agresję

- żadne szczególne piętno nie ciąży na zabójcy po powrocie do plemienia

- reguły i sankcje pierwotniaków są dalekie od surowości, sztywności i absolutności


- minimalistyczna definicja religii (Tylor – ewolucjonista): religia jest wiarą w istoty duchowe. Najpierwotniejszą jej formą był animizm, czyli wiara w nadnaturalne agencje duchowe całej przyrody ożywionej i nieożywionej.

- teoria przypisująca uczucia religijne wszystkim ludziom, niezależnie czy są wyznawcami jakiejkolwiek wiary

- religia pierwotna jako forma interpretacji i porządkowania uniwersum oraz próba przystosowania się do niego (religia jako funkcja)

- religia to system symboli, które wytwarzają silne, głębokie i trwałe nastawienie uczuciowe i motywacje przez sformułowanie ogólnej koncepcji porządku istnienia i zamknięcia jej w takiej oprawie faktów, które nadają tym nastawieniom i motywacjom charakter realistyczny.

- w jednych kulturach małżeństwo jest wydarzeniem religijnym, w innych nie

- matrylinearna descendencja zapewnia ciągłość i trwałość grupy, identyfikację społeczną i zabezpieczenie materialne, więc rozwody w takich społeczeństwach zdarzają się znacznie częściej niż w patrylinearnych

- ówcześnie 2 tendencje:

- wyjaśnianie zjawisk religijnych w cechach organizacji społecznej, konfliktach i napięciach życia społecznego

- niezależność życia religijnego od społecznego (orientacja strukturalna)

- w religii pierwotnej brak na ogół formalnej teologii (zespołu dogmatów)


- św. Augustyn – interpretacja teologiczna: pierwotne bóstwa i duchy jako realnie istniejące w świecie istoty o nadnaturalnej mocy, innej jednak niż ta, którą posiada Bóg chrześcijański

- interpretacja psychologiczna Maxa Műllera – bóstwo jako najwyższy ideał doskonałości etycznej, do którego dusza ludzka powinna dążyć. Genezą wielu bóstw jest personifikacja zjawisk przyrody

- interpretacja psychologiczna Tylora – pojęcie duszy rodzi się w wyniku analizy marzeń sennych, omdleń, halucynacji, śmierci – doprowadzają do odkrycia dualizmu natury ludzkiej (cielesnej i duchowej). Pierwotną formą religii był kult dusz przodków, który przerodził się w kult polegający na przypisywani analogicznych co u człowieka agencji duchowych siłom przyrody (animizm) / jest to koncepcja błędna, niemożliwa do udowodnienia

- fetysz – obiekt materialny, któremu oddaje się cześć religijną

- mana – bezosobowa nadnaturalna siła działająca w świecie

- interpretacja psychologiczna Goldenweisera - mana jest podstawą wszelkiej religii (źródła religii w czynnikach natury emocjonalnej – doznanie boskości, nadnaturalności). Mana jako specyficznie religijne uczucia i emocje. Ta wiara w nadnaturalną moc działającą w świecie nazwano animatyzmem

- instepretacja psychologiczna Freazera – nacisk na rolę, jaką w powstawaniu religii pełnią potrzeby ludzkie. Pragnienie sprawowania skuteczniejszej kontroli nad naturą

- błędna teoria Luciena Levy-Brűhla o prelogicznym sposobie myślenia pierwotniaka – dziki nie jest zdolny do logicznego wnioskowania i empirycznego sprawdzania hipotez, posiada jedynie zdolność metaforycznego kojarzenia faktów, idei i doświadczeń

- wg Durkheima podstawowym celem większości ceremonii religijnych jest wyrażenie kolektywnej jedności. Niesłusznie uważa go za cel sam w sobie a nie za środek do osiągnięcia innych celów społecznych

- wg Malinowskiego religia pełni najistotniejsze funkcje w kryzysowych momentach życia (narodziny, małżeństwo, śmierć itp.). W takim momencie dochodzi do głosu potrzeba odwołania się do wyższej potęgi / zbytnie uogólnienie. Bronek w religii widział siłę społecznej i psychologicznej integracji, jej źródła w potrzebie bezpieczeństwa, spokoju

- ojciec Wilhelm Schmidt wypracował koncepcję będącą niejako odwróceniem tezy ewolucjonistów. Stwierdził, ze najwcześniejszą formą religii była wiara w jednego boga i dopiero później uległo to degradacji by przekształcić się w animizm i politeizm (nawiązanie do XVIII wiecznych tradycji). /teoria dziś całkiem odrzucona

- marxizm przywiązywał znaczenie do wyjaśniania religii za pomocą badania materialnych warunków życia ludzi w określonym okresie historycznym

- Karol Gustaw Jung w przeciwieństwie do teorii redukcjonistycznych, uznających religię za odbicie czynników ekonomicznych, społecznych czy sexualnych (Freud) traktuje religię jako zjawisko niezależne, równoznaczne niemal z psychiką ludzką pojmowaną jako byt niezależny. Głos objawienia (podstawowe uczucie religijne) narzuca się człowiekowi i pochodzi z nieświadomości (poza wolą i intelektem). Kategoria nieświadomości pozwala fakt istnienia mitów. Nieświadomość zbiorowa to zbiór dawnych wspomnień i doświadczeń całej ludzkości, przejawiają się one w formie archetypów identycznych u wszystkich ludów wszystkich epok. Przejawy życia religijnego stanowią odbicie wczesnych etapów rozwoju ludzkości, gdzie „ego” nie było dostatecznie rozwinięte i następował rozszczepianie jaźni na wiele autonomicznych komplexów (=> wielobóstwo). Religia jest projekcją energii psychicznej człowieka, a rytuał próbą skanalizowania tej energii, zredukowania jej nadwyżki poprzez przywiązanie do jakiegoś przedmiotu, pełni rolę kompensacyjną (umocnienia świadomości), pozwala na oswojenie się z faktem śmierci. / koncepcja Junga uważana dziś za błędną


- religioznawca Mirce Eliade – najbardziej ludzką cechą jest religijność, stanowisko antyredujonistyczne. „Homo religio sus” wyłania się już z mroków pradziejów, „sacrum” zawsze wiązało się z pojmowaniem świata przez człowieka / str. 145-147


- Bronek podkreśla, że magia ma zawsze jasny i skierowany w przyszłość cel, podczas gdy celem ceremonii religijnych jest samo wyrażenie kultu lub konsekracja jakiegoś zjawiska, wydarzenia / niezadowalające

- współcześnie za charakterystyczne dla religii uważa się:

- wiarę w Boga lub wiele istot duchowych

- działalność kolektywna

- wyrażanie kultu i kolektywnej jedności (obrzędy)

- dążenie do celów zaakceptowanych przez społeczeństwo

- magia:

- ma powodować bezpośrednie rezultaty (często bez interwencji istot nadprzyrodzonych - moc zawarta w samym zaklęciu)

- indywidualistyczna

- często ukrywana

- często społecznie potępiana (czarna magia)

- ma zawsze jakiś praktyczny cel

- czarownik/czarownica – uprawia czary. Często potępiany

- mag – uprawia zarówno czarną jak i białą magię

- szaman – pełni rolę kapłana, lekarza i wróżbity, działa często w imieniu całej społeczności, zmierza do nawiązania kontaktu ze światem nadprzyrodzonym, ale zawsze celem jest osiągnięcie praktycznych korzyści dla grupy/jednostek. Wiara, że dusza szamana w stanie entazy opuszcza ciało i rozpoczyna wędrówkę, a jego ciało jest nawiedzane w tym czasie przez duchy pomocnicze. Otaczany czcią

- ksiądz/kapłan – odprawia publiczne ceremonie religijne w imieniu całej społeczności





I. poznawczo psychologiczna (najważniejsza)

- redukuje lęki i niepokoje

- dostarcza historii precedensowych (mity) czym sankcjonuje ludzkie postępowanie, wyznacza granicę między dobrem a złem

II. umacnianie solidarności społecznej

III. rytuały umacniają, zapewniają i organizują ludzką współpracę

- rola rytuałów w transmisji kultury (uczy historii, wyjaśnia zwyczaje, przekazuje wiedzę)

IV. siła integracji społecznej, ideologia scalająca rody

- tzw. ruchy rewitalizacyje (Duchy Tańca u Indian inne)


- każda religia posiada wierzenia, z których jedne dotyczą przeszłości (mity), drugie współczesnej działalności istot nadprzyrodzonych

- niezależnie od natury mit jest zawsze precedensem, przykładem. Tak czynili bogowie, tak czynią ludzie. Stanowi część doktryny, odzwierciedla „boski porządek”, zawiera na ogół opowieść o początkach świata, stanowi wzorzec do naśladowania.

- w każdej niemal kulturze można wyróżnić 3 zasadnicze rodzaje wierzeń:

- nuklearne (zasadnicze, przez nikogo nie podważane)

- pomocnicze (często osobiste koncepcje związane z głównymi dogmatami religijnymi)

- zupełnie peryferyjne (nikt nie ma do nich pewności, są płynne)

- pierwsze z tych kategorii integrują społeczeństwo i odgrywają decydującą rolę u pierwotniaków, drugie mogą prowadzić do podziału społeczeństwa

- obok wierzeniowej strony religii istnieje jej strona czynnościowa (rytuały, pielgrzymki itp.) oraz organizacja religijna (instytucje określające zachowania i obowiązki)

- rytuały magiczno-religijne to werbalne lub cielesne formy zachowania polegające na uzyskiwaniu w symboliczny i udramatyzowany sposób pożądanych rezultatów (rytuały magiczne) lub też na wyrażaniu w symbolicznych sposób określonych postaw społecznych (rytuały religijne)

- inicjacja – sakralizacja lub konsekracja poprzez formę obrzędową przełomowych momentów w życiu

- ordalia – bolesne okaleczenia ciała


- najbardziej złożoną formę przybrał u Australijczyków

- dotyczy związków między światem przyrody a ludźmi, a polega na oznaczaniu klanów nazwami lub emblematami zwierząt u roślin. Bazuje na wierze, że dany klan wywodzi swoje pochodzenie od danego zwierzęcia lub rośliny. Wiąże się z tym zakaz spożywania gatunku totemowego oraz szereg praktyk magicznych, tzw. krescytywnych, mających na celu pomnożenie gatunku

- zabicie zwierzęcia totemowego jest zbrodnią. Zwierzęta te są otaczane kultem

- Levi-Strauss: zwierzęta totemowi „nadają się do myślenia”. Totemizm to nie tylko forma ochrony przyrody, ale przede wszystkim metoda myślenia i sposób porządkowania zjawisk świata zewnętrznego

- dwa klany tego samego plemienia muszą być dwoma różnymi zwierzętami („innej krwi”).

- poprzez wierzenia totemiczne człowiek stara się określić nurtujący go problem stosunku do natury, z którą odczuwa bliski związek, ale od której pragnie się też odróżniać

- Radcliffe-Brown skrytykował Bronka i jego koncepcję praktyk religijnych jako źródła bezpieczeństwa. Równie dobrze można wykazać, że budzą one lęk. Szuka on źródeł religii nie w czynnikach emocjonalnych, lecz w sformalizowanych, ponadindywidualnych cechach ludzkiego myślenia


- obecność sankcji nadnaturalnej sprawia, że pojęcie „grzechu” w religii nie zawsze pokrywa się z moralną ideą zua

- u pierwotniaków nie spotykamy się z kodexem moralnym w czystej postaci

- na szczeblu pierwotnym religia stanowi potężny czynnik kontroli społecznej. Nie występuje tam wyraźny konflikt między religią a moralnością





- ewolucjoniści zwrócili uwagę na ważny czynnik przemian, jakim jest niezależna inwencja jednostki lub grupy w ramach jednej kultury

- dyfuzjoniści położyli szczególny nacisk na fakt zapożyczeń i migracji wytworów kulturowych i to było ich zdaniem podstawowym czynnikiem przemian

- obydwa podejścia są prawidłowe i stanowią dwa niepodważalne czynniki przemian we wszystkich społeczeństwach

- w latach ’20 i ’30 powstał termin akulturacja (Redfield, Linton, Herskovits) – zjawisko, które zachodzi gdy 2 grupy ludzi o odmiennych kulturach wchodzą ze sobą w stałe i bezpośrednie kontakty, pociągające ze sobą zmiany w pierwotnych wzorach kultury jednej LUB obydwu grup. Termin ten odnosi się tylko do ważnych, istotnych przemian.

- zdaniem Herskovitsa termin ten powinien być zarezerwowany do sytuacji kontaktu, co do których mamy historyczne dane.

- rezultatem akulturacji może być:

- adaptacja – gdy zarówno rodzime jak i obce elementy zostają powiązane tak, że tworzą gładko funkcjonującą mozaikę historyczną

- konflikt („reakcja”) – wówczas, gdy z powodu ucisków lub nieprzewidzianych rezultatów jakie mogą towarzyszyć przejmowaniu nowych wzorów, powstają tendencje antyakulturacyjne

- substytucja – gdy dawny element lub ich zespół zostaje zastąpiony innym, który zaczyna pełnić jego funkcje, co nie pociąga za sobą większych zmian strukturalnych

- synkretyzm – gdy stare elementy łączą się z nowymi tworząc nowy system, co prowadzi do znacznych zmian kultury

- dodanie – gdy dodaniu nowych elementów mogą ale nie muszą towarzyszyć istotne zmiany strukturalne

- dekulturacja – gdy znika część dawnej kultury

- zapoczątkowanie – wprowadzenie nowych elementów celem zaspokojenia nowych potrzeb, jakie wyłaniają się z nowej sytuacji

- odrzucenie – gdy zmiany są tak gwałtowne, ze większość nie może ich zaakceptować => totalne odrzucenie, rebelia i inne ruchy rewitalizacyjne

- jako rezultat jednego lub kilku tych procesów może nastąpić:

- asymilacja – gdy 2 kultury tracą swe tożsamości i stapiają się w jedną nową kulturę

- inkorporacja – gdy jedna z kultur traci swą autonomię, ale utrzymuje swą kulturę jako podkulturę (kasta, klasa, grupa etniczna)

- wymarcie – gdy kultura traci tylu swoich członków, że nie może już dalej funkcjonować (śmierć lub przejście do innej kultury)

- adaptacja – gdy nowo wyłonione struktury osiągają stan równowagi rozwojowej (tygiel)

- przemiana kulturowa – proces, dzięki któremu istniejący porządek społeczny zmienia swój typ

- zmiana społeczna – wszelkie niepowtarzające się zmiany w sposobach zachowania ustalonych w danej społeczności

- podstawową jednostką zmiany jest inwencja. Jest to pojawienie się w określonym miejscu i czasie, niezależnie od wpływu zewnętrznych, jakiegoś mniej lub bardziej nowego elementu

- mutacja kulturowa - (Linton): znaczne przekształcenie lub wtórne zdefiniowanie elementów znajdujących się w polu indywidualnej uwagi


- tam, gdzie kończy się zapożyczenie, zaczyna się przemiana kulturowa

- w Afryce trychotomiczny podział:

- stara plemienna Afryka

- importowana Europa

- nowa złożona kultura

- zderzenie kultur daje nowe zjawiska, które należy badać i rozumieć niezależnie od tych kultur. Ze zderzenia może wynikać:

- konflikt

- współpraca

- kompromis

- całe społeczności mogą stracić chęć do życia, jeśli pozbawione zostaną instytucji, wokół których ogniskowały się dotąd ich zainteresowania i dążenia

- przykładał wagę do znalezienia „wspólnego czynnika” między interesami Europejczyków a Afrykanów, bo wg niego instytucje zaspokajają te same potrzeby po obu stronach linii dzielącej kultury

- ogólna teoria zmiany kulturowej Bronka jest uważana za niewystarczającą. Wiadomo, że idealnie zintegrowane kultury w rzeczywistości nie istnieją. Sprzeczności są strukturalną cechą większości społeczeństw

- gdy powstają nowe potrzeby, nowe metody techniczne, rozwój wierzy i nowe wierzenia zostają przystosowane do procesów kulturowych i instytucji

- każda zmiana kulturowa to zmiana o charakterze instytucjonalnym (podstawowe twierdzenie Bronka)


- uznając fałszywość koncepcji o doskonałym equilibrium kultury wprowadził terminy na określenie pożądanego i niepożądanego stanu w kulturze:

- eukomia – stan funkcjonalnej zgodności

- dysnomia – stan funkcjonalnej niezgodności. W takich warunkach społeczeństwa kontynuują walkę o osiągnięcie pewnego rodzaju „eukomii” co pociąga za sobą zmianę ich typu strukturalnego. Ten rodzaj przemian w krajach kolonialnych

- w każdym systemie można wyróżnić 2 zasadnicze typy zmian strukturalnych:

- zmiana w strukturze systemu społecznego (zmieniają się tylko pewne elementy systemu a cały system nie)

- zmiana typu struktury systemu społecznego (różnicowanie elementów struktury społecznej, stosunków ich łączących oraz rozszerzaniu zakresu tych stosunków)

- proces ewolucji podlega potrójnej adaptacji:

- ekologicznej

- instytucjonalnej (do zmieniających się wzorców zachowania)

- kulturowej (do zmieniających się norm i wartości)


- R.K. Merton obok pojęcia funkcji proponuje dysfunkcję oznaczającej te elementy, które pozostają w sprzeczności z głównymi założeniami systemu i wnoszą do niego napięcia i konflikty

- wg Parsonsa równowaga systemu społecznego może zakłócona zarówno przez czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne, ale nigdy nie jest unicestwiona. Jej przywróceniu służą czynniki wewnątrzsystemowe:

- stabilność wzoru normatywnego

- skłonność ludzi do zachowania się zgodnie z oczekiwaniami, wrażliwość na sankcje

- przyjmowanie przez osobników wchodzących w interakcję jednoznacznej definicji sytuacji

- zgodność wzorów normatywnych w różnych podsystemach społecznych

- równowaga jest procesem dynamicznym, polegającym na stałym przełamywaniu i przywracaniu stanu równowagi. Jest to więc równowaga dynamiczna

- 4 podstawowe wymogi każdego systemu społecznego i odpowiadające im komponenty strukturalne:

- przystosowawcza (związana ze środowiskiem zewnętrznym) / wartości

- docelowa (związana ze środowiskiem zewnętrznym) / normy

- integratywną (wewnątrz systemu) / ugrupowania

- normatywną (wewnątrz systemu) / role

- zmiana w strukturze systemu jest zawsze zmianą w jego normatywnej strukturze

- zaburzenie systemu wartości prowadzi zawsze do mniej lub bardziej gwałtownych zaburzeń w zachowaniu jednostki, do tzw. dewiacyjnych zachowań osobnika. Dewiacja jest umotywowaną tendencją aktora do zachowywania się sprzecznie z jednym lub wieloma zinstytucjonalizowanymi wzorami normatywnymi. Zachodzi wówczas, gdy zachowanie jednego partnera nie spełnia oczekiwań i prowadzi do frustracji drugiego (konflikt ról). Reakcje frustratów mogą być różne (str. 176)

- proponuje swój paradygmat zmiany ewolucyjnej:

- proces wzrastającej dyferencjacji (zanik pewnych ról i pojawienie się nowych, bardziej wyspecjalizowanych)

- proces reintegracji (nowej integracji elementów systemu)

- nowej adaptacji (wzrastającej zdolności do adaptacji)

- ewolucję pojmuje jako proces wyłaniania się wielu nowych struktur zapewniających lepszą adaptację do środowiska. Struktury to „ewolucyjne powszechniki”. 4 obecne są w każdym systemie społecznym:

- system komunikacji

- organizacja społeczeństwa

- technika

- religia

- przejście od społeczeństwa pierwotnego do społeczeństwa o cywilizacji „archaicznej” następuje wraz z pojawieniem się 2 następnych:

- uwarstwienia

- kulturowego usankcjonowania uwarstwienia

- przejście do społeczeństw cywilizowanych nastąpiło wraz z pojawieniem się następnych 4:

- biurokracji

- systemu pieniężnego i handlowego

- powszechnych norm

- stowarzyszeń demokratycznych

- łączy podejście funkcjonalistyczne z ewolucyjnym stwarzając unikalną koncepcję. Przesunięcie jednak ciężaru analizy stosunków rzeczowych na normatywną jest błędem, bo system normatywny najwolniej ulega zmianom i stanowi najtrwalszy czynnik życia społecznego

- możliwość połączenia podejścia Parsonsa z modelem dialektycznym (obydwa są holistyczne oraz konflikt i zgodność nie wykluczają się wzajemnie, operują również paradygmatem ewolucji i bazują na dynamicznej równowadze)


- przemiana kulturowa jest zawsze zachwianiem równowagi pomiędzy poszczególnymi elementami standardu co znajduje odbicie w psychice jednostek i przejawia się powstaniem nowych potrzeb i motywacji. Prowadzi to często do wyłonienia się nowych instytucji i standardu kulturowego.


- Evans-Pritchard określa antropologię jako historiografię, której celem jest dostarczenie naukom historycznym materiału zbieranego przez badaczy tradycji ustnej ludów przedpiśmiennym celem ukazania wzorów ich życia bez dążenia do formułowania praw ogólnych /czyli krok w tył

- Max Gluckman rozbudził zainteresowanie problematyką konfliktu (badania nad przemianami w Afryce). Problematyka rebelii i rewolucji. Rewolucja prowadzi do ustanowienia nowej struktury społecznej i pociąga za sobą daleko idące konsekwencje, jest gwałtowna i krótkotrwała. Jej źródłem może być:

- utrata prestiżu przez władzę

- niepowodzenie reformy gospodarczej lub niespełnienie oczekiwań różnych grup zawodowych

- niezdecydowanie rządu, brak konsekwentnej polityki

- utrata popularności rządu (gdy traci poparcie intelektualistów)

- Leach – mechanizmu zmiany kulturowej należy szukać w reakcjach jednostek na ich zróżnicowane interesy ekonomiczne i polityczne

- w łonie samej antropologii GB doszło więc do krytyki „statycznego” modelu funkcjonalnego


- postęp nie jest ani konieczny ani ciągły, następuje skokami, zrywami (na drodze mutacji)

- społeczeństwo o historii:

- kumulatywnej (szybko rozwijające się, gromadzące pomysły)

- stacjonarne (niemal statyczne)

- oryginalność każdej kultury leży w specyficznym rozwiązywaniu przez nią powszechnych ludzkich problemów

- Cywilizacja Zachodu zwiększa stale ilość energii przypadającej na głowę ludności, a towarzyszy temu zjawisko trwałości i nienaruszalności egzystencji indywidualnej

- długotrwała współpraca kultur prowadzi do coraz większego ich ujednolicania się. Całkowite ujednolicenie oznaczałoby koniec postępu. Nie nastąpi ono jednak nigdy, bo każde społeczeństwo wytwarza ciągle nowe urozmaicenia

- zjawisko różnorodności kultur jest nie tylko naturalne, ale również pożądane, przyczyniające się do postępu




- kierunek ten pojawił się w ’20 XX wieku i stanowił reakcję na spekulatywne i małopłodne koncepcje szkół historycznych: ewolucjonizmu i szkoły kulturowo-historycznej /dyfuzjonizm/. Niektórzy uważają, że dopiero wraz z pojawieniem się funkcjonalizmu zaczyna się naukowa antropologia

- podstawowym zadaniem badacza jest badanie funkcji/roli wytworów kulturowych

- holistyczne spojrzenie na kulturę

- twórcą kierunku jest nasz Bronek, badacz małych „izolatów” wyspiarskich oceanu Spokojnego. Kultura Trobriadczyków (na NW od Nowej Gwinei) dostarczyła bogatego materiału, dzięki któremu powstały 4 monografie:

- Argonauci Zachodniego Pacyfiku

- Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich

- Życie seksualne dzikich

- Ogrody koralowe i ich magia

- drugim światowej sławy funkcjonalistą był A.R. Radcliffe-Brown, badał on wyspiarzy Andamanów i wydał monografię The Andaman Islander

- genealogię funkcjonalizmu można wyprowadzić od k. XVIII, kiedy to nowoczesne państwa kapitalistyczne zwracają swoje zainteresowania gospodarcze w kierunku społeczeństw egzotycznych. Zaczynają się podnosić głosy broniące tubylców

- włączenie psychologicznej problematyki motywacji ludzkiego zachowania, problematyka zmian i dynamicznego aspektu rzeczywistości kulturowej

- Malinowski wyraźnie odróżnia teorię kultury o charakterze ogólnopoznawczym od modelu kultury, który może być w każdej chwili przełożony na język operacyjnych badań


- stworzona przez Bronka, uznana za specyficznie antropologiczną metodę badawczą

- hipotezy powinien podsuwać etnografowi sam teren – teoriotwórcza rola terenu

- impulsem do budowania teorii przede wszystkim dane empiryczne. Do interpretacji faktów badacz musi być teoretycznie przygotowany

- szczegóły tej metody opisał w Argonautach. 3 etapy:

I. udanie się do społeczności tubylców, gdzie przebywa dłuższy czas i prowadzi badania posługując się ich językiem (bez tłumacza). Dokonuje systematycznych i szczegółowych obserwacji wszystkich czynności celem stworzenia obrazu struktury społecznej i ustalenia ważniejszych regularności. Przejrzysty zarys, „szkielet kultury”.

II. Przedstawienie bardziej subtelnych przejawów życia plemiennego, które można poznać jedynie przez bliski kontakt z tubylcami przez dłuższy czas (szczegóły życia codziennego). „imponderabilia aktualnego życia” /wymyslił Bronek

- rejestracja tubylczych poglądów, reakcji uczuciowych, opinii. Najtrudniejszy etap pracy

- ścisły związek teorii i metody

- nadanie antropologii charakteru nauki rozumiejącej. Badacz powinien się „wczuć”.


- wokół tych trzech pojęć zbudowana jest teoria kultury Bronka

- funkcja:

I. jako rola (elementu w kulturze)

II. zorientowana na cel (zaspokajanie potrzeb)

III. jako całościowy wynik działalności instytucji

- kultura jest przede wszystkim odpowiedzią na ludzkie potrzeby

- potrzeby:

I. związane biologiczne – podstawowe

- pożywienia

- oddychania

- zaspokojenia sexualnego

- reprodukcji

- bezpieczeństwa

II. pochodne /+ reakcje kulturowe

- utrzymania i reprodukcji aparatu materialnego => system ekonomiczny

- organizacji kolektywnego działania => organizacja polityczna

- regulacji i kontroli zachowań => sankcje prawa i zwyczaju

- transmisji kultury => system edukacyjny

*porozumiewania się => język i inne formy symbolizmu kulturowego

III. wymogi integratywne (brak listy u Bronka, poza: )

- ufności

- optymizmu

- kolektywnej jedności

- wrażeń estetycznych

- instytucja – zorganizowany system ludzkich działań. Przekształcają spontaniczne i chaotyczne reakcje kulturowe w uporządkowaną całość. Na strukturę instytucji składa się:

- zasada naczelna (cel, system wartości organizujący grupę)

- personel

- reguły i normy instytucji

- substrat materialny

- działalność instytucji

- funkcja (wynik działalności instytucji)

- konieczność rozpatrywania problemów szczegółowych na tle całościowego zaplecza kulturowego


- statyczność schematu potrzeb

- najsłabiej opracowane ogniwo to dynamiczne sprzężenie człowiek-kultura

- myślenie w kategoriach determinizmu biologicznego doprowadziło do uproszczeń, np. utrzymywał, że każdy nabyty w drodze uczenia się impuls czy bodziec działania może być w ostatecznej analizie sprowadzony do jakiejś specyficznej potrzeby podstawowej

- model instytucji musi być uzupełniony (np. o relatywizację ludzkich potrzeb) / str. 203


- interesował się szczególnie dorobkiem Bronka, ale poddał krytycznej analizie jego założenia teoretyczne

- wyróżnia u niego 2 poziomy teoretyzowania: „kliniczny” i ogólny /str. 204

- Bronek nie rozpracował potrzeb osobowości (wyuczone cele i wartości) i systemu społecznych interakcji


- ustalał generalizacje historyczne o nieprzemijającym znaczeniu

- rozprawił się z koncepcją „ekonomicznego dzikusa”

- zasada wzajemności działa zarówno jako reguła i jako sankcja

- praktyczne źródła magii i religii

- stanowisko dualizmu zbiorowego i indywidualnego oraz praktyczno-naukowego i mistyczno-religijnego

- instytucja Kula – wymiana czerwonych naszyjników z muszli soulava na białe naramienniki z muszli mwali. Otoczona mitologią, rytuałami magiczno-religijnymi, tradycyjnym prawem. Każdy tubylec może dokonywać wymiany z jedynie pewną ściśle określoną liczbą partnerów, która zależy od jego rangi i pozycji społecznej. Partnerów Kula łączy przyjaźń i mają obowiązek wymieniać między sobą od czasu do czasu podarki i usługi nie związane z samą Kula. Naramienniki wędrują zawsze zgodnie ze wskazówkami zegara, a w przeciwnym naszyjniki. Przedmioty te nigdy nie są przechowywane przez partnerów dłuższy czas i nie są noszone jako ozdoby. Za złożony dar należy się zrewanżować po upływie kilku godzin lub minut równoważnym darem. Niedozwolone jest targowanie się. Wymiana Kula stwarza więź łączącą wiele plemion.


- wykrystalizowała się w ’30 XX w USA

- problem osobowości ludzkiej i jej kulturowych uwarunkowań

- zwana też szkołą etnopsychologiczną

- objęła badaczy wywodzących się głównie z kręgu Boasa (Ruth Benedic, Mead, Kluchonhnsowie, Sapir, Kardiner, Opler, Linton, Mowrer, Benet, Bateso, du Bois)

- uznaje uniwersalność ludzkich właściwości bio-psychicznych, jednak podkreśla ich ogromną złożoność, bogactwo i plastyczność, które w każdej kulturze realizują się nieco inaczej

- to nie tyle biologia i psychologia może wyjaśnić charakter kultury co unikalny proces historyczny, przez które przeszło każde społeczeństwo

- metoda międzykulturowych badań porównawczych ograniczała się do wykorzystania i sprawdzania w terenie teorii psychologicznych, wypracowanych na gruncie zachodniej psychologii

- kultury różnią się nie tylko tym, ze jeden element jest obecny w jednej, a w innej nie, ale przede wszystkim tym, że jako całość zorientowane są w innych kierunkach

- analiza rozpoczynała się od obserwacji zachowania się jednostek

- wpływ kultury jest zawsze ograniczony i łagodzony przez jednostki. Jednostka zawsze przetwarza zastany materiał kulturowy i przystosowuje go do swoich potrzeb.

- zainteresowania koncentrowały się wokół problemu:

- integracji kultury i „wzoru kulturowego”

- technik wychowawczych, enkulturacji

- przeważającego typu osobowości w danej kulturze

- jednostki nienormalnej i jej kulturowych uwarunkowań

- całościowe ujmowanie kultury


- integracja funkcjonalna kultury – ład w działalności ludzi sprawiający, że przebiegają one w równowadze

- integracja logiczna kultury – wewnętrzna spójność idei, wartości i wierzeń, dzięki niej układają się w niepowtarzalny „wzór” kulturowy

- zwyczaj zachowaniem typowej jednostki w danym społeczeństwie. Składa się z:

- podmiotu

- wykonującego jakieś działanie

- określonej sytuacji

- na gruncie teorii zachowania przyjmuje się 3 typy determinant:

- dziedzictwo biologiczne

- środowisko (geograficzne i społeczne)

- kulturę (podstawowy czynnik kształtujący osobowość, główne zainteresowanie tej szkoły)

- 2 drogi badania wpływu kulturowego:

I. analiza technik wychowawczych i edukacji

II. analiza zachowań osobników dojrzałych

- Ruth Benedict Wzory kultury – determinizm kulturowy. Obraz 3 kultury prymitywnych:

- Zuni z Nowego Mexyku (zasada: rytualizm; cechy: łagodność, umiar – apollińska)

- Kwakiutlowie z wybrzeża Kanady(zasada: współzawodnictwo o prestiż; cechy: gwałtowność, brak umiaru, namiętność – dionizyjska)

- Dobuańczycy z Melanezji (zasada: poczucie zagrożenia; cechy: paranoidalne /zawiść, podejrzliwość, robienie sobie krzywd)

=> krytyka tych bzdur (arbitralność, pomijanie uniwersalnych potrzeb) /str. 222

- Morris Opler zaproponował koncepcję „tematów” w kulturze. Tematem kultury będzie każde przekonanie związane z uznawanymi w danej kulturze wartościami

- Florence Kluckholn – koncepcja ustalania orientacji kulturowych na podstawie 5 podstawowych ludzkich problemów:

I. jakie są wrodzone predyspozycje człowieka?

II. jaki jest jego stosunek do natury?

III. jaki jest wymiar czasowy ludzkich działań?

IV. jaki typ osobowości ceni się najbardziej?

V. jaki jest dominujący typ stosunków między jednostką a innymi członkami społeczności?

=> tabelka str. 224


- enkulturacja – proces, w wyniku którego kultura przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Trwa całe życie.

- osobowość powstaje w wyniku zinternalizowania przez jednostki określonych wartości i wzorów. Negowało się niejako istnienie uniwersalnych wzorów zachowania właściwych naturze ludzkiej. Ten kierunek poszukiwań zapoczątkowała Margaret Mead (uczennica Benedict)

- w procesie rozwoju i wychowania decydującą rolę odgrywają czynniki środowisk kulturowego, procesy socjalizacji i wychowania, charakterystyczne dla danej kultury

- wychowanie obejmuje 2 sfery:

I. przekazanie dzieciom umiejętności technicznych i obyczajów

II. kształtowanie wzorów reagowania emocjonalnego (wyzwalanie miłości, gniewu, lęku itp.)

- problem ten podjęli psychologowie społeczni. Teodor Newcomb rozwinął teorię kulturowego tła poczucia niepewności i zagrożenia. Wg niego istnieje zależność między doświadczeniami wczesnego dzieciństwa a poczuciem bezpieczeństwa i zagrożenia u dojrzałych osób. Swoboda w wychowaniu tworzy jednostki dobrze przystosowane, natomiast wprowadzanie czynników „frustrujących” powoduje różne typy nieprzystosowania.

- J. i B. Whiting oraz I. Child przeprowadzili badania nt. wychowania dzieci. 2 zasadnicze typy wychowania:

I. wychowanie w zależności – postuluje :

- uległość wobec rodziny

- poleganie na sobie

- dążenie do osobistych osiągnięć

Dostarcza:

- dostarcza poczucie bezpieczeństwa

- solidarności z grupą

- skłania do współpracy i pomocy

Negatywy:

- bezwzględne posłuszeństwo grupie

- potępianie zachowań nonkonformistycznych

- bierność, niezdolność do podejmowania samodzielnych działań

II. wychowanie niezależne:

- poświęcenie dziecku mało uwagi

- duża swoboda i tolerancja w stosunku do jego zachowań

Dostarcza:

- niezależności, indywidualności

- polegania na sobie

- współzawodnictwa

Negatywy:

- indywidualna dominacja

- chęć uzyskiwania pomocy niż jej dawania

- występowanie konfliktów osobowościowych może także zależeć od spójności systemu wartości obowiązującego w danej kulturze


- wymiar sensu stricte psychologiczny zyskały badania omawianej szkoły w 1936 gdy psychoanalityk Abraham Kardiner zorganizował w NY Instytut Psychoanalityczny.

- jednym z jego najważniejszych współpracowników był Ralph Linton, który interesował się powstawaniem. tzw. osobowości wtórnej będącej wypadkową pełnionych przez jednostkę ról społecznych. Pojawia się u niego po raz pierwszy kategoria roli społecznej jako determinanty osobowości

- Kluckhohn i Mowrer:

- cechy uniwersalne ludzi

- cechy obywatelskie

- cechy stałości

- komponenty idiosynkratyczne /str. 229-230

- jeśli chcemy porównywać między sobą różne osobowości, trzeba wprowadzić pojęcie osobowości modalnej – jest to koncepcja statyczna, dane na temat tej osobowości zbiera się za pomocą testu Roschacha i różnych testów projekcyjnych uzupełnionych np. analizą snów.


- teoryjki, spotkały się z szeroką krytyką – za mała próba, nie uwzględnienie podziałów społecznych, tendencyjność

- rozwinęły się w czasie WWII i przyświecał im praktyczny cel poznania psychiki wroga

- Ruski:

- mniej angażują się w walkę o własne osiągnięcia niż US

- silne poczucie wspólnoty

- potrzeba współdziałania

- poczucie wstydu, gdy nie uda im się podporządkować konwenansom

- potrzeba zależności od władzy

- duża emocjonalność i expresywność, towarzyskość


- Amerykańce:

- poczucie wstydu, gdy wykażą słabości, wady w trakcie wykonywania obowiązków

- to co uważane jest za normalne w jednych kulturach może być uważane za zachowanie neurotyczne lub znacznie odbiegające od normy w innych

- każdej extremalnie wyrażonej tendencji w kulturze towarzyszy zawsze tendencja przeciwna, zmierzająca do jej ograniczenia / i inne takie str. 232-234


- w badaniach uderza pomijanie jednolitej bazy, wokół której wyrasta każda rzeczywistość kulturowa w postaci uniwersalnych potrzeb ludzkich i cech struktury społecznej

- wiele było interpretacji dowolnych, a założenia teoretyczne czerpano głównie z psychoanalizy Freuda i psychologii Wundta oraz teorii uczenia się

- główną zasługą zastosowanie międzykulturowych badań porównawczych

- włączenie problematyki osobowości do badań


- na gruncie omawianej szkoły wyjątkową i odrębną pozycję zajmuje Edek Sapir, który wsławił się pionierskimi badaniami nad językami indiańskimi, a zebrany przez niego materiał posłużył dla sformułowania teorii językowej (teorii Sapiro-Whorfa) – ludzie tak postrzegają otaczający ich świat, jak nakazują im reguły gramatyczne ich języka


- Każdy człowiek, a więc dziki też, wyposażony jest w pewne mechanizmy logiczne, które umożliwiają mu tworzenie struktur idei składających się z powiązanych znaków i symboli, w których wyrażają się skomplikowane powiązania między myślą ludzką a otoczeniem

- język podstawowym warunkiem przejścia od natury do kultury


- główne tezy sformułował Ferdynand de Saussure / mało ważne pierdoły, str. 239

- propozycje epistemologiczne Leviego sięgają korzeniami filozofii Hegla

- jedność myśli i bytu (pojecia i realności)

- czynnikiem aktywującym myślenie jest zasada negacji

- dalszym tokiem postępowania jest zasada negacji negacji, co prowadzi do nowej syntezy, która staje się nową tezą szerszą i bogatszą w treść /inne wywody str. 239-244


- jeden z czołowych przedstawicieli GB antropologii społecznej. 4 zasadnicze sprzeciwy:

/opis zarzutów dość zamotany i trudny, mam wrażenie, że nam niepotrzebny :P str. 246-248


- oddziałał na antropologię GB przede wszystkim dzięki teorii pokrewieństwa zawartej w Elementarnych strukturach pokrewieństwa / szerzej ten temat str. 248-253

- u Trobriandczyka największą obelgą jest powiedzenie mu, że jest podobny do swojej siostry :D

- a dla Czerkiesa największa obelgą zapytanie o zdrowie jego żony :D

- rozważania na temat zasad zawierania małżeństwa

- teoria przymierza – wymiana kobiet między mężczyznami to podstawowy typ wymiany zachodzący w społeczeństwie, służy ustalaniu sojuszy między grupami

- mit jako przejaw nieświadomej struktury zjawisk zbiorowych, zbiór przypadkowych zdarzeń. Mit jako całość powinien być odróżniany od pojedynczej opowieści, która jest zawsze „historyczna” (odnosi się np. do początków świata)

- znaczenie mitu można odczytać jedynie przez wskazanie jego opozycji czy transformacji

- maska (rzeźba, obraz) nie istnieje sama w sobie, zakłada ciągłą obecność innych masek, z których można wybrać tę, która będzie jej ekwiwalentem. Maska jest nie tyle tym, co przedstawia, lecz tym co transformuje


- tutaj szerokie a niepotrzebne nam zupełnie, mam wrażenie, wywody / str. 253-256

- w Polsce strukturalistą jest Ludwik Stomma




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Barbara Olszewska Dyoniziak Zarys antropologii kulturowej
KULTURA A OSOBOWOŚĆ 3
Związki miedzy kultura a osobowoscia (1), Psychologia materiały do obrony UJ
Związki miedzy kultura a osobowoscia (1)
Mircea Eliade-Czas święty i mity streszczenie, NAUKA =), Teoria Kultury
R. Barthes Mit dzisiaj streszczenie, Uniwerek, Teoria kultury
STRESZCZENIE STARY CZŁOWIEK I MORZE
antropologia Wykład 2. DYNAMIKA ZJAWISK KULTURY; KULTURA I OSOBOWOŚĆ – WZAJEMNE RELACJE
streszczenie ksiazki, STRESZCZENIE KSIĄŻKI
KULTURA A OSOBOWOŚĆ 2
KULTURA A OSOBOWOŚĆ 1
streszczenie EURYPIDES- Elektra, Kulturoznawstwo, III Semestr
GWSH - Psychologia, psychologia - streszczenia książki
SCENARIUSZ ZAJĘĆ-Kto to jest człowiek kulturalny, scenariusze
M. Buber- Problem człowieka, Kulturoznawstwo, Notatki
Platon Uczta Streszczenie Opracowanie, STUDIA, KULTUROZNAWSTWO
Poziomy osobowości człowieka, Poziomy osobowości człowieka
człowiek kulturalny, Pedagog, KONSPEKTY PEDAGOGA
[streszczenie] Wojcieszke - Człowiek wśród ludzi, Psychologia Społeczna

więcej podobnych podstron