WYROK TRYBUNAŁU Z DNIA 11 LIPCA 2002 R.(*)
Swoboda świadczenia usług – Artykuł 49 WE – Dyrektywa 73/148/EWG – Obywatel państwa członkowskiego, który ustanowił działalność gospodarczą w tym państwie i świadczy usługi osobom, które ustanowiły działalność gospodarczą w innych państwach członkowskich – Prawo pobytu w tym państwie małżonka będącego obywatelem państwa trzeciego
W SPRAWIE C‑60/00
mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 234 WE, przez Immigration Appeal Tribunal (Zjednoczone Królestwo) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między
MARY CARPENTER
I
SECRETARY OF STATE FOR THE HOME DEPARTMENT,
orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 49 WE oraz dyrektywy Rady 73/148/EWG z dnia 21 maja 1973 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli państw członkowskich w obrębie Wspólnoty, które dotyczą przedsiębiorczości i świadczenia usług (Dz.U. L 172, s. 14),
TRYBUNAŁ,
w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, N. Colneric, i S. von Bahr, prezesi izb, C. Gulmann, D.A.O. Edward, J.P. Puissochet, M. Wathelet, R. Schintgen i J.N. Cunha Rodrigues (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: C. Stix-Hackl,
sekretarz: H.A. Rühl, główny administrator,
rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:
– w imieniu Mary Carpenter przez J. Walsha, barrister, umocowanego przez J. Wyman, solicitor,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez G. Amodeo, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez D. Wyatta, QC,
– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez N. Yerrell, działającą w charakterze pełnomocnika,
uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,
po wysłuchaniu uwag Mary Carpenter, reprezentowanej przez J. Walsha, rządu Zjednoczonego Królestwa, reprezentowanego przez R. Magrill, działającą w charakterze pełnomocnika i wspieraną przez D. Wyatta, jak również Komisji, reprezentowanej przez N. Yerrell i H. Michard, działające w charakterze pełnomocników, na rozprawie w dniu 29 maja 2001 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 13 września 2001 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Postanowieniem z dnia 16 grudnia 1999 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 21 lutego 2000 r., Immigration Appeal Tribunal skierował, na mocy art. 234 WE, pytanie prejudycjalne w przedmiocie wykładni art. 49 WE oraz dyrektywy Rady 73/148/EWG z dnia 21 maja 1973 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli państw członkowskich w obrębie Wspólnoty, które dotyczą przedsiębiorczości i świadczenia usług (Dz.U. L 172, s. 14, zwanej dalej „dyrektywą”).
2 Pytanie to powstało w ramach sporu między Mary Carpenter, obywatelką Filipin, a Secretary of State for the Home Department (sekretarzem stanu do spraw wewnętrznych, zwanym dalej „Secretary of State”) w przedmiocie jej prawa do pobytu na terenie Zjednoczonego Królestwa.
Ramy prawne
Uregulowania wspólnotowe
3 Artykuł 49 akapit pierwszy WE stanowi:
„W ramach poniższych postanowień ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Wspólnoty są zakazane w odniesieniu do obywateli państw członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie Wspólnoty innym niż państwo odbiorcy świadczenia”.
4 Motyw pierwszy dyrektywy stanowi, co następuje:
„swobodny przepływ osób, zagwarantowany w traktacie oraz w ogólnych programach zniesienia ograniczeń w zakresie swobody przedsiębiorczości i świadczenia usług, obejmuje zniesienie ograniczeń w zakresie swobody przemieszczania się i pobytu obywateli państw członkowskich w obrębie Wspólnoty, pragnących prowadzić działalność gospodarczą lub świadczyć usługi na terytorium innego państwa członkowskiego”.
5 Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 73/148 stanowi:
„Państwa członkowskie, działając zgodnie z przepisami niniejszej dyrektywy, znoszą ograniczenia w zakresie przemieszczania się i pobytu w stosunku do:
a) obywateli państw członkowskich, którzy osiedlili się lub zamierzają się osiedlić na terenie innego państwa członkowskiego w celu podjęcia działalności na własny rachunek albo zamierzają świadczyć usługi na terenie tego państwa;
b) obywateli państw członkowskich, którzy pragną udać się do innego państwa członkowskiego w charakterze odbiorców usług;
c) współmałżonka i dzieci poniżej dwudziestego pierwszego roku tych obywateli, niezależnie od ich obywatelstwa;
d) krewnych wstępnych i zstępnych zarówno tych obywateli, jak też współmałżonków tych obywateli, którzy to krewni, niezależnie od ich obywatelstwa, znajdują się na ich utrzymaniu”.
6 Artykuł 4 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy precyzuje:
„Okres prawa pobytu, przyznawanego osobom świadczącym usługi i korzystającym z usług, będzie równy okresowi świadczenia tych usług”.
Uregulowania krajowe
7 Jak wynika z Immigration Act 1971 (ustawy z 1971 r. o imigracji) oraz z United Kingdom Immigration Rules (House of Commons Paper 395) (zasad dotyczących imigracji uchwalonych przez parlament Zjednoczonego Królestwa w 1994 r., zwanych dalej „Immigration Rules”), osoba niebędąca obywatelem Zjednoczonego Królestwa może, co do zasady, wjeżdżać do Zjednoczonego Królestwa i przebywać na jego terytorium jedynie pod warunkiem otrzymania odpowiedniego zezwolenia. Zezwolenia te nazywane są odpowiednio „zezwoleniem na wjazd” i „zezwoleniem na pobyt”.
8 Artykuł 7 ust. 1 Immigration Act 1988 (ustawy z 1988 r. o imigracji) stanowi:
„Nie musi ubiegać się o zezwolenie na wjazd lub pobyt na terytorium Zjednoczonego Królestwa zgodnie z [Immigration Act 1971] ten, kto ma do tego prawo na mocy prawa wspólnotowego, na które może się bezpośrednio powołać, lub innego przepisu przyjętego na mocy art. 2 ust. 2 European Communities Act 1972 [ustawy z 1972 r. o Wspólnotach Europejskich]”.
9 W pkt 281 Immigration Rules wymienione zostały warunki dla uzyskania zezwolenia na wjazd do Zjednoczonego Królestwa w charakterze małżonka osoby przebywającej i mającej miejsce zamieszkania w Zjednoczonym Królestwie. Punkt ten stanowi w akapicie pierwszym ppkt vi), iż wnioskodawca musi posiadać ważne wstępne zezwolenie na wjazd („entry clearence”) jako małżonek, wydane przez Zjednoczone Królestwo. Niemniej osoba, która przebywa w Zjednoczonym Królestwie i korzysta z prawa wjazdu lub pobytu z innego tytułu, może przejść do kategorii „małżonek”, jeśli spełnia warunki ustanowione w pkt 284 Immigration Rules.
10 Punkt 284 Immigration Rules ustanawia warunki dla uzyskania przedłużenia prawa pobytu w Zjednoczonym Królestwie w charakterze małżonka osoby przebywającej i mającej miejsce zamieszkania w Zjednoczonym Królestwie. Punkt ten przewiduje w ppkt i), iż wnioskodawca musi posiadać zezwolenie na pobyt w Zjednoczonym Królestwie na czas oznaczony, które obejmuje zezwolenie na wjazd, zaś w ppkt iv) dodaje wymóg, zgodnie z którym wykluczone jest przebywanie przez wnioskodawcę w Zjednoczonym Królestwie z naruszeniem przepisów dotyczących imigracji.
11 Artykuł 3 ust. 5 lit. a) Immigration Act 1971 ustanawia ogólne zasady w przedmiocie wydalenia („deportation”) ze Zjednoczonego Królestwa. Przepis ten stanowi, co następuje:
„Osoba niebędąca obywatelem Zjednoczonego Królestwa może zostać wydalona ze Zjednoczonego Królestwa:
a) jeżeli, posiadając zezwolenie na wjazd lub na pobyt na jego terytorium wydane jedynie na czas oznaczony, nie stosuje się do któregoś z warunków ustanowionych w zezwoleniu lub przebywa na nim po upływie okresu, na który zostało wydane zezwolenie […]”.
12 W przypadkach dotyczących wydalenia małżonków obywateli Zjednoczonego Królestwa Secretary of State ma obowiązek, zgodnie z pkt 364 Immigration Rules, wziąć pod uwagę szczególne okoliczności każdego przypadku przed podjęciem decyzji w przedmiocie wydalenia. Niemniej deklaracja ogólnej polityki (DP 3/96) określa okoliczności, w których Secretary of State wyda co do zasady zezwolenie na pobyt małżonka, który mógłby zostać wydalony lub który znajduje się w sytuacji nielegalnego pobytu. Punkt 5 owej deklaracji tytułem ogólnej zasady stanowi, iż z reguły nie należy przeprowadzać wydalenia osoby, która zawarła rzeczywisty i trwały związek małżeński z osobą mającą miejsce zamieszkania w Zjednoczonym Królestwie, jeżeli małżonkowie zamieszkiwali wspólnie w Zjednoczonym Królestwie w sposób nieprzerwany od chwili zawarcia małżeństwa przez co najmniej dwa lata przed wszczęciem postępowania w przedmiocie wydalenia. Deklaracja ta dodaje, iż nierozsądne byłoby spodziewać się, aby osoba mająca miejsce zamieszkania w Zjednoczonym Królestwie towarzyszyła swemu małżonkowi w przypadku wydalenia.
Postępowanie przed sądem krajowym
13 Mary Carpenter, obywatelka Filipin, w dniu 18 września 1994 r. uzyskała zezwolenie na wjazd do Zjednoczonego Królestwa jako gość („visitor”) na okres sześciu miesięcy. Po upływie tego okresu pozostała ona w Zjednoczonym Królestwie, choć nie zwróciła się o przedłużenie zezwolenia na pobyt. W dniu 22 maja 1996 r. poślubiła Petera Carpentera, obywatela Zjednoczonego Królestwa.
14 Jak wynika z postanowienia odsyłającego, Peter Carpenter prowadzi przedsiębiorstwo, które zajmuje się sprzedażą powierzchni reklamowych w czasopismach medycznych i naukowych oraz oferuje wydawcom tych czasopism różnego rodzaju usługi z zakresu zarządzania i publikacji. Przedsiębiorstwo to ma siedzibę w Zjednoczonym Królestwie, podobnie jak wydawcy czasopism, w których sprzedawane są powierzchnie reklamowe. Znaczna część działalności przedsiębiorstwa związana jest z ogłoszeniodawcami, którzy ustanowili działalność gospodarczą w innych państwach członkowskich Wspólnoty Europejskiej. Ze względu na potrzeby swego przedsiębiorstwa Peter Carpenter przemieszcza się do innych państw członkowskich.
15 W dniu 15 lipca 1996 r. Mary Carpenter zwróciła się do Secretary of State z wnioskiem o udzielenie jej zezwolenia na pobyt w Zjednoczonym Królestwie jako małżonce obywatela tego państwa członkowskiego. W dniu 21 lipca 1997 r. wniosek ten został odrzucony przez Secretary of State.
16 Secretary of State podjął nadto decyzję o wydaleniu Mary Carpenter do Filipin. Decyzja ta daje Mary Carpenter możliwość dobrowolnego opuszczenia Zjednoczonego Królestwa. W braku dobrowolnego opuszczenia terytorium Zjednoczonego Królestwa Secretary of State wyda nakaz wydalenia. Zanim Mary Carpenter będzie mogła ubiegać się o uzyskanie zezwolenia na wjazd do Zjednoczonego Królestwa jako żona obywatela Zjednoczonego Królestwa, będzie musiała uzyskać uchylenie tego nakazu.
17 Mary Carpenter wniosła skargę na decyzję o wydaleniu do Immigration Adjudicator (Zjednoczone Królestwo), w której podniosła, iż Secretary of State nie ma prawa jej wydalić, albowiem korzysta ona z prawa do pobytu w Zjednoczonym Królestwie na podstawie prawa wspólnotowego. Twierdziła ona, iż mąż jej musi przemieszczać się w sprawach związanych z jego przedsiębiorstwem do innych państw członkowskich celem świadczenia i otrzymywania usług, a łatwiej mu to robić, od kiedy ona zajmuje się jego dziećmi z pierwszego małżeństwa. W konsekwencji wydalenie jej ograniczałoby prawo jej męża do świadczenia i otrzymywania usług.
18 Immigration Adjudicator uznał, iż małżeństwo Mary Carpenter jest rzeczywiste oraz iż odgrywa ona ważną rolę w wychowywaniu swoich pasierbów. Przyznał on również, iż być może w sposób pośredni przyczyniła się ona do rosnącego sukcesu przedsiębiorstwa jej męża oraz iż mąż jej jest według prawa wspólnotowego podmiotem świadczącym usługi. Zdaniem Immigration Adjudicator Peter Carpenter ma prawo przemieszczać się do innych państw członkowskich celem świadczenia tam usług i ma prawo zabrać ze sobą swoją żonę. Niemniej nie powinien on być uważany za korzystającego z jakiejkolwiek swobody przepływu w rozumieniu prawa wspólnotowego w sytuacji, gdy jest rezydentem Zjednoczonego Królestwa. W konsekwencji mocą decyzji dnia 10 czerwca 1998 r. Immigration Adjudicator oddalił skargę Mary Carpenter.
19 Wobec odwołania wniesionego przez Mary Carpenter Immigration Appeal Tribunal uznał, iż podniesiona przed nim kwestia dotycząca prawa wspólnotowego sprowadza się do pytania czy decyzja Secretary of State odmawiająca przyznania prawa pobytu Mary Carpenter i stanowiąca o jej wydaleniu jest sprzeczna z prawem wspólnotowym, w tym w szczególności z art. 49 WE lub dyrektywą w sytuacji, gdy Peter Carpenter korzysta ze swobody świadczenia usług w innych państwach członkowskich, podczas gdy opieka nad dziećmi oraz prace domowe wykonywane przez Mary Carpenter mogą w sposób pośredni ułatwić i pomóc Peterowi Carpenterowi w korzystaniu z jego praw opartych na art. 49 WE, dostarczając mu pomocy ekonomicznej, która pozwala mu na poświęcenie większej ilości czasu jego przedsiębiorstwu.
20 Uznając, że rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu wymaga wykładni prawa wspólnotowego, Immigration Appeal Tribunal postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy w sytuacji, gdy:
a) obywatel państwa członkowskiego, który ustanowił działalność gospodarczą na terenie tego państwa i świadczy usługi osobom, które ustanowiły działalność gospodarczą w innych państwach członkowskich,
b) ma małżonka, który nie jest obywatelem żadnego z państw członkowskich, małżonek, który nie jest obywatelem żadnego z państw członkowskich, może powołać się na
i) art. 49 WE lub
ii) dyrektywę Rady 73/148/EWG z dnia 21 maja 1973 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli państw członkowskich w obrębie Wspólnoty, które dotyczą przedsiębiorczości i świadczenia usług,
celem przyznania małżonkowi, niebędącemu obywatelem, prawa do pobytu z jego małżonkiem w państwie członkowskim pochodzenia tego drugiego małżonka?
Czy odpowiedź na pytanie będące przedmiotem odesłania byłaby inna, gdyby małżonek niebędący obywatelem żadnego z państw członkowskich pomagał w sposób pośredni małżonkowi będącemu obywatelem jednego z państw członkowskich w świadczeniu usług w innych państwach członkowskich poprzez zapewnianie opieki nad dziećmi?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
Stanowiska przedstawione Trybunałowi
21 Mary Carpenter przyznaje, że ona sama nie ma prawa do pobytu w żadnym państwie członkowskim, lecz podnosi, że jej uprawnienia wywodzą się z praw, z których korzysta Peter Carpenter, świadcząc usługi i przemieszczając się w obrębie Unii Europejskiej. Jej mąż ma prawo do wykonywania swej działalności na terenie całego rynku wewnętrznego, z wyłączeniem możliwości nałożenia na niego bezprawnych ograniczeń. Wydalenie Mary Carpenter zmusiłoby Petera Carpentera do wyjazdu z nią na Filipiny lub rozdzieliłoby członków rodziny, gdyby został on w Zjednoczonym Królestwie. W obu tych przypadkach ucierpiałaby działalność zawodowa Petera Carpentera. Ponadto nie można skutecznie twierdzić, że ograniczenie swobody świadczenia usług nałożone na Petera Carpentera w przypadku, gdyby żona jego została wydalona, miało charakter czysto wewnętrzny, albowiem świadczy on usługi na obszarze całego rynku wewnętrznego.
22 Zdaniem rządu Zjednoczonego Królestwa przepisy dyrektywy stanowią między innymi, iż obywatel Zjednoczonego Królestwa, który zamierza świadczyć usługi w innym państwie członkowskim, ma prawo do przebywania w tym państwie przez okres świadczenia usług oraz iż jego małżonek ma prawo pobytu tam z nim w tym samym okresie. Niemniej przepisy te nie dają żadnego prawa do pobytu na terenie Zjednoczonego Królestwa ani obywatelom Zjednoczonego Królestwa, którzy tak czy inaczej mają takie prawo na mocy prawa wewnętrznego, ani ich małżonkom. Trybunał dał wyraz takiej wykładni w wyroku z dnia 7 lipca 1992 r. w sprawie C‑370/90 Singh, Rec. s. I‑4265, pkt 17 i 18.
23 Rząd ten przypomina, iż w wyroku z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie C‑107/94 Asscher, Rec. s. I‑3089, Trybunał zajmował się kwestią tego, czy obywatel państwa członkowskiego, który prowadzi działalność na własny rachunek w innym państwie członkowskim, w którym przebywa, może powołać się na art. 52 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 43 WE) względem swojego państwa pochodzenia, na którego terytorium również prowadzi on działalność na własny rachunek. W pkt 32 owego wyroku Trybunał orzekł, że choć postanowienia traktatu dotyczące prawa przedsiębiorczości nie mogą być stosowane do sytuacji o charakterze czysto wewnętrznym państwa członkowskiego, nie należy interpretować treści art. 52 traktatu w sposób, który wykluczyłby możliwość powołania się na prawo wspólnotowe przez własnych obywateli danego państwa członkowskiego, w przypadku gdy ze względu na ich zachowanie znajdują się oni w stosunku do ich państwa pochodzenia w sytuacji analogicznej do sytuacji jakiejkolwiek innej osoby korzystającej z praw i swobód zagwarantowanych przez traktat.
24 Jednakże, ponieważ Peter Carpenter nie wykonuje swego prawa do swobodnego przemieszczania się, jego żona nie może powoływać się na ww. orzecznictwo w sprawach Singh i Asscher. W konsekwencji osoba znajdująca się w sytuacji Mary Carpenter nie może opierać na prawie wspólnotowym prawa wjazdu do Zjednoczonego Królestwa ani pobytu w nim.
25 W opinii Komisji należy dokonać jasnego rozróżnienia między sytuacją Mary Carpenter a sytuacją małżonka obywatela państwa członkowskiego, który w wykonaniu swego prawa do swobodnego przemieszczania się opuścił państwo swojego pochodzenia celem ustanowienia działalności gospodarczej lub podjęcia pracy w innym państwie członkowskim.
26 W tym ostatnim przypadku małżonek, bez względu na jego obywatelstwo, podlegałby bez żadnych wątpliwości prawu wspólnotowemu i miałby prawo do osiedlenia się wraz z obywatelem państwa członkowskiego w przyjmującym państwie członkowskim, albowiem w przeciwnym razie ów obywatel państwa członkowskiego zostałby być może odwiedziony od wykonywania swego prawa do swobodnego przemieszczania się. Ponadto, jak orzekł Trybunał w ww. wyroku w sprawie Singh, w momencie powrotu obywatela państwa członkowskiego do jego państwa pochodzenia, małżonek jego powinien mieć co najmniej takie samo prawo wjazdu i pobytu jak to, które prawo wspólnotowe przyznałoby mu, gdyby jego małżonek postanowił wjechać do innego państwa członkowskiego i przebywać w nim.
27 Natomiast zasada wyrażona w pkt 23 ww. wyroku w sprawie Singh nie może znaleźć zastosowania do sytuacji takiej jak będąca przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, w której obywatel państwa członkowskiego nigdy nie próbował się osiedlić ze swą małżonką w innym państwie członkowskim, a jedynie świadczy usługi ze swego państwa pochodzenia. Komisja sugeruje, iż tego typu sytuacja powinna być raczej uznana za sytuację o charakterze wewnętrznym w rozumieniu wyroku z dnia 27 października 1982 r. w sprawach połączonych 35/82 i 36/82 Morson i Jhanjan, Rec. s. 3723), w tym sensie, iż prawo Mary Carpenter do pobytu w Zjednoczonym Królestwie, jeśli takowe istnieje, jest kwestią podlegającą wyłącznie prawu krajowemu.
Ocena Trybunału
28 Tytułem wstępu należy przypomnieć, iż postanowienia traktatu dotyczące swobody świadczenia usług oraz przepisy przyjęte w celu ich wykonania nie znajdują zastosowania do sytuacji, które nie zawierają żadnego elementu powiązania z jakąkolwiek z sytuacji przewidzianych przez prawo wspólnotowe (zob. podobnie między innymi wyrok z dnia 21 października 1999 r. w sprawie C‑97/98 Jägerskiöld, Rec. s. I‑7319, pkt 42–45).
29 Należy następnie zauważyć, iż jak wynika z pkt 14 niniejszego wyroku, znaczną część działalności zawodowej Petera Carpentera stanowi odpłatne świadczenie usług ogłoszeniodawcom, którzy ustanowili działalność gospodarczą w innym państwie członkowskim. Tego typu świadczenia wchodzą w zakres pojęcia świadczenia usług w rozumieniu art. 49 WE zarówno w zakresie, w jakim usługodawca udaje się w tym celu do państwa członkowskiego usługobiorcy, jak i w zakresie, w jakim świadczy on usługi transgraniczne, nie opuszczając państwa członkowskiego, w którym ustanowił działalność gospodarczą (zob. w kwestii tak zwanej praktyki „cold calling” wyrok z dnia 10 maja 1995 r. w sprawie C‑384/93 Alpine Investments, Rec. s. I‑1141, pkt 15 i 20–22).
30 Peter Carpenter korzysta zatem z prawa do swobodnego świadczenia usług gwarantowanego przez art. 49 WE. Ponadto, jak Trybunał wielokrotnie orzekł, prawo to może zostać podniesione przez usługodawcę względem państwa, w którym ustanowił działalność gospodarczą, jeśli świadczy on usługi usługobiorcom, którzy ustanowili działalność gospodarczą w innym państwie członkowskim (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Alpine Investments, pkt 30).
31 Należy jednocześnie stwierdzić, że w zakresie prawa przedsiębiorczości i swobodnego świadczenia usług celem dyrektywy jest zniesienie ograniczeń w przemieszczaniu się i w pobycie obywateli państw członkowskich wewnątrz Wspólnoty.
32 Jak wynika zarówno z celów dyrektywy, jak i brzmienia jej art. 1 ust. 1 lit. a) i b), dyrektywa ta stosuje się do przypadków, kiedy obywatel państwa członkowskiego opuszcza państwo swojego pochodzenia i udaje się do innego państwa członkowskiego, w którym ustanawia działalność gospodarczą celem świadczenia usług lub celem otrzymywania usług.
33 Taka wykładnia znajduje poparcie w szczególności w art. 2 ust. 1, zgodnie z którym „[p]aństwa członkowskie przyznają osobom, o których mowa w art. 1, prawo do opuszczania ich terytorium”, w art. 3 ust. 1, zgodnie z którym „[p]aństwa członkowskie przyznają osobom, o których mowa w art. 1, prawo do wjazdu na ich terytorium jedynie za okazaniem ważnego dowodu tożsamości lub paszportu”, w art. 4 ust. 1, zgodnie z którym „[k]ażde państwo członkowskie przyznaje prawo pobytu obywatelom innych państw członkowskich, którzy osiedlają się na terytorium [tego państwa]” oraz w art. 4 ust. 2 dyrektywy, zgodnie z którym „[o]kres prawa pobytu, przyznawanego osobom świadczącym usługi i korzystającym z usług, będzie równy okresowi świadczenia tych usług”.
34 Prawdą jest, iż art. 1 ust. 1 lit. c) dyrektywy rozciąga na małżonków obywateli państw członkowskich, o których mowa w lit. a) i b) tego artykułu, prawo przemieszczania się i pobytu w innym państwie członkowskim bez względu na ich obywatelstwo. Niemniej, ponieważ dyrektywa ma na celu ułatwienie korzystania ze swobody przedsiębiorczości i swobodnego świadczenia usług przez obywateli państw członkowskich, prawa przyznane małżonkom wspomnianych obywateli zostały im przyznane po to, aby mogli oni towarzyszyć tym ostatnim, gdy przemieszczają się oni lub przebywają w innym państwie członkowskim niż ich państwo pochodzenia i wykonują w warunkach przewidzianych przez dyrektywę swoje prawa, które wywodzą z traktatu.
35 W konsekwencji, jak wynika zarówno z celów dyrektywy, jak i z jej brzmienia, dyrektywa ustanawia warunki, w jakich obywatel państwa członkowskiego oraz inne osoby, o których mowa w art. 1 ust. 1 lit. c) i d), mogą opuścić państwo członkowskie pochodzenia tego obywatela oraz wjechać i przebywać na terytorium innego państwa członkowskiego w jednym z celów wymienionych w art. 1 ust. 1 lit. a) i b), przez okres określony w art. 4 ust. 1 lub 2.
36 Ponieważ dyrektywa nie reguluje prawa pobytu członków rodziny usługodawcy w państwie członkowskim jego pochodzenia, odpowiedź na pytanie prejudycjalne zależy od rozstrzygnięcia kwestii tego, czy w sytuacji, z jaką mamy do czynienia w postępowaniu przed sądem krajowym, prawo pobytu małżonka może zostać wyprowadzone z zasad lub innych przepisów prawa wspólnotowego.
37 Jak zostało już stwierdzone w pkt 29 i 30 niniejszego wyroku, Peter Carpenter wykonuje prawo do swobodnego świadczenia usług uregulowane w art. 49 WE. Usługi świadczone przez Petera Carpentera stanowią istotną część jego działalności gospodarczej, którą prowadzi on zarówno na terytorium państwa jego pochodzenia na rzecz osób, które ustanowiły działalność gospodarczą na terytorium innych państw członkowskich, jak i na terytorium owych innych państw członkowskich.
38 W tym kontekście należy przypomnieć, że ustawodawca wspólnotowy uznał zapewnienie ochrony życia rodzinnego obywateli państw członkowskich za element istotny dla usunięcia przeszkód w wykonywaniu podstawowych swobód zagwarantowanych traktatem, co wynika między innymi z przepisów rozporządzeń i dyrektyw Rady dotyczących swobodnego przepływu wewnątrz Wspólnoty pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek [zob. na przykład art. 10 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (Dz.U. L 257, s. 2); art. 1 i 4 dyrektywy Rady 68/360/EWG z dnia 15 października 1968 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w przemieszczaniu się i pobycie pracowników państw członkowskich i ich rodzin we Wspólnocie (Dz.U. L 257, s. 13) oraz art. 1 ust. 1 lit. c) i art. 4 dyrektywy 73/148].
39 Oczywiste jest, iż separacja małżonków Carpenter zaszkodziłaby ich życiu rodzinnemu, a co za tym idzie również warunkom wykonywania jednej z podstawowych swobód przez Petera Carpentera. Swoboda ta nie mogłaby bowiem w pełni wywoływać swych skutków, gdyby uwaga Petera Carpentera była odwrócona od jej wykonywania za sprawą przeszkód stawianych jego małżonce w odniesieniu do wjazdu i pobytu w jego państwie pochodzenia (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Singh, pkt 23).
40 W tym względzie należy stwierdzić, iż państwo członkowskie może powołać się na względy interesu ogólnego dla uzasadnienia środka krajowego, który może ograniczyć korzystanie ze swobody świadczenia usług jedynie wtedy, gdy środek ten jest zgodny z prawami podstawowymi, nad których przestrzeganiem czuwa Trybunał (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 czerwca 1991 r. w sprawie C‑260/89 ERT, Rec. s. I‑2925, pkt 43 oraz z dnia 26 czerwca 1997 r. w sprawie C‑368/95 Familiapress, Rec. s. I‑3689, pkt 24).
41 Decyzja o wydaleniu Mary Carpenter stanowi ingerencję w wykonywanie przez Petera Carpentera prawa do poszanowania jego życia rodzinnego w rozumieniu art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „konwencją”), które stanowi część praw podstawowych, chronionych – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, dodatkowo potwierdzonym przez preambułę Jednolitego aktu europejskiego i art. 6 ust. 2 UE – przez wspólnotowy porządek prawny.
42 Nawet jeśli konwencja nie gwarantuje cudzoziemcowi jako takiego prawa wjazdu lub pobytu na terytorium danego państwa, usunięcie osoby z państwa, w którym mieszkają najbliżsi członkowie jej rodziny, może stanowić ingerencję w prawo do poszanowania życia rodzinnego chronione przez art. 8 ust. 1 konwencji. Tego typu ingerencja uchybia konwencji, jeśli nie spełnia wymagań art. 8 ust. 2, to znaczy, jeśli nie jest „przewidzian[a] przez ustawę” i umotywowana jednym lub większą liczbą uzasadnionych w świetle tego ustępu celów oraz „konieczn[a] w demokratycznym społeczeństwie”, tj. uzasadniona nadrzędną potrzebą społeczną oraz w szczególności proporcjonalna w stosunku do uzasadnionego celu, którego osiągnięciu służy (zob. w szczególności wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 sierpnia 2001 r. w sprawie Boultif przeciwko Szwajcarii, Recueil des arrêts et décisions, 2001‑IX, § 39, 41 i 46).
43 Decyzja o wydaleniu Mary Carpenter podjęta w okolicznościach takich jak okoliczności postępowania przed sądem krajowym nie zapewnia właściwej równowagi między ścierającymi się interesami, tj. prawem Petera Carpentera do poszanowania jego życia rodzinnego z jednej strony, a ochroną porządku publicznego i bezpieczeństwa publicznego z drugiej strony.
44 Mimo iż, jak wynika z postępowania przed sądem krajowym, Mary Carpenter naruszyła przepisy Zjednoczonego Królestwa dotyczące imigracji, nie opuściwszy terytorium tego państwa po wygaśnięciu jej zezwolenia na pobyt jako gościa, jej zachowanie od momentu przyjazdu do Zjednoczonego Królestwa we wrześniu 1994 r. nie było przedmiotem żadnego innego zarzutu, którego charakter uzasadniałby obawy, iż stanowi ona zagrożenie dla porządku publicznego i bezpieczeństwa publicznego. Ponadto bezsporne jest, iż małżeństwo państwa Carpenter zawarte w Zjednoczonym Królestwie w 1996 r. jest małżeństwem rzeczywistym oraz iż Mary Carpenter nadal prowadzi prawdziwe życie rodzinne w Zjednoczonym Królestwie, gdzie między innymi zajmuje się dziećmi swego małżonka, pochodzącymi z jego pierwszego małżeństwa.
45 W tych warunkach decyzja o wydaleniu Mary Carpenter stanowi ingerencję nieproporcjonalną do zamierzonego celu.
46 Mając na względzie powyższe rozważania, na zadane pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 49 WE, analizowany w świetle prawa podstawowego do poszanowania życia rodzinnego, należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie temu, aby w sytuacji takiej jak będąca przedmiotem postępowania przed sądem krajowym państwo członkowskie pochodzenia usługodawcy, który ustanowił działalność gospodarczą w tym państwie i świadczy usługi usługobiorcom, którzy ustanowili działalność gospodarczą w innych państwach członkowskich, odmawiało prawa pobytu na jego terytorium małżonkowi owego usługodawcy, będącemu obywatelem państwa trzeciego.
W przedmiocie kosztów
47 Koszty poniesione przez rząd Zjednoczonego Królestwa oraz przez Komisję, które przedłożyły Trybunałowi swoje uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów
TRYBUNAŁ
stanowiąc w przedmiocie pytania przedłożonego mu przez Immigration Appeal Tribunal postanowieniem z dnia 16 grudnia 1999 r., orzeka, co następuje:
Artykuł 49 WE, analizowany w świetle prawa podstawowego do poszanowania życia rodzinnego, należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie temu, aby w sytuacji takiej jak będąca przedmiotem postępowania przed sądem krajowym państwo członkowskie pochodzenia usługodawcy, który ustanowił działalność gospodarczą w tym państwie i świadczy usługi usługobiorcom, którzy ustanowili działalność gospodarczą w innych państwach członkowskich, odmawiało prawa pobytu na jego terytorium małżonkowi owego usługodawcy, będącemu obywatelem państwa trzeciego.