Patryk Rożkowicz

Zarządzanie I rok I°

Prawne obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie systemu szkoleń
z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy

Według Rozporządzenia Ministerstwa Gospodarki i Pracy z 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 2004 r.) każdy pracodawca ma obowiązek przeszkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w terminie przewidzianym w Kodeksie pracy (jest to zbiór przepisów regulujących prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracowników. W Polsce obowiązuje kodeks uchwalony 26 czerwca 1974. Od tego czasu kilkakrotnie został modyfikowany, powstał w ścisłym oparciu o dyrektywy ówczesnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG)¹).

Każdy pracownik ma obowiązek przystąpić do szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w terminie wyznaczonym przez Kodeks pracy. Rozporządzenie mówi o zasadach przeprowadzenia szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres samego szkolenia określa wymagania odnośnie jego treści i programów, sposobów dokumentowania przebiegu szkolenia lub szkoleń. Mówi również o przypadkach, w których pracownicy lub pracodawcy mogą zostać zwolnieni z pewnych rodzajów szkolenia².

Szkolenia można wyróżnić za pomocą długości ich trwania. Nazywamy ich kolejno:

• instruktażem - trwa nie krócej niż 2 godziny lekcyjne, umożliwia on otrzymanie wiedzy, jej aktualizowanie oraz uzupełnianie. W trakcie prowadzenia instruktarza powinno się omawiać zasady zachowania się w miejscu pracy według zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w danym zakładzie oraz pozwala nabrać umiejętności w tym zakresie;

• seminarium - czas jego trwanie nie może być krótszy 5 godzin lekcyjnych dających możliwość zdobycia, aktualizowania oraz pogłębiania wiedzy i zdolności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

• kursem - forma szkolenia nie krótsza niż 15 godziny lekcyjne. Kurs zawiera ćwiczenia praktyczne i teoretyczne mające na celu zdobycie, aktualizowanie lub dopełnienie wiedzy z praktycznych zdolności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Rozporządzenie porusza też kwestię jednostki organizacyjnej prowadzącej szkolenie z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Może nią być:

• instytucja kształcenia ustawicznego,

• instytucja kształcenia praktycznego,

• ośrodki dokształcające i doskonalące zawodowo,

• licea, technika, szkoły zawodowe i profilowane;

• instytuty badawcze i rozwojowe,

• szkoły wyższe i różnego rodzaju placówki naukowe;

• organizacje, której celem są czynności związane z bezpieczeństwa i higieny pracy,

• oraz osoba prawna i osoba fizyczna zajmujące się oświatą zgodnie z zasadami określonych w normach prawnych o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli wykonuje szkolenia w pionie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Prowadzący szkolenie musi być przygotowany do niego dydaktycznie oraz merytorycznie. Aby tego dokonać, sam powinien odbyć szkolenie, mające na celu przygotowanie go do szkolenia innych osób w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozporządzenie dopuszcza kształcenie samodzielne. Polega ono na aktualizacji, ugruntowaniu wiedzy i zdolności z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy w oparciu o materiały udostępnione przez prowadzącego szkolenie drogą mailową oraz internetową. Oczywiście osoba szkoląca się przez cały czas ma możliwość konsultacji z osobami doświadczonymi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w trakcie trwania samoszkolenia.

Pracodawca jest zobowiązany zarówno do zapewnienia pracownikowi odbycia szkolenia zgodnego z typem świadczonej pracy, jak i do udostępnienia informacji oraz instrukcji, które mają na celu uzmysłowić pracownikowi, czego pracodawca będzie od niego oczekiwał na danym stanowisku pracy. Szkolenie ma za zadanie zapoznać uczestników szkolenia:

• z czynnikami środowiska pracy, które mogą zagrażać bezpieczeństwu i zdrowiu przyszłego pracownika w czasie wykonywania pracy;

• ze środkami mającymi na celu odpowiednio zabezpieczyć miejsce pracy. Dzięki niemu uczestnicy poznają normy, zasady i zachowania w dziedzinie bezpieczeństwa oraz higieny pracy koniecznych do realizacji zadań na przydzielonym stanowisku pracy oraz zasady bezpieczeństwa i odpowiedzialności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Uczestnik nabywa również kwalifikacje do realizowania zadań w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób, uczy sie również jak działać w sytuacjach awaryjnych takich jak udzielanie pierwszej pomocy osobie, która została ranna.

Za organizację szkolenia mogą być odpowiedzialni pracodawcy albo inne jednostki organizacyjne zajmujące się szkoleniami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Do prowadzenia szkoleń przydziela się wykładowców i instruktorów mających doświadczenie w tej dziedzinie oraz wiedzę merytoryczną i dydaktyczną niezbędną do odpowiedniego przedstawienia wytycznych szkolenia. Musi posiadać również odpowiednie pomieszczenie do szkolenia, materiały naukowe potrzebne do odpowiedniego przedstawienia wytycznych szkolenia. Udokumentowany musi być również cały przebieg szkolenia w postaci programu szkolenia, dzienników zajęć protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń.

Szkolenie jest prowadzone w dwóch formach: jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.

Wytyczne odnośnie szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego normują konkretną tematykę, formę wykonywania szkolenia. Czas realizacji szkolenia dla konkretnych grup stanowisk przygotowuje pracodawca lub inna jednostka organizująca szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie wytycznych zawartych w ramowym programie szkolenia w kontakcie z pracodawcą. Wytyczne szkoleniowe musza być dopasowane do typów i okoliczności prac świadczonych przez uczestników szkolenia, natomiast ich realizacja powinna spełnić określone wymagania. wytyczne szkoleniowe powinny byc przechowywane i zabezpieczone przez pracodawcę. Ramowe programy szkolenia określają wszystkie wytyczne z nim związane.

Zakres szkolenie wstępnego, prowadzonego w formie instruktarzu obejmuje szkolenie wstępne ogólne i szkolenie wstępne stanowiskowe.

Szkolenie instruktażowe ma dać uczestnikom szkolenia wiedzę na temat elementarnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy zapisane w Kodeksie Pracy. Może być to zapisane w regulaminach pracy lub innych dokumentach. W regulaminie są zawarte wszystkie normy i wytyczne bezpieczeństwa oraz higieny pracy, które funkcjonują w danym miejscu pracy oraz zasady reagowania w trudnych sytuacjach na przykład podczas wypadku (pierwsza pomoc). Instruktaż szczegółowy (stanowiskowy) musi zapewnić szkolonym osobom zaznajomienie się z miejscem pracy, w którym będzie działał, niebezpieczeństwami, które mu zagrażają na tym stanowisku przy wykonywaniu powierzonych zadań. Przyszły pracownik musi wiedzieć, jak przeciwdziałać tym zagrożeniom. Powinien też dokładnie wiedzieć co może wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa, i jak im zapobiegać na przydzielonym miejscu pracy.

Do instruktażu ogólnego przydzielani są pracownicy zanim rozpoczną pracę, nowo zatrudnieni, studenci, którzy mają praktykę w zakładzie oraz uczniowie ze szkół zawodowy, także liceów profilowanych, którzy uczą się w miejscu pracy jak w praktyce, Szkoleniem odnośnie instruktarzu ogólnego zajmuje się specjalnie przydzielony pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub człowiek odpowiedzialny za tą kwestię wybrany przez pracodawcę albo sam pracodawca, który posiada wiedzę merytoryczną oraz kwalifikacje do rzeczowego jej przekazania. Może to być również osoba z zewnątrz, którą wynajmie pracodawca posiadającą odpowiednią wiedzę merytoryczną oraz kwalifikacje do właściwego przekazania jej według wytycznych zawartych w szczegółowym programie instruktażu. Człowiek odpowiedzialny za prowadzenie instruktażu powinien mieć odpowiednie dokumenty (zaświadczenie), które dowiedzie, że sam odbył takie szkolenie i jest zdolny do przekazanie informacji z tego zakresu.

Natomiast instruktaż szczegółowy odbywa się przed rozpoczęciem pracy w danym miejscu pracy na konkretnym stanowisku. Osoba realizująca przydzielone jej zadania na danym stanowisku robotniczym albo stanowisku odrębnym, w którym może istnieć zagrożenie związane z pewnymi czynnikami mogącymi wpływać na samopoczucie i zdrowie pracownika oraz może być dla niego niebezpieczne. Ucznia, który wykonuje na terenie zakładu pracy praktyczną naukę zawodu oraz osoba, która realizuje zadania pracy na wielu stanowiskach, powinni odbyć instruktaż szczegółowy. Jeśli na dane stanowisko zostaną wdrożone jakieś innowacje techniczo-organizacyjne, na przykład: zmiana procesu w technologii, zmiana odnośnie konkretnych miejsc pracy, wprowadzenie jakiś niebezpiecznych substancji, które mogą zagrażać zdrowiu, należy przeprowadzić instruktaż szczegółowy. Podobnie sytuacja się przedstawia, jeśli chodzi o narzędzia, maszyny i urządzenia, na których osoba odbywająca instruktaż szczegółowy uczy się jak bezpiecznie wykonywać zadania pracy w nowych dla niego warunkach. Materiały i okres trwania instruktażu stanowiskowego zależa w dużej mierze od konkretnego miesca wykonywania zadań powierzonych przez pracodawcę oraz wprowadzonych na nim zmian. Do przeprowadzenia instruktażu szczegółowego oddelegowana zostaje osoba zarządzająca osobami pracującymi albo sam pracodawca, oczywiście ludzie ci muszą posiadać odpowiednie umiejętności oraz praktykę w zawodzie, a także mają zdolności do przekazania wiedzy innym uczestnikom instruktażu stanowiskowego. Na koniec wszyscy uczestnicy przystępują do egzaminu, który ma za zadanie sprawdzić ich kwalifikacje i merytoryczną wiedzę, zdobytą podczas instruktażu. Jest to konieczne przed dopuszczeniem osoby zatrudnionej do realizacji powierzonych jej zadani w danym miejscu pracy.

O odbyciu instruktażu ogólnego oraz instruktażu szczegółowego osoba zatrudniona dostaje potwierdzenie na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, które jest zarchiwizowany w aktach osoby zatrudnionej. W rozporządzeniu dostępny jest wzór karty szkolenia wstępnego.

Pracodawca realizujący funkcje służby bezpieczeństwa i higieny pracy zgodnie z Kodeksem Pracy, zanim zacznie realizować tą funkcję, musi odbyć szkolenie, które ma formę kursu lub seminarium wedle wytycznych opracowanych w oparciu o ramowy program określony w rozporządzeniu. Z tego szkolenia zwolniony jest pracodawca, który ma umiejętności konieczne do pełnienia funkcji służby bezpieczeństwa i higieny pracy podane w normach prawnych dotyczących służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Celem szkolenia okresowego jest przede wszystkim aktualizowanie oraz umacnianie wiedzy i kwalifikacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przekazanie uczestnikom szkolenia nowych metod techniczno-organizacyjnych opracowanych w omawianym zakresie. Okresowe szkolenie odbywają osoby, które są pracodawcami oraz inni ludzie zarządzający pracownikami najczęściej: kierownicy, mistrzowie i brygadziści. Pracownicy, którym zostały przydzielone zadania robotnicze, pracownicy inżynieryjno-techniczni, tacy jak: projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji. Szkoleniem tym objęte są również osoby pełniące funkcję służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz inni ludzie realizujący funkcje tej służby. Ostatnia grupą objęta obowiązkiem przejścia takiego szkolenia jest dział administracyjno-biurowy oraz inni wymienieni w rozporządzeniu, których realizowane zadania w miejscu pracy mogą być groźne lub niebezpieczne dla zdrowie i może mu szkodzić, a także osoby przydzielone do wykonywani czynności w tej dziedzinie pracy

Z kolei szkolenia okresowe przeprowadzane są w formie instruktażu nie rzadziej niż raz na 3 lata, natomiast w niebezpiecznych i groźnych dla zdrowia miejscach pracy nie rzadziej niż raz na rok. Szkolenie okresowe osób wymienionych wcześniej jest najczęściej przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia. Nie może być ono rzadziej przeprowadzane niż raz na 5 lat, a jeśli chodzi o osoby zatrudnione w dziale administracyjno-biurowych nie rzadziej niż raz na 6 lat. Czas trwania i częstość szkoleń okresowych ustala pracodawca po konkretnych rozmowach osobami pracującymi w danych miejscach pracy lub ich pełnomocnikami oraz bierze pod uwagę charakter i typ realizowanych zadań na tych stanowiskach. Dla osób realizujących zadania pracy na stanowiskach podanych w § 14 ust. 2 pkt 1 pierwsze szkolenie okresowe odbywa się nie później niż 6 miesięcy od rozpoczęcia realizowania powierzonych zadań w tych miejscach pracy. Natomiast dla realizujących zadania pracy na stanowiskach podanych w § 14 ust. 2 pkt 2-5 w czasie nie dłuższym niż 12 miesięcy od rozpoczęcia realizowania powierzonych zadań w tych miejscach pracy. Pracownik może być zwolniony ze szkolenie okresowego, jeżeli posiada aktualne zaświadczenie o odbyciu takiego szkolenia w innym zakładzie pracy, jeżeli osoba ta aktualnie jest w trakcie odbywania takiego szkolenia dla innego stanowiska i szkolenie to zawiera wytyczne, które są zawarte w tematyce szkolenia w nowym miejscu pracy.

Po zdobyciu przez uczestników pełnego szkolenia, następuje weryfikacja zdobytej przez nich wiedzy oraz nabytych przez nich kwalifikacji zgodnie z wytycznymi znajdującymi się w jego programie. Wiedza ta sprawdzana jest podczas egzaminu, jest on przeprowadzany przez zakład pracy a dokładnie komisję desygnowaną w tym celu. Kończy się on wydaniem zaświadczenia, które jest dowodem pozytywnego zakończenia szkolenia okresowego oraz szkolenia, o którym czytamy w § 13 ust. 1, informacje o wynikach szkolenia są przechowywane w aktach osoby szkolonej. Wzór tego zaświadczenie podany jest w rozporządzeniu.

Dalej czytamy, że jeżeli dany pracownik w tym czasie odbędzie szkolenie, dokształcenie alby doskonalenia zawodowego odpowiadającemu wykonywanemu zawodowi, przyuczenie do jego wykonywania lub podnoszeniem umiejętności związanych z tym zawodem, uwzględniający wytyczne dotyczące szkolenia okresowego dla konkretnego miejsca pracy jest tożsame z odbyciem takiego szkolenia.

Rozporządzenie na podstawi którego opisuję zasady szkolenia pracowników i pracodawców z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy weszło w życie z dniem 1 lipca 2005 r.

Jeśli przepisy prawa pracy, w szczególności przepisy dotyczące zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, nie będą przestrzegane, to zainterweniuje Państwowa Inspekcja Pracy. To ona zgodnie z ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z dnia 21 maja 2007 r.) Art. 1. […] sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem przepisów podanych powyżej, a także:

1. przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych;

2. kontrolą legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności oraz kontrola przestrzegania obowiązku:

1. informowania powiatowych urzędów pracy o zatrudnieniu bezrobotnego lub powierzeniu mu wykonywania innej pracy zarobkowej,

2. informowania powiatowych urzędów pracy przez bezrobotnych o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności,

3. opłacania składek na Fundusz Pracy (…);

4. udzielania porad i informacji technicznych służących eliminowaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, a także porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy;

3. prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej - uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy;

4. współpracy z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnienia pracowników, polegająca na:

1. udzielania informacji o warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na określony czas, przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

5. ścigania wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, z późn. zm.4))³.

W toku postępowania kontrolnego inspektor pracy ma prawo:

• swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotu kontrolowanego;

• przeprowadzania oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy;

• żądania od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkich pracowników lub osób, które są lub były zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą;

• żądania przedłożenia akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy;

• sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie podmiotu kontrolowanego, ich przesłuchiwania i żądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej⁴.

Rozporządzenia zamieszczone w Dzienniku Ustaw są jednoznaczne i szczegółowe. Pracodawcy powinni ich przestrzegać i z należytą skrupulatnością czuwać nad szkoleniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ponieważ te działania dotyczą zdrowia i życia pracowników. Wykonywanie czynności tylko ze strachu przed kontrolą Państwowej Inspekcji Pracy świadczy o niedojrzałości pracodawcy. Głównym priorytetem osoby zarządzającej firmą powinno być dobro pracowników.

Bibliografia

https://twojezarobki.com/main/prawo-pracy/kodeks-pracy-2 [30.12.2017]

Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r., w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 2004 r.).

Tincel-Ogórek, K., System ochrony pracy w Polsce Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, dostępne na stronie: https://opole.pip.gov.pl/pl/f/v/7150/Prawa%20i%20obowiazki%20pracodawcy%20i%20pracownika.pdf [30.12.2017]

1^ https://twojezarobki.com/main/prawo-pracy/kodeks-pracy-2 [30.12.2017]

2^ Wszystkie informacje, prócz wiadomości o Państwowej Inspekcji Pracy, zostały zaczerpnięta z Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r., w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 2004 r.)

3^ K., Tincel-Ogórek, System ochrony pracy w Polsce Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, s. 3-4, dostępne na stronie: https://opole.pip.gov.pl/pl/f/v/7150/Prawa%20i%20obowiazki%20pracodawcy%20i%20pracownika.pdf [30.12.2017]

4^ Tamże, s. 6.

4