Antropologia kulturowa
wykłady dr A. Pawlak
Historia dyscypliny:
za pioniera antropologii uważa się greckiego historyka Herodota;
do rozwinięcia przyczynili się również jezuici i inni księża;
dopiero w XIX w. pojawili się profesjonalni badacze. Rozpoczął się rozwój odrębnej dziedziny. wiedzy.
Dwie strategie określania zasięgu antropologii jako dyscypliny naukowej:
zawężająca – poszukiwanie w dziejach zmniejszającej się ciągle myśli antropologicznej i jej praktyki badawczej rdzenia dyscypliny
rozszerzająca – polega na pokazywaniu możliwie szerokiego zakresu różnych odmian i sposobów uprawiania antropologii, zainteresowań tematów badawczych i punktu widzenia.
Do elementów rdzenia antropologii zalicza się następujące idee:
idea prawa do pielęgnowania własnej odrębności kulturowej
idea równorzędności kultur
idea opisowego nie zaś oceniającego do różnorodności kulturowej człowieka
idea wspólnoty natury ludzkiej połączona z różnorodnością kulturowa człowieka
Osobliwości przedmiotu antropologii:
badania społeczeństw przedpiśmiennych ze względów:
metodologicznych
historycznych
praktycznych
nastawienie na subiektywny aspekt w badaniu zjawisk kultury:
poznawanie różnorodności kulturowej oznacza konieczność dokonywania porównań międzykulturowych
niezbędne jest w związku z tym rozwiązanie porównywalnych kultur w ich własnych kręgach
całościowe podejście do człowieka i kultury:
całościowe podejście
własnym przekonaniem tej dyscypliny jest człowiek we wszystkich aspektach społecznych i kulturowych, psychologicznym, fizycznym.
Antropologia a inne dyscypliny akademickie:
biologia – wszyscy ludzie maja taką samą konstrukcję biologiczną a jednak tworzą różne kultury.
ekonomia – z punktu widzenia antropologa bardzo ważne jest badanie wzajemnych oddziaływań między populacją ludzka a zamieszkiwanym przez nią środowiskiem naturalnym.
psychologia – dla antropologów ważne jest to że niektóre zdolności umysłowe np. zdolność do posługiwania się językiem i zdolności logicznego myślenia są wspólne wszystkim ludziom.
socjologia – ma szczególnie bliskie związki antropologia. Główna różnicą między antropologia a socjologia(……)
archeologia – badanie narzędzi używanych niegdyś przez ludzi może dostarczyć informacji na temat innych aspektów kulturowych.
ekologia –antropolodzy przyjęli przekonania racjonalności ludzkich dzieł.
Pod dyscypliny antropologii:
fizyczna – nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni i czasie oraz biologicznym rozwoju (…..)
kulturowa – bada różnorodność człowieka:
stosowana – Amerykanie – nastawienie praktyczne;
społeczna – Brytyjczycy – antropologia kulturowa a antropologia społeczna (…..)
historyczna – Francuzi –
Amerykańscy i Brytyjczycy (…..) badają te same sfery np. mitologię, religię, strukturę własności z różnych punktów widzenia. W końcu kultura i życie społeczne to dwa aspekty.
Antropologia kulturowa a antropologia społeczna
Kulturowa- interesuje się odrębnościami międzyosobniczymi wnikającymi z faktu posiadania kultury.
Społeczna- jeden z działów antropologii kulturowej. Bada te zjawiska kulturowe które wiążą sie struktura i odpowiadają społeczną(…..)
Antropologia kulturowa dziś:
na początku antropologowie interesowali się głównie odmiennością kulturową i rozmaitością obyczajów.
Obecnie skłaniają się ku badaniu różnorodności kulturowej człowieka w ogóle a nie na egzotyce badanych obyczajów. Badanie różnorodności przekształciło się w badanie odmienności.
kultura europejska stała się jedną z wielu możliwie obecnie realizowanych sposobów życia człowieka i również jest badana przez antropologów.
Zmiana przedmiotu badań – pytania:
czy antropolodzy rozmyślnie szukali jakiegoś egzotycznego „innego” w obrębie swoich własnych społeczeństw?
Czy podejście antropologiczne można zastosować do absolutnie każdej formy ludzkiej zbiorowości?
czy wymuszane przez globalizację unifikacja kulturowa nie niweczy uprawiania antropologii we współczesnej Europie ?
Podstawowe definicje kultury:
Kultura – opisowa definicja E.B. Tyloraz z 1871r. czyli cywilizacja w szerokim etnograficznym sensie, jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje oraz wszelkie inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.
Zmiany w definiowaniu kultury:
Etap I - pojawienie się naturalnego poj. Kultury
- w XIX w. posługiwali się wartościującym pojęciem kultury. (…)
Etap II - wyodrębnienie w ramach opisowej def. Kultury podejścia
- (…)
Etapy rozwoju pojęcia kultura – schemat
Wartościujące podejście kultury
Opisowa definicja
Kultura – podstawowe aspekty zjawiska
jest związana z człowiekiem
jest zjawisko ponadjednostkowe (społeczne)
jest regularna – te zjawiska które są powtarzalne
jest zbiorem zjawisk wyuczonych – kultura jest przekazywana w procesie ucznia się
Kultura – inne aspekty zjawiska
kultura ma wymiar czasowy
kultura ma wymiar przestrzenny
jest systemem – coś co działa prawidłowo, wszystko ze sobą jest połączone, jednolite
jest prawidłowa – jak kultura działa, jak się zmienia
jest aparatem adaptacyjnym człowieka
Płaszczyzny zjawisk kulturowych:
płaszczyzna akcjonormatywna,
płaszczyzna psychologiczna – objawia się przez nasze wartości.
płaszczyzna behawioralna – wszelkie sposoby odnoszenia się do zjawiska kulturowego
płaszczyzna materialna
Forma i treści w kulturze
Forma - jest łatwo dostępna dla obserwatora zewnętrznego powierzchniową stroną zjawisk kulturowych
Treść – to sens istota znaczenie które w sposób bezpośredni jest dane jedynie uczestnikom kultury
Jednostki elementarne w badaniu kultury:
Cechy kultury
podstawą wyodrębniania się cech jest wzgląd praktycznych oraz naoczność wyodrębniania się danej jednostki.
cechą kulturową może być przedmiot materialny lub pewne zachowania.
badacz amerykański C.Kluckhohn dzieli cechy kulturowe na :
uniwersalia odnoszące się do wszystkich dorosłych członków danej zbiorowości
specjalności dotyczą tylko niektórych z nich
kilka cech pełniących tę samą funkcję w kulturze Kluckhohn określa jako cechę zbiorczą. Kilka cech zbiorczych stanowi jednostkę jeszcze wyższego rzędu
Temat kultury
to postulat lub stanowisko otwarcie głoszone lub milcząco przyjmowane pobudzające do działania lub kierujące określonym zachowaniem. Tematy kulturowe biorą początek z potrzeb i treści społecznych.
coś o czym się mówi, o czym ma się opinie jest w społeczeństwie ważne.
Wzór kulturowy
Pierwsze znaczenie – mniej lub bardziej ustalonych zbiorowości sposób zachowania się lub myślenia
Drugie znaczenie - pewien zamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych
Dwa aspekty wzoru kulturowego: Normatywny i Behawioralny w każdym wzorze obecna jest pewna świadomie przejmowana norma, a także jej behawioralna realizacja (np.: wzór kulturowy zalotów)
Rodzaje wzorów kulturowych:
postulowane- sposoby myślenia działania;
realizowane - realizowane w codziennym życiu;
ukryte – są nieuświadamiane;
jawne - są świadome, opis powierzchniowy niepełny.
Instytucje
Aspekt normatywno – behawioralny (wzór kulturowy) + Społeczny osobowy czy ludzki – ludzie realizujący wzór kulturowy = instytucja jest to sieć społecznych i kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfice.
Różne rodzaje instytucji:
Okresowe - ma związek z religią
Ciągłe -
Powtarzalne - powtarzają się regularnie
Skupiające wielu celom
Skupiające jednemu celowi
Sieć organizacji życia zbiorowego
Organizacja życia zbiorowego = prawo, religia, instytucja małżeńska, instytucja rodzicielska, sposób gospodarowania
Konflikt w obrębie instytucji: prawo i religia
Jednostki elementarne w badaniu kultury – relacje
Element kultury + El. Kultury = wzór kulturowy + wzór kulturowy = instytucja
Rozwój teorii antropologicznej:
Okres preformatywny ogólne zainteresowanie różnorodnością kulturową
Okres formatywny klasyczny ewolucjonizm dyfuzjonizm, historyzm
Okres pełnego uformowania się dyscypliny funkcjonalizm, psychofunkcjonalizm, strukturalizm
Okres krytyczny dekonstrukcja dotychczasowego nowoczesnego spojrzenia na różnorodność kulturową
Konfiguracjonalizm, materializm kulturowy
Główne tradycje antropologiczne Brytyjska, Niemiecka, Francuska, Amerykańska
Brytyjska tradycja antropologiczna – przedziały czasowe
Okres uczonych amatorów i uczonych gabinetowych 1830-1898
Działalność nonkonformistów i kwaków – kampanie na rzecz zniesienia niewolnictwa w koloniach brytyjskich
Zainteresowanie się sytuacją rdzennych mieszkańców Afryki Południowej. Ustalenie komisji Parlamentarnej ds. Tubylców oraz Towarzystwa Ochrony Tubylców
Rozłom wśród aktywistów na 2 gr.:
nacisk na ewangelię
nacisk na badania naukowe założenie w 1844r. Randyńskiego Towarzystwa Etnologicznego
Edward Burnett Tylor (1832-1917)
ojciec Brytyjskiej antropologii kulturowej
twórca opisowej teorii kultury
Pierwszym krokiem w badaniu nad cywilizacją powinna być fragmentyzacja kultury na jej szczegółowe aspekty a potem ich zaszeregowanie do odpowiednich grup, wówczas badacz będzie w stanie porównać podobne elementy z podobnymi elementami
Ewolucjonista „prostsze” kultury znajdują się na niższym szczeblu rozwoju a „złożona” na wyższym
Rozwój kultury polega na tym, że przechodzi ona przez kolejne szczeble stając się coraz bogatsza, bardziej złożona
Dowodem rozwoju kultury są „przeżytki” – elementy kultury, które były kiedyś przydatne, później natomiast utrzymywał się na mocy zwyczaju.
Okres rozwoju profesjonalnych badań terenowych 1998-1922
Wprowadza do cieśniny Torresa – zbieranie informacji od tubylczych informatorów.
Bronisław Malinowski (1884-1942) twórca funkcjonalizmu, największy wkład w rozwój profesjonalnych badań terenowych
1914 – Wyprawa do Mailu żyjących w zatoce Papua
1915-1918 – Wyprawa na Torbriandy
Postulat „dokumentacji statystycznej” konkretnych danych
Podstawowy warunek badań – nauka języka tubylczego
Podstawowa teza funkcjonalizmu – wszystkie części danej kultury wpływają na funkcjonowanie wszystkich pozostałych. Każda kultura stanowi zintegrowany mechanizm, za pomocą którego człowiek dostosowuje się do owego fizycznego i zbiorowościowego otoczenia. Każda instytucja zaspokajająca jakąś potrzebę spełnienia funkcji w systemie społecznym
Rodzaje potrzeb wg B. Malinowskiego
Integracyjne
Biologiczne
Społeczne
Krytyka funkcjonalizmu
brak analiz dydaktycznych i skupianie się na badaniu tego, co to i teraz
błędne koło w rozumowaniu funkcjonalnym
Teoria dyfuzjonistyczna - w brytyjskiej antropologii była „krótkim i bezowocnym epizodem”
Zdaniem dyfuzjonistów kluczowym zadaniem antropologii jest rekonstrukcja globalnej historii i ludzkich migracji i zapożyczeń kulturowych
Dyfuzjonaliści posługiwali się pojęciem elementu kulturowego, poszukując dróg wędrówek poszczególnych fragmentów kultury.
Byli przekonani o istnieniu centrów kulturowych (kultury zasadniczej), z których rozprzestrzeniają się na coraz to szersze obszary poszczególne elementy kultury lub ich kompleksy.
Wśród angielskich dyfuzjonistów dużą popularnością cieszył się pogląd, że starożytny Egipt był kolebką całej ludzkiej cywilizacji
Złote lata w antropologii brytyjskiej 1945-1970
Wraz z objęciem głównych katedr antropologicznych przez nowe pokolenie uczonych, którzy przyszli na świat po 1900 roku, rozpoczęła się złota era w historii brytyjskiej antropologii.Do tego pokolenia antropologów należy między innymi Roymand Firth, Edward Evan, Evans-Pritchard.
W tym okresie powstała najbardziej wpływowa monografia antropologiczna autorstwa Evan Pritcharda „The ….”
Brytyjscy uczeni starali się również rozwijać te wątki funkcjonalizmu, które zaniedbali zarówno Malinowski, Brown, chodzi tu o pojęcie zmiany społecznej
W 1945 roku powstało Stowarzyszenie Antropologów Społecznych Wspólnoty Narodów.
Okres krytyczny po 1970 (wytyczanie nowych kierunków badawczych)
Istotny wpływ na rozwój współczesnej Brytyjskiej antropologii miały rewolty studenckie w 1968 roku.
Na brytyjską antropologię w latach 70 oddziałał również marksizm i feminizm.
Podjęto też dyskusje na temat roli antropologii we współtworzeniu kolonialnej rzeczywistości
Zaczęto eksponować nowe obszary badawcze
Obecnie w Wielkiej Brytanii istnieją co najmniej 24 instytuty antropologii różnorodnych pod względem tematycznym i teoretycznym.
Cechą współczesnej Brytyjskiej antropologii jest również…
Etapy rozwoju amerykańskiej antropologii
Narodziny antropologii kulturowej XIX/XX w. Zainteresowanie kulturą Indian oraz emigrantami. Rozwój muzeów i pojawienie się pierwszych czasopism. Szkoła Boasa do wybuchu I wojny światowej. Okres międzywojenny: badania uczniów szkoły Boasa, przyjęcie katedry Boasa przez…
Powojenna ekspansja antropologii kulturowej spór pomiędzy materializmem a mentalizmem. Rozwój instytutów badawczych, Podjęcie badań w krajach rozwijających się na użytek rządu. Rozwój antropologii symbolicznej. Wpływ rozwoju w Wietnamie na badania antropologiczne- dyskusja o etycznej stronie badań antropologicznych.
Wprowadzenie antropologii w świat nowoczesny badania społeczeństw złożonych – badanie ludności wiejskiej i małomiasteczkowej. Rozwój badań nad charakterami narodowymi. Badania modernizacji i ich krytyka. Badania w obrębie antropologii miasta. Badania nad etnicznością.
Bunt i odnowa – dyskusja w obrębie antropologii nad jej naturą odpowiedź materialistów. Nowe glosy – antropologia feministyczna i głos „tubylców”. Odpowiedź mentalistów. Rozwój podejścia postmodernistycznego w ramach antropologii
Antropologia Amerykańska…
Narodziny amerykańskiej antropologii – XIX/ XX w.
Ojcem Amerykańskiej antropologii był Franz Boas. Wykształcił on głównych przedstawicieli tej dyscypliny.
Krytyk ewolucjonizmu i zwolennik historyzmu.
Przed nim zainteresowania antropologiczne przejawiali w XIX w. literaci uczeni i politycy różnego autorytetu.
Powstawały towarzystwa naukowe, które organizowały wyprawy i zbierały artefakty i dane etnologiczne dotyczące kultury Indian
Pod koniec XIX w. najważniejsze ośrodki amerykańskiej antropologii znajdowały się w Waszyngtonie:
1889 r. założono czasopismo „American Anthopologist” Czasopismo to ukazywało się od 1902r.
Boas i jego zwolennicy do wybuchu I wojny Światowej
Dwa główne wątki w teorii Boasa kontynuowane przez jego uczniów:
Wątek historyczny – pierwsze pokolenie uczniów Boasa
Wątek psychologiczny – drugie pokolenie uczniów Boasa
Okres międzywojenny
Kroeber i Sapir to najważniejsi buntownicy pierwszego pokolenia
Kober – zainteresowanie formami kulturowymi, spójnością wzorów i kreatywnością kulturową.
Sapir – zainteresowanie relacjami między kulturą a jednostką. Twierdził, że kultura nie jest jedynie ograniczeniem , że jednostki wykorzystują dane kulturowe do swoich własnych celów. Wykorzystanie metody filologiczne do badania języków Indian.
Hipoteza Sapira-Whorfa – struktury semantyczne, a zwłaszcza struktury gramatyczne różnych języków są zasadniczo niewspółmierne i kształtują sposób, w jaki użytkownicy języka postrzegają i klasyfikują doświadczany świat. Oznacza to, że struktury językowe wpływają myśli i kulturę, tak, że każdy język łączy się z odrębnym światopoglądem.
Lata 20 XX w. były okresem romantycznych badań etnograficznych, kładących nacisk na spójność i wspólnotowość.
Badania R. Benedict wśród Indian Pueblo i Zuni
Badania M. Mead na Samoa (1926) dotyczące siły biologicznego pokwitania i kulturowych wzorów wieku dojrzewania.
Badania Benedict i Mead odbywały się w okresie apogeum relatywizmu kulturowego.
Lata 30 XX w. – kryzys gospodarczy. Wdrążony wówczas program New Deal zakładał m. in. Wspieranie badań antropologicznych. W tym okresie większość badań prowadzono pod patronem rządu. Zatrudniono m. in. Antropologów do pracy wśród Indian (nowa polityka asymilacji – wspieranie większej autonomii Indian).
Po śmierci Boasa jego miejsce zajął R. Linton, z którym Boas i wielu jego uczniów się nie zgadzało. Pod wodzą Lintona amerykańska antropologia zbliżyła się do interdyscyplinarnej nauki społecznej. Jednym z przewodnich tematów Lintona był związek miedzy kulturą a osobowością.
II wojna światowa
Podczas II wojny światowej wielu antropologów służyło w siłach zbrojnych. Badacze trafili do nowych zakątków Świata. Często wracali tam potem po wojnie, by prowadzić badania.
wielu antropologów zwerbowano także do sporządzania analiz społecznych w japońskich obozach dla internowanych.
Zatrudniono ich w służbie wywiadowczej, do prowadzenia zajęć językowych.
Na czele antropologów sporządzających analizy wojska stały Benedict i Mead który sporządził analizy dla wojsk. Wykorzystywały swoje umiejętności do sporządzania kulturowych wizerunków wrogów i sprzymierzeńców Ameryki.
Powojenna ekspansja antropologii kulturowej
Wraz z rozpoczęciem wojny w Wietnamie rozpoczął się okres manifestacji wojennych. Wielu antropologów zaangażowało się w rozwój ruchu antywojennego.
Prawdziwym zarzewiem konfliktów w środowisku antropologicznym okazało się jednak odkrycie, że niektórzy przedstawiciele tej dyscypliny byli werbowani do działań przeciw powstańcom w krajach rozwijających się w Ameryce Łacińskiej.
Utworzono komisję do spraw etyki w badaniach i działalności antropologicznej.
Wprowadzenie do antropologii w świat nowoczesny
Ponadto zaczęto podejmować badania nad problemami stosunków międzyrasowych
Badania M. Herskovits nad problemem „krzyżowania się ras” i innych aspektów życia czarnych w Stanach Zjednoczonych.
Badania W. Lloyda w Newburyport w stanie Massachusetts, który nazwał Yankee City. Interesował go problem integracji społecznej społecznej i wzajemnego związku między różnymi strefami zycia.
Wiele badań nad społecznościami Amerykańskimi inicjowało, by rozwiązać problemy współczesnego życia w Ameryce, a niektóre miały na nie realny wpływ.
Budowa i bunt
Po roku 1970 wzywano do całkowitej odnowy antropologii. Miało to m. in. Związek z sytuacją polityczną w USA – akcje ruchu obrony praw obywatelskich, trwająca wojna w Wietnamie, morderstwo Martina Luthera. Rozwijała się również nowa kultura młodzieżowa.
Pytano o naturę antropologii jako dyscypliny
Czy powinna być to „czysta” nauka, przedsięwzięcie uczonych, a zaangażowanie polityczne powinno pozostać prywatną sprawą antropologa!
Czy też słusznie i konieczne jest by antropolodzy zabierali głos w sprawach politycznych!
Czy maja do tego prawo jeśli rzecz dotyczy badanych przez nich społeczeństw!