CZYNNIKI PRODUKCJI, KAPITAŁ:

Podstawowe czynniki produkcji: [1] kapitał; [2] ziemia.

KAPITAŁ:

KAPITAŁ RZECZOWY – jest to zasób wytworzonych dóbr przyczyniających się do produkcji innych dóbr i usług. Analizy kapitału rzeczowego prowadzi się w ujęciach: [a] przedsiębiorstw (kapitał rzeczowy przedsiębiorstwa – urządzenia, maszyny budynki; kapitał finansowy – posiadane pieniądze i papiery wartościowe); [b] gałęzi; [c] gospodarki kraju. Należy szukać takiej możliwości inwestowania w kapitał rzeczowy, która tworzy strumień zysków pozwalających z nadwyżką pokryć koszty odsetek.

INWESTYCJE BRUTTO – to produkcja nowego i ulepszanie istniejącego kapitału rzeczowego

INWESTYCJE NETTO – są to inwestycje brutto pomniejszone o zużycie istniejącego zasobu kapitałowego (majątku produkcyjnego).

ZASÓB KAPITAŁU – to pewna ilość składnika aktywów w jakimś czasie

STRUMIEŃ USŁUG – to potok usług dostarczanych przez dany składnik aktywów w ciągu pewnego okresu czasu.

NOMINALNA STOPA PROCESTOWA – określa jaką faktyczną sumę otrzymuje się w postaci odsetek w bieżącej wartości pieniądza.

REALNA STOPA PROCENTOWA – to nominalna stopa procentowa pomniejszona o stopę inflacji, bywa zwykle niewysoka i dodatnia, chociaż czasem bywa też ujemna.

WARTOŚĆ KRAŃCOWEGO PRODUKTU KAPITAŁU (MVPK) – jest to przyrost wartości produkcji spowodowany zastosowaniem dodatkowej jednostki usług kapitału. Produkt krańcowy w MVPK podlega działaniu prawa malejących przychodów. Trzeba znaleźć taki poziom kapitału, który zapewnia maksymalizację zysku (przebieg krzywej MVPK – krzywa popytu przeds. na usługi kapitału). Krzywa może ulec przesunięciu na prawo, pod wpływem: [1] wzrostu cen produktów przeds.; [2] wzrost skali zaangażowania innych czynników np. pracy; [3] postępu technicznego. Wartość krańcowego produktu kapitału MVPK spada wraz ze wzrostem nakładów kapitału, przy nie zmienionej ilości innych czynników produkcji.

PODAŻ USŁUG KAPITAŁU – rozpatrywana jest w krótkim i długim okresie w gałęzi i gospodarce. W krótkim okresie podaż trwałych i dostarczanych przez nie usług jest w gosp. wartością stałą. Krzywa podaży przebiega pionowo, położenie jej określają istniejące zasoby kapitału. Podaż usług kapitałowych w długim okresie jest wielkością zmienną, tzn. rosnącą funkcją opłat za usługi kapitału.

WYMAGANA STAWKA WYNAGRODZENIA KAPITAŁU – to taka stawka, która pozwala właścicielom kapitału pokryć koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości). Wymagana opłata za usługi kapitału zależy od: ceny środka trwałego, realnej stopy procentowej, stopy amortyzacji i kosztu remontu.

CENA RÓWNOWAGI DÓBR KAPITAŁOWYCH – zarówno dla gałęzi jak i całej gospodarki, to cena jaką nabywcy są skłonni zapłacić, a mianowicie wartość zaktualizowana strumienia przewidywanych wpływów z opłat za usługi kapitału, zdyskontowanych według rynkowej stopy procentowej.

PODAŻ ZIEMI – jest stała w gospodarce. Krzywa pochodnego popytu na usługi ziemi odzwierciedla wartość krańcowego produktu ziemi. W krótkim okresie podaż ziemi dla poszczególnych gałęzi jest stała. W długim okresie śa możliwe międzygałęziowe przemieszczenia ziemi i kapitału.

POPYT ZIEMI – krzywą która obrazuje popyt przedsiębiorstwa na usługę tego czynnika jest wykres MVPK.

ALOKACJA ZIEMI – występują różne wykorzystywania ziemi (uprawa, budowa itp.), dlatego podział zasobów ziemi następuje między konkurencyjne zastosowania. W długim okresie ma miejsce transfer usług ziemi przez jej właścicieli, aż do momentu, gdy zrównają się stawki opłat w obu zastosowaniach. Ponieważ opłata dzierżawna na ziemię uprawną w krótkim okresie nie zmienia się, powstają bodźce do przeznaczenia większej ilości ziemi pod zabudowę niż na cele rolnicze.

CENA ZIEMI – cena ziemi jest wartością zaktualizowaną strumienia przyszłych opłat dzierżawnych, zdyskontowanych przy zastosowaniu rynkowej stopy procentowej. Gdy stawka dzierżawy rośnie, wraz z nią rośnie też cena ziemi.

KAPITAŁ FINANSOWY – jest to pieniądz w różnych formach stanowiący przedmiot transakcji na rynku finansowym. Rynek kapitału finansowego nazywa się rynkiem finansowym. Kapitał finansowy może występować pod postacią: pieniądza w czystej postaci, kredytu udzielonego na różne okresy, wkładu dającego tytuł własności do odpowiedniej części majątku przedsiębiorstwa.

PROCENT –jest to cena kapitału finansowego wyrażona w pieniądzu

OSZCZĘDNOŚCI i DEZOSZCZĘDNOŚCI – podaż kapitału finansowego zależy od skłonności gosp. domowych do oszczędności. Dochód pieniężny gosp. domowego może być przeznaczony na bieżące wydatki konsumpcyjne, bądź odłożony na przyszłe. Jeżeli dochód jest większy od wyd. bież. To gosp. domowe nie konsumuje w całości bieżącego dochodu, więc taką różnice nazywamy oszczędnościami gosp. domowych, które trafiły na rynek finansowy. Jeżeli wydatki bieżące są większe od dochodu to występują dezoszczędności (gosp. wycofują oszczędności lub ubiegają się o kredyt). Oszczędności powiększają zasób kapitału finansowego, finansowego dezoszczędności go pomniejszają.

STOPA PROCENTOWA – procent możemy interpretować jako dochód gosp. dom. stanowiący wynagrodzenie za rezygnację z bieżącej konsumpcji. Stopa procentowa określa cenę kapitał, w odsetkach od wypożyczonego na dany okres kapitału:

oznacza to że oszczędności zależą od relacji między preferencjami czasowymi a stopą procentową.

WEWNĘTRZNA STOPA ZWROTU KAPITAŁU – może przynieść korzyści z inwestowania. Jest to taka stopa procentowa, przy której bieżąca wartośc kapitału jest równa zero.

TP – oczekiwana przychodu; Z – wew. stopa zwrotu kapitału; A₀ – wydatek inwestycyjny.

RÓWNOWAGA NA RYNKU FINANSOWYM – oznacza taki stan, w którym stopa procentowa równoważy zapotrzebowanie na kapitał finansowy z jego podażą.

ŹRÓDŁA ZYSKÓW O ZAINWESTOWANEGO KAPITAŁU – są to źródła procentu. Występowanie zysków tłumaczy się następująco: [1] zyski są formą przychodu z nakładów; [2] zyski są wynagrodzeniem za ryzyko ponoszone przez przedsiębiorcę; [3] zyski są wynikiem pozycji monopolistycznej na rynku.

CYKL KONIUNKTURALNY:

CYKL KONIUNKTURALNY – nazywamy wahania poziomu aktywności gospodarczej, wpływające na tempo wzrostu dochodu narodowego, produkcji, zatrudnienia i inwestycji. CK rozpoczyna się od załamania gosp. i trwa przez fazę depresji, ożywienia i wysokiej koniunktury aż do nowego załamania gosp. rozpoczynającego nowy CK. Okres między dwoma kolejnymi kryzysami nazywamy cyklem. Przedstawiony jest on w postaci sinusoidy lub linii łamanej.

FAZY CK: [1] kryzys; [2] depresja; [3] ożywienie gosp.; [4] rozkwit (wysoka koniunktura).

OŻYWIENIE – charakteryzuje się rosnącą stałe sumą wydatków inwestycyjnych, wzrostem DN, zatrudnienia i wydatków konsumpcyjnych. Następuje wzrost zapotrzebowania na kredyt. Upowszechnia się optymizm. Rośnie obrót nieruchomościami.

ROZKWIT – występuje wtedy gdy inwestycje osiągają swój najwyższy poziom i dalej już przestają rosnąć. Następuje wzrost zdolności produkcyjnych, kosztów produkcji w stosunku do cen. Wykorzystuje się gorsze urządzenia wytwórcze i zatrudnia się pracowników kwalifikacjach niższych kwalifikacjach, zwiększa się praca w godzinach nadliczbowych. Wzrost dochodów wiąże się ze skłonnością do oszczędzania, spada skłonność do konsumpcji, większa ostrożność w udzielaniu kredytów. Następuje wzrost poszczególnych czynników ale w zwolnionym tempie.

KRYZYS – załamanie gosp. nadprodukcji. Spadek kursów papierów wartościowych i panika na giełdzie. Następuje kurczenie się zamówień na urządzenia wytwórcze, zahamowanie wzrostu cen i zmniejszenie się zyskowności. Banki ograniczają kredyty i żądają spłat zobowiązań. Rozpoczyna się ograniczenie wydatków inwestycyjnych i cykl koniunkturalny przechodzi w fazę depresji.

DEPRESJA – następuje dalsze kurczenie się wydatków inwestycyjnych. Występują trudności w sprzedaży towarów, spadek marży zysku. Wiele mały przeds. bankrutuje. Banki maksymalnie ograniczają kredyty. Występuje spadek produkcji. Znaczna część społ. próbuje utrzymać swój poziom konsumpcji na dotychczasowym poziomie, dlatego załamanie w prod. dóbr inwestycyjnych jest znacznie głębsze. Działalność inwestycyjna jednak nigdy nie spada do zera, utrzymują się pewne wydatki publiczne, finansowane z budżetu państwa. Wyznaczony zostaje dolny poziom DN i zatrudnienia. Ci przeds. którzy przetrzymali kryzys dokonują powoli renowacji swojego kapitału. Wycofują przestarzałe maszyny i urządzenia, co wzmacnia pozycję konkurencyjną firmy i rozpoczynają przejście cyklu w fazę ożywienia.

PRZEJŚCIE W FAZĘ OŻYWIENIA – popyt ożywia produkcję w sektorze dóbr inwestycyjnych. Rośnie zatrudnienie, wyczerpują się nagromadzone w przeszłości zapasy. Poprawiają się relację cen do kosztów wytwarzania, co prowadzi do wzrostu zysków. Banki obniżają stopy procentowe kredytów, zachęcając przeds. do zwiększenia wydatków inwestycyjnych. Następuje wzrost kursu akcji i obligacji. W ciągu 2-3 lat osiągnięta zostaje nowa faza pełnego cyklu.

RODZAJE WAHAŃ CYKLICZNYCH – wyróżniamy 3 rodzaje wahań cyklicznych: [1] cykle Kitchina – 3,5 roku, tzw. krótkie; [2] cykle Juglara – 8-10 lat, tzw. średnie; [3] cykle Kondratiewa – 50-60 lat, tzw. długie.

PRZYCZYNY CYKLICZNOŚCI ROZWOJU – określenie przyczyn cykliczności jest bardzo trudne. Badacze wyróżniają dwie teoretyczne koncepcję: [1] koncepcję egzogeniczną (opierała się na założeniu, że występujące okresy nieurodzaju powodują zmiany w rytmie produkcji przemysłowej, co w rezultacie oddziaływuje na procesy gosp., przez co gospodarka wykazuje rytmiczne wahania aktywności gosp.); [2] koncepcję endogeniczną (cykliczność próbowano tłumaczyć zmiennymi falami napływu wynalazków i innowacji technicznych i produkcji, które ożywiają aktywność gosp., a gdy strumień wynalazków się wyczerpuje następuje depresja gosp. Istnieją też teorie, oparte na współdziałaniu mnożnika i akceleratora).

TEORIA KALECKIEGO – przyjmuje się założenie, że ogólna suma wydatków inwestycyjnych w okresie całego cyklu pokrywa się z ogólną sumą zużycia istniejącego zasobu kapitału. Jednakowe jest zużycie kapitału we wszystkich fazach cyklu, jednak zmienna jest w stosunku do tego zużycia wielkość inwestycji brutto, z skąd biorą się wahania.

MODEL WZROSTU GOSP. HARRODA – jeden z pierwszych modeli uwzględniający przesunięcie się punktu ciężkości z analiz statycznych na analizy mechanizmów zapewniających długofalowy wzrost gosp. Harrod wykorzystał keynesowską interpretację współzależności między inwestycjami inwestycjami oszczędnościami i przekształcił ją w proste równanie tempa wzrostu DN. Równanie wzrostu R. Harroda ma postać:

MODEL WZROSTU GOSP. DOMARA – w przeciwieństwie do Harroda uwzględniał zarówno popytowy jak i potażowy akcent nakładów inwestycyjnych. Popytowy aspekt związany jest z wydatkami inwestycyjnymi. Przyjmuje założenia, że skłonność do oszczędzania jest stała i gosp. narodowa w punkcie wyjściowym funkcjonuje w warunkach pełnego zatrudnienia i pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych. Proces tworzenia nowych zdolności produkcyjnych wyraża równaniem:

ΔYz – przyrost zdol. prod.

δ – potencjalna zdolność inwestycji

KATEGORIE PRODUKTU I DOCHODU NARODOWEGO

KATEGORIE PN I DN – [1] PKB – produkt krajowy brutto; [2] PNB – produkt narodowy brutto; [3] PNN – produkt narodowy netto; [4] DN – dochód narodowy według cen czynników wytwórczych; [5] DDL – dyspozycyjny dochód ludności.

METODY OBLICZEŃ – [1] metoda MPS (mierniki zawierają tylko efekty produkcji materialnej i sfery usług materialnych, bez usług niematerialnych np. nauki, oświaty, kultury. Stosowana w krajach socjalistycznych); [2] metoda SNA (stosowana w wielu krajach swiata do obliczenia podst. mierników. Zakłada, że każda praca społecznie pożyteczna służy powiększaniu dobrobytu społecznego a jej efekty są uwzględnione w miernikach produktu i DN).

PKB – jest to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie kto jest ich właścicielem. Ustala się wartościowo ogółem na jednego mieszkańca w cenach bieżących i stałych.

PNB – stanowi pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej dóbr i usług finalnych, wytworzonych w gosp. w danym okresie (w ciągu roku). Jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z własności za granicą. PNB = PKB + Dn.

DOBRA FINALNE – to takie, które są nabywane przez ostatecznych użytkowników. Nie zalicza się do nich dóbr i usług pośrednich.

Dn – dochody netto z wartości i pracy za granicą są różnicą pomiędzy dochodami otrzymywanymi z tytułu pracy i własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tego samego tytułu cudzoziemcom. Kiedy odpływ dochodów jest większy niż przypływ, to PKB jest większe od PNB, i odwrotnie.

PNN – jest mniejszy od PNB o amortyzację. Amortyzacja obrazuje zmniejszanie się wartości zasobu kapitału trwałego w danym okresie na skutek jego zużycia fizycznego i ekonomicznego.

DNCW - DN wg czynników wytwórczych jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich (składowa DN wg czynników wytwórczych). Do dochodu czynników wytwórczych zalicza się: wynagrodzenia, czynsze z tytułu najmu, zyski z kapitału. Dochody z pracy na własny rachunek.

DDL – reprezentuje potencjalną siłę nabywczą społeczeństwa. Nagromadzone w ten sposób dochody gosp. domowych są przeznaczane na bieżące wydatki konsumpcyjne i oszczędności.

DELATOR – stosunek DN w ujęciu nominalnym (w cenach bieżących) do DN w cenach stałych, pomnożony przez 100. Delator jest miarą przeciętnego wzrostu lub spadku cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w kraju w skład produktu narodowego. Jest też miernikiem inflacji w badanym okresie.

MIERNIK GNP – miernik produktu narodowego brutto – najczęstsze wady: nie ujmowanie efektów pracy; nie ujmowanie rezultatów gosp. „cieni”; nie ujmowanie czasu wolnego; nie obejmowanie korzyści z bogactwa nabytego przez gosp. domowe w poprzednich okresach; ujmowanie antydobra np. broni, tytoniu – nie powiększających dobrobytu społecznego

MIERNIK NEW – dobrobytu ekonomicznego netto – uwzględnia przy obliczaniu PNB nierynkowe dobra i straty. NEW modyfikuje PNB w następujący sposób: odejmuje z PNB negatywne skutki oddziaływań na jakość życia, zanieczyszczenia, hałas, zaśmiecenie; wyklucza z PNB niektóre usługi pośrednie np. ochrona policyjna i przeciwpożarowa; dodaje do PNB efekty pracy w gosp. dom. i czas wolny. Miernik ten jest stosowany w krajach szczególnie rozwiniętych np. Japonii. Ma jednak szereg wad.

MIERNIK HDI – miara społecznego rozwoju – ocenia poziom rozwoju krajów zrzeszonych w ONZ. Nie uwzględnia stanu i jakości środowiska przyrodniczego. Stanowi kombinację trzech wskaźników: PKB na 1 mieszkańca, przewidywana długość życia i poziomu wykształcenia.

PRODUKCJA GLOBALNA – jest to wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w ciągu roku w przeds. W jej skład wchodzą wszystkie wyroby, niezależnie od ich przyszłego rozdysponowania. Wartość produkcji globalnej przeds. składa się z wartości przeniesionej i wartości dodanej. WARTOŚĆ DODANA w każdym przedziale gosp. narodowej oblicza się, odejmując od produkcji globalnej ogólną sumę poniesionych nakładów materialnych, pochodzących z różnych działów gosp. narodowej. Wartość dodana w poszczególnych działach nie pokrywa się z produkcją finalną poszczególnych działów, ale łączna wartość dodana w gosp. narodowej zawsze będzie równa łącznej wartości produkcji finalnej.

ZAGREGOWANY POPYT I ZAGREGOWANA PODAŻ

ZAGREGOWANA PODAŻ – wszystkie dobra i usługi finalne wytworzone w ciągu roku. ZAGREGOWANY POPYT – na dobra i usługi, wynikający z wydatków różnych podmiotów gospodarczych. Przez pojecie dochodu w tym przypadku rozumie się PKB i oznacza się go Y. W gosp. rynkowej o poziomie i wzroście dochodu decyduje agregowana suma wydatków:

Y=K+I+G, gdzie K – wydatki na bieżącą konsumpcję; I – wydatki na inwestycję; G – wydatki rządowe. W wyniku napływających stałych strumieni wydatków spotykają się na rynku z podażą wytwarzanych dóbr i usług, co w wyniku tych konfrontacji kształtuje określone ceny rynkowe. Makroekonomię interesuje zależność między przeciętnym poziomem cen rynkowych a poziomem realnego dochodu narodowego. Inaczej kształtuje się zależność między cenami a realnym dochodem w krótkim okresie, jeśli rozpatruje się je od strony zagregowanego popytu (Pa) a inaczej od strony zagregowanej podaży (Sa). Zależność pomiędzy poziomem cen a realnym dochodem (po korekcie o inflację) rozpatrywana od strony zagregowanego popytu (Pa) jest odwrotnie proporcjonalna (nachylenie funkcji jest ujemne). Wynika to stąd, że obniżka przeciętnego poziomu cen rynkowych powoduje: wzrost siły nabywczej pieniądza, obniżenie stopy procentowej od kredytów, wzrost siły nabywczej wydatków budżetu państwa. W przypadku wzrostu przeciętnego poziomu cen obserwujemy zjawiska odwrotne do podanych. Nachylenie krzywej Pa zależy od stopnia wpływu zmiany cen na zmianę stopy procentowej i tym samym na zmianę wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Ta sama zależność dla agregatowej podaży Sa oznacza wzrost przeciętnego poziomu cen składnia przeds. do zwiększenia produkcji, a krzywa Sa rośnie. W punkcie przecięcia Pa z Sa, gospodarka narodowa znajduje się w stanie równowagi E, przy DN=Y oraz przeciętnym poziomie cen równym C. Krzywe mogą ZMIENAĆ POŁOŻENIE pod wpływem: zwiększonej ilości pieniądza w obiegu, zwiększonych wydatków rządowych, optymistycznych nastrojów przeds.

MNOŻNIK INWESTYCYJNY – w ekonomii keynesowskiej wydatki inwestycyjne są powiązane ze wzrostem DN za pośrednictwem mnożnika inwestycyjnego. Działa on zarówno w górę (gdy inwestycje rosną) jak i w dół (gdy spadają). Tego rodzaju efekt powstaje następująco: inwestycję tworzą popyt na dobra kapitałowe, rośnie więc produkcja, a wraz z nią zatrudnienie i dochody pracowników. Gdyby pierwotny przyrost DN (ΔY) został w całości zaoszczędzony to nie pojawiłby się efekt mnożnikowi. Mnożnik ma postać:

c – krańcowa skłonność do konsumpcji czyli:

inaczej zapisać go możemy w postaci:

lub gdzie t – podatki, m – cześć dochodu przeznaczona na zakup dóbr importowanych

Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest rosnącą funkcją krańcowej skłonności do konsumpcji i malejącą funkcją krańcowej skłonności do oszczędzania.

PIENIĄDZ I RYNEK PIENIĘŻNY

DEFINICJA PIENIĄDZA – [1] jest to powszechny ekwiwalent; [2] jest szczególnym rodzajem towaru, wymienialnym na wszystkie inne towary. [3] jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązać – jest to środek wymiany.

CO MUSI SPEŁNIAĆ PIENIĄDZ: [1] musi być powszechnie akceptowany; [2] łatwo przenośny; [3] możliwy do podzielenia na mniejsze jednostki; [4] musi być trudny do podrobienia; [5] pełni funkcję miernika wartości, wyrazić wartość towarów w jednej jednostce; [6] państwo określa nazwę, podział np. złoty na ileś groszy itp.; [7] transakcja spłaty zobowiązań.

GOSPODARKA TOWAROWA – wyłoniła się z gosp. naturalnej, gdy zostały spełnione dwa podstawowe warunki: społeczny podział pracy i ekonomiczne wyodrębnienie producentów na tle prywatnej własności środków pracy.

TOWAR – nazywamy wytworzony produkt, przeznaczony do wymiany i posiadający właściwości zaspokojenia ściśle określonych potrzeb ludzkich. Towar staje się przedmiotem społecznego zapotrzebowania dzięki swojej wartości użytkowej (całokształtu właściwości pozwalających zaspokoić określoną potrzebę). Towar posiada też wartość wymienną. Wyróżnia się jeden towar spełniający rolę ogólnego ekwiwalentu – pieniądz. Wymianę wyrażają formuły: akt sprzedaży (T-P) i akt kupna (P-T). Wartość towaru stanowią w zależności od rodzaju koncepcji: niezbędne nakłady pracy, suma poniesionych opłat na czynniki produkcji.

RYNEK – całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają.

FUNKCJĘ PIENIĄDZA – [1] środek wymiany; [2] jednostka rozrachunkowa; [3] środek tezauryzacji (gromadzenia dóbr); [4] miernik odroczonych płatności.

RODZAJE PIENIĄDZA – pieniądzem może być wszelkie dobro, które jest powszechnie akceptowane w wymianie. Mogą nim być dobra szczególnie cenione w danym czasie i na danym terytorium. [1] różnego rodzaju dobra oraz szlachetne kruszce są rodzajem pieniądza towarowego (wady: wysokie koszty uzyskania i ograniczony zakres zastosowania); [2] pieniądz papierowy – wygodny środek płatniczy o niskim koszcie wytworzenia w stosunku do wartości jaką reprezentuje (wady: w sytuacji inflacyjnego wzrostu cen stanowi magazyn przechowywania wartości); [3] pieniądz bezgotówkowy – depozyty bankowe uprawniające do wystawiania czeków, akceptowanych powszechnie jako środek zapłaty.

AKTYWA FINANSOWE – papier uprawniający jego posiadacza do otrzymywania określonego strumienia płatności odsetek w ściśle określonym czasie. Przedsiębiorstwa i rządu zdobywają fundusze sprzedając aktywa finansowe. Rodzaje aktywów: [1] banknoty – najbardziej płynny rodzaj aktywu; [2] weksele; [3] obligacje, [4] certyfikaty depozytowe, [5] akcje przedsiębiorstwa.

PŁYNNOŚCI PIENIĄDZA – dotyczy szybkości i pewności, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz – w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie posiadacze. Pieniądze papierowe mogą posiadać wymienność wew. i zew.

WALUTA – jest to pieniądz danego kraju posiadający wymienialność całkowitą (wew. i zew.). RYNEK WALUTOWY to rynek międzynarodowy, na którym jedna waluta może być wymieniona na inną walutę. Posiadają zdolność aprecjacji (wzrost wartości wymiennej)i deprecjacji (spadek). KURS WALUTOWY jest ceną wymiany walut. Jest to ilość jednostek waluty obcej, jaką można otrzymać przy wymianie za jednostkę waluty krajowej. Dla mieszkańców danego kraju kurs walutowy jest miarą międzynarodowej wartości własnej waluty. W zależności od prowadzonej polityki przez poszczególne kraje wyróżnia się tzw. alternatywne systemu kursu walutowego: staly i płynny kurs walutowy.

MIARY ZASOBÓW PIENIĄDZA – w zależności od stopnia płynności wyróżnia się trzy miary zasobów pieniądza: M1, M2, M3. Bank centralny w swojej polityce pieniężnej wykorzystuje ten podział. MIARA M1 obejmuje: gotówkę, czeki podróżne, depozyty. Są to najbardziej płynne składniki pieniądza. MIARA M2 obejmuje wszystkie składniki M1 oraz dodatkowo: depozyty oszczędnościowe, drobne depozyty terminowe, jednodniowe umowy odkupu, udziały w spółkach lokacyjnych, krótkoterminowe depozyty w walutach obcych. MIARA M3 zawiera elementy M2 oraz najmniej płynne składniki zasobu pieniądza, czyli: duże depozyty terminowe, terminowe umowy odkupu, długoterminowe depozyty w walutach obcych.

POPYT PIENIĄDZA – ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie przez podmioty gosp. Czynnikami determinującymi popyt jest: szybkość obiegu pieniądza; poziom cen i produktów; liczba transakcji zawartych w danym okresie; przeciętny poziom cen i usług.

PODAŻ PIENIĄDZA – ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu.

ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA – jest to próba określenia czynników wyznaczających wielkość pieniądza w obiegu, wykorzystująca formułę:

, gdzie: M – ilość pieniądza w obiegu, V – szybkość obiegu pieniądza, P- przeciętny poziom cen dóbr i usług w chodzących w skład PNB, Y – realna wielość PNB w cenach stałych. Istota tej teorii sprowadza się do twierdzenia, że w długim okresie wzrost pieniądza (M) prowadzi do wzrostu przeciętnego poziomu cen (P).

BUDŻET I POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA

BUDŻET – nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno-administracyjnej państwa. Podmiotem budżetu centralnego jest rząd, który sporządza plan, przedstawiony do zatwierdzenia w formie ustawy przez parlament. Po zatwierdzeniu Skarb Państwa lub ministerstwo finansów stają się wykonawcami budżetu (realizują zaplanowane wpływy i wydatki). Podmiotem budżetów lokalnych są samorządowe władze lokalne. Wyróżnia się zatem finanse państwowe i finanse samorządowe. Budżet państwa jest powiązany bezpośrednio z bankiem centralnym, który staje się ważnym doradcą w sprawach pieniężnych i kredytowych rządów. Źródła wpływów państwa: podatki bezp. od dochodów przeds, podatki bezp. od dochodów obywateli oraz podatki pośrednie w cenie nabywanych towarów. Główne wydatki Rz (budżetu państwa): obrona narodowa, oświata, kultura, służba zdrowia, zasiłki, odsetki od długu. Idealnym założeniem jest równowaga budżetowa. Nadwyżka budżetowa jest zjawiskiem rzadkim, w większości krajów występuje deficyt budżetowy.

WYDATKI PUBLICZNE – są do wydatki rządowe oraz wydatki stanowe (np. w USA) i innych władz lokalnych. Ich udział w PNB był pod koniec lat 20-tych stosunkowo niewielki, ale obecnie we wszystkich krajach rozwiniętych jest wysoki. Wydatki publiczne stały się ważnym czynnikiem wpływającym na przebieg koniunktury i wzrost gosp.

FINANSOWANIE DEFICYTU BUDŻETOWEGO – kredytem zaciąganym w bankach, ogranicza możliwość kredytowania sektora prywatnego i powoduje wzrost stopy procentowej kredytów, co obniża wydatki inwestycyjne w sektorze prywatnym. Jest to efekt wypchania. Zaciąganie przez państwo długu publicznego w drodze sprzedaży obligacji skarbowych, jest powszechną formą finansowania deficytu budżetowego.

DŁUG PUBLICZNY – jest to całkowita kwota zadłużenia rządu w formie należnej zapłaty z tytułu sprzedanych papierów wartościowych Skarbu Państwa w celu pokrycia deficytu budżetowego.

RODZAJE WYDATKÓW BUDŻETU – występują swa rodzaje wydatków: G – wydatki państwa na dobra i usługi konsumpcyjne oraz inwestycje publiczne. B – budżetowe transfery (emerytury, renty itp.). Rz = G+B. Wydatki państwa G tworzą bezp. popyt konsumpcyjny i inwestycyjny w sektorze publicznym i wpływają na poziom DN oraz stan zatrudnienia w gosp. narodowej. Transfery budżetowe B nie powiększają bezp. globalnego popytu ale zwiększają dochód ludności Yd=Y-Am-Nz-T+B. Podatki netto oblicza się: Tn=T+B. Dochód dyspozycyjny wynosi Yd=Y=Tn i jest przeznaczony na konsumpcję i oszczędności.

PODATKI:

PRZEDMIOT OPODATKOWANIA: dochód uzyskany z działalności zarobkowej; majątek.

RODZAJE PODATKÓW: [1] bezpośrednie – płacone od dochodów przeds. i indywid. ludności; [2] pośrednie – płacone za pośrednictwem cen nabywania dóbr i usług: podatek obrotowy (jednofazowy, wielofazowy, od wartości dodanej VAT), akcyza, cło. INACZEJ Z WYKŁADÓW: [1] PIT, CIT; [2] progresywny, liniowy; [3] podatki konsumpcyjne; [4] VAT; [5] akcyza, cło konsumpcyjne; [6] majątkowe; [7] spadkowe; [8] bezpośrednie (dochody, majątek) i pośrednie (VAT); [9] ZUS.

WYSOKOŚĆ PODATKÓW – w poszczególnych krajach jest różna, powinna opierać się na zasadach: neutralności podatków wobec konkurencji; skuteczności w zapewnienie wpływów do budżetu; łatwość procedury adm.

VAT – jest to podatek powszechny od wartości dodanej. VAT stosują wszystkie kraje Unii Europejskiej i szereg innych krajów. Nie wprowadzony został np. w USA i Kanadzie. W nielicznych krajach obowiązuje jedna stawka podatku VAT. VAT jest korzystną formą opodatkowania dla budżetu, gdyż zapewnia do niego szybki i systematyczny napływ dochodów.

KRZYWA LAFFERA – ilustruje zależność wzrostu stopy opodatkowania a przychodami budżetowymi państwa z tytułu podatków.

Kiedy stopa podatku wynosi 100%, produkcja w gosp. pieniężnej ustaje - w przeciwieństwie do gosp. barterowej, w której można łatwiej uniknąć płacenia podatków. Ludzie nie będą pracowali w gospodarce pieniężnej, jeżeli wszystkie owoce ich pracy są konfiskowane przez rząd. A ponieważ działalność gospodarcza zamiera, nie ma czego opodatkować stawką 100%, więc dochody budżetu wynoszą zero. Jeśli stopa podatku wynosi 0%, ludzie mogą zatrzymać 100% tego, co wytwarzają w gosp. pieniężnej. Ponieważ stopa podatku wynosi zero, dochody budżetu są także równe zero. Rząd nie może funkcjonować. Pomiędzy tymi punktami rozciąga się krzywa. Jeśli rząd obniży podatki poniżej 100%, powiedzmy do punktu A, produkcja wzrośnie, a wpływy skarbu państwa zwiększą się. Przez obniżkę podatków powodujemy wzrost dochodów budżetu. Punkt A reprezentuje bardzo wysoki podatek i bardzo niską produkcję. Punkt B oznacza bardzo niskie podatki i wysoką produkcję. Mimo to w obu wypadkach wpływy rządu są takie same. Rząd stwierdza, że obniżając dalej podatki, powiedzmy z punku A do punktu C, wpływy wzrastają podobnie jak wielkość produkcji w gospodarce. A przez zwiększenie podatków, powiedzmy z punktu B do D, wpływy budżetowe rosną o taką samą wartość. Wpływy budżetu i produkcja osiągają maksimum w punkcie E. Jeżeli, w punkcie E, rząd obniży jeszcze stopę podatków, produkcja wzrośnie, ale wpływy spadną. A jeśli, w punkcie E, stopa podatków zostaje podniesiona, spadają zarówno wpływy budżetu jak i produkcja.

INFLACJA

INFLACJA – oznacza wzrost przeciętnego poziomu szeroko pojętych cen w miarę upływu czasu. Nie jest to do końca prawdą, gdyż niektóre przypadki tego wzrostu nie są inflacją (np. zmiana kursu walutowego wpływająca na zmianę cen wszystkich dóbr i usług). Inflacja ZAWIESZONA to inflacja bez jakiegokolwiek ruchu cen. Występuje gdy większość cen jest ustalona przez państwo a ceny ten nie uwzględniają rzeczyw. relacji popytu i podaży na rynku. Inflacja przejawia się we wzroście: cen produktów, kosztów wytwarzania, stopy procentowej, płac nominalnych, kosztów utrzymania, ilości pieniądza w obiegu. W niektórych krajach wzrostowi inflacji towarzyszy duże i trwałe deficyty budżetowe, które są finansowane dodatkową emisją pieniądza. Duże zagrożenia inflacyjne są też przed krajami przechodzącymi z gosp. centralnie planowanej do gosp. rynkowej z wolnymi cenami. Inflację należy mierzyć przeciętną stopą wzrostu cen.

RODZAJE INFLACJI – przyczyny inflacji doprowadziły do wyróżnienia dwóch rodzajów inf..: ciągnionej przez popyt i pchanej przez koszty. INFLACJA POPYTOWA występuje najszczęściej w okresach wojen – wydatki na zbrojenie i wysoki stopień zdolności produk. Powodują bardzo szybki wzrost cen. INFLACJA KOSZTOWA wyjaśnia że przyczyny tkwią w mechanizmie podziału dochodów oraz strukturze gosp. rynkowej. Może być spowodowana: [1] związkami zawodowymi oraz monopolami odpowiedzialnymi za wzrost cen; [2] duży nieurodzaj w rolnictwie; [3] przyczynami egzogenicznymi np. duży wzrost cen surowców na rynkach światowych; [4] sytuacja w bilansie płatniczym kraju i jej wpływem na dewaluację. INFLACJA UKRYTA wyraża się w trwałej nadwyżce popytu nad ograniczoną podażą dóbr i usług przy względnie stałym poziomie cen rynkowych.

SKUTKI INFLACJI: [1] komplikuje rachunek ekonomiczny; [2] rodzi niepewność w przewidywaniu realnych zysków i kosztów produkcji przez przeds.; [3] osłabia skłonność do oszczędzania; [4] pogłębia niepewność jutra i prowadzi do obniżenia realnych dochodów ludności.

BEZROBOCIE

BEZROBOCIE – nadwyżka podaży pracy nad popytem, powstająca na poszczególnych rynkach pracy w skali makroekonomicznej.

INFORMACJE O RYNKU PRACY – [1] dane z badań aktywności ekonomicznej ludności - BAEL; [2] dane z urzędów pracy. Dane BAEL służą do ustalenia współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia.

BIERNA AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA – są to osoby nie sklasyfikowane ani jako pracujący, ani jako bezrobotni.

PRACUJĄCY – to osoby które w badanym tygodniu wykonywały pracę zarobkową co najmniej przez 1h.

BEZROBOTNI – to osoby, które spełniają łącznie warunki: [1] nie pracowały w ciągu badanego tygodnia; [2] przez 4 tygodnie aktywnie szukały pracy; [3] były gotowe i mogły podjąć pracę. Do bezrobotnych zalicza się także osoby które znalazły już pracę ale czekają na jej rozpoczęcie. Bezrobotni długookresowi to osoby pozostające trwale bez pracy przez rok lub dłużej.

STOPA BEZROBOCIA – obliczamy jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo. Stopę bezrobocia rejestrowanego ustala się jako stosunek liczby zarejestrowanych bezrobotnych do cywilnej ludności aktywnej zawodowo. Stopy bezrobocia mogą być wyrażone w ujęciu terytorialnym, wg kwalifikacji, wykształcenia, wieku, płci itp.

RODZAJE BEZROBOCIA: [1] FRYKCYJNE – pracownicy mają wiele powodów do zwalniania się z pracy i poszukiwania nowej, pojawia się przejście niedopasowania (frykcje) podaży pracy i popytu na pracę, powodujące przerwy w zatrudnieniu z powodu poszukiwania lepszej pracy. Skłonność do poszukiwania pracy określa współczynnik zatrudnienia, obliczany jako wysokość zasiłków dla bezrob. Przez poziom płac netto – im współczynnik wyższy, tym mniejsza skłonność; [2] STRUKTURALNE – powstaje wtedy, gdy struktura zapotrzebowania przeds. na pracę nie odpowiada strukturze podaży pracy; [3] KONIUNKTURALNE – zależne od przebiegu koniunktury gosp. Spowodowane niedostatkiem globalnego popytu i spadkiem produkcji oraz zwalnianiem części pracowników. Okres ekspansji zmniejsza bezrobocie, w recesji rośnie; [4] DOBROWOLNE – osoby nie podejmują pracy z uwagi na zbyt niskie stawki na rynku pracy.

ZWALCZANIE BEZROBOCIA – [1] należy zlikwidować wszelkie przeszkody utrudniające szybkie osiągniecie przez płace równowagi np. likwidacja płac nominalnych; [2] polityka pasywna – nastawiona na leczenie skutków bezrobocia; [3] polityka aktywna – likwidowanie przyczyn bezrobocia.

KOSZTY KOMPARATYWNE

KOSZTY KOMPARATYWNE – czyli koszty porównawcze – jest to koncepcja wyjaśniająca mechanizm powstawania korzyści dwóch lub więcej krajów w wyniku specjalizacji produkcji, polegająca na porównywaniu kosztów względnych wytwarzanych dób, czyli relacji kosztów, a nie kosztów absolutnych, stanowiąca jedną z teoretycznych podstaw handlu zagranicznego, sformułowana przez D. Ricardo.